Căn cứ quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam lý luận và thực tiễn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

NGÔ THỊ HOÀNG ĐIỆP

CĂN CỨ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT

TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

NGÔ THỊ HOÀNG ĐIỆP

CĂN CỨ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT

TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành Luật Hình sự và Tố tụng hình sự. Mã số 60380104

Người hướng dẫn khoa học: Ts. Nguyễn Thị Phương Hoa

TP HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

LỜI CAM ĐOAN

Trước tiên, tôi xin chân thành cảm ơn Trường đại học Luật Thành

phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình học tập cũng

như sự tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu của các thầy, cô giáo

trong quá trình giảng dạy. Đặc biệt là sự hướng dẫn nghiên cứu khoa học

hết sức nhiệt tình và tận tâm của Tiến sĩ Nguyễn Thị Phương Hoa đã giúp

tôi vượt qua khó khăn để hoàn thành Luận văn và có được những kiến thức

mới trong bước đầu nghiên cứu khoa học. Bên cạnh đó, tôi cũng chân thành

cảm ơn các Thẩm phán đã có ý kiến trong các bài phỏng vấn giúp tôi hoàn

thành Luận văn.

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu, kết quả nghiên cứu trong Luận văn là trung thực và chưa được ai công

bố trong bất kỳ công trình khoa học nào.

Tác giả

Ngô Thị Hoàng Điệp

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

QĐHP: Quyết định hình phạt

BLHS: Bộ luật hình sự

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU...........................................................................................1

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu......................................................... 1

2. Tình hình nghiên cứu đề tài .................................................................... 2

3. Mục đích, nhiệm vụ và đối tƣợng nghiên cứu....................................... 3

4. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................... 4

5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của việc nghiên cứu.............................. 5

6. Cơ cấu của luận văn ................................................................................ 5

CHƢƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CĂN CỨ QUYẾT

ĐỊNH HÌNH PHẠT......................................................................................6

1.1 Khái niệm quyết định hình phạt và căn cứ quyết định hình phạt .... 6

1.1.1 Khái niệm quyết định hình phạt ........................................................... 6

1.1.2 Khái niệm căn cứ quyết định hình phạt ............................................... 9

1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc quy định về căn cứ quyết định

hình phạt trong luật hình sự Việt Nam ............................................................ 12

1.2.1 Cơ sở lý luận của việc quy định căn cứ quyết định hình phạt ........... 12

1.2.2 Cơ sở thực tiễn của việc quy định về căn cứ quyết định hình phạt .... 15

1.3 Khái quát lịch sử quy định về căn cứ quyết định hình phạt trong

luật hình sự Việt Nam ........................................................................................ 18

1.4 Căn cứ quyết định hình phạt trong pháp luật của một số nƣớc...... 28

1.4.1 Căn cứ quyết định hình phạt trong Bộ luật hình sự của Liên bang

Nga. ...................................................................................................................... 28

1.4.2 Căn cứ quyết định hình phạt trong Bộ luật hình sự của nước Cộng

hòa nhân dân Trung Hoa ..................................................................................... 29

1.4.3 Căn cứ quyết định hình phạt trong Bộ luật hình sự Thụy Điển.......... 31

1.4.3 Căn cứ quyết định hình phạt trong Bộ luật hình sự Cộng hòa liên

bang Đức............................................................................................................... 33

CHƢƠNG II: QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999 VỀ

CĂN CỨ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ...................................................36

2.1 Căn cứ quyết định hình phạt theo quy định của BLHS 1999 .......... 36

2.1.1 Căn cứ: “Quy định của Bộ luật hình sự”........................................... 36

2.1.2 Căn cứ: “Tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi

phạm tội” ..............................................................................................................38

2.1.3 Căn cứ: “Nhân thân người phạm tội” ...............................................46

2.1.4 Căn cứ: “Tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự”......51

2.2 Mối quan hệ giữa các căn cứ quyết định hình phạt..........................54

CHƢƠNG III: THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ CĂN CỨ

QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO

HIỆU QUẢ ÁP DỤNG QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VỀ

CĂN CỨ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT .................................................. 57

3.1 Thực tiễn áp dụng pháp luật về căn cứ quyết định hình phạt ........57

3.1.1 Khái quát tình hình xét xử các vụ án hình sự trên cả nước ................57

3.1.2 Những hạn chế trong việc áp dụng các căn cứ quyết định hình phạt .59

3.1.3 Nguyên nhân của những hạn chế........................................................72

3.2 Một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của Bộ

luật hình sự về căn cứ quyết định hình phạt ...................................................74

3.2.1 Hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự liên quan đến căn cứ

quyết định hình phạt ............................................................................................74

3.2.2 Tăng cường hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật .....................79

3.2.3 Nâng cao năng lực đội ngũ Thẩm phán và tính độc lập trong công tác

xét xử của Thẩm phán...........................................................................................81

KẾT LUẬN................................................................................................ 83

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu

Quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa chọn loại hình phạt với mức hình

phạt cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội1

sau khi

xác định tội danh và khung hình phạt đối với hành vi phạm tội được thực hiện.

Quyết định hình phạt đúng là cơ sở quan trọng để có thể nâng cao hiệu quả của

hình phạt, có ý nghĩa quan trọng trong việc giáo dục người phạm tội trở thành

người có ích cho xã hội, thực hiện tốt mục đích phòng ngừa chung và phòng

ngừa riêng. Quyết định hình phạt đúng phụ thuộc vào nhiều yếu tố nhưng trước

hết phụ thuộc về mặt nhận thức đúng về lý luận những vấn đề liên quan trực tiếp

đến hình phạt. Đó là vấn đề mục đích của hình phạt, vấn đề những nguyên tắc

trong quyết định hình phạt và vấn đề những căn cứ quyết định hình phạt.

Là một trong những khâu quan trọng cơ bản của quá trình áp dụng pháp

luật hình sự nên Bộ luật hình sự nước ta có các quy định cụ thể liên quan đến

quyết định hình phạt đó là quyết định hình phạt phải đảm bảo yêu cầu của các

nguyên tắc trong luật hình sự như nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa, nguyên

tắc dân chủ xã hội chủ nghĩa, nguyên tắc nhân đạo xã hội chủ nghĩa, nguyên tắc

cá thể hóa trách nhiệm hình sự và hình phạt.... Các yêu cầu của các nguyên tắc

của Luật hình sự là những tư tưởng chỉ đạo đối với việc quyết định hình phạt.

Bên cạnh đó là việc quy định các căn cứ quyết định hình phạt, đó là những yêu

cầu cơ bản buộc Tòa án phải tuân theo khi quyết định hình phạt đối với người

thực hiện tội phạm. Tuy nhiên, thực tiễn xét xử cho thấy việc quyết định hình

phạt gặp rất nhiều sai sót, vướng mắc như quyết định hình phạt không tương

xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội; nhân

thân người phạm tội; áp dụng các tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng trách nhiệm hình

sự thiếu chính xác...

Những thiếu sót, hạn chế trên là do nhiều nguyên nhân khác nhau, có

những nguyên nhân chủ quan như trình độ pháp luật, trình độ chuyên môn của

cán bộ làm công tác pháp luật chưa ngang tầm nhiệm vụ; cán bộ thiếu tinh thần

trách nhiệm, sự phối hợp chưa chặt chẽ, kiểm tra, thanh tra còn hời hợt chưa đáp

ứng yêu cầu; cán bộ lợi dụng chức quyền để vụ lợi; xử lý sai phạm chưa nghiêm;

hoạt động giám sát chưa thật hiệu quả; công tác tuyên truyền vận động nhân dân

tham gia phòng chống tội phạm còn hạn chế... cũng có những nguyên nhân khách

1 Trường đại học Luật Tp.HCM (2012), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam – Phần chung, NXB

Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, tr. 310.

2

quan như tội phạm diễn biến phức tạp, tác động tiêu cực của kinh tế thị trường;

chủ thể tham gia tố tụng vi phạm pháp luật gây khó khăn cho hoạt động giải

quyết vụ án; bộ máy và cơ chế vận hành của các cơ quan tiến hành tố tụng chưa

khoa học và hiệu quả, cơ sở vật chất khoa học kỹ thuật thiếu thốn, công việc quá

tải; chế độ đãi ngộ thấp; hệ thống pháp luật chưa hoàn thiện mà trong đó có các

quy định liên quan đến các căn cứ quyết định hình phạt 2

.

Nghiên cứu vấn đề quyết định hình phạt nói chung và các căn cứ quyết

định hình phạt nói riêng có ý nghĩa quan trọng về lý luận cũng như thực tiễn để

trên cơ sở đó đưa ra những kiến nghị hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự

cũng như các giải pháp nâng cao hiệu quả quyết định hình phạt của Tòa án.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Quyết định hình phạt là một trong những nội dung quan trọng của quá

trình áp dụng pháp luật hình sự, nghiên cứu vấn đề này đã được đề cập đến ở một

số công trình nghiên cứu chuyên khảo “Hình phạt trong luật hình sự Việt Nam”

của tập thể tác giả GS.TSKH Đào Trí Úc, GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa, PGS.TS

Trần Văn Độ.., “Tội phạm học, luật hình sự và luật tố tụng hình sự Việt Nam”

của tập thể tác giả do GS.TSKH Đào Trí Úc chủ biên, “Trách nhiệm hình sự và

hình phạt” của tập thể tác giả do GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa chủ biên, “Luật hình

sự Việt Nam những vấn đề lý luận và thực tiễn” do tập thể tác giả GS.TS Nguyễn

Ngọc Hòa, Kiều Đình Thụ, Lê Thị Sơn, Trần Văn Độ..., Luận án Tiến sĩ luật học

“Quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam” của Dương Tuyết Miên;

Luận án Tiến sĩ luật học “Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trong luật

hình sự Việt Nam” của Trần Thị Quang Vinh. Vấn đề này cũng được nghiên cứu

ở một số luận văn thạc sĩ và cử nhân “Quyết định hình phạt trong trường hợp đặc

biệt và thực tiễn áp dụng tại thành phố Hồ Chí Minh” của Lê Duy Ninh; “Các

tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong luật hình sự Việt Nam” của Vũ Văn

Phong; “Định lượng các căn cứ đánh giá tính nguy hiểm cho xã hội của tội

phạm” của Nguyễn Thị Thùy Dung; “Các quy định về quyết định hình phạt trong

luật hình sự Việt Nam và việc đảm bảo quyền con người đối với người chưa

thành niên phạm tội” của Lê Vũ Huy; “Nguyên tắc công bằng trong quyết định

hình phạt” của Nguyễn Thị Cẩm Loan; “Quyết định hình phạt dưới mức tối thiểu

của chế tài những vấn đề lý luận và thực tiển” của Nguyễn Thị Khánh Ly,...bên

cạnh đó còn có một số bài báo về quyết định hình phạt đối với trường hợp phạm

2 Lê Thị Kim Chung (2006), Vi phạm pháp luật trong thực tiễn giải quyết các vụ án hình sự,

NXB Tư pháp, Hà Nội..

3

nhiều tội; quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội

chưa đạt; về các tình tiết tăng nặng và giảm nhẹ trách nhiệm hình sự... đăng trên

các Tạp chí Khoa học pháp lý, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, Tạp chí Luật học,

Tạp chí Tòa án nhân dân, Tạp chí kiểm sát... các công trình đó hầu như đều đi

sâu vào nghiên cứu một căn cứ cụ thể của quyết định hình phạt hoặc lại nghiên

cứu một cách tổng quát toàn bộ vấn đề quyết định hình phạt.

Khảo sát về tình hình nghiên cứu đề tài chúng tôi tìm thấy bài viết của

tác giả Tiết Văn Nghi “Những căn cứ để quyết định hình phạt” đăng trên Tập san

Tư pháp số 01 năm 1970 đưa ra một số ý kiến trên cơ sở dựa vào Chỉ thị số

186/CT-TƯ ngày 17/2/1960 của Ban bí thư về việc đẩy mạnh công tác đấu tranh

chống bọn phản cách mạng, Thông tư số 556-TTg ngày 21/12/1958 của Thủ

tướng Chính phủ cũng như các ý kiến và kinh nghiệm thực tế của các Tòa án về

việc vận dụng các căn cứ được coi là nguyên tắc chung của việc quyết định hình

phạt trong thời kỳ này; Bài viết của tác giả Lê Cảm “Về bản chất pháp lý của quy

phạm “Nguyên tắc quyết định hình phạt” tại điều 37 Bộ luật hình sự Việt Nam

(một số vấn đề lý luận – thực tiễn và hoàn thiện pháp luật)” đăng trên Tập san

Tòa án nhân dân số 1 năm 1989 đã phân tích về các căn cứ quyết định hình phạt

được quy định tại Điều 37 Bộ luật hình sự năm 1985 với tên gọi là các nguyên

tắc quyết định hình phạt từ đó đưa ra ý kiến sửa đổi tên gọi của Điều 37 Bộ luật

hình sự và nên quy định thêm căn cứ khi quyết định hình phạt Tòa án phải dựa

vào “ý thức pháp luật xã hội chủ nghĩa”; Công trình nghiên cứu khoa học luận

văn thạc sĩ của tác giả Lê Tường Vy về “Căn cứ quyết định hình phạt theo pháp

luật hình sự Việt Nam – Những vấn đề lý luận và thực tiễn” năm 2007 (trước khi

Bộ luật hình sự 1999 sửa đổi, bổ sung) cũng đã nghiên cứu về các căn cứ quyết

định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam một cách có hệ thống và có so sánh

với pháp luật một số nước trên thế giới. Tuy nhiên, trong thực tiễn áp dụng pháp

luật, vấn đề quyết định hình phạt vẫn còn vướng mắc và sai sót nhất là trong tình

hình xã hội luôn biến đổi không ngừng đòi hỏi pháp luật phải luôn điều chỉnh để

quản lý kịp thời thời các vấn đề xã hội, đồng thời quyết định hình phạt là vấn đề

có ý nghĩa rất quan trọng về xã hội cũng như về pháp lý hình sự do đó chúng tôi

mạnh dạn chọn đề tài “Căn cứ quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam

– Lý luận và thực tiễn”.

3. Mục đích, nhiệm vụ và đối tƣợng nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận về căn cứ quyết định hình phạt,

4

phân tích, đánh giá một cách hệ thống toàn diện các quy định của pháp luật cũng

như thực tiễn áp dụng pháp luật về căn cứ quyết định hình phạt từ đó đề xuất

những giải pháp hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự liên quan đến căn

cứ quyết định hình phạt và các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định

về căn cứ quyết định hình phạt.

Nhiệm vụ nghiên cứu

- Làm rõ những vấn đề lý luận về căn cứ quyết định hình phạt trong

khoa học pháp lý hình sự Việt Nam.

- Phân tích và đánh giá các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về

căn cứ quyết định hình phạt.

- Đánh giá thực tiễn áp dụng các căn cứ quyết định hình phạt của Tòa

án, làm rõ những bất cập, hạn chế từ đó tìm ra nguyên nhân của những hạn chế

đó.

- Đề xuất giải pháp hoàn thiện các quy định về căn cứ quyết định hình

phạt trong luật hình sự Việt Nam và các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các

căn cứ quyết định hình phạt trong thực tiễn của Tòa án.

Đối tƣợng nghiên cứu

Với mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu nêu trên, đối tượng nghiên cứu

của luận văn là các vấn đề lý luận về căn cứ quyết định hình phạt, quy định của

pháp luật hình sự Việt Nam và một số nước về căn cứ quyết định hình phạt, thực

trạng áp dụng quy định của pháp luật về căn cứ quyết định hình phạt.

4. Phƣơng pháp nghiên cứu

Để làm rõ vấn đề cần nghiên cứu, đề tài được thực hiện trên cơ sở

phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của triết học Mác- Lênin;

các quan điểm của Ðảng và Nhà nước ta về Chính sách hình sự, về nhà nước

pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta.

Phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng gồm: phương pháp phân

tích, phương pháp so sánh, phương pháp lịch sử, phương pháp thống kê, tổng

hợp, phương pháp điều tra xã hội học và phương pháp nghiên cứu án điển hình.

Trong đó, phương pháp phân tích, so sánh được sử dụng xuyên suốt trong luận

văn để làm rõ những vấn đề lý luận về căn cứ quyết định hình phạt, phân tích,

đánh giá các quy định của pháp luật Hình sự Việt Nam về căn cứ quyết định hình

phạt và so sánh với pháp luật hình sự của một số nước trên thế giới về căn cứ

5

quyết định hình phạt; phương pháp lịch sử được sử dụng tại nội dung thứ ba

trong Chương I của luận văn để thấy được khái quát lịch sử quy định về căn cứ

quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam; phương pháp thống kê, tổng

hợp, điều tra xã hội học và nghiên cứu án điển hình được sử dụng tại Chương III

của luận văn để thấy được thực tiễn áp dụng các căn cứ quyết định hình phạt, làm

rõ những hạn chế trong việc áp dụng các căn cứ quyết định hình phạt và nguyên

nhân của những hạn chế này từ đó có giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các

quy định của Bộ luật hình sự về căn cứ quyết định hình phạt.

5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của việc nghiên cứu

Nghiên cứu thành công đề tài có ý nghĩa khoa học cũng như thực tiễn.

Đề tài có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong quá trình hoàn thiện các

quy định của Bộ luật hình sự nói chung và về các căn cứ quyết định hình phạt nói

riêng cũng như trong hoạt động xét xử của Tòa án mà cụ thể là việc quyết định

hình phạt của Tòa án. Luận văn cũng có thể là tài liệu tham khảo cho các sinh

viên chuyên ngành luật, những người làm công tác nghiên cứu, những người có

nhu cầu tìm hiểu, học tập, nghiên cứu các vấn đề liên quan đến quyết định hình

phạt.

6. Cơ cấu của luận văn

Luận văn gồm những phần sau: Mục lục, Phần mở đầu, Nội dung, Kết

luận và Danh mục tài liệu tham khảo.

Phần nội dung gồm 3 chương:

- Chương I: Những vấn đề lý luận về căn cứ quyết định hình phạt

- Chương II: Quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về căn cứ quyết

định hình phạt

- Chương III: Thực tiễn áp dụng pháp luật về căn cứ quyết định hình

phạt và các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của Bộ luật hình sự về

căn cứ quyết định hình phạt

6

CHƢƠNG I:

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN

VỀ CĂN CỨ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT

1.1 Khái niệm quyết định hình phạt và căn cứ quyết định hình phạt

1.1.1 Khái niệm quyết định hình phạt

Khái niệm quyết định hình phạt (QĐHP) được coi là khái niệm cơ bản và

quan trọng, tuy nhiên trong pháp luật hình sự Việt Nam vẫn chưa có văn bản

pháp lý nào định nghĩa về QĐHP. Thuật ngữ “quyết định hình phạt” được sử

dụng lần đầu tiên trong Bộ luật hình sự (BLHS) năm 1985 tại Chương VI: Việc

QĐHP, miễn và giảm hình phạt (từ Điều 37 đến Điều 56). Trong Bộ luật hình sự

(BLHS) năm 1999 thuật ngữ “quyết định hình phạt” được sử dụng tại chương

VII: Quyết định hình phạt (từ Điều 45 đến Điều 54) nhưng vẫn chưa có khái

niệm pháp lý về thuật ngữ này.

Hiện nay, vẫn chưa có khái niệm pháp lý về thuật ngữ “quyết định hình

phạt” nên vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau, nhiều định nghĩa khác nhau.

Trong khoa học luật hình sự hiện nay, khái niệm QĐHP có thể được hiểu theo

nhiều nghĩa khác nhau3

. QĐHP theo nghĩa hẹp là QĐHP chính và có thể cả hình

phạt bổ sung. QĐHP theo nghĩa rộng là QĐHP chính có thể kèm theo hình phạt

bổ sung, quyết định biện pháp chấp hành hình phạt (như quyết định cho hưởng

án treo) và quyết định các biện pháp tư pháp. QĐHP cũng có thể được hiểu theo

nghĩa rộng hơn nữa là quyết định biện pháp xử lý đối với người phạm tội (bao

gồm cả quyết định miễn hình phạt hoặc QĐHP theo các nghĩa trên)4

.

Theo Ts. Dương Tuyết Miên thì:

“Quyết định hình phạt là hoạt động thực tiễn của Tòa án (Hội đồng xét

xử) được thực hiện sau khi đã xác định được tội danh để định ra biện pháp xử lý

tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi bị cáo đã

thực hiện. Nội dung của hoạt động quyết định hình phạt có thể là miễn trách

nhiệm hình sự hoặc có thể là miễn hình phạt (trường hợp này, hoạt động quyết

định hình phạt chấm dứt ở đây) hoặc nếu Tòa án quyết định áp dụng hình phạt

thì hoạt động quyết định hình phạt bao gồm việc xác định khung hình phạt và

3 Trường Đại học Luật Hà Nội (2007), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam, tập I, NXB Công an

nhân dân, Hà Nội, tr. 256.

4 Trường Đại học Luật TP.HCM (2012), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam – Phần chung,

NXB Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, tr. 309; Trường Đại học Luật Hà Nội (2012), Giáo trình Luật

hình sự Việt Nam, tập 1, NXB Công an nhân dân, Hà Nội, tr. 264.

7

việc xác định hình phạt cụ thể trong phạm vi luật cho phép đối với bị cáo”.

5

Theo quan điểm của Ts. Dương Tuyết Miên thì QĐHP là hoạt động áp

dụng pháp luật của Tòa án mà cụ thể là của Hội đồng xét xử. Nội dung của

QĐHP có thể là việc Hội đồng xét xử xác định khung hình phạt và xác định hình

phạt cụ thể cho bị cáo trong phạm vi luật cho phép sau khi đã xác định tội danh

nhằm định ra biện pháp xử lý tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm cho

xã hội của hành vi mà bị cáo đã thực hiện bao gồm cả quyết định hình phạt nhẹ

hơn quy định của Bộ luật (Điều 47 BLHS), quyết định các biện pháp tư pháp với

mục đích thay thế hoặc hỗ trợ cho hình phạt, hay miễn chấp hành hình phạt tù có

điều kiện (án treo Điều 60 BLHS). Nội dung của QĐHP cũng có thể là miễn

trách nhiệm hình sự hoặc miễn hình phạt. Như vậy, khái niệm QĐHP theo quan

điểm của Ts. Dương Tuyết Miên là QĐHP theo nghĩa rộng.

Theo Ts. Hồ Sỹ Sơn, “Quyết định hình phạt là một giai đoạn và là một

nội dung rất quan trọng của hoạt động xét xử thể hiện việc Tòa án lựa chọn loại

và mức hình phạt cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm

tội”.

6

Như vậy, theo Ts. Hồ Sỹ Sơn QĐHP là một giai đoạn của quá trình áp

dụng pháp luật hình sự, là nội dung quan trọng trong hoạt động xét xử của Tòa

án. Đó là Tòa án, cụ thể là Hội đồng xét xử phải lựa chọn và quyết định một loại

và mức hình phạt cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm

tội. Theo khái niệm này thì việc QĐHP chính là việc áp dụng một loại và mức

hình phạt cụ thể cho người phạm tội bao gồm hình phạt chính, hình phạt bổ sung

(nếu có) và phải trong phạm vi luật định chính là trong khung hình phạt mà luật

đã quy định cả trường hợp quy định tại Điều 47 BLHS (quyết định hình phạt nhẹ

hơn quy định của Bộ luật). QĐHP theo quan điểm này chỉ đặt ra đối với các

trường hợp người phạm tội không được miễn trách nhiệm hình sự hoặc miễn

hình phạt, tức là đối với các trường hợp thực sự cần thiết phải áp dụng hình phạt

nhằm trừng trị, giáo dục, cải tạo người phạm tội. Trường hợp này, khái niệm về

QĐHP được hiểu theo nghĩa hẹp.

Theo Gs. Ts. Nguyễn Ngọc Hòa, “Quyết định hình phạt là hoạt động của

hội đồng xét xử nhằm xác định hình phạt cho trường hợp phạm tội cụ thể, sau khi

đã xác định rõ tội danh, với kết quả cuối cùng là định ra hình phạt cụ thể mà

5 Dương Tuyết Miên (2003), Quyết định hình phạt theo luật hình sự Việt Nam, Luận án tiến sĩ

luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, tr.12.

6 Hồ Sỹ Sơn (2009), Nguyên tắc nhân đạo trong luật hình sự Việt Nam, NXB Khoa học xã hội,

Hà Nội, tr. 197.

8

người phạm tội phải chấp hành”.

7

Như vậy, theo quan điểm của Gs. Ts. Nguyễn Ngọc Hòa thì QĐHP chính

là hoạt động áp dụng pháp luật của Hội đồng xét xử nhằm đưa ra một hình phạt

cụ thể, xác định cho người phạm tội cụ thể sau khi đã xác định rõ tội danh cho

người phạm tội để người phạm tội phải chấp hành. Trong trường hợp này, QĐHP

đặt ra đối với người phạm tội không được miễn trách nhiệm hình sự hoặc hình

phạt.Theo quan điểm này, QĐHP cũng được hiểu theo nghĩa hẹp.

Theo Ts. Lê Văn Đệ, “QĐHP là việc Tòa án lựa chọn loại hình phạt phù

hợp (bao gồm hình phạt chính và có thể cả hình phạt bổ sung) với mức hình phạt

cụ thể được quy định trong Bộ luật hình sự để áp dụng cho người phạm tội”.

8

Theo quan điểm của Ts. Lê Văn Đệ thì QĐHP chính là hoạt động áp

dụng pháp luật của Tòa án, kết quả của hoạt động này chính là đưa ra một loại

hình phạt và mức hình phạt cụ thể bao gồm hình phạt chính và có thể kèm hình

phạt bổ sung nhưng phải trong nội dung được quy định trong BLHS, nghĩa là

phải trong khung hình phạt cụ thể của Điều luật quy định tội phạm đó bao gồm

cả trường hợp quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật tại Điều 47

BLHS. Khái niệm QĐHP theo quan điểm này cũng được hiểu theo nghĩa hẹp.

Nhìn chung, đa số các tác giả trên đều theo quan điểm về QĐHP theo

nghĩa hẹp. Cách hiểu này cũng được đa số tác giả khác ủng hộ và ghi nhận trong

các sách, báo pháp lý.

Theo từ điển luật học và từ điển pháp luật hình sự thì QĐHP là “xác định

loại và mức hình phạt cụ thể (kể cả hình phạt bổ sung nếu có) trong phạm vi luật

cho phép để áp dụng đối với người phạm tội cụ thể”.

9

Trong các giáo trình của các trường đại học giảng dạy pháp luật, thuật

ngữ QĐHP có thể hiểu theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa hẹp, thuật ngữ

này được hiểu như sau: “Quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa chọn loại hình

phạt với mức hình phạt cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người

phạm tội”.

10

QĐHP được hiểu theo nghĩa rộng hay nghĩa hẹp thì đều giống nhau ở

chỗ nó chính là giai đoạn, quá trình áp dụng pháp luật của Tòa án nhằm quyết

7 Nguyễn Ngọc Hòa (2001)(chủ biên), Trách nhiệm hình sự và hình phạt, Trường đại học Luật

Hà Nội, NXB Công an nhân dân, Hà Nội, tr. 68.

8 Lê Văn Đệ (2004), Định tội danh và Quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam (sách

chuyên khảo), NXB Công an nhân dân, Hà Nội, tr. 159.

9 Nguyễn Ngọc Hòa, Lê Thị Sơn (2006), Từ điển pháp luật hình sự, NXB Tư pháp, Hà Nội,

tr.206 và Viện khoa học pháp lý – Bộ Tư pháp, Từ điển luật học, NXB Từ điển Bách khoa – NXB Tư

pháp, tr. 659.

10 Trường Đại học Luật TP.HCM (2012), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam – Phần chung,

NXB Hồng Đức – Hội luật gia Việt Nam, tr. 310.