Căn cứ xác định tài sản riêng của vợ, chồng theo pháp luật hôn nhân và gia đình Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

MAI THỊ TUYẾT HẠNH

CĂN CỨ XÁC ĐỊNH TÀI SẢN RIÊNG

CỦA VỢ, CHỒNG THEO PHÁP LUẬT HÔN

NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

MAI THỊ TUYẾT HẠNH

CĂN CỨ XÁC ĐỊNH TÀI SẢN RIÊNG

CỦA VỢ, CHỒNG THEO PHÁP LUẬT

HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: LUẬT DÂN SỰ & TỐ TỤNG DÂN SỰ

Mã số: 60.38.01.03

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Nguyễn Ngọc Điện

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan danh dự Luận văn này là kết quả của quá trình tổng hợp và

nghiên cứu nghiêm túc của bản thân tôi, dưới sự hướng dẫn khoa học của

PGS. TS. Nguyễn Ngọc Điện. Các bản án, số liệu nêu trong luận văn là trung thực,

chính xác.

Tác giả luận văn

Mai Thị Tuyết Hạnh

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

1 Luật Hôn nhân và gia đình năm 1959 LHNGĐ 1959

2 Luật Hôn nhân và gia đình năm 1986 LHNGĐ 1986

3 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 LHNGĐ 2000

4 Bộ luật Dân sự năm 2005 BLDS 2005

5 Bộ luật Dân sự Pháp BLDS Pháp

6 Bộ luật Dân sự Nhật Bản BLDS Nhật Bản

7

Nghị định số 70/2001/NĐ-CP ngày

03/01/2001 của Chính

Nghị định 70/2001/NĐ-CP

8

Nghị quyết số 35/2000/QH10 ngày 09/06/2000

của Quốc hội về việc thi hành Luật Hôn nhân

và gia đình

Nghị quyết 35/2000/QH10

9

Nghị quyết số 02/2000/NQ-HĐTP ngày 23

tháng 12 năm 2000 của Hội đồng thẩm phán

Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng

một số quy định của Luật Hôn nhân và gia

đình năm 2000

Nghị quyết 02/2000/NQ￾HĐTP

10

Nghị quyết số 01/1988/NQ-HĐTP ngày 20

tháng 1 năm 1988 của Hội đồng thẩm phán về

hướng dẫn một số quy định của Luật Hôn nhân

và gia đình năm 1986

Nghị quyết 01/1988/NQ￾HĐTP

11 Hôn nhân và gia đình HNGĐ

12 Nhà xuất bản NXB

MỤC LỤC

Mục lục Trang

LỜI MỞ ĐẦU .......................................................................................................1

CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TÀI SẢN RIÊNG CỦA VỢ,

CHỒNG THEO PHÁP LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VIỆT NAM.....5

1.1. Khái niệm về tài sản, tài sản riêng của vợ, chồng .....................................5

1.1.1. Tài sản ..........................................................................................................5

1.1.2. Chế độ tài sản của vợ chồng ........................................................................7

1.1.3. Tài sản riêng của vợ, chồng ........................................................................ 8

1.2. Khái quát về căn cứ xác định tài sản riêng của vợ, chồng ........................9

1.2.1. Vai trò, ý nghĩa của căn cứ xác định tài sản riêng của vợ, chồng............10

1.2.2. Phân biệt căn cứ xác định quyền sở hữu tài sản riêng của vợ, chồng trong

Luật HNGĐ 2000 và căn cứ xác định quyền sở hữu tài sản trong BLDS 2005..12

1.3. Quy định của pháp luật Việt Nam về căn cứ xác định tài sản riêng của

vợ, chồng từ Tháng Tám 1945 đến nay ...........................................................19

1.3.1. Quy định của pháp luật Việt Nam về căn cứ xác định tài sản riêng của

vợ, chồng từ Tháng Tám 1945 đến trước ngày 3.1.1960 ....................................19

1.3.2. Quy định của pháp luật Việt Nam về căn cứ xác định tài sản riêng của

vợ, chồng từ ngày 3.1.1960 đến trước ngày 3.1.1987 ........................................20

1.3.3. Quy định của pháp luật Việt Nam về căn cứ xác định tài sản riêng của

vợ, chồng từ ngày 3.1.1987 đến trước ngày 1.1.2001.........................................21

1.3.4. Quy định của pháp luật Việt Nam về căn cứ xác định tài sản riêng của

vợ, chồng từ ngày 1.1.2001 đến nay....................................................................22

1.4. Quy định của pháp luật một số nƣớc trên thế giới về căn cứ xác định tài

sản riêng của vợ, chồng.....................................................................................23

1.4.1. Căn cứ xác định tài sản riêng của vợ, chồng theo BLDS Pháp................24

1.4.2. Căn cứ xác định tài sản riêng của vợ, chồng theo BLDS Nhật Bản .........26

CHƢƠNG 2. CĂN CỨ XÁC ĐỊNH TÀI SẢN RIÊNG CỦA VỢ, CHỒNG

THEO QUY ĐỊNH CỦA LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH VIỆT NAM

HIỆN HÀNH......................................................................................................29

2.1. Căn cứ xác định tài sản riêng của vợ, chồng dựa vào thời điểm tạo lập

tài sản..................................................................................................................30

2.1.1. Xác định thời kỳ hôn nhân.........................................................................30

2.1.2. Xác lập quyền sở hữu tài sản gắn liền với thời kỳ hôn nhân ....................31

2.2. Căn cứ xác định tài sản riêng của vợ, chồng dựa vào nguồn gốc tài sản

............................................................................................................................. 34

2.2.1. Tài sản do được thừa kế riêng, tặng cho riêng trong thời kỳ hôn nhân ...35

2.2.2. Tài sản có được do chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân................36

2.3. Căn cứ xác định tài sản riêng của vợ, chồng dựa vào tính chất phục vụ

của tài sản...........................................................................................................41

2.4. Căn cứ xác định tài sản riêng của vợ, chồng dựa vào việc đăng ký tại

cơ quan có thẩm quyền .....................................................................................44

CHƢƠNG 3. BẤT CẬP, VƢỚNG MẮC VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN

PHÁP LUẬT VỀ CĂN CỨ XÁC ĐỊNH TÀI SẢN RIÊNG CỦA VỢ, CHỒNG

............................................................................................................................. 47

3.1. Một số bất cập, vƣớng mắc về căn cứ xác định tài sản riêng của vợ, chồng

trong Luật HNGĐ 2000 ....................................................................................47

3.1.1. Về xác định thời điểm tạo lập tài sản .......................................................48

3.1.2. Về xác định nguồn gốc tài sản...................................................................51

3.1.3. Về xác định tính chất phục vụ của tài sản.................................................56

3.1.4. Về đăng ký quyền sở hữu tài sản...............................................................58

3.2. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật.................................................................65

3.2.1. Kiến nghị bổ sung quy định mới................................................................65

3.2.2. Sửa đổi hoàn thiện pháp luật .....................................................................70

KẾT LUẬN ........................................................................................................79

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Gia đình là nền tảng vững chắc của xã hội, gia đình tốt thì xã hội tốt, xã

hội tốt tạo điều kiện cho con người phát triển toàn diện. Khi cuộc sống gia đình

ấm no, hạnh phúc, xã hội sẽ ngày càng phát triển và văn minh. Thế nhưng, để

xây dựng và duy trì được một gia đình ấm no, hạnh phúc là một việc rất khó

khăn. Bởi vì, ngoài sự ổn định về mặt tình cảm gia đình thì vấn đề tài sản là yếu

tố có tác động không nhỏ trong việc duy trì hạnh phúc gia đình.

Cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường và quá trình hội nhập với

kinh tế thế giới, gia đình ngày càng phát huy hơn nữa chức năng kinh tế của

mình, thông qua việc tích cực tham gia vào các hoạt động sản xuất, kinh doanh

phục vụ cho nhu cầu thiết yếu của cá nhân và gia đình. Đồng thời, còn góp phần

làm giàu cho xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế đất nước. Tuy nhiên, khi cuộc

sống gia đình được đảm bảo về mặt vật chất, thì nhu cầu tiêu dùng và quyền sở

hữu cá nhân của mỗi thành viên được đặt ra. Đó cũng là nguyên nhân làm cho

quan hệ về tài sản giữa vợ và chồng ngày càng trở nên phức tạp. Vấn đề tài sản

chung, tài sản riêng cần được quy định một cách cụ thể hơn trong pháp luật và

thi hành pháp luật.

Thực tiễn xét xử liên quan đến việc xác định tài sản chung, tài sản riêng

của vợ, chồng ngày càng phổ biến với quy mô và tính chất phức tạp. Rất nhiều

vụ án phải giải quyết qua nhiều cấp xét xử với nhiều thủ tục tố tụng. Đó là

nguyên nhân dẫn đến nhiều vụ việc quyền lợi của công dân không được bảo

đảm, tranh chấp về tài sản giữa vợ, chồng ngày càng gay gắt. Trong các nguyên

nhân dẫn đến tình trạng trên, chủ yếu do pháp luật chưa quy định hoặc có quy

định nhưng chưa đầy đủ, cụ thể về vấn đề này, vì vậy đòi hỏi cần phải có sửa

đổi, bổ sung cho phù hợp.

Việc nghiên cứu, đánh giá các quy định của pháp luật hiện hành về chế độ

tài sản của vợ chồng trong đó có căn cứ xác định tài sản riêng của vợ, chồng là

cần thiết, đặt trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, Đảng ta thực hiện chiến

lược cải cách tư pháp và xây dựng nhà nước pháp quyền. Đó cũng là lý do tác

2

giả chọn đề tài: “Căn cứ xác định tài sản riêng của vợ, chồng theo pháp luật

hôn nhân và gia đình Việt Nam” để làm đề tài luận văn Cao học Luật của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Vấn đề tài sản riêng của vợ, chồng là một trong những nội dung quan

trọng của chế độ tài sản của vợ chồng. Đây là đề tài được nhiều nhà nghiên cứu

quan tâm và tiếp cận ở các góc độ khác nhau. Các công trình bao gồm:

- Lê Vĩnh Châu (2001), Chế độ tài sản của vợ chồng trong pháp luật Việt

Nam hiện hành, Luận văn Thạc sĩ Luật, Trường Đại học Luật TPHCM;

- Nguyễn Thị Mến (2006), Nguyên tắc xác định tài sản chung, tài sản

riêng của vợ chồng trong các vụ án ly hôn, Khóa luận Cử nhân Luật, Trường Đại

học Luật TPHCM;

- Nguyễn Hữu Lê Anh (2012), Chế độ tài sản của vợ chồng: Thực trạng

và giải pháp hoàn thiện, Khóa luận Cử nhân Luật, Trường Đại học Luật

TPHCM;

- Nguyễn Tiến Phát (2012), Tài sản riêng của vợ, chồng: Chế độ pháp lý

và thực tiễn giải quyết tranh chấp, Khóa luận Cử nhân Luật, Trường Đại học

Luật TPHCM;

- Nguyễn Hồng Hải (1998), “Vấn đề thừa nhận chế độ tài sản ước định

trong Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam”, Tạp chí Luật học, (6), tr. 10-12;

- Ngô Thị Hường (2008), “Đăng ký quyền sở hữu tài sản và việc xác định

tài sản chung, tài sản riêng của vợ, chồng”, Tạp chí Luật học, (10), tr. 22-28;

- Nguyễn Văn Cừ (2003), “Thời kỳ hôn nhân, căn cứ xác lập tài sản chung

của vợ chồng”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (11), tr. 14-17;

- Đoàn Thị Phương Diệp (2008), “Nguyên tắc suy đoán tài sản chung

trong luật Hôn nhân gia đình Việt Nam và luật Dân sự Pháp”, Tạp chí Nghiên

cứu lập pháp, (18), tr. 47-49;

- Bùi Minh Hồng (2009), “Chế độ tài sản theo thỏa thuận của vợ chồng

trong pháp luật Cộng hòa Pháp và pháp luật Việt Nam”, Tạp chí Luật học, (11),

tr. 18-25 … và các công trình khác;

Các công trình nghiên cứu trên đã đề cập về chế độ tài sản của vợ chồng

dựa trên nền tảng luật thực định và đề xuất một số giải pháp hoàn thiện. Đây là