Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LÊ HOÀNG TẤN

CÁC TỘI XÂM PHẠM CHẾ ĐỘ HÔN NHÂN

VÀ GIA ĐÌNH THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự

Mã số: 9 38 01 04

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. TRẦN VĂN ĐỘ

HÀ NỘI - 2020

LỜI CAM ĐOAN

Xin chân thành cảm ơn Quý Thầy, Quý Cô Học viện Khoa học Xã hội Việt

Nam đã cho tôi cơ hội học tập, nghiên cứu, đặc biệt in cảm ơn Thầy PGS. TS

Trần Văn Độ đã tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành chuyên đề này. Tôi cũng in

cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các nội dung và số liệu

nêu trong chuyên đề là trung thực. Những kết luận khoa học của chuyên đề chưa

từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU..................................8

1.1. Tình hình nghiên cứu ở trong nước .......................................................................8

1.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài............................................................. 13

1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu và những vấn đề đặt ra cần nghiên cứu trong

luận án :.........................................................................................................................16

CHƯƠNG 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ LẬP PHÁP

HÌNH SỰ VỀ CÁC TỘI XÂM PHẠM CHẾ ĐỘ HÔN NHÂN VÀ GIA

ĐÌNH............................................................................................................................20

2.1. Khái niệm, các dấu hiệu pháp lý, cơ sở và ý nghĩa của việc quy định các tội

xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình .....................................................................20

2.2. Khái quát lịch sử lập pháp hình sự Việt Nam về các tội xâm phạm chế độ

hôn nhân và gia đình từ trước khi ban hành Bộ luật Hình sự năm 2015 ............ 62

2.3. Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình theo pháp luật hình sự của

một số quốc gia trên thế giới:......................................................................................69

CHƯƠNG 3. THỰC TIỄN ÁP DỤNG QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT CÁC TỘI

XÂM PHẠM CHẾ ĐỘ HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH TẠI TP.HCM...............83

3.1. Những điểm kế thừa và những điểm khác trong quy định của Bộ luật

Hình sự năm 2015 so với Bộ luật hình sự năm 1999......................................... 83

3.2. Tình hình xét xử các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình tại

TP.HCM .............................................................................................................. 88

3.3. Thực tiễn định tội danh đối với các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia

đình tại TP.HCM................................................................................................. 92

3.4 Thực tiễn áp dụng hình phạt đối với các tội xâm phạm chế độ hôn nhân gia

đình tại TP.HCM…………………………………………………….………..114

3.5. Những vướng mắc, sai sót trong thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự các

tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình tại TP.HCM.................................. 115

3.6. Nguyên nhân của những vướng mắc, sai sót trong thực tiễn xét xử các tội

xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình............................................................ 117

CHƯƠNG 4. CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ ÁP

DỤNG ĐÚNG QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI

XÂM PHẠM CHẾ ĐỘ HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH TẠI TP.HCM.............121

4.1. Những yêu cầu của việc hoàn thiện pháp luật và áp dụng đúng các quy định

của pháp luật hình sự đối với các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình......121

4.2. Các giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự đối với các tội xâm

phạm chế độ hôn nhân và gia đình ...........................................................................127

4.3. Các giải pháp áp dụng đúng quy định của pháp luật hình sự đối với các tội

xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình ...................................................................140

KẾT LUẬN...............................................................................................................148

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ

CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN........................................................................152

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................153

DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................. 166

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLHS: Bộ luật Hình sự

CTTP: Cấu thành tội phạm

CĐ HN&GĐ: Chế độ hôn nhân và gia đình

CQĐT: Cơ quan điều tra

HĐXX: Hội đồng xét xử

PLHS: Pháp luật Hình sự

TAND: Toà án nhân dân

THTT: Tiến hành tố tụng

TP.HCM: TP.Hồ Chí Minh

TNHS: Trách nhiệm hình sự

QĐHP: Quyết định hình phạt

XHCN: Xã hội chủ nghĩa

VPHC: Vi phạm hành chính

VKSND: Viện kiểm sát nhân dân

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1. Thống kê số liệu xét xử các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia

đình tại Tòa án các cấp của TP.HCM trong 15 năm, từ năm 2005 đến năm

2019................................................................................................................. 1

Bảng 2. Thống kê số liệu xét xử “Tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân

tự nguyện tiến bộ” theo Điều 146 BLHS năm 1999 và theo Điều 181 BLHS

năm 2015 tại Tòa án các cấp của TP.HCM trong 15 năm, từ 2005 –

2019………………………………………………………………….. 2

Bảng 3. Thống kê số liệu xét xử “Tội vi phạm chế độ một vợ, một chồng”

theo Điều 147 BLHS năm 1999 và theo Điều 181 BLHS năm 2015 tại Tòa án

các cấp của TP.HCM trong 15 năm, từ 2005 – 2019………..................... 3

Bảng 4. Thống kê số liệu xét xử “Tội đăng ký kết hôn trái pháp luật” theo

Điều 149 BLHS năm 1999 tại Tòa án các cấp của TP.HCM từ năm 2005 –

2019………………………………………………………………………… 4

Bảng 5. Thống kê số liệu xét xử “Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha

mẹ, vợ chồng, con, cháu” theo điều 151 BLHS năm 1999 và theo Điều 185

BLHS năm 2015 tại Tòa án các cấp của TP.HCM trong 15 năm, từ 2005 –

2019…………………………………………………………. 5

Bảng 6. Thống kê số liệu xét xử “Tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp

dưỡng” theo Điều 152 BLHS năm 1999 tại và theo Điều 186 BLHS năm

2015 tại Tòa án các cấp của TP.HCM trong 15 năm, từ 2005 –

2019………………………………………………………………………... 6

Bảng 7. Thống kê số liệu áp dụng hình phạt và các biện pháp tư pháp đối

với các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ tại Tòa án các cấp của TP.HCM

trong 15 năm, từ 2005 – 2019…………………………………….. 7

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Nhà nước bảo vệ các quan hệ xã hội bằng pháp luật, trong các quan hệ xã

hội thì nền tảng gia đình luôn được chú trọng nhằm bảo đảm các điều kiện để

phát triển đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Gia đình là tế bào của xã hội, do đó muốn xây dựng xã hội phát triển tất

yếu phải chú trọng đến sự phát triển lành mạnh của các tế bào và quan tâm đến

việc bảo vệ quan hệ hôn nhân tiến bộ.

Từ xa xưa pháp luật và đạo đức, tập quán truyền thống cũng đã có những

quy định trong việc thiết lập các hành vi xử sự đối với những vấn đề liên quan

đến mối quan hệ về hôn nhân và gia đình.

Trong công cuộc cải cách tư pháp ở nước ta, Đảng và Nhà nước luôn

quan tâm và đề cao đối với các chính sách trong hoạt động xây dựng và áp dụng

pháp luật, nhiều nghị quyết đã ra đời để đáp ứng yêu cầu thực hiện nhiệm vụ

chính trị trong giai đoạn mới như: Nghị quyết số 08/NQ-TW ngày 02/01/2002

của Bộ Chính trị về “Một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời

gian tới”, Nghị quyết số 48/NQ-TW ngày 24/05/2005 của Bộ Chính trị về

“Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm

2010, định hướng đến năm 2020” và Nghị quyết số 49/NQ-TW ngày

02/06/2005 của Bộ Chính trị về “Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020

”[55, 56, 57].

Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 được

quy định tại Điều 36 nhằm bảo hộ chế độ hôn nhân gia đình theo nguyên tắc tự

nguyện, tiến bộ, một vợ một chồng, vợ chồng bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau.

Nhà nước bảo hộ hôn nhân và gia đình, bảo hộ quyền lợi của người mẹ và trẻ

em [106, Điều 36].

Chế độ hôn nhân và gia đình giữ vai trò quan trọng trong đời sống xã hội,

nên được bảo vệ bằng nhiều phương tiện khác nhau, trong đó có phương tiện

pháp luật mà vai trò quan trọng thuộc pháp luật hình sự. Pháp luật hình sự luôn

dành sự quan tâm cho việc bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình thông qua việc

quy định những hành vi cụ thể nào cho xã hội là tội phạm xâm phạm chế độ hôn

nhân và gia đình và các biện pháp xử lý hình sự đối với người thực hiện hành vi

nguy hiểm đó. Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định các hành vi vi phạm chế độ

2

hôn nhân và gia đình bị xem là tội phạm và quy định các hình phạt đối với các

hành vi đó từ Điều 181 đến Điều 187 ở Chương XVII Phần các tội xâm phạm

chế độ hôn nhân và gia đình [16].

Bộ luật Hình sự chỉ điều chỉnh những hành vi xâm phạm đến chế độ hôn

nhân và gia đình mang tính chất nghiêm trọng có thể dẫn đến thiệt hại đến tính

mạng, sức khoẻ, tài sản của những thành viên trong gia đình, của người khác, có

thể gây ảnh hưởng đến trật tự an toàn xã hội, sự phát triển lành mạnh của xã hội,

nhằm bảo vệ toàn xã hội nói chung, trong đó có mục đích bảo vệ giá trị tốt đẹp

của gia đình, quyền và lợi ích hợp pháp của mỗi thành viên trong gia đình.

Hành vi của loại tội phạm này không chỉ trực tiếp xâm phạm đến chế độ

hôn nhân và gia đình theo luật định mà còn gây ra nhiều hệ quả ảnh hưởng đến

các mối quan hệ xã hội cần bảo vệ khác như tài sản, tính mạng, danh dự, uy tín

của con người mà còn gây mất an ninh, trật tự, an toàn xã hội v.v..

Các hành vi xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình có khi diễn ra rất đơn

giản, nhưng cũng có lúc diễn ra phức tạp, đa dạng, thậm chí xác định để xử lý

rất khó khăn giữa ranh giới đạo đức, hành chính và tội phạm hình sự. Từ thực tế

sinh động của cuộc sống cần thiết phải có nhận thức sâu sắc, khoa học về nhóm

tội phạm này và phải có những quy định cần thiết, kịp thời của pháp luật để đưa

vào áp dụng phù hợp trong thực tiễn.

Mặc dù vậy, về mặt lý luận hiện nhiều vấn đề chưa được nghiên cứu đầy

đủ và có chiều sâu, bởi chưa được tiếp cận bằng nhiều cách tiếp cận nghiên cứu

khác nhau, nhất là cách tiếp cận xã hội học pháp luật nói chung và xã hội học

luật hình sự nói riêng.

Hiện tại có nhiều ấn phẩm, tài liệu, công trình nghiên cứu về nhóm tội

phạm này, tuy nhiên về số lượng chưa nhiều và nhiều đề tài chưa mang tính

chuyên sâu hoặc chưa đầy đủ ở các dạng tội phạm khác nhau, trong khi đó hành

vi vi phạm chế độ hôn nhân và gia đình lại đang diễn ra hằng ngày, có khi âm ỉ

bí mật, nhưng nhiều lúc lại có biểu hiện công khai với nhiều hậu quả mà dư luận

xã hội đã có phản ứng mạnh mẽ.

Thực trạng trong nhận thức nghiên cứu lý luận làm ảnh hưởng đáng kể

đến thực trạng điều chỉnh các quy định trong xây dựng pháp luật, nhiều quy

định pháp luật đã không đáp ứng với đời sống thực tế của xã hội, thực tiễn áp

3

dụng cũng gặp nhiều khó khăn, bất cập bởi các quy định của pháp luật còn hạn

chế và nhiều yếu tố khác tác động.

Mặt khác, trong thực tế áp dụng các quy định của pháp luật hình sự về

các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình vẫn còn nhiều vấn đề bất cập,

như xác định tội danh, áp dụng điều luật và quyết định hình phạt cũng như

những vấn đề liên quan khác vẫn còn tồn tại hạn chế, không đầy đủ về tính chất,

mức độ phạm tội nên dẫn đến việc định tội không chính xác, mức hình phạt

chưa đúng, góp phần cho việc các bản án bị hủy, bị sửa, hoặc làm oan, để lọt tội

phạm, điều này đã làm giới hạn tính hữu hiệu trong phương pháp xử lý, giáo

dục, răn đe và phòng ngừa chung.

Trước yêu cầu bảo vệ công lý, quyền con người, cải cách tư pháp hình sự

theo hướng tăng cường tính chất hướng thiện trong xử lý tội phạm, đã đặt ra nhu

cầu rất cần thiết để hoàn thiện pháp luật và xây dựng các giải pháp nhằm nâng

cao chất lượng áp dụng pháp luật hình sự về các tội nói trên. Để thực hiện được

nhu cầu đó, cần nghiên cứu sâu hơn, đầy đủ hơn các khía cạnh lý luận, sự điều

chỉnh pháp luật và thực tiễn xây dựng và áp dụng pháp luật hình sự đối với các

tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình.

Với ý nghĩa đó tác giả luận án chọn đề tài: “Các tội xâm phạm chế độ

hôn nhân và gia đình theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn TP.HCM”

làm luận án tiến sĩ luật học, nhằm tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện pháp luật

hình sự về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình, đưa ra các giải pháp

bảo đảm áp dụng pháp luật đúng, góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác

phòng và chống loại tội phạm trên, thực hiện thiết thực nhiệm vụ cải cách tư

pháp của Đảng và Nhà nước đề ra.

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Luận án phân tích khái niệm và làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận và

những quy định của pháp luật liên quan đến các tội xâm phạm chế độ hôn nhân

và gia đình, thực trạng áp dụng pháp luật từ thực tiễn TP.HCM, đề xuất những

kiến nghị để hoàn thiện pháp luật hình sự về các tội xâm phạm chế độ hôn

nhân và gia đình, cũng như các giải pháp nâng cao chất lượng áp dụng pháp

luật đối với nhóm tội phạm trên đạt hiệu quả tốt nhất. Nhằm mục đích góp phần

bảo vệ công lý, quyền con người, đáp ứng hiệu quả hơn trong hoạt động cải

4

cách tư pháp hình sự theo hướng tăng cường hướng thiện trong xử lý tội phạm

và người phạm tội.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, luận án tập trung giải quyết

những nhiệm vụ sau:

Phân tích, đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu các tội xâm phạm chế độ

hôn nhân và gia đình ở trong nước cũng như trên thế giới tìm ra những vấn đề đã

thống nhất và những vấn đề còn tranh luận để tiếp tục kế thừa và hoàn thiện.

Phân tích những vấn đề lý luận và khái quát về lịch sử các tội xâm phạm

chế độ hôn nhân và gia đình.

Phân tích các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về các tội xâm

phạm chế độ hôn nhân và gia đình.

3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Luận án lấy các quan điểm khoa học về các tội xâm phạm chế độ hôn

nhân và gia đình; Các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam và một số quy

định của Luật hình sự một số nước trên thế giới về các tội xâm phạm chế độ hôn

nhân và gia đình; Các số liệu về thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự đối với các

tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình trên địa bàn TP.HCM trong 15 năm,

thời gian từ năm 2005 đến năm 2019 để nghiên cứu.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Dưới mã ngành Luật hình sự và tố tụng hình sự, luận án xác định phạm vi

nghiên cứu chỉ trong giới hạn mã ngành đã đăng ký.

Phạm vi nghiên cứu được thực hiện trên các phương diện về thực trạng

nhận thức lý luận; thực trạng của quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp

luật, trong đó chủ yếu tập trung vào 2 nội dung là thực tiễn trong định tội danh

và áp dụng hình phạt đối với các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình.

Địa bàn nghiên cứu từ thực tiễn tại Tòa án nhân dân hai cấp sơ thẩm và

phúc thẩm của Thành phố phố Hồ Chí Minh, thời gian nghiên cứu trong 15 năm,

từ năm 2005 đến năm 2019.

Đánh giá việc áp dụng các quy định của pháp luật về các tội xâm phạm

chế độ hôn nhân và gia đình từ thực tiễn tại Tòa án nhân dân TP.HCM trong 15

năm, từ năm 2005 đến 2019 với những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của

5

những vướng mắc trong thực tế áp dụng từ đó đưa ra những kiến nghị, góp phần

hoàn thiện, nâng cao chất lượng áp dụng pháp luật hình sự đối với các tội xâm

phạm chế độ hôn nhân và gia đình.

4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

Luận án lấy chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của

chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng và của

Nhà nước ta về tội phạm và hình phạt, về đấu tranh phòng, chống tội phạm làm

phương pháp luận nghiên cứu các vấn đề thuộc nội dung nghiên cứu.

Luận án còn sử dụng trong một tổng thể các phương pháp nghiên cứu cụ

thể khác như quy nạp phân tích, tổng hợp, thống kê, bảng biểu hóa, so sánh, để

thực hiện đề tài luận án, cụ thể như sau:

Chương 1: Chương tổng quan tình hình nghiên cứu, chủ yếu dùng các

phương pháp nghiên cứu như: Phương pháp so sánh, phương pháp tổng hợp,

phương pháp phân tích, để khái quát các vấn đề liên quan đến đề tài đã được

nghiên cứu trong các công trình khoa học đã công bố để đưa ra những nội dung

kế thừa cũng như khái quát các vấn đề mà luận án cần nghiên cứu.

Chương 2: Sử dụng các phương pháp hệ thống hóa, tổng hợp, phân tích để

nên lên các khái niệm liên quan đến các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình.

Chương 3: Sử dụng phương pháp thống kê, phương pháp logic, để tiếp

cận đa ngành, liên ngành, làm rõ các quy định của Bộ luật hình sự hiện hành về

các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình và thực tiễn áp dụng các quy

định này tại TP.HCM.

Chương 4: Sử dụng phương pháp liệt kê, hệ thống hóa, phương pháp so

sánh để đưa ra một số giải pháp nhằm bảo đảm áp dụng đúng các quy định của

pháp luật hình sự về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình.

Việc thực hiện luận án cũng được tác giả luận án sử dụng một số phương

pháp đặc trưng như: Phương pháp tiếp cận lịch sử, tiếp cận các quy định của

pháp luật và tiếp cận thực tiễn trong hoạt động xét xử các tội xâm phạm chế độ

hôn nhân và gia đình, tiếp cận dưới góc độ của xã hội học và những chính sách

pháp luật hình sự liên quan đến các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình.

5. Những đóng góp mới của luận án

5.1. Những điểm mới của luận án

Đề tài là một công trình nghiên cứu có tính hệ thống, toàn diện về các tội

6

xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình theo pháp luật hình sự Việt Nam mà cụ thể

là từ thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân TP.HCM từ năm 2005 đến năm 2019.

5.1.1. Về quan điểm tiếp cận

Với quan điểm tiếp cận tổng thể, toàn diện và đa chiều trong nhận thức

đối với quy định của pháp luật hình sự về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và

gia đình, việc xây dựng pháp luật phải từ ý nghĩa bảo vệ các quan hệ xã hội về

hôn nhân và gia đình, bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình hay cụ thể hơn là bảo

vệ các tế bào của xã hội. Luận án làm sáng tỏ trách nhiệm của các cơ quan tiến

hành tố tụng, các cơ quan tổ chức hữu quan, cá nhân, trong việc nâng cao vai trò

và năng lực trong đấu tranh bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình một cách hiệu

quả, thiết thực đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của sự phát triển xã hội.

5.1.2. Về phương pháp tiếp cận

Sử dụng các phương pháp nghiên cứu để làm rõ những vấn đề lý luận,

pháp luật về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình với cách thức tiếp

cận vừa mang tính chất độc lập vừa có chất bổ trợ cho nhau nhằm đánh giá,

phân tích các quy định của pháp luật hình sự về các tội phạm trên và thực tiễn

áp dụng pháp luật, qua đó làm cơ sở cho việc đưa ra các kiến nghị giải pháp

nâng cao chất lượng của các quy định pháp luật và hiệu quả trong áp dụng pháp

luật đối với các tội phạm nêu trên.

5.1.3. Những điểm mới mang tính tổng quát của luận án

Luận án là công trình nghiên cứu chuyên sâu về các tội xâm phạm chế độ hôn

nhân và gia đình theo pháp luật hình sự Việt Nam, trên cơ sở quy định của pháp luật

hình sự Việt Nam và qua nghiên cứu thực tiễn để làm sáng tỏ, sâu sắc hơn, đầy đủ

hơn về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình, qua đó phát hiện ra những

nguyên nhân hạn chế, bất cập trong xây dựng pháp luật về nhóm tội phạm này cũng

như thực tiễn áp dụng, đưa ra các biện pháp bảo đảm áp dụng đúng đắn các quy định

về nhóm tội phạm này trên cơ sở khoa học và mang tính hiệu quả cao.

6. Ý nghĩa của luận án

6.1. Ý nghĩa khoa học

Luận án nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện và có hệ thống về các tội

xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình theo pháp luật hình sự Việt Nam. Kết

quả nghiên cứu của luận án góp phần xây dựng và phát triển hoàn thiện hơn lý

luận về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình ở nước ta.

7

Luận án đưa ra các luận cứ khoa học về nội dung, để từ đó nâng cao nhận

thức trong việc xây dựng pháp luật và áp dụng pháp luật về các tội xâm phạm

chế độ hôn nhân và gia đình theo pháp luật hình sự Việt Nam.

6.2. Ý nghĩa thực tiễn

Luận án có thể được sử dụng trong công tác nghiên cứu của các cơ sở đào

tạo chuyên ngành luật, các cơ sở đào tạo các chức danh tư pháp, các cơ quan

bảo vệ pháp luật và có ý nghĩa lý luận và thực tiễn đối với chính các cơ quan

tiến hành tố tụng, ngoài ra nó cũng là tài liệu tham khảo trong quá trình xây

dựng và sửa đổi Bộ luật hình sự và các các văn bản quy phạm pháp luật liên

quan để góp phần làm phong phú và hoàn thiện hơn lý luận các tội xâm phạm

chế độ hôn nhân và gia đình theo pháp luật hình sự Việt Nam, nâng cao hiệu quả

trong công cuộc cải cách tư pháp, đặc biệt là hoạt động đấu tranh phòng, chống

tội phạm từ thực tiễn TP.HCM.

7. Kết cấu của luận án :

Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu.

Chương 2: Những vấn đề lý luận và lịch sử lập pháp hình sự về các tội

xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình.

Chương 3: Thực tiễn áp dụng quy định pháp luật các tội xâm phạm chế

độ hôn nhân và gia đình tại TP.HCM.

Chương 4: Các giải pháp hoàn thiện pháp luật và áp dụng đúng các quy

định pháp luật hình sự đối với các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình tại

Tp.HCM.

Ngoài ra còn có phần mở đầu, kết luận, và danh mục tài liệu tham khảo.

8

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

Có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này, mỗi công trình nghiên cứu,

đều có ý nghĩa đóng góp vào quá trình nghiên cứu và hoàn thiện các quy định của

pháp luật nói chung, pháp luật hình sự về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia

đình nói riêng, đồng thời góp phần tích cực trong công cuộc đấu tranh phòng chống

tội phạm, tác giả luận án đã có lựa chọn một số công trình nghiên cứu trong nước

và ở nước ngoài để tham khảo về tình hình nghiên cứu như sau:

1.1. Tình hình nghiên cứu ở trong nước

1.1.1. Những công trình nghiên cứu vấn đề về nhận thức lý luận, các

quy định chung các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình ở trong nước

Giáo trình luật hình sự Việt Nam, Phần chung do GS.TS.Võ Khánh Vinh

làm chủ biên, nhà xuất bản Khoa học xã hội phát hành năm 2014 [158], đây là

công trình nghiên cứu về lý luận, đem lại những giá trị và lợi ích thiết thực, nhiều

vấn đề mang tính chất lý luận về tội phạm, về hình phạt cũng như nhiều vấn đề

khác liên quan, là cơ sở giúp cho tác giả của luận án này nhận thức sâu sắc về các

khái niệm, định nghĩa tội phạm nói chung và các tội xâm phạm chế độ hôn nhân

và gia đình nói riêng.

Đặc biệt ở chương “Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình” trong

Giáo trình luật hình sự Việt Nam đã đưa ra những tri thức khoa học giúp tác giả

của luận án này nhận thức đúng và sâu sắc các dấu hiệu pháp lý chung cũng như

những đặc điểm, riêng biệt của các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình,

tính chất khoa học trong việc áp dụng hình phạt các tội danh này.

Ngoài ra, còn chi tiết hóa các hành vi và hậu quả của các tội xâm phạm

chế độ hôn nhân và gia đình dưới góc độ nhận thức lý luận chung, đặt ra những

câu hỏi và những câu trả lời giúp tác giả luận án hiểu rõ hơn các dấu hiệu pháp

lý của các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình, đồng thời có sự cô đọng

những quy định một cách cụ thể, dễ hiểu, dễ áp dụng trong nghiên cứu cũng như

trong hoạt động đấu tranh và phòng ngừa các loại tội phạm này.

Bên cạnh công trình trên, còn có những công trình nghiên cứu dưới hình

thức sách chuyên khảo như: Quyền con người tiếp cận đa ngành và liên ngành luật

học do GS.TS.Võ Khánh Vinh chủ biên, nhà xuất bản Khoa học xã hội xuất bản

năm 2010 [159]. Quyển sách đã đưa ra cách tiếp cận mới khi nghiên cứu về quyền

9

con người không chỉ nghiên cứu một khía cạnh hay đơn thuần ở một ngành khoa

học xã hội nào đó mà tiếp cận theo hướng đa ngành và liên ngành luật học về

quyền con người tạo nên hệ thống tri thức tổng hợp về quyền con người, giúp tác

giả nhận thức một cách sâu sắc và toàn diện về giá trị của quyền con người, trong

đó quyền nhân thân được xác định là một trong những nội dung cơ bản của quyền

con người và không tách rời khỏi quyền con người, từ đó giúp tác giả luận án có

cách tiếp cận để nhìn nhận và có phương pháp nghiên cứu một cách khoa học hơn

về các vấn đề liên quan đến các quyền và nghĩa vụ của con người trong quan hệ

hôn nhân và gia đình, đặc biệt là trong nghiên cứu về các tội xâm phạm chế độ hôn

nhân và gia đình.

Quyển sách Cơ chế bảo đảm và bảo vệ quyền con người của tập thể tác

giả do GS.TS.Võ Khánh Vinh chủ biên được nhà xuất bản Khoa học xã hội phát

hành năm 2011 [148]; Quyển sách Những vấn đề lý luận và thực tiễn của nhóm

quyền mới xuất hiện trong quá trình phát triển của tác giả GS.TS.Võ Khánh

Vinh do nhà xuất bản Khoa học xã hội phát hành năm 2012 [157]; Quyển sách

Quyền con người trong Hiến pháp năm 2013 - Quan điểm mới cách tiếp cận

mới và các quy định mới” do TS. Nguyễn Văn Hiển chủ biên, nhà xuất bản

Chính trị quốc gia phát hành năm 2014 [60].

Trong các cuốn sách này, các tác giả đã phân tích những đặc điểm của

quyền con người trong điều kiện mới cũng như những cơ chế pháp lý để bảo vệ

quyền con người trong các giai đoạn phát triển xã hội, các công trình này có ý

nghĩa giúp tác giả nhận thức rõ hơn về điều kiện, hoàn cảnh, sự phát triển của

quá trình hoàn thiện các chính sách pháp luật về quyền con người cũng như hệ

thống các chính sách pháp luật về hôn nhân và gia đình từ đó có các kiến nghị

đưa ra các quy định phù hợp để bảo vệ hữu hiệu các quan hệ xã hội trên.

Công trình nghiên cứu So sánh những điểm mới đối với các tội xâm phạm

chế độ HN&GĐ của Chương XV BLHS năm 1999 và Chương XVII BLHS năm

2015, của các tác giả Lưu Xuân Sang, Hoàng Thị Ngoan do Tạp chí Viện kiểm

sát phát hành năm 2015 [122]. Các tác giả đã so sánh các dấu hiệu pháp lý, tội

danh và đã nêu bật những điểm mới của chương XVII Bộ luật hình sự năm 2015

cũng như đánh giá sự phù hợp và chưa phù hợp khi áp dụng trong thực tiễn, sự

so sánh trên giúp tác giả luận án có có cái nhìn sâu sắc hơn về tính tương đồng

và khác biệt của các quy định pháp luật về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và