Các giải pháp kiểm soát hoạt động chuyển giá tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Trang 1

PHAÀN MÔÛ ÑAÀU

1

1) Việt Nam laøm gì tröôùc xu theá toaøn caàu hoùa

Phát triển đất nước theo đường lối đổi mới Chính phủ Việt Nam ngày càng nhận

thấy rõ hơn sự cần thiết phải tham gia vào quá trình toàn cầu hóa kinh tế và cạnh tranh

quốc tế. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001- 2010 nêu rõ, phải ‘‘Chủ động hội

nhập kinh tế quốc tế, tranh thủ mọi thời cơ để phát triển… Trong quá trình chủ động hội

nhập kinh tế quốc tế, chú trọng phát huy lợi thế, nâng cao chế lượng, hiệu quả, không

ngừng tăng năng lực cạnh tranh và giảm dần hàng rào bảo hộ’‘.

Đến nay, chúng ta đã xây dựng mối quan hệ với 200 nước và vùng lãnh thổ. Riêng

trong 2 năm gần đây mở thêm 20 thị trường xuất khẩu mới, ký thêm 17 hiệp định thương

mại song phương và 4 hiệp định khung về kinh tế thương mại, đặc biệt là hiệp định thương

mại Việt Nam-Hoa Kỳ. Cùng với hoạt động ký kết, đàm phán, Việt Nam đang cố gắng

hoàn thiện hệ thống các văn bản pháp luật (nhất là pháp luật về kinh tế như thông qua các

Luật Doanh nghiệp nhà nước, Doanh nghiệp, Bộ Luật hàng hải, Luật hàng không dân dụng

Việt Nam, Luật đầu tư, Ngân hàng....); hoàn thiện cơ chế thị trường, cải cách hành chính

và cải cách doanh nghiệp theo hướng nâng cao hiệu quả kinh tế, sức cạnh tranh của hàng

hoá.

Việc ký kết một số điều ước quốc tế đã tạo ra một hành lang pháp lý cơ bản cho

công cuộc đổi mới, cải thiện môi trường kinh doanh lành mạnh. Tính đến nay, đã có 86

hiệp định thương mại song phương, 46 hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư, 40 hiệp

định tránh đánh thuế 2 lần được ký kết với các quốc gia vùng lãnh thổ. Với những cố gắng

trong mở rộng các mối quan hệ hợp tác nên kim ngạch xuất khẩu những năm gần đây liên

tục có bước tăng trưởng. Nếu như năm 1990, kim ngạch xuất khẩu mới đạt 2,4 tỷ USD thì

năm 2003 con số này đã vượt lên 20,176 tỷ USD (bình quân tăng trưởng 20%/năm); số

doanh nghiệp tham gia xuất khẩu tăng lên 16.200 đơn vị, bình quân xuất khẩu đầu người

đạt trên 250 USD.

Triển khai Chương trình hành động của Chính phủ về hoäi nhaäp kinh teá quoác teá đã

thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu của nền kinh tế theo hướng tăng tỷ trọng giá trị công nghiệp

và dịch vụ, giảm tỷ trọng ngành nông nghiệp. Cơ cấu ngành và vùng đang chuyển biến

theo hướng tăng lợi thế năng lực cạnh tranh, hình thành các vùng kinh tế trọng điểm. Với

quan điểm ổn định chính trị, tăng cường hợp tác, hoà nhập với kinh tế quốc tế, thời gian

qua, bằng những cơ chế, chính sách ưu đãi, mời gọi đầu tư, Việt Nam đã thu hút trên 44,8

Trang 2

tỷ USD vốn đầu tư từ 64 quốc gia, vùng lãnh thổ với trên 4.370 dự án, trong đó đã thực

hiện trên 24,6 tỷ USD. Nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài chiếm tới gần 30% vốn đầu tư

xã hội, 35% giá trị sản xuất công nghiệp, 20% xuất khẩu và đã thu hút boán traêm ngaøn lao

động. Các nhà tài trợ cũng đã cam kết dành trên 20 tỷ USD cho Việt Nam vay ưu đãi với

lãi suất từ 0,75% đến 2,5%.

Trong xu höôùng hoäi nhaäp vaø khi coù söï gia taêng nguoàn voán ñaàu tö xuyeân quoác

gia laïi noåi leân moät vaán ñeà maø Chính phuû caùc nöôùc raát quan taâm ñoù laø “chuyeån giaù“. Từ

vài năm trở lại đây, các nhà nghiên cứu khoa học tài chính ở Việt Nam đã nêu ra vấn đề

chuyển giá, họ coi đây như một kẽ hở của chính sách quản lý tài chính đối với các doanh

nghiệp nước ngoài ở Việt Nam, nhất là các công ty đa quốc gia vốn có công ty mẹ và các

công ty con trên khắp thế giới. Các chuyên gia lo ngại rằng nếu không quản lý chặt thì sẽ

tạo ra sự thiếu công bằng trong nộp thuế giữa các doanh nghiệp vaø nhaát laø laøm thaát thu

moät nguoàn lôùn cho ngaân saùch.

Chuyeån giaù laø moät khaùi nieäm coøn töông ñoái môùi ñoái vôùi Vieät Nam, neân caùc

bieän phaùp ñeå chuùng ta thöïc hieän choáng laï thuû thuaät gian laän naøy laø coøn haïn cheá neáu

khoâng muoán noùi laø chöa coù. Tröôùc tình hình naøy toâi choïn ñeà taøi “Caùc giaûi phaùp kieåm

soaùt hoaït ñoäng chuyeån giaù taïi Vieät Nam trong giai ñoaïn hoäi nhaäp “ cho luaän vaên toát

nghieäp cao hoïc cuûa mình. Tuy vaán ñeà “Ñònh giaù chuyeån giao vaø chuyeån giaù“ ñaõ ñöôïc

trình baøy trong moät soá baùo caùo khoa hoïc nhöng trong phaàn theå hieän luaän vaên cuûa mình

toâi mong muoán ñem ñeán moät goùc nhìn môùi veà hoaït ñoäng chuyeån giaù vaø treân cô sôû ñoù coù

theå trôû thaønh nhöõng höôùng ñeå thöïc hieän nghieân cöùu saâu hôn.

2) Phöông phaùp nghieân cöùu cuûa luaän vaên

Đề tài này được thực hiện trên cơ sở áp dụng nghiên cứu theo phương pháp duy vật

biện chứng, ñaët bieät laø caùc caëp phaïm truø cô baûn cuûa pheùp bieän chöùng duy vaät nhö “caùi

rieâng vaø caùi chung”, “nguyeân nhaân vaø keát quaû”, “baûn chaát vaø hieän töôïng”. Ñoàng thôøi

ñeà taøi naøy cuõng ñöôïc aùp duïng các lý luận biện chứng của nhận thức thực tại khách quan,

kết hợp với các phương pháp thống kê, phân tích và dự báo từ các nguồn dữ liệu trong và

ngoài nước. Các nghiên cứu về chuyển giá trong luận văn này sẽ được xem xét trước hết

trên cơ sở lý thuyết về chống chuyển giá phổ biến hiện nay, sau đó sẽ được đối chiếu, kiểm

nghiệm qua các ví dụ thực tế trước khi khái quát thành các nhận định làm cơ sở cho việc

đưa ra các kết luận và các giải pháp xử lý cụ thể.

Trang 3

4) Noäi dung cô baûn cuûa luaän vaên

Trong khi thöïc hieän vieäc nghieân cöùu ñeå vieát ñeà taøi naøy, toâi nhaän thaáy tuy vieäc

choáng chuyeån giaù ñaõ ñöôïc thöïc hieän ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi töø raát laâu nhöng ngaøy

caøng khoù khaên hôn do tính chaát cuûa caùc giao dòch ngaøy caøng ña daïng vaø phöùc taïp hôn.

Nhaát laø trong ñieàu kieän Vieät Nam coøn ôû giai ñoaïn laøm quen vôùi lónh vöïc naøy thì tính

chaát phöùc taïp vaø khoù khaên seõ taêng leân gaép boäi. Thöïc traïng ñaàu tö ngöôùc ngoaøi ôû nöôùc

ta, khoâng chæ xuaát hieän daâu hieäu hoaït ñoäng chuyeån giaù ôû caùc coâng ty ña quoác gia coù

quy moâ lôùn maø coøn xaûy ra caû ôû caùc coâng ty coù quy moâ kinh doanh nhoû vaø trung bình.

Do ñoù trong ñeà taøi naøy seõ daønh moät phaàn ñi saâu vaøo phaân tích tình hình Vieät Nam daãn

ñeán vieäc caùc doanh nghieäp FDI chuyeån giaù trong ñaàu tö xaây döïng cô baûn vaø treân cô sôû

ñoù tìm caùc giaûi phaùp khaéc phuïc. Cuï theå, ñeà taøi bao goàm caùc phaàn chính sau:

- Lyù thuyeát chung veà chuyeån giaù ñang ñöôïc caùc nöôùc aùp duïng phoå bieán hieän nay.

- Phaân tích ñieàu kieän kinh doanh ôû Vieät Nam, thöïc traïng vaán ñeà chuyeån giaù cuûa

caùc coâng ty nöôùc ngoaøi ñaàu tö vaøo Vieät Nam. Trong ñoù phaàn chuyeån giaù trong

ñaàu tö ban ñaàu hình thaønh doanh nghieäp ñöôïc ñaøo saâu hôn.

- Caùc giaûi phaùp ñeà nghò cho vieäc thöïc hieän choáng chuyeån giaù ôû Vieät Nam cuõng

ñöôïc giôùi thieäu vôùi hai xu höôùng: moät laø moät laø caùc giaûi phaùp ñònh löôïng vaø ñònh

tính caàn aùp duïng; hai laø caûi thieän moâi tröôøng kinh doanh, luaät phaùp, caùch quaûn lyù

cuûa Nhaø nöôùc ñeå phaàn naøo laøm trieät tieâu caùc ñoäng cô chuyeån giaù xuaát phaùt töø

nhöõng baát lôïi khi ñaàu tö ôû Việt Nam. Höôùng giaûi phaùp thöù hai seõ truøng vôùi caùc

giaûi phaùp thu huùt ñaàu ñaàu tö nöôùc ngoaøi – laø moät trong nhöõng muïc tieâu quan

troïng nhaát ñeå Vieät Nam ñaåy maïnh toác ñoä taêng tröôûng kinh teá, ñoàng thôøi cuõng laø

ñieàu mong moûi cuûa caùc nhaø ñaàu tö.

Trang 4

CHÖÔNG I

MOÄT CAÙCH NHÌN MÔÙI VEÀ ÑÒNH GIAÙ CHUYEÅN GIAO

1.1 TÍNH CHAÁT KHAÙCH QUAN VAØ CHUÛ QUAN TRONG ÑÒNH GIAÙ CHUYEÅN GIAO

1.1.1 Coâng ty ña quoác gia

Theo ñònh nghóa cuûa nhoùm chuyeân gia Lieân hieäp quoác, coâng ty ña quoác gia (MNC￾multinational corporation) laø Coâng ty coù sôõ höõu hay quyeàn kieåm soaùt khaû naêng saûn xuaát

hoaäc dòch vuï ôû beân ngoaøi bieân giôùi cuûa moät nöôùc maø coâng ty ñoù coù truï sôû. Hay noùi cuï

theå hôn, MNC laø haõng raát lôùn coù truï sôû chính (Coâng ty meï) ôû moât quoác gia vaø moät soá

chi nhaùnh (Coâng ty con) ôû caùc quoác gia khaùc. Chuùng ta xem sô ñoà quan heä vaø giao dòch

cuûa moät MNC:

Chuù e4

: caùc giao dòch giöõa caùc thaønh vieân theo sô ñoà tröïc tuyeán

: caùc giao dòch vöôït caáp

Một công ty đa quốc gia có nhiều lựa chọn khác nhau để xâm nhập và chiếm lĩnh thị

trường nước ngoài. Họ có thể tự đầu tư bằng việc trực tiếp chọn địa điểm đầu tư, xây dựng

nhà máy và điều hành sản xuất, hoặc liên doanh với doanh nghiệp địa phương thông qua

Trang 5

góp vốn, công nghệ, nhân lực hay đơn giản nhất là chuyển giao công nghệ. Việc lựa chọn

hình thức đầu tư và kinh doanh của nhà đầu tư phụ thuộc vào thị trường và hệ thống luật

pháp của nước sở tại. Nét đặc trưng của các công ty đa quốc gia là chúng thường sở hữu

những khoản tài sản vô hình rất lớn, trong đó công nghệ là một trong những loại tài sản vô

hình quan trọng nhất. Thường đó là các nhãn hiệu nổi tiếng, các sáng chế đã tạo nên danh

tiếng của công ty và là một phần không thể mất đi của công ty.

Trong moät taäp ñoaøn ña quoùâc gia coù xaùc laäp caùc moái quan heä thaân thuoäc: (1) moái

qun heä chieàu doïc giöõa coâng ty meï vaø caùc coâng ty con (quan heä kieåm soaùt hay quan heä

chi phoái, tuy thuoäc vaøo tyû leä voán tham gia ñaàu tö); (2) quan heä chieàu ngang giöõa caùc

coâng ty con vôùi nhau. Tuy nhieân, trong quaù trình hoaït ñoäng caùc giao dòch caùc coâng ty

trong moái quan heä naøy ñeàu ñöôïc quyeát ñònh hoaëc aûnh höôûng töø coâng ty meï. Caùc giao

dòch coù tính chaát noäi boä naøy thöôøng laø nhaäp khaåu maùy moùc thieát bò hình thaønh taøi saûn

coá ñònh trong ñaâu tö xaây döïng cô baûn ñeå thaønh laäp coâng ty con; nhaäp khaåu nguyeân vaät

lieäu duøng cho saûn xuaát hay coâng ty con xuaát khaåu caùc saûn phaåm ñaõ hoaøn thaønh.

Toâi xin neâu moät ví duï ñieån hình veà caùc quan heä vaø giao dòch noäi boä, ñoù laø tröôøng

hôïp cuûa coâng ty SB (Ñaøi loan). Naém baét ñöôïc tình hình giaù nhaân coâng lao ñoäng reû vaø

ñieàu kieän luaät phaùp chöa oån ñònh cuûa Vieät Nam, naêm 1993, Coâng ty SB ñaõ ñaàu tö vaøo

Vieät nam vaø thaønh laäp Coâng ty SB Vietnam 100% voán nöôùc ngoaøi vôùi chöùc naêng saûn

xuaát giaày theå thao xuaát khaåu. Trong hai naêm ñaàu tieân coâng ty SB tieán haønh xaây döïng

nhaø xöôûng vaø nhaäp khaåu toaøn boä caùc maùy moùc thieát bò töø Coâng ty meï. Ñeán naêm 1995,

hoaït ñoäng ñaàu tö cuûa coâng ty ñaõ hoaøn taát vaø baét ñaàu ñi vaøo hoaït ñoäng saûn xuaát. Trong

giai ñoaïn naøy coâng ty vaãn duy trì caùc giao dòch thöông maïi vôùi coâng ty meï thoâng qua

vieäc nhaäp khaåu 75% giaù trò nguyeân vaät lieäu ñaàu vaøo ñoàng thôøi laïi taùi xuaát 90% saûn

phaãm laøm ra cho coâng ty meï.

Tröôùc ñaây ñaõ coù nhieàu nhaän ñònh raèng vaán ñeà chuyeån giaù laø heä quaû cuûa söï phaùt

trieån caùc coâng ty ña quoác gia. Cho neân khi thöïc hieän choáng chuyeån giaù hoï thöôøng chæ

chuù yù ñeán caùc taäp ñoaøn coù quy moâ lôùn hôn laø nhöõng doanh nghieäp hoaït ñoäng rieâng leõ.

Tuy nhieân trong ñieàu kieän tình hình ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi Việt Nam coù ñaëc ñieåm khaùc

laø thu huùt phaàn lôùn caùc döï aùn coù quy moâ nhoû töø caùc coâng ty trung bình trong khu vöïc.

Trong ñoù caùc coâng ty töø Singapore vaø Ñaøi Loan laø ñaàu tö nhieàu nhaát vaøo Việt Nam tính

Trang 6

veà caû soá löôïng döï aùn laãn soá löôïng voán. Do ñoù khi xem xeùt vaán ñeà chuyeån giaù ôû Việt

Nam toâi nhaän thaáy caàn nghieân cöùu trong toaøn boä caùc doanh nghieäp FDI bao goàm caû

coâng ty ña quoác gia vaø coâng ty xuyeân quoác gia (laø coâng ty coù ñaàu tö ra khoûi moät quoác

gia).

1.1.2 Ñònh giaù chuyeån giao

Ñònh giaù chuyeån giao (Price Transfering) laø bieän phaùp ñöôïc söû duïng ñeå xaùc laäp

caùc giaù caû chuyeån giao noäi boä phöùc taïp trong caùc MNC. Ñònh giaù chuyeån giao ñöôïc

xem laø moät cô cheá quan troïng ñeå moät MNC vaän ñoäng voán giöõa caùc quoác gia vaø choïn

quoác gia maø hoï mong muoán baùo caùo lôïi nhuaän.

Trong xu theá toaøn caàu hoaù hieän nay, caùc MNC ngaøy caøng taêng cöôøng môû roâng ñaàu

tö vaø kinh doanh ra nhieàu nöôùc khaùc nhau treân theá giôùi. Vieäc môû roäng hoaït ñoäng kinh

doanh xuyeân quoác gia naøy, taát yeáu seõ daãn ñeán caùc hoaït ñoäng mua baùn trao ñoåi haøng

hoùa xuyeân bieân giôùi giöõa caùc coâng ty thaønh vieân noäi boä trong MNC.

Vieäc xaùc laäp giaù caû cho caùc giao dòch naøy ñöôïc goïi laø ñònh giaù chuyeån giao hoaøn

toaøn do noäi boä coâng ty quyeát ñònh, nhöng vôùi möùc giaù xaùc ñònh cao hay thaáp trong töøng

giao dòch laïi taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán nghóa vuï noäp thueá cho caùc quoác gia vaø söï di chuyeån

ngoaïi teä giöõa caùc nöôùc.

1.1.3 Muïc tieâu cuûa thueá quoác teá

Ñoái vôùi caùc chính saùch thueá, coù 2 nguyeân taéc chính laø ñoäc laäp vaø coâng baèng. Moät

chính saùch thueá ñoäc laäp töùc laø noù khoâng chòu söï aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá khaùc. Ví duï,

vieäc kinh doanh ñöôïc leân keá hoaïch vaø quyeát ñònh töø caùc yeáu toá saûn xuaát chöù khoâng

phaûi töø vaán ñeà thueá. Muïc tieâu coøn laïi trong vieäc xaây döïng moät heä thoáng thueá laø coâng

baèng. Tính coâng baèng seõ ñaït ñöôïc khi coù hai ngöôøi kinh doanh trong hoaøn caûnh kinh teá

töông töï nhau thì seõ païi thöïc hieän nghóa vuï thueá töông ñöông nhau.

Xeùt trong moät quoác gia, vieäc xaùc laäp tính ñoäc laäp vaø tính coâng baèng trong chính

saùch thueá laø khoâng khoù khaên laém. Nhöng khi coù nhieàu hôn moät quoác gia lieân quan thì

seõ coù vaán ñeà phaùt sinh. Moät maët caùc quoác gia ñeàu thích môû roäng töï do thöông maïi,

nhöng maët khaùc laïi cuõng thích baûo veä caùc nguoàn thu ngaân saùch cuûa hoï. Vaø muïc tieâu thöù

Trang 7

hai naøy laø nguyeân nhaân chính laøm cho tính ñoäc laäp vaø tính coâng baèng khoù ñaït ñöôïc

trong vieäc giaûi quyeát thueá quoác teá. Tính ñoäc laäp chæ ñaït ñöôïc moät caùch hoaøn haûo khi

caùc coâng ty ñeàu noäp thueá nhö nhau duø hoï kinh doanh ôû ñaâu vaø ñieàu quan troïng laø

khoâng laøm phaùt sinh theâm chi phí khi hoï di chuyeån tieàn töø quoác gia naøy sang quoác gia

khaùc. Tuy nhieân, trong theá giôùi khoâng hoaøn haûo, caùc MNC luoân tìm caùch ñieàu chænh caùc

heä thoáng thueá naøo thöôøng xuyeân coù taùc ñoäng vaøo nôi vaø hình thöùc maø hoï ñaàu tö vaøo.

Neáu moät MNC quyeát ñònh ñaàu tö döïa treân cô sôû cuûa moät heä thoáng thueá coù chính saùch

ñoái laäp vôùi vieäc taïo lôïi nhuaän thì seõ laøm thuït giaûm saûn xuaát.

Muïc tieâu cuûa caùc saéc luaät choáng chuyeån giaù laø nhaèm laøm cho heä thoáng thueá ñaït

ñöôïc söï coâng baèng vaø ñoäc laäp ñeå traùnh vieäc ñaùnh thueá truøng vaøo thu nhaäp vaø ngaên

ngöøa haønh vi troán thueá.

1.1.4 Caùc nguyeân taéc vaø phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao

+ Nguyên tắc giá thị trường (Arm’s Length Principle)

Nguyeân taéc giá thị trường (ALP) là một chuẩn mực quốc tế do Tổ chức Hợp tác kinh

tế và phát triển (Organisation for Economic Co- Operation and Depvelopment – OECD)

đưa ra nhằm đề cập tới giá cả của hàng hoá, dịch vụ trong một hoạt động thương mại diễn

ra giữa các bên hoàn toàn độc lập – không có sự liên kết. Khi các công ty hoàn toàn độc

lập có quan hệ trao đổi, mua bán với nhau, thì các điều kiện thương mại và tài chính trong

hợp đồng kinh tế (giá cả hàng hoá, dịch vụ, điều khoản về tín dụng ....) đều được định

hướng và chi phối bởi các tác động khách quan của thị trường. Ngược lại khi các công ty

có liên kết thực hiện quan hệ mua bán, trao đổi hàng hoá và dịch vụ, các tác động thị

trường không nhất thiết có ảnh hưởng đáng kể đến các điều khoản thương mại và tài chính

của hợp đồng và do đó chắc chắn sẽ có sự sai lệch, thiếu khách quan trong quan hệ chuyển

giao này.

Theo nguyeân taéc giaù caên baûn thò tröôøng, caùc beân coù quan heä lieân keát phaûi ñònh giaù

chyeån giao cho caùc giao dòch noäi boä nhö theå hoï laø caùc ñoái taùc ñoäc laäp. Möùc giaù naøy seõ

baèng vôùi giaù cung caáp bôûi thò tröôøng töï do caïnh tranh. Neáu caùc beân coù quan heä lieân keát

khoâng aùp duïng nguyeân taéc giaù thò tröôøng thì cô quan thueá cuûa nöôùc ñoù coù quyeàn truy

thu thueá thu nhaäp tính treân phaàn lôïi töùc leõ ra doanh nghieäp seõ ñaït ñöôïc neáu hoï ñònh giaù

ñuùng.