Cảm hứng và giọng điệu nghệ thuật trong thơ Trần Nhuận Minh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

BÙI MẠNH NGỌC

CẢM HỨNG VÀ GIỌNG ĐIỆU NGHỆ THUẬT

TRONG THƠ TRẦN NHUẬN MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN - 2019

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

BÙI MẠNH NGỌC

CẢM HỨNG VÀ GIỌNG ĐIỆU NGHỆ THUẬT

TRONG THƠ TRẦN NHUẬN MINH

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 8220121

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Kiến Thọ

Thái Nguyên - 2019

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận

văn đều trung thực và chưa từng được công bố ở bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, ngày tháng năm 2019

Tác giả luận văn

Bùi Mạnh Ngọc

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, tác giả xin trân trọng cảm

ơn Ban Giám hiệu, Khoa Sau đại học, Khoa Báo chí – Truyền thông và Văn

học, Trường Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên và các Thầy, Cô giáo

đã trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ trong suốt quá trình học tập.

Đặc biệt, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giảng viên

hướng dẫn TS. Nguyễn Kiến Thọ đã luôn tận tình hướng dẫn, chỉ bảo trong

suốt thời gian tác giả nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân, bạn bè và đã

giúp đỡ, động viên, tạo điều kiện để tác giả hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, ngày tháng năm 2019

Tác giả luận văn

Bùi Mạnh Ngọc

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ..............................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

MỤC LỤC........................................................................................................iii

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài............................................................................................ 1

2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................... 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 4

3.1. Đối tượng nghiên cứu................................................................................. 4

3.2. Phạm vi nghiên cứu.................................................................................... 4

4. Mục đích nghiên cứu..................................................................................... 5

5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 5

6. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 5

7. Đóng góp của luận văn.................................................................................. 6

8. Cấu trúc của luận văn.................................................................................... 6

NỘI DUNG....................................................................................................... 7

Chương 1. THƠ TRẦN NHUẬN MINH TRONG NỀN THƠ VIỆT NAM

HIỆN ĐẠI ......................................................................................................... 7

1.1. Nhà thơ Trần Nhuận Minh......................................................................... 7

1.1.1. Tiểu sử và quá trình hoạt động sáng tác.................................................. 7

1.1.2. Quan điểm sáng tác ................................................................................. 9

1.1.3. Các giải thưởng đạt được ...................................................................... 11

1.2. Thơ Trần Nhuận Minh trong nền thơ Việt Nam hiện đại ........................ 12

1.2.1. Một số vấn đề chung về nền thơ Việt Nam hiện đại............................. 12

1.2.2. Vị trí, đóng góp của thơ Trần Nhuận Minh .......................................... 16

Chương 2. CẢM HỨNG TRONG THƠ TRẦN NHUẬN MINH .................. 21

2.1. Vấn đề Cảm hứng trong thơ..................................................................... 21

2.1.1. Khái niệm Cảm hứng ............................................................................ 21

iv

2.1.2. Cảm hứng trong thơ .............................................................................. 22

2.2. Cảm hứng trong thơ Trần Nhuận Minh ................................................... 23

2.2.1. Cảm hứng trữ tình ................................................................................. 23

2.2.2. Cảm hứng thế sự ................................................................................... 32

2.2.3. Cảm hứng đối thoại............................................................................... 52

Chương 3. GIỌNG ĐIỆU NGHỆ THUẬT TRONG THƠ TRẦN NHUẬN

MINH .............................................................................................................. 65

3.1. Vấn đề Giọng điệu nghệ thuật trong thơ.................................................. 65

3.1.1. Khái niệm Giọng điệu nghệ thuật ......................................................... 65

3.1.2. Giọng điệu nghệ thuật trong thơ ........................................................... 66

3.2. Giọng điệu nghệ thuật trong thơ Trần Nhuận Minh ................................ 67

3.2.1. Giọng điệu ngợi ca, yêu thương, chia sẻ............................................... 67

3.2.2. Giọng điệu phản tỉnh thực tại................................................................ 72

3.2.3. Giọng điệu tự vấn cá nhân .................................................................... 77

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ........................................................................... 83

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 86

PHỤ LỤC....................................................................................................... 89

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Để tạo nên diện mạo của nền thơ ca Việt Nam hiện đại, cần có cả một

quá trình với sự đóng góp của nhiều thế hệ, nhiều tác giả. Tất nhiên, thực tế

cho thấy không có nhiều tác giả thể hiện được gương mặt riêng, thể hiện được

cá tính và phong cách trong sáng tạo. Trong khi đó, có một số tác giả (có thể

không nhiều) lại ghi dấu ấn đậm nét, có vị trí không thể thiếu, mà nếu không

có họ thì nền thơ ca sẽ có những khoảng trống nhất định. Vì vậy, muốn nhận

diện một nền thơ ca, cần phải đặc biệt quan tâm nhận diện và phân tích một số

tác giả đặc sắc, có tầm vóc và bề dày sáng tác, tạo được dấu ấn và có những

đóng góp quan trọng vào đời sống thơ ca. Đặt trong góc nhìn đó, có thể thấy

thơ ca hiện đại Việt Nam đã ghi nhận những nhà thơ có vị trí và đóng góp

quan trọng, một trong số đó có nhà thơ Trần Nhuận Minh. Nghiên cứu thơ ca

Trần Nhuận Minh, vì thế, không chỉ là nghiên cứu về một cá nhân, mà còn là

một cách tiếp cận để nhận diện các vấn đề của nền thơ hiện đại Việt Nam nói

chung.

Nhà thơ Trần Nhuận Minh là một tác giả có bề dày sáng tác với hơn hai

mươi tập thơ – một khối lượng đồ sộ đáng nể mà không có nhiều tác giả có

được. Những tác phẩm của Trần Nhuận Minh đã tạo ra một gương mặt tác giả

thực sự đặc sắc, vừa thống nhất vừa đa dạng, vừa thách thức vừa mời gọi. Thơ

ca Trần Nhuận Minh hứa hẹn sẽ đặt ra cho những người nghiên cứu phê bình

nhiều vấn đề ý nghĩa, hữu ích, thậm chí phức tạp, và vì vậy cũng vô cùng hấp

dẫn và đầy gợi mở.

1.3. Hành trình sáng tạo thơ của Trần Nhuận Minh trải dài qua những

giai đoạn lịch sử khác nhau, khởi nguồn từ phong cách thơ truyền thống, ngày

càng hướng đến phong cách thơ hiện đại. Phân tích diễn trình đó, qua sự thay

đổi và vận động mạch thơ Trần Nhuận Minh cũng là một cách để chúng ta có

2

thêm góc nhìn về những thay đổi và vận động của thơ ca Việt Nam hiện đại

nói chung. Vì vậy, việc nghiên cứu thơ Trần Nhuận Minh là một đề tài mang

tính khoa học và có nhiều ý nghĩa.

2. Lịch sử vấn đề

Với một quá trình bề dạy trong hành trình sáng tác hàng nửa thế kỉ (từ

những năm 1960 cho đến nay), thơ của Trần Nhuận Minh đã thu hút sự quan

tâm nghiên cứu, đánh giá, nhận diện của khá đông đảo bạn đọc cũng như

đồng nghiệp và các nhà nghiên cứu - phê bình.

Trong cuốn tiểu luận phê bình Trần Nhuận Minh và một hƣớng tìm

diện mạo mới cho thơ (Nxb Hội Nhà văn, 2015), nhà phê bình văn học Đỗ

Ngọc Yên đã có những nhận diện khái quát về vị trí, đóng góp và chỉ ra một

số đặc điểm quan trọng trong thơ Trần Nhuận Minh: “Trần Nhuận Minh là

người mạnh mẽ đến quyết liệt không chỉ trong việc đổi mới thơ, mà quan

trọng hơn là làm lại chính mình với tư cách là một chủ thể thơ, một sự làm

lại nhọc nhằn, quằn quại và đau đớn. Ông không cần quan tâm đến lý

thuyết về các trào lưu, trường phái hay chủ nghĩa nào, mà có lẽ chỉ quan

tâm làm sao đem đến cho thơ Việt một diện mạo mới và một hơi thở, sức

sống mới [14.tr11].

Trong một công trình nghiên cứu rất công phu với nhan đề Trần

Nhuận Minh và ba lần định vị cho thơ, GS. Phong Lê đã chỉ ra con đường

thơ Trần Nhuận Minh với ba chặng lớn: Áp tải sự thật; Đi tìm hoa và cỏ, và

hoa cỏ; Hành trình về với bản thân. Nó tương ứng với ba cuộc định vị: từ

Nông dân đến Công nhân, từ Công nhân đến Nhân dân, và từ Nhân dân đến

Con người [30.tr5-31].

Khi giới thiệu cuốn sách Trần Nhuận Minh, thi ca tinh tuyển tập (Nxb

Phát thanh Truyền hình Trung ương Trung Quốc, 2014), dịch giả người Trung

Quốc – GS.TS. văn học Phùng Trọng Bình đã có những đánh giá mang tính

3

khái quát chung về sự nghiệp thơ ca Trần Nhuận Minh: “Từ chỗ là một nhà

thơ viết về đề tài công nhân rồi đến nhân dân, rồi sau đó lại chuyển sang đề tài

về nhân loại, bước ngoặt lớn về cả tư tưởng nghệ thuật đến bút pháp này đã

phần nào thể hiện sự đồng nhất và hài hòa trong cuộc sống và sáng tác của

Trần Nhuận Minh… Thời gian sáng tác của những tác phẩm này cách nhau

rất xa, bao gồm rất nhiều nội dung phong phú về xã hội, cuộc sống, lối thể

hiện văn học vô cùng độc đáo và thú vị, thể hiện được sự trưởng thành về tư

tưởng và nghệ thuật của nhà thơ [14.tr206-207].

Trong luận văn thạc sĩ Ngữ Văn Thơ Trần Nhuận Minh (Nguyễn Văn

Hưng, Đại học Sư phạm Thái Nguyên, 2011), tác giả đã đi vào phân tích,

đánh giá một cách khá tổng thể về thơ của Trần Nhuận Minh. Đồng thời, tác

giả cũng đã có những nhận định rất cụ thể về những đặc điểm riêng biệt và

nổi bật nhất trong thế giới thơ ca Trần Nhuận Minh. Tác giả cho rằng: “Đặc

điểm nổi bật trong thơ Trần Nhuận Minh là sự đan kết thực – hư trong việc

xây dựng thế giới hình tượng đã mở ra khả năng chiếm lĩnh, nắm bắt và giải

thích hiện thực, đồng thời diễn tả thế giới tâm linh vốn nhiều bí ẩn và những

dấu hiệu mong manh mơ hồ, khó nắm bắt. Người đọc vì thế khi tiếp cận thơ

ông phải tiếp cận trong tính chất đa chiều, khái quát và phong phú. Thơ ông,

quả là một thứ thơ có màu sắc riêng, có phong cách riêng và có một vị trí

riêng trong đời sống thơ ca hiện đại” [19.tr2]. Cùng với luận văn này, có thể

kể đến một số luận văn khác cũng đã góp phần đưa ra những cách tiếp cận và

đánh giá khá phong phú, đa diện về thơ Trần Nhuận Minh, như Cảm hứng thế

sự và đời tƣ trong thơ Trần Nhuận Minh (Chung Thị Thúy, Đại học Vinh,

2009), Chủ thể trữ tình trong thơ Trần Nhuận Minh (Lê Thị Hải Hà, Đại học

Sư phạm Hà Nội, 2008).v.v..

Bên cạnh đó, có khá nhiều bài viết nghiên cứu phê bình về cuộc đời

thơ, các tập thơ, các mảng đề tài thơ nổi bật của Trần Nhuận Minh, như: Trần

Nhuận Minh (PGS.TS. Vũ Văn Sỹ); “Nhà thơ và hoa cỏ” – tập thơ thế sự về