Các trường hợp miễn trách nhiệm theo Điều 294 Luật Thương mại năm 2005

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ HUỲNH NHUNG

CÁC TRƯỜNG HỢP MIỄN TRÁCH NHIỆM

THEO ĐIỀU 294 LUẬT THƯƠNG MẠI NĂM 2005

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH LUẬT KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

CÁC TRƯỜNG HỢP MIỄN TRÁCH NHIỆM

THEO ĐIỀU 294 LUẬT THƯƠNG MẠI NĂM 2005

Chuyên ngành: Luật Kinh tế

Định hướng nghiên cứu

Mã số: 8380107

Người hướng dẫn khoa học : TS. Nguyễn Thị Thư

Học viên : Nguyễn Thị Huỳnh Nhung

Lớp : Cao học Luật Kinh tế Khóa 29

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn Thạc sỹ “Các trường hợp miễn trách nhiệm

theo Điều 294 Luật thương mại năm 2005” là công trình nghiên cứu của riêng

tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình

khoa học nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn được trình bày trong Luận văn

đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực.

Tôi xin chịu trách nhiệm về toàn bộ nội dung của luận văn thạc sỹ này.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

NGUYỄN THỊ HUỲNH NHUNG

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Bộ luật dân sự BLDS

Luật thương mại LTM

Trách nhiệm hữu hạn TNHH

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU.......................................................................................................1

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÁC TRƯỜNG HỢP

MIỄN TRÁCH NHIỆM DO VI PHẠM HỢP ĐỒNG THƯƠNG MẠI .........8

1.1. Khái niệm, đặc điểm miễn trách nhiệm do vi phạm hợp đồng thương

mại .....................................................................................................................8

1.1.1. Khái niệm trách nhiệm do vi phạm hợp đồng thương mại....................8

1.1.2. Khái niệm, đặc điểm miễn trách nhiệm do vi phạm hợp đồng thương

mại..................................................................................................................13

1.2. Điều kiện để miễn trách nhiệm do vi phạm hợp đồng thương mại....18

1.3. Ý nghĩa của quy định miễn trách nhiệm do vi phạm hợp đồng thương

mại theo Điều 294 Luật thương mại năm 2005...........................................20

Kết luận chương 1 ..............................................................................................22

CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ CÁC TRƯỜNG HỢP

MIỄN TRÁCH NHIỆM THEO ĐIỀU 294 LUẬT THƯƠNG MẠI NĂM

2005 VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN .............................................................23

2.1. Trường hợp miễn trách nhiệm mà các bên đã thỏa thuận .................23

2.1.1. Quy định của pháp luật........................................................................23

2.1.2. Thực tiễn thực thi.................................................................................28

2.1.3. Kiến nghị hoàn thiện............................................................................34

2.2. Trường hợp xảy ra sự kiện bất khả kháng...........................................34

2.2.1. Quy định của pháp luật........................................................................34

2.2.2. Thực tiễn thực thi.................................................................................39

2.2.3. Kiến nghị hoàn thiện............................................................................47

2.3. Trường hợp hành vi vi phạm của một bên hoàn toàn do lỗi của bên

kia ....................................................................................................................49

2.3.1. Quy định của pháp luật........................................................................49

2.3.2. Thực tiễn thực thi.................................................................................51

2.3.3. Kiến nghị hoàn thiện............................................................................57

2.4. Trường hợp hành vi vi phạm của một bên do thực hiện quyết định

của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền mà các bên không thể biết

được vào thời điểm giao kết hợp đồng.........................................................58

2.4.1. Quy định của pháp luật........................................................................58

2.4.2. Thực tiễn thực thi.................................................................................59

2.4.3. Kiến nghị hoàn thiện............................................................................67

Kết luận chương 2 ..............................................................................................69

KẾT LUẬN.........................................................................................................70

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Khi thực hiện hợp đồng thương mại, các bên tham gia hợp đồng có thể có

hành vi vi phạm nghĩa vụ hợp đồng mà các bên đã thỏa thuận vì những nguyên

nhân chủ quan hoặc nguyên nhân khách quan khác nhau. Nhằm ngăn chặn, xử lý

các hành vi vi phạm hợp đồng, đồng thời bảo đảm công bằng cho các bên tham

gia bị vi phạm, hệ thống pháp luật các quốc gia đều có quy định các hình thức

chế tài trong thương mại, mỗi hình thức chế tài mang lại những hậu quả bất lợi

khác nhau đối với bên vi phạm hợp đồng. Bên cạnh các chế tài bất lợi, pháp luật

cũng quy định một số trường hợp mà bên có hành vi vi phạm nghĩa vụ hợp đồng

được miễn trách nhiệm, không phải gánh chịu những hậu quả bất lợi do bị áp

dụng các hình thức chế tài thương mại, đó là các trường hợp miễn trách nhiệm

do vi phạm hợp đồng. Trong hệ thống pháp luật Việt Nam, các trường hợp miễn

trách nhiệm do vi phạm hợp đồng thương mại được quy định tại Điều 294 Luật

Thương mại 2005.

Điều 294 Luật Thương mại 2005 đã quy định các trường hợp miễn trách

nhiệm đối với hành vi vi phạm hợp đồng trong thương mại khá mở và tôn trọng

sự thoả thuận của các bên khi quy định bên vi phạm sẽ được miễn trách nhiệm

khi xảy ra các trường hợp mà các bên đã thoả thuận. Nếu các bên không có thoả

thuận trong hợp đồng thì bên vi phạm sẽ được miễn trách nhiệm khi: i) Xảy ra sự

kiện bất khả kháng; ii) Hành vi vi phạm của một bên hoàn toàn do lỗi của bên

kia; iii) Hành vi vi phạm của một bên do thực hiện quyết định của cơ quan quản

lý nhà nước có thẩm quyền mà các bên không thể biết được vào thời điểm giao

kết hợp đồng. Bên vi phạm hợp đồng có nghĩa vụ chứng minh các trường hợp

miễn trách nhiệm.

Tuy nhiên, có thể nói, các trường hợp miễn trách nhiệm mà Điều 294 Luật

Thương Mại 2005 quy định nêu trên còn khá chung chung và lại không bao quát

hết được các trường hợp miễn trách nhiệm, cụ thể:

Trong hệ thống pháp luật nước ta, pháp luật dân sự nói chung hay pháp

luật thương mại nói riêng luôn đề cao tính tự do thỏa thuận của các bên khi tham

gia ký kết hợp đồng. Do vậy, căn cứ theo điểm a Khoản 1 Điều 294 Luật

2

Thương mại 2005 các bên được quyền tự thỏa thuận với nhau khi giao kết hợp

đồng thương mại các trường hợp miễn trách nhiệm nếu có hành vi vi phạm hợp

đồng. Khi hợp đồng được giao kết bằng văn bản, thì thỏa thuận miễn trách

nhiệm được ghi nhận trong nội dung hợp đồng hoặc trong phụ lục hợp đồng.

Nhưng kể cả khi hợp đồng đã ký kết hoặc sau khi có hành vi vi phạm xảy ra mà

các bên muốn thỏa thuận bổ sung thì vẫn có thể thỏa thuận sửa đổi, bổ sung vào

hợp đồng các trường hợp miễn trách nhiệm. Khi hợp đồng được giao kết bằng

lời nói hoặc hành vi cụ thể thì thỏa thuận miễn trách nhiệm cũng có thể được thể

hiện bằng lời nói hoặc hành vi cụ thể. Tuy nhiên, việc chứng minh sự tồn tại một

thỏa thuận không bằng văn bản sẽ gặp những khó khăn nhất định. Do đó, đã dẫn

đến việc nhận thức pháp luật khác nhau, gây ra nhiều vụ tranh chấp kéo dài và

gây thiệt hại không nhỏ với các bên tham gia quan hệ thương mại.

Trong bối cảnh phát triển của nền thương mại, nhất là giai đoạn toàn cầu

hóa và hội nhập quốc tế đang được đẩy mạnh như hiện nay, việc giao kết và thực

hiện hợp đồng đầu tư, kinh doanh giữa các chủ thể trở thành một phần không thể

thiếu trong hoạt động thương mại hằng ngày. Luật Thương Mại được ban hành

từ năm 2005 và thực tế đã cho thấy nhiều bất cập cần phải khẩn trương sửa đổi

nhằm đáp ứng đòi hỏi của thị trường, trong đó có các trường hợp miễn trách

nhiệm theo Điều 294 của Luật Thương Mại. Điều 294 của Luật Thương Mại loại

trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác. Hay nguy cơ tranh chấp tiềm ẩn

trong trường hợp pháp luật cho phép các bên tự do thỏa thuận một cách gần như

tuyệt đối như hiện nay. Hoặc trên thực tế, sự kiện bất khả kháng không áp dụng

đối với một số loại hợp đồng đặc thù. Đây chỉ là một số vướng mắc cụ thể liên

quan đến miễn trách nhiệm trong hợp đồng kinh doanh thương mại. Chình vì

vậy, tác giả chọn đề tài “Các trường hợp miễn trách nhiệm theo Điều 294 Luật

thương mại năm 2005” làm đề tài luận văn tốt nghiệp thạc sĩ của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài:

Tính đến thời điểm hiện tại, đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề

hợp đồng thương mại nói chung và về vấn đề miễn trách nhiệm do vi phạm hợp

đồng nói riêng. Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu, tác phẩm như:

Giáo trình pháp luật về hợp đồng và bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng,

Trường Đại học Luật TP.HCM - PGS. TS. Đỗ Văn Đại chủ biên, NXB Hồng

3

Đức: Nội dung cơ bản của cuốn sách trên đề cập bao gồm: nghĩa vụ dân sự, khái

luận hợp đồng dân sự, các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự, trách

nhiệm dân sự do vi phạm hợp đồng, các quy định chung về trách nhiệm bồi

thường thiệt hại ngoài hợp đồng, các trường hợp bồi thường thiệt hại cụ thể.

Sách chuyên khảo Luật hợp đồng Việt Nam: Bản án và bình luận bản án:

Tập 2, PGS.TS. Đỗ Văn Đại, NXB Hồng Đức: Trên cơ sở tuyển chọn, trích dẫn

những bản án có tính điển hình, tác giả đã tập trung phân tích, bình luận về các

vấn đề pháp lý cơ bản của pháp luật hợp đồng Việt Nam, có so sánh, tham chiếu

với những nội dung tương ứng của pháp luật quốc tế và pháp luật nhiều quốc gia

khác. Qua đó, tác giả đã đưa ra một số đánh giá, kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp

luật hợp đồng Việt Nam.

Bài viết “Bình luận về miễn trách nhiệm do vi phạm hợp đồng theo điều

294 Luật Thương mại” của tác giả Bùi Hưng Nguyên, Tạp chí Khoa học và Pháp

luật số 07/2006: Bài viết đưa ra một vài bình luận của tác giả về điều 294 dưới

cả hai góc độ tính khả thi và sự tương thích của nó với các điều luật khác có liên

quan và tập quán thương mại quốc tế

Bài viết “Suy nghĩ về miễn trách nhiệm do bất khả kháng trong hợp đồng

mua bán hàng hóa quốc tế hiện nay” của tác giả Trần Văn Duy, Tạp chí Kiểm

sát số 12/2013: bài viết nhận mạnh đến việc miễn trách nhiệm do bất khả kháng

trong hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế dưới dạng phân tích, nhận diện sự

kiện bất khả kháng trong hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế, những tồn tại cần

khắc phục trong giải quyết tranh chấp liên quan đên việc miễn trách nhiệm do sự

kiện bất khả kháng và phương hướng hoàn thiện.

Luận văn thạc sỹ của tác giả Khúc Thị Trang Nhung, (2014), Quy định về

miễn trách nhiệm bồi thường do vi phạm hợp đồng được bảo vệ thành công ở

Khoa Luật trường Đại học quốc gia Hà Nội: Luận văn nghiên cứu tập trung vào

những quy định của Bộ luật dân sự Việt Nam 2005 và Luật Thương mại 2005.

Qua việc phân tích đối chiếu giữa qui định của pháp luật Việt Nam với quy định

của các nước khác trên thế giới cũng luận văn đề xuất những giải pháp hoàn

thiện quy định của pháp luật Việt Nam về vấn đề miễn trách nhiệm bồi thường

thiệt hại do vi phạm hợp đồng.

4

Luận văn thạc sĩ của tác giả Bùi Thanh Mai (2017), Lý luận và thực tiễn về

miễn trừ trách nhiệm trong hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế: Luận văn nghiên

cứu khái quát những vấn đề lý luận về hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế và tập

trung làm sáng tỏ vấn đề miễn trách nhiệm trong hợp đồng mua bán hàng hóa

quốc tế đặc biệt là các căn cứ để miễn trách nhiệm cho bên vi phạm hợp đồng.

Luận văn thạc sĩ của tác giả Dương Thị Thanh Thủy (2018), Pháp luật về

miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa

quốc tế: Đề tài là nghiên cứu một cách chuyên sâu về vấn đề miễn trách nhiệm

BTTH do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế theo pháp luật Việt Nam,

đánh giá những quy định trong BLDS năm 2015, Luật Thương mại năm 2005 về

căn cứ miễn trách nhiệm BTTH trong hợp đồng của Việt Nam trong thời gian

qua để chỉ ra những hạn chế, bất cập trong cơ chế xây dựng pháp luật, từ đó đề

ra phương hướng hoàn thiện nhằm tạo cơ sở pháp lý thuận lợi hơn cho các tổ

chức, cá nhân tham gia quan hệ hợp đồng, góp phần tạo dựng môi trường xã hội,

môi trường đầu tư, kinh doanh văn minh, lành mạnh.

Các công trình nghiên cứu kể trên mang tính chất tổng thể, chỉ ra những

vấn đề chung nhất hoặc chỉ đề cập đến phạm vi hợp đồng mua bán hàng hóa

quốc tế, có liên quan đến pháp luật nước ngoài. Mặt khác, một số bài viết được

thực hiện khá lâu, nên có một số vấn đề chưa được cập nhật để phù hợp với tình

hình hiện nay.

Hiện nay chưa có công trình nghiên cứu nào ở cấp độ luận văn thạc sĩ luật

học cấp trường về vấn đề miễn trách nhiệm do vi phạm hợp đồng thương mại

theo pháp luật Việt Nam. Trong đề tài này, tác giả sẽ đi sâu vào khai thác những

vấn đề pháp lý cơ bản trong việc áp dụng quy định pháp luật về miễn trách

nhiệm do vi phạm hợp đồng thương mại cũng như chỉ ra những ưu điểm, hạn chế

và đưa ra phương hướng hoàn thiện chế định này trong pháp luật Việt Nam. Đề

tài nghiên cứu một cách toàn diện trên cơ sở lý luận và thực tiễn thực hiện các

quy định của pháp luật thương mại, hợp đồng kinh doanh và thương mại, miễn

trách nhiệm do vi phạm hợp đồng trong giai đoạn vừa qua. Do đó, đề tài “Các

trường hợp miễn trách nhiệm theo Điều 294 Luật thương mại 2005” có tính mới,

không bị trùng lặp so với những công trình nghiên cứu khác.

5

3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực tiễn quy định của pháp

luật và thực tiễn thi hành nhằm kiến nghị phương hướng hoàn thiện pháp luật và

nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của pháp luật về miễn trách nhiệm do vi

phạm hợp đồng thương mại trong tương lai

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục tiêu nghiên cứu trên, luận văn đề ra những nhiệm vụ

nghiên cứu sau:

Để đạt được mục tiêu nghiên cứu trên, luận văn đề ra những nhiệm vụ

nghiên cứu sau:

Thứ nhất, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về miễn trách nhiệm do vi

phạm hợp đồng theo Điều 294 Luật thương mại 2005

Thứ hai, phân tích, nhận định các quy định của pháp luật về các trường

hợp miễn trách nhiệm đối với hành vi vi phạm hợp đồng.

Thứ ba, đánh giá thực tiễn thực hiện quy định về các trường hợp các

trường hợp miễn trách nhiệm đối với hành vi vi phạm hợp đồng theo Điều 294

Luật thương mại 2005 và những bất cập đặt ra

Thứ tư, kiến nghị hoàn thiện quy định về các trường hợp miễn trách nhiệm

đối với hành vi vi phạm hợp đồng theo Điều 294 Luật thương mại 2005.

4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận và thực trạng

quy định của pháp luật về các trường hợp miễn trách nhiệm đối với hành vi vi

phạm hợp đồng theo Điều 294 Luật thương mại 2005, cụ thể là: khái niệm, đặc

điểm, ý nghĩa của miễn trách nhiệm đối với hành vi vi phạm hợp đồng; các quy

định của Luật thương mại năm 2005 về các trường hợp miễn trách nhiệm do vi

phạm hợp đồng, kết hợp với thực tiễn áp dụng để qua đó chỉ ra những phương

hướng cơ bản của việc hoàn thiện và đề xuất các kiến giải lập pháp, cũng như