Cẩm nang an toàn sinh học trong phòng thí nghiệm

CҬM NANG AN TOÀN SINH HӐC

PHÒNG THÍ NGHIӊM

Xuҩt bҧn lҫn thӭ 3

Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi

Geneva

2004

x ii x

HiӋu ÿính

Thҥc sӻ Phҥm Văn Hұu, ViӋn VӋ sinh Dӏch tӉ Tây Nguyên

Thҥc sӻ NguyӉn Thӏ Thu Hѭѫng, Ĉҥi hӑc Quӕc gia Hà Nӝi

Cӱ nhân Lê Minh Tâm, Tәng cөc Tiêu chuҭn - Ĉo lѭӡng - Chҩt lѭӧng

Ngѭӡi dӏch

Thҥc sӻ Phҥm Văn Hұu, ViӋn VӋ sinh Dӏch tӉ Tây Nguyên

Thҥc sӻ Bùi Văn Trѭӡng, ViӋn VӋ sinh Dӏch tӉ Tây Nguyên

Cùng vͣi s͹ tham gia cͯa

* Kӻ sѭ Phan Thӏ Thanh Thҧo, Cӱ nhân Võ Thӏ Thu Ngân,

Thҥc sӻ Hoàng Thӏ Minh Thҧo và Cӱ nhân VNJ Ĉình Chiêm

ViӋn VӋ sinh Dӏch tӉ Tây Nguyên

* Kӻ sѭ Lѭѫng Thӏ Mѫ, Chi nhánh phía Nam, Trung tâm NhiӋt ÿӟi

ViӋt – Nga và Cӱ nhân NguyӉn Thӏ Quý, Hӝi Y tӃ Công cӝng ViӋt Nam.

Cuӕn sách này do Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi xuҩt bҧn năm 2004 dѭӟi tiêu ÿӅ

Laboratory Biosafety Manual, xuҩt bҧn lҫn thӭ ba.

© Tә chӭc y tӃ thӃ giӟi 2004

Tәng giám ÿӕc Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi ÿã cho phép ViӋn VӋ sinh Dӏch tӉ

Tây Nguyên bҧn quyӅn dӏch ra tiӃng ViӋt Nam và chӏu trách nhiӋm duy nhҩt ÿӕi

vӟi bҧn dӏch này.

x iii x

Danh mөc nhӳng ҩn phҭm ÿã xuҩt bҧn cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi

Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi.

Cҭm nang an toàn sinh hӑc phòng thí nghiӋm - Xuҩt bҧn lҫn thӭ 3

1. Ngăn ngӯa các nguy hiӇm sinh hӑc - phѭѫng pháp

2. Phòng thí nghiӋm - Các tiêu chuҭn

3. NhiӉm trùng phòng thí nghiӋm - phòng chӕng và kiӇm soát

4. Cҭm nang I. Tiêu ÿӅ

ISBN 92 4 154650 6 (Phân loҥi LC/NLM: QY 25) WHO/CDS/CSR/LYO/2004.11

̬n pẖm này ÿ˱ͫc h͟ trͫ theo hͫp ÿ͛ng c̭p phép/ hͫp tác s͙ U50/CCU012445-08 cͯa

Trung tâm phòng và ch͙ng b͏nh (CDC), Atlanta, GA, Hoa KǤ. N͡i dung ̭n pẖm là cͯa

riêng tác gi̫, không ÿ̩i di͏n cho quan ÿi͋m chính thͱc cͯa CDC.

© Tә chӭc y tӃ thӃ giӟi, 2004

Giӳ bҧn quyӅn. Các ҩn phҭm cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi có thӇ nhұn ÿѭӧc ӣ Bӝ

phұn TiӃp thӏ và Phân phӕi, Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi, 20 Avenue Appia, 1211

Geneva 27, Thөy Sӻ (ÿiӋn thoҥi: +41 22 791 2476; fax: +41 22 791 4857; email:

[email protected]). Yêu cҫu ÿӇ tái bҧn hoһc dӏch các ҩn phҭm cӫa Tә chӭc Y

tӃ ThӃ giӟi - dùng trong kinh doanh hay phân phӕi miӉn phí - phҧi ÿѭӧc gӱi tӟi

bӝ phұn xuҩt bҧn theo ÿӏa chӍ nêu trên (fax: +41 22 791 4806; email:

[email protected]).

Các tѭ liӋu trình bày trong ҩn phҭm này không nhҵm thӇ hiӋn bҩt kǤ quan ÿiӇm

nào cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi liên quan ÿӃn tính pháp lý cӫa bҩt kǤ quӕc gia,

lãnh thә, thành phӕ, khu vӵc hoһc cӫa cѫ quan chӭc năng nào cNJng nhѭ liên quan

ÿӃn sӵ phân chia biên giӟi, ranh giӟi. Các ÿѭӡng gҥch chҩm trên bҧn ÿӗ minh hoҥ

cho các ÿѭӡng biên giӟi mӝt cách tѭѫng ÿӕi nên có thӇ vүn còn nhӳng ý kiӃn

chѭa hoàn toàn ÿӗng ý vӟi nhұn ÿӏnh này.

ViӋc ÿӅ cұp ÿӃn mӝt sӕ công ty cө thӇ hay sҧn phҭm cӫa nhà sҧn xuҩt nào ÿó

không ÿӗng nghƭa rҵng Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi ÿánh giá cao và tiӃn cӱ vӟi sӵ ѭu

tiên hѫn nhӳng công ty hay sҧn phҭm khác có cùng tính chҩt. Tҩt cҧ các sҧn

phҭm có ÿăng ký ÿӝc quyӅn ÿӅu ÿѭӧc phân biӋt bҵng chӳ cái viӃt hoa ÿҫu tiên

trong tên sҧn phҭm ÿó, ngoҥi trӯ do mӝt sӕ lӛi chính tҧ trong ҩn phҭm này.

Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi không bҧo ÿҧm rҵng thông tin trong ҩn phҭm là ÿҫy ÿӫ và

chính xác cNJng nhѭ không chӏu trách nhiӋm pháp lý cho bҩt kǤ thiӋt hҥi nào do

viӋc sӱ dөng ҩn phҭm này.

x iv x

Mөc lөc

Lӡi nhóm biên dӏch ...................................................................................... viii

Lӡi nói ÿҫu ................................................................................................... viii

Lӡi cҧm ѫn ....................................................................................................... x

1. Nguyên tҳc chung ....................................................................................... 1

Giӟi thiӋu ...................................................................................................... 1

PHҪN I. Hѭӟng dүn an toàn sinh hӑc .............................................................. 5

2. Ĉánh giá nguy cѫ vi sinh vұt ...................................................................... 7

Mүu vұt có thông tin hҥn chӃ ....................................................................... 8

Ĉánh giá nguy cѫ và vi sinh vұt biӃn ÿәi gen .............................................. 8

3. Phòng thí nghiӋm cѫ bҧn - An toàn sinh hӑc cҩp 1 và 2 ......................... 9

Tiêu chuҭn thӵc hành ................................................................................... 9

ThiӃt kӃ và các tiӋn nghi phòng thí nghiӋm ............................................... 12

Trang thiӃt bӏ phòng thí nghiӋm ................................................................. 14

Giám sát sӭc khӓe và y tӃ ........................................................................... 16

Ĉào tҥo ....................................................................................................... 16

Xӱ lý chҩt thҧi ............................................................................................ 17

An toàn hóa hӑc, lӱa, ÿiӋn, bӭc xҥ và trang thiӃt bӏ ................................... 19

4. Phòng thí nghiӋm kiӇm soát - An toàn sinh hӑc cҩp 3 .......................... 20

Tiêu chuҭn thӵc hành ................................................................................. 20

ThiӃt kӃ và tiӋn nghi phòng thí nghiӋm ...................................................... 21

Trang thiӃt bӏ phòng thí nghiӋm ................................................................. 22

Giám sát vӅ y tӃ và sӭc khӓe ...................................................................... 22

5. Phòng thí nghiӋm kiӇm soát tӕi ÿa - An toàn sinh hӑc cҩp 4 ................ 25

Tiêu chuҭn thӵc hành ................................................................................. 25

ThiӃt kӃ và trang thiӃt bӏ cӫa phòng thí nghiӋm ......................................... 25

6. Cѫ sӣ ÿӝng vұt thí nghiӋm ....................................................................... 28

Cѫ sӣ ÿӝng vұt – An toàn sinh hӑc cҩp 1 ................................................... 29

Cѫ sӣ ÿӝng vұt – An toàn sinh hӑc cҩp 2 ................................................... 29

Cѫ sӣ ÿӝng vұt – An toàn sinh hӑc cҩp 3 ................................................... 30

Cѫ sӣ ÿӝng vұt – An toàn sinh hӑc cҩp 4 ................................................... 31

Ĉӝng vұt không xѭѫng sӕng ...................................................................... 32

7. Hѭӟng dүn kiӇm ÿӏnh phòng thí nghiӋm/cѫ sӣ ...................................... 33

8. Hѭӟng dүn cҩp giҩy chӭng nhұn phòng thí nghiӋm/cѫ sӣ ................... 36

x v x

PHҪN II. An ninh sinh hӑc phòng thí nghiӋm ............................................... 47

9. Khái niӋm vӅ an ninh sinh hӑc phòng thí nghiӋm ................................. 49

PHҪN III. Trang thiӃt bӏ phòng thí nghiӋm .................................................. 51

10. Tӫ an toàn sinh hӑc ................................................................................ 53

Tӫ an toàn sinh hӑc cҩp I ............................................................................ 53

Tӫ an toàn sinh hӑc cҩp II .......................................................................... 55

Tӫ an toàn sinh hӑc cҩp III ......................................................................... 58

Nӕi khí cӫa tӫ an toàn sinh hӑc .................................................................. 58

Lӵa chӑn tӫ an toàn sinh hӑc ...................................................................... 59

Sӱ dөng tӫ an toàn sinh hӑc trong phòng thí nghiӋm ................................. 59

11. Trang thiӃt bӏ an toàn ............................................................................ 63

Tҩm cách ly bҵng màng mӅm áp suҩt âm ................................................... 63

Dөng cө hӛ trӧ hút ...................................................................................... 65

Máy trӝn, máy lҳc, máy nghiӅn và máy siêu âm ........................................ 66

Que cҩy chuyӇn dùng mӝt lҫn .................................................................... 66

Lò vi ÿӕt (Microincinerators) ..................................................................... 66

Trang thiӃt bӏ và quҫn áo bҧo hӝ cá nhân ................................................... 66

PHҪN IV. Kӻ thuұt vi sinh vұt an toàn .......................................................... 69

12. Kӻ thuұt phòng thí nghiӋm .................................................................... 71

An toàn xӱ lý mүu trong phòng thí nghiӋm ............................................... 71

Sӱ dөng pi-pét và dөng cө hӛ trӧ hút mүu ................................................. 71

Tránh rѫi vãi vұt liӋu nhiӉm trùng .............................................................. 72

Sӱ dөng tӫ an toàn sinh hӑc ....................................................................... 72

Tránh nuӕt phҧi và ÿӇ các vұt nhiӉm trùng dính vào da và mҳt ................. 73

Tránh các vұt nhiӉm trùng ÿâm phҧi .......................................................... 73

Tách huyӃt thanh ........................................................................................ 74

Sӱ dөng máy ly tâm .................................................................................... 74

Sӱ dөng máy trӝn, máy lҳc, máy nghiӅn và máy siêu âm .......................... 75

Sӱ dөng máy nghiӅn mô ............................................................................. 75

Bҧo dѭӥng và sӱ dөng tӫ lҥnh và tӫ ÿông .................................................. 76

Mӣ ӕng thuӕc chӭa vұt nhiӉm trùng ÿông khô .......................................... 76

Bҧo quҧn ӕng chӭa vұt liӋu nhiӉm trùng .................................................... 76

Phòng ngӯa chuҭn khӓi mүu máu dӏch tiӃt, mô, và các dӏch cѫ thӇ khác .. 76

Phòng ngӯa các vұt chӭa prion ................................................................... 78

13. KӃ hoҥch dӵ phòng và qui trình xӱ lý khҭn cҩp ................................. 80

KӃ hoҥch dӵ phòng ..................................................................................... 80

Các qui trình xӱ lý khҭn cҩp cho phòng thí nghiӋm vi sinh vұt ................. 81

14. Khӱ trùng và tiӋt trùng .......................................................................... 84

Ĉӏnh nghƭa .................................................................................................. 84

x vi x

Làm sҥch vұt liӋu phòng thí nghiӋm ........................................................... 85

Hóa chҩt diӋt trùng ..................................................................................... 85

Khӱ khuҭn môi trѭӡng cөc bӝ .................................................................... 90

Khӱ nhiӉm tӫ an toàn sinh hӑc ................................................................... 91

Rӱa tay/khӱ nhiӉm tay ............................................................................... 91

Khӱ trùng và tiӋt trùng bҵng nhiӋt ............................................................. 92

Hҩp khӱ trùng ............................................................................................. 92

Thiêu hӫy .................................................................................................... 94

Thҧi bӓ ........................................................................................................ 95

15. Giӟi thiӋu vӅ vұn chuyӇn vұt liӋu nhiӉm trùng .................................... 96

Quy ÿӏnh vұn chuyӇn quӕc tӃ ..................................................................... 96

HӋ thӕng ÿóng gói ba lӟp cѫ bҧn ............................................................... 97

Qui trình lau chùi ÿә vӥ .............................................................................. 97

PHҪN V. Giӟi thiӋu vӅ công nghӋ sinh hӑc ................................................. 101

16. An toàn sinh hӑc và công nghӋ DNA tái tә hӧp ................................. 103

Ĉánh giá an toàn sinh hӑc ÿӕi vӟi các hӋ thӕng thӇ hiӋn sinh hӑc ........... 103

Ĉánh giá an toàn sinh hӑc ÿӕi vӟi các véc tѫ thӇ hiӋn ............................. 104

Nhӳng véc tѫ vi rút cho chuyӇn gen ......................................................... 104

Ĉӝng vұt chuyӇn gien và ÿӝng vұt "khác thѭӡng " .................................. 104

Thӵc vұt chuyӇn gen ................................................................................ 105

Ĉánh giá nguy cѫ ÿӕi vӟi sinh vұt biӃn ÿәi gen ....................................... 105

Các quan tâm khác .................................................................................... 106

PHҪN VI. An toàn hoá chҩt, cháy nә và ÿiӋn ............................................. 109

17. Các hoá chҩt nguy hiӇm ....................................................................... 111

Nguӗn phѫi nhiӉm .................................................................................... 111

Bҧo quҧn hoá chҩt .................................................................................... 111

Các quy ÿӏnh chung ÿӕi vӟi nhӳng hoá chҩt kӷ nhau .............................. 111

Ҧnh hѭӣng ÿӝc hҥi cӫa hoá chҩt .............................................................. 111

Hóa chҩt gây nә ........................................................................................ 112

Hóa chҩt bӏ ÿә ........................................................................................... 112

Khí nén và khí hóa lӓng ........................................................................... 113

18. Các mӕi nguy khác trong phòng thí nghiӋm ...................................... 114

Nguy cѫ vӅ hӓa hoҥn ................................................................................ 114

Các nguy hiӇm vӅ ÿiӋn ............................................................................. 115

TiӃng ӗn .................................................................................................... 115

Phóng xҥ ion ............................................................................................. 115

PHҪN VII. Tә chӭc và ÿào tҥo an toàn ........................................................ 119

19. Chuyên viên và ӫy ban an toàn sinh hӑc ............................................ 121

Chuyên viên an toàn sinh hӑc..................................................................... 125

x vii x

Ӫy ban an toàn sinh hӑc ............................................................................. 125

20. An toàn cho nhân viên hӛ trӧ .............................................................. 124

Các dӏch vө bҧo trì nhà làm viӋc và máy móc .......................................... 124

Các dӏch vө dӑn dҽp vӋ sinh (trong phòng thí nghiӋm) ........................... 124

21. Chѭѫng trình ÿào tҥo ........................................................................... 125

PHҪN VIII. Bҧng kiӇm tính an toàn ............................................................ 127

22. Bҧng kiӇm tính an toàn ........................................................................ 129

Cѫ sӣ vұt chҩt phòng thí nghiӋm ............................................................... 129

Phѭѫng tiӋn bҧo quҧn ............................................................................... 130

VӋ sinh và các tiӋn nghi cho nhân viên .................................................... 130

Sѭӣi ҩm và thông gió ................................................................................ 130

Ánh sáng ................................................................................................... 130

Các dӏch vө ............................................................................................... 131

An ninh sinh hӑc phòng thí nghiӋm ......................................................... 131

Phòng và chӳa cháy .................................................................................. 131

Bҧo quҧn dung dӏch dӉ cháy ..................................................................... 132

Khí nén và khí hóa lӓng ........................................................................... 133

Nguy hiӇm vӅ ÿiӋn .................................................................................... 133

Bҧo hӝ cá nhân ......................................................................................... 133

An toàn và sӭc khӓe cho nhân viên .......................................................... 134

Trang thiӃt bӏ phòng thí nghiӋm ............................................................... 135

Vұt liӋu nhiӉm trùng ................................................................................. 135

Hóa chҩt và chҩt phóng xҥ ........................................................................ 136

PHҪN IX. Tài liӋu tham khҧo, phө lөc và bҧng chú dүn ........................... 137

Tài liӋu tham khҧo ...................................................................................... 139

PHӨ LӨC 1 Sѫ cӭu ban ÿҫu ..................................................................... 142

PHӨ LӨC 2 Tiêm phòng cho nhân viên ................................................... 143

PHӨ LӨC 3 Các trung tâm hӧp tác vӅ an toàn sinh hӑc cӫa Tә chӭc Y tӃ

ThӃ giӟi ........................................................................................................ 144

PHӨ LӨC 4 An toàn trang thiӃt bӏ ........................................................... 145

PHӨ LӨC 5 Hoá chҩt: Nguy cѫ và cách phòng ngӯa ............................. 149

x viii x

Lӡi nhóm biên dӏch

"C̱m nang an toàn sinh h͕c phòng thí nghi͏m" cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ

giӟi tái bҧn lҫn thӭ 3, năm 2004 là mӝt tài liӋu rҩt cҫn thiӃt và hӳu ích cho cán bӝ

chuyên môn làm viӋc trong phòng thí nghiӋm, nhӳng ngѭӡi trӧ giúp cNJng nhѭ

cán bӝ quҧn lý phòng thí nghiӋm.

Trong giai ÿoҥn hiӋn nay, nhiӅu bӋnh truyӅn nhiӉm ÿang nәi lên thành

vҩn ÿӅ thӡi sӵ trên toàn cҫu nhѭ SARS, cúm gà, Ebola, AIDS ... cùng vӟi sӵ

giao lѭu kinh tӃ, xã hӝi trong xu thӃ hӝi nhұp toàn cҫu thì vҩn ÿӅ an toàn sinh hӑc

nói chung và trong phòng thí nghiӋm cҫn ÿһc biӋt quan tâm hѫn. Ĉѭӧc sӵ hӛ trӧ

và khích lӋ cӫa Văn phòng Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi, khu vӵc Tây Thái Bình Dѭѫng

và Văn phòng Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi tҥi ViӋt Nam, chúng tôi ÿã tә chӭc biên dӏch

tài liӋu này tӯ nguyên bҧn tiӃng Anh sang tiӃng ViӋt ÿӇ cung cҩp cho các cán bӝ

công tác tҥi các phòng thí nghiӋm. Mong rҵng tài liӋu sӁ giúp ích cho công tác an

toàn sinh hӑc trong phòng thí nghiӋm.

Trân trӑng cҧm ѫn Bӝ Y tӃ và ViӋn VӋ sinh Dӏch tӉ Tây Nguyên ÿã ÿӝng

viên, giúp ÿӥ và tҥo ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi cho công viӋc biên dӏch tài liӋu. Xin cҧm

ѫn Văn phòng Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi ÿã cҩp bҧn quyӅn tiӃng ViӋt Nam, Văn

phòng Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi, khu vӵc Tây Thái Bình Dѭѫng và Văn phòng Tә

chӭc Y tӃ ThӃ giӟi tҥi ViӋt Nam ÿã hӛ trӧ tài chính cho công tác xuҩt bҧn ҩn

phҭm này.

Các dӏch giҧ ÿã cӕ gҳng biên dӏch ÿҫy ÿӫ các nӝi dung tӯ nguyên bҧn và

ViӋt hóa các thuұt ngӳ chuyên ngành dӵa trên các tӯ ÿiӇn chuyên ngành hiӋn

hành. Tuy nhiên, do hҥn chӃ vӅ thӡi gian, trình ÿӝ và lƭnh vӵc an toàn sinh hӑc

phòng xét nghiӋm còn mӟi mҿ ӣ nѭӟc ta, nên chҳc rҵng bҧn dӏch sӁ không tránh

khӓi nhӳng ÿiӅu thiӃu sót.

Xin trân trӑng ghi nhұn và cҧm ѫn nhӳng ý kiӃn góp ý và bә sung cӫa quý

vӏ và các bҥn ÿӗng nghiӋp.

Thay mһt các dӏch giҧ

Thҥc sƭ Phҥm Văn Hұu

ViӋn VӋ sinh Dӏch tӉ Tây Nguyên

x ix x

Lӡi nói ÿҫu

Ĉã tӯ lâu, Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi ÿã nhұn biӃt rҵng công tác an toàn, ÿһt biӋt là an

toàn sinh hӑc là vҩn ÿӅ quan trӑng toàn cҫu. Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi ÿã xuҩt bҧn

lҫn ÿҫu ҩn phҭm C̱m nang an toàn sinh h͕c vào năm 1983. Ҩn phҭm khuyӃn

khích các quӕc gia chҩp nhұn và áp dөng nhӳng khái niӋm cѫ bҧn trong an toàn

sinh hӑc và phát triӇn thành tiêu chuҭn thӵc hành cӫa quӕc gia trong thao tác thӵc

hành an toàn các vi sinh vұt gây bӋnh trong phòng thí nghiӋm. Tӯ năm 1983,

nhiӅu quӕc gia ÿã sӱ dөng hѭӟng dүn chuyên môn trong ҩn phҭm này ÿӇ ban

hành các tiêu chuҭn thӵc hành nhѭ vұy. Cҭm nang ÿѭӧc xuҩt bҧn lҫn thӭ 2 vào

năm 1993.

Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi tiӃp tөc thӇ hiӋn vai trò tiên phong trên trѭӡng quӕc tӃ

trong lƭnh vӵc an toàn sinh hӑc thông qua ҩn phҭm này bҵng cách nhҩn mҥnh vҩn

ÿӅ an ninh và an toàn sinh hӑc mà chúng ta ÿang ÿӕi phó trong thiên niên kӹ này.

Lҫn xuҩt bҧn thӭ ba nhҩn mҥnh tҫm quan trӑng cӫa trách nhiӋm cá nhân. Các

chѭѫng mӟi ÿѭӧc thêm vào nhѭ ÿánh giá rӫi ro, sӱ dөng an toàn kӻ thuұt tái tә

hӧp DNA và vұn chuyӇn vұt liӋu nhiӉm trùng. Nhӳng sӵ kiӋn trên thӃ giӟi gҫn

ÿây ÿã bӝc lӝ nhӳng mӕi ÿe dӑa mӟi mà viӋc lҥm dөng và thҧi ra các tác nhân và

ÿӝc tӕ vi sinh vұt gây ra ÿӕi vӟi sӭc khӓe cӝng ÿӗng . Do ÿó, lҫn xuҩt bҧn này

cNJng giӟi thiӋu khái niӋm vӅ an ninh sinh hӑc - sӵ bҧo vӋ tài sҧn vi sinh vұt khӓi

bӏ trӝm cҳp, mҩt mát hoһc chuyӇn ÿәi, dүn ÿӃn viӋc sӱ dөng không ÿúng gây

nguy hiӇm cho sӭc khӓe cӝng ÿӗng. Lҫn xuҩt bҧn này cNJng bao gӗm thông tin an

toàn trong tài liӋu "An toàn trong chăm sóc sӭc khӓe phòng thí nghiӋm" (1) cӫa

Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi năm 1997.

Ҩn phҭm c̱m nang an toàn sinh h͕c phòng thí nghi͏m, xuҩt bҧn lҫn thӭ 3 cӫa Tә

chӭc Y tӃ ThӃ giӟi là mӝt tài liӋu tham khҧo hӳu ích hѭӟng dүn các quӕc gia

chҩp thuұn thách thӭc này ÿӇ triӇn khai và ÿѭa ra các tiêu chuҭn thӵc hành quӕc

gia ÿӇ gìn giӳ tài sҧn vi sinh vұt, ÿӗng thӡi bҧo ÿҧm cho mөc ÿích lâm sàng,

nghiên cӭu và dӏch tӉ hӑc.

TiӃn sӻ A. Asamoa-Baah

Phó t͝ng giám ÿ͙c

Phòng ch͙ng b͏nh truy͉n nhi͍m

T͝ chͱc Y t͇ Th͇ giͣi

Geneva, Thͭy SͿ

x x x

Lӡi cҧm ѫn

Xin ÿѭӧc bày tӓ lòng biӃt ѫn ÿӃn các nhà chuyên môn sau ÿây ÿã có nhӳng ÿóng

góp quý báu ÿӇ ҩn phҭm C̱m nang an toàn sinh h͕c phòng thí nghi͏m, xuҩt bҧn

lҫn thӭ ba này ÿѭӧc hoàn thành.

TiӃn sӻ W. Emmett Barkley, ViӋn Y hӑc Howard Hughes, Chevy Chase, MD, USA

TiӃn sӻ Murray L. Cohen, Trung tâm phòng và chӕng bӋnh, Atlanta, GA, Hoa KǤ

(nghӍ hѭu)

TiӃn sӻ Ingegerd Kallings, ViӋn kiӇm soát bӋnh truyӉn nhiӉm Thөy ĈiӇn,

Stockholm, Thөy ĈiӇn

Bà Mary Ellen Kennedy, Cӕ vҩn vӅ An toàn Sinh hӑc, Ashton, Ontario, Canada.

Bà Margery Kennett, Phòng thí nghiӋm chuҭn thӭc bӋnh truyӅn nhiӉm Victorian,

bҳc Melbourne, Australia (nghӍ hѭu)

TiӃn sӻ Richard Knudsen, Văn phòng An toàn và Sӭc khӓe, Trung tâm phòng và

chӕng bӋnh, Atlanta, GA, Hoa KǤ.

TiӃn sӻ Nicoletta Previsani, Chѭѫng trình an toàn sinh hӑc, Tә chӭc Y tӃ ThӃ

giӟi, Geneva, Thөy sӻ.

TiӃn sӻ Jonathan Richmond, Văn phòng An toàn và Sӭc khӓe, Trung tâm phòng

và chӕng bӋnh, Atlanta, GA, USA (nghӍ hѭu)

TiӃn sӻ Syed A. Sattar, Khoa Y, Trѭӡng Ĉҥi hӑc Tәng hӧp Ottawa, Ottawa,

Ontario, Canada.

TiӃn sӻ Deborah E. Wilson, Ĉѫn vӏ An toàn và Sӭc khӓe NghӅ nghiӋp, Văn

phòng dӏch vө nghiên cӭu, ViӋn Sӭc khӓe quӕc gia, Bӝ sӭc khӓe và dӏch vө con

ngѭӡi, Washington, DC, Hoa kǤ.

TiӃn sӻ Riccardo Wittek, ViӋn Sinh vұt hӑc ÿӝng vұt, Trѭӡng Ĉҥi hӑc Tәng hӧp

Lausanne, Lausanne, Thөy Sӻ.

Xin trân trӑng cҧm ѫn sӵ giúp ÿӥ cӫa:

Bà Maureen Best, Văn phòng An ninh phòng thí nghiӋm, Tә chӭc sӭc khӓe

Canada, Ottawa, Canada.

TiӃn sӻ Mike Catton, Phòng thí nghiӋm chuҭn thӭc bӋnh truyӅn nhiӉm Victorian,

Bҳc Melbourne, Australia.

TiӃn sӻ Shanna Nesby, Văn phòng Sӭc khӓe và An toàn, Trung tâm phòng và

chӕng bӋnh, Atlanta, GA, Hoa kǤ.

TiӃn sӻ Stefan Wagener, Trung tâm khoa hӑc vӅ con ngѭӡi và sӭc khӓe ÿӝng vұt,

Winnipeg, Canada.

Nhóm biên soҥn và ÿiӇm sách cNJng cҧm ѫn các nhà chuyên môn ÿã có nhӳng

ÿóng góp quý báu cho tài liӋu C̱m nang an toàn sinh h͕c phòng thí nghi͏m trong

lҫn xuҩt bҧn thӭ nhҩt và thӭ hai cNJng nhѭ ҩn phҭm An toàn trong các phòng thí

nghi͏m chăm sóc sͱc kh͗e cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi năm 1977 (1).

x 1 x

1. Nguyên tҳc chung

Giӟi thiӋu

Các tham chiӃu trong tài liӋu này ÿѭӧc thiӃt lұp theo mӕi nguy hiӇm tѭѫng ÿӕi

cӫa vi sinh vұt gây nhiӉm trùng theo nhóm nguy cѫ (nhóm nguy cѫ 1, 2, 3 và 4

cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi). Phân loҥi nhóm nguy cѫ này chӍ áp dөng cho công

viӋc trong phòng thí nghiӋm. Bҧng 1 dѭӟi ÿây mô tҧ các nhóm nguy cѫ.

B̫ng 1. Phân lo̩i các vi sinh v̵t gây nhi͍m trùng theo nhóm nguy c˯

Nhóm nguy cѫ 1 (Không có ho̿c có nguy c˯ th̭p ÿ͙i vͣi cá nhân và c͡ng ÿ͛ng)

Các vi sinh vұt thѭӡng không có khҧ năng gây bӋnh cho ngѭӡi hay ÿӝng vұt.

Nhóm nguy cѫ 2 (Có nguy c˯ t˱˯ng ÿ͙i ÿôí vͣi cá nhân và nguy c˯ th̭p ÿ͙i vͣi

c͡ng ÿ͛ng)

Các tác nhân có thӇ gây bӋnh cho ngѭӡi hoһc ÿӝng vұt, nhѭng thѭӡng không phҧi

là mӕi nguy hiӇm cho nhân viên phòng thí nghiӋm, cӝng ÿӗng, vұt nuôi hay môi

trѭӡng. Phѫi nhiӉm phòng thí nghiӋm có thӇ gây ra nhiӉm trùng nghiêm trӑng,

nhѭng có biӋn pháp phòng ngӯa, ÿiӅu trӏ hӳu hiӋu và nguy cѫ lan truyӅn trong

cӝng ÿӗng thҩp.

Nhóm nguy cѫ 3 (Có nguy c˯ cao ÿ͙i vͣi cá nhân và nguy c˯ th̭p ÿ͙i vͣi c͡ng

ÿ͛ng)

Các tác nhân thѭӡng gây bӋnh nghiêm trӑng cho ngѭӡi hoһc ÿӝng vұt nhѭng

không lan truyӅn tӯ ngѭӡi sang ngѭӡi. Có các biӋn pháp phòng ngӯa và ÿiӅu trӏ

hӳu hiӋu.

Nhóm nguy cѫ 4 (Có nguy c˯ cao ÿ͙i vͣi cá nhân và c͡ng ÿ͛ng)

Tác nhân thѭӡng gây bӋnh nghiêm trӑng cho ngѭӡi hoһc ÿӝng vұt và có thӇ lan

truyӅn trӵc tiӃp hoһc gián tiӃp nhanh chóng tӯ ngѭӡi sang ngѭӡi. Chѭa có các

biӋn pháp phòng ngӯa và ÿiӅu trӏ hӳu hiӋu.

Trang thiӃt bӏ phòng thí nghiӋm ÿѭӧc thiӃt kӃ ӣ các mӭc cѫ bҧn - an toàn sinh

hӑc cҩp 1 và an toàn sinh hӑc cҩp 2, kiӇm soát – an toàn sinh hӑc cҩp 3 và kiӇm

soát tӕi ÿa – an toàn sinh hӑc cҩp 4. ThiӃt kӃ cҩp ÿӝ an toàn sinh hӑc dӵa trên

nhiӅu yӃu tӕ nhѭ ÿһc ÿiӇm thiӃt kӃ, cҩu trúc, phѭѫng tiӋn ngăn chһn, trang thiӃt

bӏ, tiêu chuҭn thӵc hành và quá trình hoҥt ÿӝng cҫn có khi làm viӋc vӟi các tác

nhân theo các nhóm nguy cѫ ÿa dҥng. Bҧng 2 nêu lên nhѭng không chӍ ra mӕi

liên hӋ giӳa các nhóm nguy cѫ vӟi cҩp ÿӝ an toàn sinh hӑc cӫa các phòng thí

nghiӋm làm viӋc vӅ các vi sinh vұt trong mӛi nhóm nguy cѫ.

Các quӕc gia (khu vӵc) cҫn nêu ra sӵ phân loҥi các vi sinh vұt cӫa quӕc gia (khu

vӵc) mình theo nhóm nguy cѫ xem xét ÿӃn:

x 2 x

B̫ng 2. M͙i liên quan giͷa các nhóm nguy c˯ vͣi c̭p ÿ͡, tiêu chu̱n th͹c

hành và trang thi͇t b͓ an toàn sinh h͕c

NHÓM

NGUY

CѪ

CҨP ĈӜ

AN

TOÀN

SINH

HӐC

LOҤI

PHÒNG

XÉT

NGHIӊM

TIÊU CHUҬN

THӴC HÀNH

PHÒNG XÉT

NGHIӊM

THIӂT Bӎ

AN TOÀN

1 Cѫ bҧn -

An toàn

sinh hӑc

cҩp 1

Nghiên

cӭu và

giҧng dҥy

cѫ bҧn

GMT Không có gì, bàn làm

thí nghiӋm thông

thѭӡng

2 Cѫ bҧn -

An toàn

sinh hӑc

cҩp 2

Dӏch vө

chăm sóc

sӭc khoҿ

ban ÿҫu; cѫ

sӣ chҭn

ÿoán;

nghiên cӭu

GMT và có thêm

áo quҫn bҧo hӝ và

các biӇn báo nguy

hiӇm sinh hӑc

Bàn làm thí nghiӋm

thông thѭӡng cӝng

thêm BSC khi có nguy

cѫ tҥo khí dung.

3 KiӇm soát

- An toàn

sinh hӑc

cҩp 3

Dӏch vө

chҭn ÿoán

ÿһc biӋt,

nghiên cӭu

Nhѭ cҩp ÿӝ 2 và

có thêm áo quҫn

bҧo hӝ ÿһc biӋt,

kiӇm soát lӕi vào,

luӗng khí ÿӏnh

hѭӟng.

BSC và/hoһc dөng cө

cѫ bҧn cho tҩt cҧ các

hoҥt ÿӝng.

4 KiӇm soát

tӕi ÿa - An

toàn sinh

hӑc cҩp 4

Ĉѫn vӏ có

bӋnh phҭm

nguy hiӇm

Nhѭ cҩp 3 và có

thêm lӕi vào khóa

khí, tҳm trѭӟc khi

ra, loҥi bӓ chҩt

thҧi chuyên dөng.

BSC cҩp 3 hoһc quҫn

áo bҧo hӝ áp lӵc

dѭѫng cùng vӟi BSC

cҩp 2, nӗi hҩp hai nҳp

(gҳn vào thành nӗi),

không khí ÿѭӧc lӑc

BSC: tӫ an toàn sinh hӑc; GMT: kӻ thuұt vi sinh vұt an toàn (xem phҫn IV cӫa cҭm nang

này)

1. Tính gây bӋnh cӫa sinh vұt.

2. Phѭѫng thӭc lan truyӅn và vұt chӫ cӫa vi sinh vұt. Nhӳng yӃu tӕ này có thӇ bӏ

ҧnh hѭӣng bӣi tính miӉn dӏch hiӋn có cӫa cӝng ÿӗng trong vùng, mұt ÿӝ và sӵ di

chuyӇn cӫa các quҫn thӇ vұt chӫ, sӵ hiӋn diӋn cӫa các trung gian truyӅn bӋnh

thích hӧp và tiêu chuҭn cӫa vӋ sinh môi trѭӡng.

3. Các biӋn pháp phòng chӕng hiӋu quҧ sҹn có tҥi chӛ nhѭ phòng ngӯa bҵng tiêm

phòng hoһc sӱ dөng huyӃt thanh (miӉn dӏch thө ÿӝng), các biӋn pháp vӋ sinh nhѭ

vӋ sinh nѭӟc uӕng và thӭc ăn, kiӇm soát nguӗn ÿӝng vұt hoһc các ÿӝng vұt chân

ÿӕt.

4. Các biӋn pháp ÿiӅu trӏ hiӋu quҧ sҹn có tҥi chӛ nhѭ miӉn dӏch thө ÿӝng, tiêm

vҳc xin sau khi phѫi nhiӉm và dùng kháng sinh, kháng vi rút và hóa trӏ liӋu, cҫn

x 3 x

quan tâm ÿӃn khҧ năng xuҩt hiӋn các chӫng kháng thuӕc.

ViӋc xác ÿӏnh mӝt tác nhân thuӝc cҩp an toàn sinh hӑc nào phҧi ÿѭӧc dӵa trên

viӋc ÿánh giá nguy cѫ. Nó sӁ ÿánh giá nhóm nguy cѫ này cNJng nhѭ các yӃu tӕ

khác trong viӋc thiӃt lұp cҩp ÿӝ an toàn sinh hӑc thích hӧp. Ví dө mӝt tác nhân

ÿѭӧc chӍ ÿӏnh vào nhóm nguy cѫ 2 thì ÿӇ tiӃn hành công viӋc an toàn, các phѭѫng

tiӋn, trang thiӃt bӏ, tiêu chuҭn thӵc hành và quy trình nói chung ÿѭӧc yêu cҫu ӣ

mӭc ÿӝ an toàn sinh hӑc cҩp 2. Tuy nhiên, nӃu thӱ nghiӋm cө thӇ yêu cҫu tҥo ra

khí dung nhiӅu thì an toàn sinh hӑc cҩp 3 có thӇ thích hӧp hѫn ÿӇ có ÿѭӧc mӭc

ÿӝ an toàn cҫn thiӃt ÿҧm bҧo kiӇm soát ÿѭӧc khí dung ӣ nѫi làm viӋc cӫa phòng

thí nghiӋm. Do ÿó viӋc xác ÿӏnh mӝt công viӋc cө thӇ ӣ cҩp an toàn sinh hӑc nào

ÿѭӧc căn cӭ vào quyӃt ÿӏnh chuyên môn dӵa trên viӋc ÿánh giá nguy cѫ hѫn là

viӋc tӵ ÿánh giá cӫa mӝt cҩp an toàn sinh phòng thí nghiӋm theo quy ÿӏnh nhóm

nguy cѫ cө thӇ cӫa tác nhân ÿѭӧc thӵc hiӋn (xem Chѭѫng 2).

B̫ng 3. Tóm t̷t các yêu c̯u trang thi͇t b͓ cho c̭p an toàn sinh h͕c

CҨP AN TOÀN SINH HӐC

1 2 3 4

Phòng thí nghiӋm biӋt lұp a Không Không Có Có

Phòng có thӇ khép kín ÿӇ tiӋt trùng Không Không Có Có

Thông gió

- Hѭӟng khí vào trong Không Nên có Có Có

- HӋ thӕng thông gió có ÿiӅu khiӇn Không Nên có Có Có

- Bӝ lӑc khí thҧi HEPA Không Không Có/không b Có

Lӕi vào cӱa 2 lӟp Không Không Có Có

Khóa khí Không Không Không Có

Khóa khí có vòi tҳm Không Không Không Có

Phòng chuҭn bӏ Không Không Có -

Phòng chuҭn bӏ có vòi tҳm Không Không Có/không c Có

Xӱ lý nѭӟc thҧi Không Không Có/không c Có

Nӗi hҩp

- Tҥi chӛ Có Có Có Có

- Trong phòng thí nghiӋm Không Không Nên có Có

- 2 cӱa Không Không Nên có Có

Tӫ an toàn sinh hӑc Không Nên có Có Có

Khҧ năng kiӇm soát an toàn cho

nhân viên d

Không Không Nên có Có

a

Cách ly hoҥt ÿӝng và môi trѭӡng vӟi giao thông chung.

b Tùy thuӝc vào vӏ trí cӫa cӫa ӕng khí thoát ra (xem chѭѫng 4) c

Phө thuӝc vào tác nhân sӱ dөng trong phòng thí nghiӋm.

d Ví dө nhѭ cӱa sә, hӋ thӕng truyӅn hình cáp, liên lҥc hai chiӅu.

Do ÿó, viӋc quy ÿӏnh mӝt cҩp an toàn sinh hӑc cҫn quan tâm ÿӃn sinh vұt (tác

nhân gây bӋnh) ÿã sӱ dөng, thiӃt bӏ sҹn có cNJng nhѭ các tiêu chuҭn thӵc hành vӅ

thiӃt bӏ và các quy trình cҫn thiӃt ÿӇ tiӃn hành công viӋc trong phòng thí nghiӋm

mӝt cách an toàn.

x 4

x

x 5 x

PHҪN I

Hѭӟng dүn an toàn sinh hӑc