Các giải pháp pháp lý đối với doanh nghiệp Việt Nam trong việc phòng ngừa và ứng xử với các vụ kiện bán phá giá hàng hóa của các đối tác nước ngoài

1

BỘ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THÁI BÌNH

CÁC GIẢI PHÁP PHÁP LÝ ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP

VIỆT NAM TRONG VIỆC PHÒNG NGỪA VÀ ỨNG XỬ VỚI

CÁC VỤ KIỆN BÁN PHÁ GIÁ HÀNG HÓA CỦA CÁC

ĐỐI TÁC NƯỚC NGOÀI

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ - THƯƠNG MẠI

MÃ SỐ: 5.05.15

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

TIẾN SỸ : PHẠM VĂN CHẮT

TP. HỒ CHÍ MINH – 10/2006

2

MỤC LỤC

Trang

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài............................................................................... 1

2. Tình hình nghiên cứu đề tài......................................................................... 2

3. Mục đích đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................ 3

4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 4

5. Cấu trúc của đề tài ....................................................................................... 4

CHƯƠNG 1

Thực trạng tình hình và nguyên nhân việc các Doanh nghiệp Việt

Nam bị đối tác nước ngoài kiện bán phá giá hàng hóa vào thị trường họ

1.1. Thực trạng tình hình các Doanh nghiệp Việt Nam bị đối tác nước

ngoài kiện bán phá giá hàng hóa vào thị trường họ .......................... 5

1.1.1. Vấn đề chống bán phá giá trong thương mại quốc tế và một số thuật

ngữ liên quan ........................................................................................ 5

1.1.2. Các Doanh nghiệp Việt Nam trước vấn đề chống bán phá giá khi tham

gia thương mại quốc tế ....................................................................... 16

1.1.3. Tình hình chung về các vụ kiện Doanh nghiệp Việt Nam bán phá giá

từ năm 1994 đến nay........................................................................... 21

1.2. Một số vụ kiện điển hình của Hoa kỳ và EU kiện Doanh nghiệp Việt

Nam bán phá giá.................................................................................. 25

1.2.1. Một số vụ kiện điển hình của Hoa kỳ kiện Doanh nghiệp Việt Nam 25

1.2.1.1. Vụ kiện bán phá giá phi lê cá tra, Basa .............................................. 26

1.2.1.2. Vụ kiện bán phá giá tôm..................................................................... 29

1.2.2. Vụ kiện giày mũ da của Liên minh Châu Âu kiện Doanh nghiệp Việt

Nam..................................................................................................... 33

1.3. Nguyên nhân dẫn đến việc các Doanh nghiệp Việt Nam bị kiện bán

phá giá................................................................................................... 39

1.3.1. Nguyên nhân khách quan ................................................................. 40

1.3.1.1. Khuynh hướng bảo hộ của các quốc gia trong thương mại quốc tế

thông qua biện pháp chống bán phá giá........................................... 40

1.3.1.2. Đòi hỏi thực hiện lộ trình hội nhập kinh tế quốc tế khi mà Việt Nam

3

chưa có được cơ sở hạ tầng cần thiết ............................................... 44

1.3.1.3. Sự phức tạp và những khó khăn do chính qui định của pháp luật về

chống bán phá giá là một gánh nặng đối với bị đơn........................ 49

1.3.2. Nguyên nhân chủ quan ..................................................................... 52

1.3.2.1. Nhà nước chậm điều chỉnh chiến lược và ban hành kịp thời các qui

phạm điều chỉnh các vấn đề phát sinh trong thương mại quốc tế.... 52

1.3.2.2. Sự yếu kém trong phối hợp thực hiện của các cơ quan chức năng,

hiệp hội ngành hàng, các tổ chức xã hội để trợ giúp và bảo vệ doanh

nghiệp............................................................................................... 56

1.3.2.3. Nhận thức của doanh nghiệp về nguy cơ bị kiện bán phá giá cũng

như cách ứng xử khi bị kiện............................................................. 58

1.3.2.4. Các hạn chế về nguồn nhân lực, về thông tin, về cơ sở vật chất, thói

quen kinh doanh, sổ sách kế toán, tính minh bạch….......................60

CHƯƠNG 2

Đề xuất các giải pháp cho Doanh nghiệp trong phòng ngừa và cách

ứng xử khi bị kiện bán phá giá của đối tác nước ngoài.

2.1. Nhận định chung về khả năng bị kiện và các giải pháp tổng thể..... 67

2.2. Nhóm giải pháp vĩ mô .......................................................................... 69

2.2.1. Chính sách kinh tế và qui định pháp luật ............................................ 69

2.2.2 Vai trò của các Cơ quan Nhà nước........................................................ 72

2.2.3. Vai trò của các Hiệp hội ngành hàng................................................... 76

2.2.4. Vai trò của VCCI và các tổ chức xã hội.............................................. 80

2.3. Nhóm giải pháp vi mô .......................................................................... 82

2.3.1. Nâng cao nhận thức cho Doanh nghiệp về vấn đề nguy cơ bị kiện bán

phá giá khi bán hàng hóa ra nước ngoài............................................. 82

2.3.2. Các biện pháp phòng ngừa khi bán hàng ra thị trường nước ngoài .... 84

2.3.3. Cách thức ứng xử khi bị kiện .............................................................. 87

2.3.4. Các vấn đề cần lưu ý sau khi đã bị áp thuế chống bán phá giá ........... 89

KẾT LUẬN..................................................................................................... 91

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

4

BẢNG CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Giải nghĩa

ADA Hiệp định chống bán phá giá của WTO

ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam á

USDOC Bộ Thương mại Hoa Kỳ

DSB Cơ quan giải quyết tranh chấp của WTO

DSU Thoả thuận về Giải quyết tranh chấp

EIT Nền kinh tế chuyển đổi

EU Liên minh Châu Âu

EC Ủy ban Châu Âu

FDI Vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài

GATT Hiệp định chung về thuế quan và thương mại

USITC Uỷ ban Thương mại liên bang Hoa Kỳ

ME Nền kinh tế thị trường

MES Quy chế nền kinh tế thị trường

MOI Ngành công nghiệp hoạt động theo định hướng thị trường

NME Nền kinh tế phi thị trường

SME Doanh nghiệp nhỏ và vừa

WTO Tổ chức thương mại thế giới

5

PHẦN MỞ ĐẦU

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Thực hiện chủ trương đa dạng hóa, đa phương hóa trong quan hệ quốc

tế trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền, bình đẳng và cùng có lợi được Đại

hội Đảng VII đề ra. Nước ta chuyển đổi nền kinh tế và từng bước hội nhập với

nền kinh tế thế giới, quan hệ kinh tế đối ngoại của nước ta trong những năm

qua phát triển mạnh cả về qui mô lẫn chất lượng.Tuy nhiên, song song với

những thành tựu đã đạt được trong quá trình đổi mới, nền kinh tế Việt Nam

cũng đang đứng trước nhiều vấn đề được đặt ra rất bức xúc. Trong những năm

gần đây, đặc biệt là từ năm 1996, các Doanh nghiệp Việt Nam đã và đang phải

đương đầu với hàng loạt vụ kiện bán phá giá từ các đối tác thương mại, đặc

biệt là từ Hoa kỳ và EU. Từ các vụ kiện cá Tra – Basa, hộp quẹt ga, tôm…và

hiện nay là giày mũ da. Việc các doanh nghiệp Việt Nam bị kiện và có thể bị

kiện trong tương lai là câu chuyện luôn mang tính thời sự, bởi khi chúng ta

hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới thì khả năng phải đương đầu với các vụ

kiện bán phá giá từ các nước càng gia tăng. Hậu quả do các vụ kiện gây ra

không chỉ là vấn đề kinh tế đơn thuần mà còn là các hệ quả tiêu cực về xã hội.

Nhận thức được tầm quan trọng của việc tìm các giải pháp để phòng và

chống lại các vụ kiện của nước ngoài, trong đó có các vụ kiện bán phá giá.

Ngày 09 tháng 6 năm 2005 bằng chỉ thị số 20/2005/CT-TTg Thủ Tướng

Chính phủ đã khẳng định: “Trong nền thương mại quốc tế thường nảy sinh

các vụ kiện thương mại. Nước ta ngày càng mở rộng quan hệ kinh tế - thương

mại với các nước, hội nhập càng sâu vào nền kinh tế quốc tế và do đó phải đối

mặt với nhiều hành vi bảo hộ mậu dịch, các vụ kiện thương mại của nước

ngoài như: kiện bán phá giá, chống trợ cấp, áp dụng các biện pháp tự

vệ…cũng như các vụ kiện khác của các doanh nghiệp nước ngoài”. Thực tiễn

6

cho thấy, trước các vụ kiện chống bán phá giá của nước ngoài trong đó có EU

và Hoa kỳ và một số quốc gia khác, các doanh nghiệp Việt Nam hết sức lúng

túng bởi nhiều nguyên nhân, nhưng quan trọng nhất là chưa nắm được luật

chống bán phá giá của đối tác cũng như qui trình thực thi chúng. Thông qua

việc phân tích một số vụ kiện cụ thể để rút ra các bài học kinh nghiệm và đề

xuất một số cách thức phòng ngừa, cách ứng xử phù hợp khi bị kiện bán phá

giá cho các doanh nghiệp Việt Nam trong tình hình hiện nay là rất cần thiết và

có ý nghĩa thực tiễn trong bối cảnh nước ta sắp gia nhập WTO. Đó chính là lý

do tác giả chọn đề tài này để thực hiện luận văn thạc sỹ luật học của mình.

2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

Cho đến hiện nay, đã có một số công trình đề cập đến vấn đề này, đặc

biệt là trong lĩnh vực luật học như:

Cuốn sách: “Bán phá giá và biện pháp, chính sách chống bán phá giá

hàng nhập khẩu” của tác giả Đoàn Văn Trường, nhà xuất bản Thống kê - Hà

Nội, 1998.

Luận văn thạc sỹ : “Pháp luật về chống bán phá giá trong ngoại thương

– một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Nguyễn Văn Niêm cao học

luật khóa 4 Đại học Luật Tp HCM, 2003.

Các tài liệu do Bộ Thương mại chủ biên phổ biến trên Website của Bộ

Thương mại như: “Chống bán phá giá – mặt trái của tự do hóa thương mại ”

tháng 9/2003.

Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ: “Nghiên cứu về bán phá giá và kiến

nghị những giải pháp chính sách chống bán phá giá trên thị trường Việt Nam”,

chủ nhiệm đề tài Đoàn Văn Trường, Bộ Tài chính – Hà Nội, 2003.

Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ: “Phương pháp phân tích, xác định

mức bán phá giá và thiệt hại của ngành hoặc cộng đồng trong quá trình điều

tra chống bán phá giá”, chủ nhiệm đề tài Đoàn Văn Trường, Bộ Tài chính –

7

Hà Nội, 2004.

Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ: “Thuế chống bán phá giá, thuế

chống trợ cấp – kinh nghiệm nước ngoài và định hướng áp dụng ở Việt Nam”,

chủ nhiệm đề tài Tiến sỹ Quách Đức Pháp, Bộ Tài chính – Hà Nội, 2004.

Cuốn sách: “Pháp luật chống bán phá giá hàng nhập khẩu tại Việt Nam”

của tác giả Nguyễn Ngọc Sơn, nhà xuất bản Tư pháp - Hà Nội, 2005.

3. MỤC ĐÍCH, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

3.1. Mục đích

Thông qua đề tài này, luận văn tập trung nghiên cứu:

Thực trạng một số vụ kiện của các đối tác nước ngoài đã và đang kiện

doanh nghiệp Việt Nam bán phá giá hàng hóa vào thị trường họ để tìm ra

nguyên nhân dẫn tới việc bị kiện bán phá giá và bị áp mức thuế chống bán phá

giá cao.

Rút ra các bài học kinh nghiệm từ các vụ kiện, đề xuất các giải pháp để

doanh nghiệp phòng ngừa cũng như cách ứng xử khi bị kiện bán phá giá của

đối tác nước ngoài, đặc biệt khi Việt Nam trở thành thành viên của WTO.

3.2. Đối tượng nghiên cứu

Các vụ kiện điển hình các Doanh nghiệp Việt Nam bán phá giá một số

mặt hàng vào thị trường nước ngoài và cách ứng xử của Doanh nghiệp khi bị

kiện.

Cơ sở pháp lý cho việc khởi kiện của nguyên đơn.

Quá trình tố tụng, đối tượng điều tra, thủ tục kết luận và áp dụng biện

pháp chống bán phá giá của nguyên đơn.

3.3. Phạm vi nghiên cứu

Một số vụ chúng ta bị kiện bán phá giá điển hình liên quan đến nhiều

Doanh nghiệp nước ta.

Một số luật lệ liên quan đến các vụ kiện nêu trên (Bao gồm pháp luật

8

của cả nguyên đơn lẫn bị đơn).

Chủ trương đường lối phát triển kinh tế trong xu thế hội nhập của Đảng

và Nhà nước.

4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Luận văn thạc sỹ được thực hiện trên cơ sở:

Vận dụng quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ

nghĩa Mac-Lênin trong cách tiếp cận, phân tích, đánh giá các vấn đề.

Sử dụng phương pháp hệ thống phân tích, tổng hợp, so sánh xử lý tài

liệu tham khảo.

5. CẤU TRÚC CỦA ĐỀ TÀI

Ngoài phần mở đầu, chú thích, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục,

luận văn gồm các chương sau:

Chương 1

Thực trạng tình hình và nguyên nhân việc các Doanh nghiệp Việt Nam bị

đối tác nước ngoài kiện bán phá giá hàng hóa vào thị trường họ.

Chương 2

Đề xuất các giải pháp cho Doanh nghiệp trong phòng ngừa và cách ứng xử

khi bị kiện bán phá giá của đối tác nước ngoài.

9

CHƯƠNG 1:

Thực trạng tình hình và nguyên nhân việc các Doanh

nghiệp Việt Nam bị đối tác nước ngoài kiện bán phá giá

hàng hóa vào thị trường họ.

1.1. Thực trạng tình hình các Doanh nghiệp Việt Nam bị đối tác nước

ngoài

kiện bán phá giá hàng hóa vào thị trường họ

1.1.1. Vấn đề chống bán phá giá trong thương mại quốc tế và một số thuật

ngữ liên quan.

Toàn cầu hóa và tự do hóa mậu dịch hiện là xu thế trong bức tranh

chung của nền kinh tế thế giới, điều đó được minh chứng cụ thể trong các hiệp

định thương mại đa phương và song phương cũng như các hoạt động thương

mại đa dạng đang diễn ra trên khắp toàn cầu. Trong bối cảnh mà các cam kết

pháp lý ràng buộc các quốc gia phải hạ thấp dần các mức thuế nhập khẩu để

tạo điều kiện cho hàng hóa được tự do di chuyển, thì cũng đồng thời trỗi dậy

một trào lưu bảo hộ mới cho các lợi ích của bên trong mỗi nền kinh tế. Đó

chính là một thực tế hiện nay, khi mà một ngành, một bộ phận nào đó của nền

kinh tế quốc gia không đủ sức trụ lại trước làn sóng của hàng hóa nhập khẩu

giá rẻ từ bên ngoài. Các cuộc thương lượng đều cố gắng đạt tới mục tiêu là dỡ

bỏ dần hàng rào thuế quan, thì hàng rào phi thuế quan lại có xu hướng được

dựng lên một cách tinh vi hơn và đặc biệt là các biện pháp chế tài đơn phương

để bảo hộ sản xuất trong nước (Việc một quốc gia quyết định áp thuế chống

bán phá giá với hàng hóa xuất khẩu từ một quốc gia khác được hiểu là việc

đơn phương tăng thuế chống lại các nhà xuất khẩu từ nước đó mà không cần

phải bồi thường, thỏa thuận lại hoặc tham vấn với nước chịu tổn hại). Qui

định của WTO cho phép các thành viên được sử dụng các biện pháp bảo vệ

thương mại để chống lại các hành vi không lành mạnh của đối thủ cạnh tranh

10

nước ngoài. Trong bối cảnh chung đó thì chống bán phá giá vốn dĩ là một biện

pháp đảm bảo cho cạnh tranh công bằng hiện nay đang được nhiều quốc gia

sử dụng như một công cụ bảo hộ. Pháp luật của WTO có một Hiệp định riêng

về vấn đề này (Hiệp định thực thi điều VI của hiệp định chung về thuế quan

và thương mại 1994- sau đây gọi tắt là ADA), phần lớn các quốc gia đều ban

hành luật về chống bán phá giá. Các ngành kinh tế nội địa các quốc gia hầu

như đều ý thức được hiệu quả của công cụ chống bán phá giá cho việc tự bảo

vệ mình. Theo số liệu thống kê của Ban thư ký WTO giai đoạn 1995 đến 2004

Ấn độ sử dụng tới 399 lần, Hoa kỳ 354 lần, EU 303 lần, Argentina 192 lần,

Nam phi 174 lần, Brazin 116 lần, Úc 172 lần, Canada 133 lần (xem phụ lục 1)

…Biện pháp chống bán phá giá có xu hướng được áp dụng ngày càng thường

xuyên hơn và trên diện rộng hơn, từ các quốc gia phát triển tới các quốc gia

đang phát triển. Chống bán phá giá là một vấn đề phức tạp và đang gây nhiều

tranh cãi trên thương trường quốc tế, dưới đây là một số thuật ngữ liên quan

cần được tiếp cận khi tiến hành tìm hiểu về chống bán phá giá:

Bán phá giá: Theo tinh thần Điều 2 của ADA, một sản phẩm bị coi là

bán phá giá nếu như giá xuất khẩu của sản phẩm được xuất khẩu từ một nước

này sang một nước khác thấp hơn mức giá có thể so sánh được của sản phẩm

tương tự được tiêu dùng tại nước xuất khẩu theo điều kiện thương mại thông

thường; nếu không thể xác định được giá trị thông thường của sản phẩm tại

nơi nó xuất đi thì sử dụng giá bán sản phẩm đó trên thị trường của nước thứ

ba hoặc khi đủ căn cứ là nó được bán dưới giá thành sản xuất tại nước xuất

xứ.

Thuế chống bán phá giá: là một sắc thuế nhập khẩu bổ sung của nước

nhập khẩu áp dụng cho hàng nhập khẩu được bán phá giá với mục đích ngăn

cản sự tiếp diễn của việc bán phá giá đó để tránh gây thiệt hại cho ngành sản

xuất sản phẩm tương tự ở trong nước.