Các chính sách phát triển ngoại thương nhằm thực hiện kế hoạch chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo xu

Lêi më ®Çu

X©y dùng mét ®Êt níc X· héi chñ nghÜa trong ®iÒu kiÖn bÞ bao v©y kinh tÕ mµ

sù “dßm ngã” cña c¸c níc T b¶n chñ nghÜa ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng

víi bÊt cø mét quèc gia nµo nãi chung vµ ViÖt nam nãi riªng. ViÖc ph¸t triÓn kinh tÕ

song ®ång thêi l¹i ph¶i g¾n liÒn víi ®¶m b¶o an ninh quèc phßng l¹i cµng trë nªn khã

kh¨n ®èi víi mét níc nh ViÖt Nam chóng ta. Trong xu thÕ quèc tÕ ho¸ nh hiÖn nay,

buéc c¸c níc ph¶i hoµ m×nh vµo mét thÕ giíi hoµ b×nh vµ æn ®Þnh, vµ ®Ó cã ®îc nh

vËy b¶n th©n mçi quèc gia ph¶i cã tr¸ch nhiÖm héi nhËp v× chÝnh lîi Ých cña b¶n th©n

m×nh vµ còng v× lîi Ých cña thÕ giíi. Song mét thùc tÕ ®· chøng minh, mét quèc gia

muèn ph¸t triÓn l¹i ®ßi hái quèc gia ®ã ph¶i cã mét c¬ cÊu kinh tÕ néi th©n hîp lý.

Tøc bè trÝ c¸c ngµnh s¶n xuÊt mét c¸ch khoa häc vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. Nh mét

nhµ kinh tÕ ®· nãi “Ngo¹i th¬ng lµ ch×a kho¸ cho sù ph¸t triÓn cña mét quèc gia”

vµ ®iÒu ®ã ®· ®îc thùc tÕ x¸c nhËn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia ph¸t

triÓn. ViÖc x©y dùng mét chÝnh s¸ch ngo¹i th¬ng phï hîp lµ v« cïng cÇn thiÕt trong

xu thÕ héi nhËp vµ sù biÕn ®æi liªn tôc cña t×nh h×nh thÕ giíi. Ngo¹i th¬ng ph¸t triÓn

thóc ®Èy nÒn kinh tÕ gia t¨ng tõ ®ã x¸c ®Þnh mét c¬ cÊu kinh tÕ phï hîp víi sù ph¸t

triÓn. ChÝnh v× vai trß to lín cña ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng nh vËy mµ t«i lùa chän ®Ò tµi:

“C¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng nh»m thùc hiÖn kÕ ho¹ch chuyÓn dÞch c¬

cÊu kinh tÕ theo xu thÕ héi nhËp ë ViÖt Nam” ®Ó nghiªn cøu cho ®Ò ¸n m«n chuyªn

ngµnh. KÕt cÊu bµi viÕt gåm ba phÇn:

PhÇn I: ViÖt Nam víi xu thÕ héi nhËp quèc tÕ.

PhÇn II: C¬ cÊu kinh tÕ ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh héi nhËp

PhÇn III: ChÝnh s¸ch ngo¹i th¬ng ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh héi nhËp.

V× ®iÒu kiÖn thêi gian vµ vèn hiÓu biÕt cã h¹n nªn trong bµi viÕt cßn nhiÒu sai

sãt vµ kh«ng s¸t thùc xin ®îc gãp ý cña thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n. Xin ch©n thµnh c¶m

¬n GS. PTS Vò ThÞ Ngäc Phïng; TS Ng« Th¾ng Lîi ®· gióp em hoµn thµnh bµi

viÕt nµy.

phÇn I

1

viÖt nam víi xu thÕ héi nhËp quèc tÕ

I-/ ViÖt Nam - ASEAN (The Association of Southest Asian

Nation - HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸)

1. ViÖt Nam - ASEAN: Qu¸ tr×nh héi nhËp vµ ý nghÜa cña viÖc ViÖt Nam

tham gia ASEAN.

1.1. Qu¸ tr×nh héi nhËp:

Trong xu thÕ héi nhËp quèc tÕ kÓ tõ sau khi chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II kÕt

thóc, sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c quèc gia - xu híng b¶o ®¶m an ninh chÝnh trÞ ngµy

cµng trë thµnh nhiÖm vô bøc thiÕt cho tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi nãi chung vµ

c¸c níc §«ng Nam ¸ nãi riªng. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· thóc ®Èy sù liªn minh, liªn kÕt vÒ

kinh tÕ vµ chÝnh trÞ x· héi gi÷a c¸c quèc gia trong khu vùc. Nh chóng ta ®· biÕt, sau

khi giµnh ®îc ®éc lËp, c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ bíc vµo giai ®o¹n phôc håi ph¸t

triÓn ®Êt níc. C¸c níc nµy víi chÕ ®é x· héi vèn lµ thuéc ®Þa, nöa thuéc ®Þa, nöa

phong kiÕn, tr×nh ®é s¶n xuÊt cßn thÊp. Theo íc tÝnh cña Côc Thèng kª Liªn Hîp

Quèc th× thu nhËp quèc d©n tÝnh theo b×nh qu©n ®Çu ngêi ë khu vùc nµy vµo kho¶ng

tõ 37 ®Õn 71 USD, c¬ cÊu s¶n phÈm n«ng nghiÖp trong s¶n xuÊt chiÕm 72%, d©n sè

tËp trung vµo c¸c vïng §ång B»ng, thÞ trêng néi ®Þa nhá bÐ, bÞ chia c¾t; ph¬ng tiÖn

thanh to¸n cha ®îc ph¸t triÓn,...

a. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi sau chiÕn tranh thÕ giíi II vµ thùc tÕ ®Êt níc, c¸c

níc §«ng Nam ¸ ®Ò ra ®êng lèi c«ng nghiÖp ho¸ vµo ®Çu nh÷ng n¨m cña thËp kû 60

víi chÝnh s¸ch thay thÕ nhËp khÈu vµ sau ®ã chuyÓn sang chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch

xuÊt khÈu, tù do ho¸ mËu dÞch, tËn dông vèn kü thuËt cña níc ngoµi. ChÝnh v× vËy ®·

thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn kh«ng ngõng víi tèc ®é 5% vµo nh÷ng n¨m 50, 6%

vµo nh÷ng n¨m 60 vµ ®¹t 7,2% vµo nh÷ng n¨m 70. ChÝnh nh÷ng thµnh qu¶ vÒ kinh tÕ

nµy ®· liªn tôc c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, hÖ thèng gi¸o dôc, y tÕ cã nh÷ng bíc

ph¸t triÓn míi,... Trªn c¬ së cña sù ph¸t triÓn n¨ng ®éng vÒ kinh tÕ, quan hÖ giao lu

hµng ho¸ gi÷a c¸c níc trong khu vùc ®· ®îc thiÕt lËp víi quan ®iÓm chung lµ hç trî

nhau cïng ph¸t triÓn.

Hoµn c¶nh lÞch sö ®· t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan, chñ quan vµ sù t¸c ®éng

qua l¹i gi÷a c¸c quèc gia trong khu vùc §«ng Nam ¸, lµ nh©n tè quan träng thóc ®Èy

sù ra ®êi cña tæ chøc ASEAN.

Nh chóng ta ®· biÕt, n¨m 1967 lµ n¨m ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña ®øa con tinh thÇn

- HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ vµ ngµy nay ASEAN ngµy cµng cã vai trß to

lín kh«ng chØ ë §«ng Nam ¸, khu vùc Ch©u ¸ mµ c¶ khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-

¬ng vµ thÕ giíi. Tuy r»ng, sù ra ®êi ASEAN khëi ®Çu kh«ng ®îc su«n xÎ cho l¾m,

2

c¸c níc trong ASEAN ®Òu cã nh÷ng tham väng riªng cña hä: Indonexia kh«ng giÊu

giÕm tham väng vÞ trÝ l·nh ®¹o. Malaixia muèn lîi dông ASEAN nh c«ng cô ®èi phã

víi xung ®ét chñng téc trong níc vµ tranh chÊp l·nh thæ víi c¸c quèc gia l©n bang.

Philipin lo ng¹i xung ®ét víi Malaixia xung quanh vÊn ®Ò Sabah. Th¸i Lan ho¶ng sî

“héi chøng céng s¶n” lan to¶ tõ §«ng D¬ng. Singapore t×m c¸ch kh¾c phôc thÕ bÞ c«

lËp, thï ghÐt trong khu vùc. ChÝnh v× nh÷ng tham väng riªng nµy vµo thêi ®iÓm bÊy

giê mµ ASEAN kh«ng thÓ trë thµnh mét tæ chøc chØ ®¹o thèng nhÊt siªu quèc gia,

mµ chØ lµ c¬ quan phèi hîp ho¹t ®éng dung hoµ quyÒn lîi, chÕ íc quyÒn lùc gi÷a c¸c

quèc gia thµnh viªn. Vµ ®Æc ®iÓm nµy ®· chi phèi qu¸ tr×nh hîp t¸c an ninh - chÝnh

trÞ cña ASEAN. §Ó thùc hiÖn môc tiªu hîp t¸c an ninh - chÝnh trÞ, ASEAN ¸p dông

hai biÖn ph¸p:

+ Mét lµ: Thóc ®Èy quan hÖ h÷u nghÞ, t×m kiÕm con ®êng th¬ng lîng ®Ó gi¶i

quyÕt c¸c m©u thuÉn, tranh chÊp gi÷a c¸c héi viªn.

+ Hai lµ: Phèi hîp chÝnh s¸ch ngo¹i giao víi nhau ®Ó cã chiÕn s¸ch lîc thèng

nhÊt, nh»m ng¨n chÆn nguy c¬ x©m lîc, lËt ®æ, can thiÖp tõ bªn ngoµi; chèng tham

väng b¸ quyÒn cña c¸c níc lín ®ång thêi lîi dông m©u thuÉn cña c¸c níc lín: chñ

®éng t¹o lËp thÕ c©n b»ng an ninh chiÕn lîc trong khu vùc.

Môc tiªu vµ quan ®iÓm cña ASEAN lµ réng më vµ liªn kÕt toµn khu vùc “HiÖp

héi më cöa cho tÊt c¶ c¸c níc trong khu vùc §«ng Nam ¸ t¸n thµnh c¸c môc ®Ých,

nguyªn t¾c vµ môc tiªu” ®· nªu trong tuyªn bè B¨ng Cèc 8/8/1967: Thóc ®Èy t¨ng tr￾ëng kinh tÕ, tiÕn bé x· héi vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸, th«ng qua tõ nç lùc chung trªn tinh

thÇn b×nh ®¼ng vµ hîp t¸c, thóc ®Èy hoµ b×nh vµ æn ®Þnh khu vùc; t«n träng c«ng lý,

nguyªn t¾c ph¸p luËt vµ hiÕn ch¬ng Liªn Hîp Quèc. §ång thêi tuyªn bè còng x¸c

®Þnh mèi quan hÖ hîp t¸c gi÷a c¸c níc trong khu vùc trªn tÊt c¶ c¸c mÆt c¬ b¶n nh

thóc ®Èy sù hîp t¸c vµ gióp ®ì lÉn nhau trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ x· héi, v¨n ho¸,

khoa häc vµ kü thuËt, hµnh chÝnh vµ ®oµ t¹o,...

b. V× mét §«ng Nam ¸ hïng m¹nh, víi vai trß lµ thµnh viªn trong khu vùc ViÖt

Nam nhÊt thiÕt ph¶i tham gia HiÖp héi v× môc ®Ých vµ v× chÝnh ngay nhu cÇu héi

nhËp quèc tÕ trong t¬ng lai. Chóng ta trë thµnh quan s¸t viªn cña tæ chøc ASEAN 7 -

1992 ®· lµ mét sù cè g¾ng kh«ng mÖt mái víi tinh thÇn “KhÐp l¹i qu¸ khø, híng tíi

t¬ng lai”. Song viÖc ViÖt Nam tham gia ASEAN còng cã nh÷ng quan ®iÓm kh¸c

nhau trong c¸c níc thµnh viªn. Malaixia vµ Indonexia ñng hé ViÖt Nam tham gia,

song Singapore vµ Th¸i Lan kh«ng t¸n thµnh. Malaixia vµ Indonexia cho r»ng: ViÖc

ViÖt Nam nãi riªng vµ c¸c níc §«ng D¬ng nãi chung tham gia ASEAN sÏ cã t¸c

dông chñ yÕu trong lÜnh vùc hoµ b×nh, an ninh khu vùc, bëi níc ta lµ níc lín thø hai

trong khu vùc, lµ níc l¸ng giÒng cña Trung Quèc, cã tiÒm lùc quèc phßng m¹nh, ®·

tõng chiÕn th¾ng nhiÒu níc ®Õn x©m lîc,... vµ níc ta sÏ lµ “níc ®Öm” gi÷a c¸c níc

trong khu vùc vµ c¸c níc ngoµi khu vùc. Trong khi ®ã Th¸i Lan vµ Singapore xem

3

ViÖt Nam lµ c¬ héi tèt ®Ó bu«n b¸n kinh doanh, ®Çu t,... khi trë thµnh thµnh viªn ®Çy

®ñ cña ASEAN.

Tuy nhiªn, viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN kh«ng ph¶i lµ hoµn toµn dÔ dµng

nh chóng ta ®· tëng do nh÷ng chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ta tríc ®ã c¶n trë: N¨m 1978,

ViÖt Nam ®a qu©n vµo Campuchia gi¶i phãng nh©n d©n Campuchia khái ho¹ diÖt

chñng P«npèt vµ ë l¹i ®ã 10 n¨m lµ vi ph¹m nguyªn t¾c “BÊt kh¶ x©m ph¹m l·nh

thæ” cña tæ chøc ASEAN. H¬n thÕ n÷a, sau nh÷ng biÕn cè biªn giíi ViÖt Nam -

Trung Quèc n¨m 1979 còng khiÕn cho ASEAN b¨n kho¨n trong viÖc kÕt n¹p thªm

ViÖt Nam vµo ASEAN bëi lÏ “ASEAN kh«ng muèn trë thµnh mét sè níc chèng

Trung Quèc”.

Sau mét lo¹t nh÷ng thay ®æi trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam, víi ®êng

lèi ®èi ngo¹i ®a d¹ng ho¸, ®a ph¬ng ho¸ vµ bµy tá quan ®iÓm “muèn lµm b¹n víi tÊt

c¶ c¸c níc” ®· t¸c ®éng tÝch cùc tíi quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN.

Héi nghÞ ngo¹i trëng thêng kú lÇn thø 27 (Tõ 22 - 27/7/1994) t¹i B¨ng Cèc ®·

®¸nh dÊu bíc ngoÆt lín trong quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN, c¶ 6 níc thµnh viªn t¸n

thµnh ®ãn nhËn ViÖt Nam tham gia ASEAN vµ mong muèn ViÖt Nam tham gia cµng

sím cµng tèt. ¤ng G«choct«ng thñ tíng Singapore nãi: “Cã ®îc mét ASEAN víi

toµn thÓ 10 níc thµnh viªn khu vùc §«ng Nam ¸ lµ mét h·nh diÖn” “ASEAN ph¶i v-

¬n tíi ®éi h×nh lín ®Ó giµnh lÊy sù kÝnh träng cña thÕ giíi”.

Vµ nh mong muèn n¨m 1999 lÇn lît c¸c níc Mianma - Lµo - Campuchia lµ

nh÷ng thµnh viªn cuèi cïng tham gia vµo mét ASEAN 10 quèc gia ®éc lËp.

Sau khi lµ quan s¸t viªn cña ASEAN (7/1992), ViÖt Nam ®· tÝch cùc tham gia

c¸c lÜnh vùc chuyªn ngµnh trªn c¸c lÜnh vùc: khoa häc kü thuËt, y tÕ, v¨n ho¸, m«i tr￾êng vµ du lÞch,... dÇn dÇn quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN ®îc hoµn thiÖn vµo n¨m 1994.

Vµ ®Ó ®¸nh dÊu, ®Æt nÒn mãng cho sù ph¸t triÓn trong quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN lµ

viÖc ViÖt Nam chÝnh thøc lµ thµnh viªn thø 7 cña ASEAN vµo ngµy 28/7/1995.

1.2. ý nghÜa viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN.

Quan hÖ kinh tÕ ngµy cµng më réng gi÷a c¸c quèc gia ®ã lµ yÕu tè thóc ®Èy qu¸

tr×nh hoµ nhËp cña ViÖt Nam vµo thÞ trêng khu vùc vµ thÕ giíi. §iÒu nµy cã ý nghÜa

chÝnh trÞ x· héi kh«ng chØ víi ViÖt Nam mµ c¶ khu vùc. §¹i sø c¸c níc ASEAN t¹i

ViÖt Nam khi nhËn ®Þnh vÒ ý nghÜa quan träng cña ViÖt Nam gia nhËp ASEAN viÕt:

“.... ViÖt Nam gia nhËp ASEAN sÏ gãp phÇn to lín cho viÖc x©y dùng céng ®ång

§«ng Nam ¸ ®· ®îc ®Ò cËp ®Õn trong b¶n tuyªn ng«n thµnh lËp ASEAN t¹i B¨ng

Cèc. Cã ViÖt Nam ë ASEAN, viÔn c¶nh vÒ mét §«ng Nam ¸ thèng nhÊt rÊt cã thÓ

trë thµnh hiÖn thùc trong mét t¬ng lai kh«ng xa.

... ViÖc kÕt n¹p ViÖt Nam vµo khèi ASEAN sÏ ®em l¹i lîi Ých cho c¶ ViÖt Nam,

sÏ lµ mét thµnh viªn h÷u Ých chØ trong viÖc thóc ®Èy hîp t¸c vµ hîp nhÊt kinh tÕ gi÷a

c¸c níc ASEAN mµ cßn gãp phÇn quan träng trong viÖc duy tr× hoµ b×nh vµ thÞnh v￾4