Cái nhìn nghệ thuật của Ma Văn Kháng trong tiểu thuyết thời kỳ đổi mới

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 1(45) Tập 1/N¨m 2008

9

C¸i nh×n nghÖ thuËt cña Ma V¨n Kh¸ng trong tiÓu thuyÕt thêi kú ®æi míi

Mai ThÞ Nhung (Tr−êng §H S− ph¹m - §H Th¸i Nguyªn)

1. Nh− ®] biÕt, v¨n häc lu«n lu«n ph¶n ¸nh hiÖn thùc vµ hiÖn thùc cuéc sèng ®i vµo tõng

t¸c phÈm v¨n ch−¬ng ®Òu ®−îc thÈm thÊu qua l¨ng kÝnh cña mçi nhµ v¨n. Thùc tÕ s¸ng t¸c cho

thÊy, cïng mét giai ®o¹n lÞch sö x] héi, cïng mét ®Ò tµi ph¶n ¸nh, cïng mét khuynh h−íng s¸ng

t¸c, nh−ng mçi nhµ v¨n l¹i cã chÊt liÖu hiÖn thùc riªng, m¶nh ®Êt thÈm mü riªng. VËy yÕu tè cèt

lâi nµo lµm nªn sù riªng biÖt Êy? Theo chóng t«i, yÕu tè cèt lâi chÝnh lµ c¸i nh×n nghÖ thuËt cña

mçi t¸c gi¶.

“C¸i nh×n lµ mét n¨ng lùc tinh thÇn ®Æc biÖt cña con ng−êi, nã cã thÓ th©m nhËp vµo sù

vËt, ph¸t hiÖn ®Æc ®iÓm cña nã mµ vÉn ë bªn ngoµi sù vËt, b¶o l−u sù toµn vÑn thÈm mü cña sù

vËt, do ®ã c¸i nh×n ®−îc vËn dông mu«n vÎ trong nghÖ thô©t. NghÖ thuËt kh«ng thÓ thiÕu c¸i

nh×n” [1]. NhÊn m¹nh vai trß quan träng cña c¸i nh×n, M.B Khrapchenk« còng ®] tõng kh¼ng

®Þnh: “Sù thËt cña cuéc sèng trong c¸c t¸c phÈm nghÖ thuËt kh«ng thÓ tån t¹i bªn ngoµi c¸ch

nh×n thÕ giíi cña c¸ nh©n, c¸ch nh×n nµy vèn cã ë mçi mét nghÖ sü thùc thô”. “C¸i nh×n cña nhµ

v¨n cµng tinh bao nhiªu th× anh ta cµng th©m nhËp s©u vµo thùc chÊt cña sù vËt, nh÷ng kh¸i qu¸t

nghÖ thuËt cña anh ta, nh÷ng kh¸m ph¸ s¸ng t¹o cña anh ta cµng lín bÊy nhiªu” [2]. Nh− vËy, tµi

n¨ng cña ng−êi nghÖ sü thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë kh¶ n¨ng lÜnh héi cuéc sèng, kh¶ n¨ng c¶m thô vµ

nh×n thÊy c¸i mµ nh÷ng ng−êi kh¸c khã thÊy ®−îc. NÕu ng−êi nghÖ sü thiÕu mét nh]n quan vÒ

cuéc sèng th× hä sÏ bÊt lùc trong viÖc kh¸m ph¸ ra c¸i chñ yÕu nhÊt trong hiÖn thùc. Bëi “søc

m¹nh cña mét t¸c phÈm hiÖn thùc ch©n chÝnh (...) lµ ë chç nã kh¸m ph¸ ra c¸i míi trong thÕ giíi

chung quanh chóng ta” [3].

Nh− vËy, c¸i nh×n lµ mét ph−¬ng diÖn kh«ng thÓ thiÕu cña mét nghÖ sü thùc thô. Nghiªn

cøu mét t¸c gi¶ v¨n ch−¬ng ®iÒu cèt lâi lµ nghiªn cøu c¸i nh×n nghÖ thuËt cña hä. Bëi c¸i nh×n

cña nhµ v¨n sÏ chi phèi thÕ giíi nghÖ thuËt cña nhµ v¨n ®ã. Theo sù thèng kª b−íc ®Çu chóng t«i

thÊy, cho tíi nay ®] cã tíi h¬n 40 bµi b¸o, 5 c«ng tr×nh khoa häc nghiªn cøu tiÓu thuyÕt Ma V¨n

Kh¸ng thêi kú ®æi míi. Trong c¸c c«ng tr×nh ®ã, nhiÒu vÊn ®Ò ®] ®−îc ®Æt ra: c¶m høng nghÖ

thuËt, quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi, nghÖ thuËt tù sù, kh«ng gian, thêi gian nghÖ thuËt

nh−ng vÊn ®Ò c¸i nh×n nghÖ thuËt vÉn ch−a ®−îc quan t©m thÝch ®¸ng, mÆc dï ë mét sè c«ng

tr×nh, ng−êi nghiªn cøu ®] cã nh÷ng nhËn xÐt ban ®Çu. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®ã, b−íc ®Çu chóng

t«i t×m hiÓu vÊn ®Ò c¸i nh×n nghÖ thuËt cña Ma V¨n Kh¸ng trong tiÓu thuyÕt thêi kú ®æi míi.

2. Ma V¨n Kh¸ng b¾t ®Çu ®Õn víi v¨n ch−¬ng b»ng truyÖn ng¾n Phè côt – 1961. N¨m

1977 «ng viÕt tiÓu thuyÕt Giã rõng. §©y lµ cuèn tiÓu thuyÕt ®Çu tay mang tÝnh chÊt thö nghiÖm

cña nhµ v¨n vÒ thÓ lo¹i nµy. TiÕp b−íc trªn con ®−êng míi mÎ Êy, tiÓu thuyÕt §ång b¹c tr¾ng

hoa xoÌ – 1979, Vïng biªn ¶i – 1983 lÇn l−ît xuÊt hiÖn. Nh÷ng cuèn tiÓu thuyÕt viÕt vÒ ®Ò tµi

miÒn nói ®] in ®Ëm c¸i nh×n sö thi cña t¸c gi¶. HiÖn thùc nhuèm mµu sö thi ph¶n ¸nh sinh ®éng

con ®−êng ®Õn víi c¸ch m¹ng cña ®ång bµo c¸c d©n téc miÒn nói phÝa B¾c.

ChuyÓn vÒ Hµ Néi sèng vµ lµm viÖc trong nh÷ng n¨m ®êi sèng v¨n häc ViÖt Nam cã

nh÷ng b−íc chuyÓn biÕn m¹nh mÏ, Ma V¨n Kh¸ng ®] nhanh chãng nhËp cuéc vµ ®em l¹i sù