Các chính sách và cơ chế nhằm thúc đẩy sự hình thành và phát triển Trung tâm Tài chính TP. Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HCM

PHẠM HỮU PHƯƠNG

CÁC CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ

NHẰM THÚC ĐẨY SỰ HÌNH THÀNH

VÀ PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM

TÀI CHÍNH TP. HỒ CHÍ MINH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Thành phố Hồ Chí Minh, 2012

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HCM

PHẠM HỮU PHƯƠNG

CÁC CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ

NHẰM THÚC ĐẨY SỰ HÌNH THÀNH

VÀ PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM

TÀI CHÍNH TP.HỒ CHÍ MINH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ TÀI CHÍNH, NGÂN HÀNG

MÃ SỐ: 62.31.12.01

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

1. TS. HỒ DIỆU

2. TS. TRẦN ĐẮC SINH

Thành phố Hồ Chí Minh, 2012

LÔØI CAM ÑOAN

Taùc giaû luaän aùn coù lôøi cam ñoan danh döï veà coâng trình khoa hoïc naøy

cuûa mình, cuï theå:

Toâi teân laø: Phaïm Höõu Phöông

Sinh ngaøy 23 thaùng 01 naêm 1954 - Taïi: Haø Noäi

Queâ quaùn: Haø Noäi

Hieän coâng taùc taïi: Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vaên phoøng ñaïi dieän taïi

TP.HCM

Laø Nghieân cöùu sinh khoùa: 9 cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Ngaân haøng TP.HCM

Maõ soá: 62.31.12.01

Cam ñoan ñeà taøi: Caùc chính saùch vaø cô cheá nhaèm thuùc ñaåy söï hình

thaønh vaø phaùt trieån Trung taâm taøi chính TP.HCM

Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc: Ts. Hoà Dieäu vaø Ts. Traàn Ñaéc Sinh

Luaän aùn ñöôïc thöïc hieän taïi Tröôøng Ñaïi hoïc Ngaân haøng TP.HCM

Ñeà taøi naøy laø coâng trình nghieân cöùu cuûa rieâng toâi, caùc keát quaû nghieân

cöùu coù tính ñoäc laäp rieâng, khoâng sao cheùp baát kyø taøi lieäu naøo vaø chöa ñöôïc

coâng boá toaøn boä noäi dung naøy baát kyø ôû ñaâu (hoaëc ñaõ coâng boá phaûi noùi roõ

raøng caùc thoâng tin cuûa taøi lieäu ñaõ coâng boá); caùc soá lieäu, caùc nguoàn trích daãn

trong luaän aùn ñöôïc chuù thích nguoàn goác roõ raøng, minh baïch.

Toâi xin hoaøn toaøn chòu traùch nhieäm veà lôøi cam ñoan danh döï cuûa toâi.

TP.HCM, ngaøy 06 thaùng 8 naêm 2012

Taùc giaû

Phạm Hữu Phương

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ADB Ngân hàng phát triển Châu Á

CNH – HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa

ĐTNN Đầu tư nước ngoài

FDI Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài

GDP Tổng sản phẩm quốc nội

ICOR Tỷ suất vốn sản phẩm gia tăng

KCN Khu công nghiệp

KCX Khu chế xuất

NHNN Ngân hàng Nhà nước

NHTM Ngân hàng thương mại

NSNN Ngân sách Nhà nước

ODA Vốn hỗ trợ phát triển chính thức của các nước Công

nghiệp phát triển.

TTTC

TTCK

TTTP

Thị trường tài chính

Thị trường chứng khoán

Thị trường trái phiếu

TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh

USD Đô la Mỹ

VND Việt Nam đồng

WB Ngân hàng thế giới

DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU

Trang

Bảng 1.1 Các cam kết WTO của Trung Quốc về lĩnh vực tài chính 38

Bảng 2.1 Giá trị vốn hóa TTCK Việt Nam so với GDP và Giá trị

giao dịch qua các năm tính đến 31/12

49

Bảng 2.2 Giá trị giao dịch của Trái phiếu tại SGDCK TP.HCM qua

các năm 2005 - 2010

61

Bảng 2.3 Tỷ lệ giá trị giao dịch/giá trị niêm yết trái phiếu Chính phủ

của một số quốc gia năm 2010

58

Bảng 2.4 Số lượng các TCTD trong nền kinh tế Việt Nam qua các

năm

62

Bảng 2.5 Phân tích nguồn vốn huy động theo tính chất tiền gửi trên

địa bàn TP.HCM

63

Bảng 2.6

Bảng 2.7

Dư nợ cho vay trên địa bàn TP.HCM qua các năm

Tỷ lệ nợ xấu/Tổng dư nợ cho vay trên địa bàn TP.HCM so

với cả nước từ năm 2005 - 2010

65

67

Bảng 2.8

Bảng 2.9

Tổng số công ty chứng khoán tại TP.HCM qua các năm

Số lượng công ty Quản lý quỹ và Quỹ đầu tư trên địa bàn

TP.HCM

71

78

Bảng 2.10 Số loại chứng ch quỹ niêm yết trên HOS 74

Bảng 3.1 Mục tiêu phát triển Kinh tế – Xã hội TP.HCM đến năm

2020

100

DANH MỤC BIỂU ĐỒ Trang

Biểu đồ 2.1 Số lượng cổ phiếu niêm yết trên sàn HOS qua từng năm 47

Biểu đồ 2.2 Số lượng cổ phiếu niêm yết lũy kế trên sàn HOS từ năm

2000 đến 01/05/2011

47

Biểu đồ 2.3 Biểu đồ tỷ trọng giá trị tính đến ngày 01/05/2011 48

Biểu đồ 2.4

Biểu đồ 2.5

Biểu đồ 2.6

Biểu đồ 2.7

Biểu đồ 2.8

Biểu đồ 2.9

Ch số VN IND X từ năm 2000 đến 01/05/2011

Giá trị vốn hóa thị trường/GDP trung bình giai đoạn 2000

– 2009 của một số quốc gia

Tỷ lệ huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu trong

tổng giá trị GDP của Việt Nam từ năm 2001 – 2010

Tỷ lệ cơ cấu trái phiếu phát hành năm 2010 của Việt Nam

Cơ cấu loại hình Công ty chứng khoán

Số lượng chứng ch quỹ niêm yết trên sàn HOS

50

51

53

65

60

71

73

DANH MỤC HÌNH Trang

Hình 1.1 Cơ cấu hệ thống tài chính của Hồng Kông 32

Hình 1.2 Cơ cấu hệ thống tài chính của Singapore 34

Hình 1.3 Cấu trúc hệ thống tài chính Trung Quốc 36

MỤC LỤC

Trang

TRANG PHỤ BÌA

LỜI CAM ĐOAN

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU, HÌNH

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU

CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CÁC CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ ĐỐI

VỚI SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM TÀI

CHÍNH

6

1. 1 TRUNG TÂM TÀI CHÍNH VÀ VAI TRÒ TRONG PHÁT TRIỂN

NỀN KINH TẾ

6

1.1.1 Khái niệm về Trung tâm tài chính 6

1.1.2 Đặc trưng của Trung tâm tài chính 7

1.1.3 Vai trò của Trung tâm tài chính trong phát triển nền kinh tế 8

1. 2 CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH TRUNG TÂM TÀI CHÍNH 9

1.2.1 Thị trường tài chính 10

1.2.2

1.2.3

1.3

1.3.1

1.3.2

Các định chế tài chính trung gian

Cơ sở hạ tầng tài chính

NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ

TRONG MỐI QUAN HỆ VỚI SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT

TRIỂN TRUNG TÂM TÀI CHÍNH

Sự cần thiết của chính sách và cơ chế đối với việc hình thành

và phát triển Trung tâm tài chính.

Các nhân tố và điều kiện ảnh hưởng đến xây dựng chính sách

và cơ chế cho việc hình thành và phát triển Trung tâm tài

chính.

11

16

17

17

21

1. 4 KINH NGHIỆM VỀ CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ PHÁT TRIỂN

TRUNG TÂM TÀI CHÍNH CỦA MỘT SỐ NƯỚC CHÂU Á - BÀI

HỌC CHO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

26

1.4.1 Kinh nghiệm về chính sách phát triển Trung tâm tài chính của

một số nước Châu Á

26

1.4.2 Bài học cho TP.Hồ Chí Minh 40

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 44

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VỀ CÁC CHÍNH SÁCH, CƠ CHẾ HIỆN HÀNH

TRONG THÚC ĐẨY SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN

TRUNG TÂM TÀI CHÍNH TP.HCM

45

2. 1 THỰC TRẠNG VỀ TRUNG TÂM TÀI CHÍNH THÀNH PHỐ HỒ

MINH

45

2.1.1 Thực trạng thị trường vốn tại TP.Hồ Chí Minh 45

2.1.2

2.1.3

Thực trạng thị trường tín dụng Ngân hàng tại Thành phố Hồ

Chí Minh.

Thực trạng phát triển các định chế tài chính phi Ngân hàng

61

69

2. 2 THỰC TRẠNG VỀ CÁC CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ HIỆN

HÀNH TÁC ĐỘNG ĐẾN TRUNG TÂM TÀI CHÍNH Ở TP.HỒ

CHÍ MINH

75

2.2.1 Thực trạng chính sách và cơ chế trên thị trường tiền tệ 76

2.2.2 Thực trạng chính sách và cơ chế trên thị trường chứng khóan 78

2.2.3 Thực trạng chính sách và cơ chế cho họat động của thị

trường trái phiếu

80

2.2.4 Một số vấn đề khác về chính sách và cơ chế 83

2. 3 TRIỂN VỌNG CỦA VIỆC HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN

TRUNG TÂM TÀI CHINH TP.HỒ CHÍ MINH

84

2.3.1 Những thuận lợi 84

2.3.2 Những khó khăn 87

2.3.3 Nguyên nhân khó khăn 91

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 95

CHƯƠNG 3: HỆ THỐNG CÁC CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ NHẰM HÌNH

THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM TÀI CHÍNH TP.HCM

97

3.1 ĐỊNH HƯỚNG VÀ MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM TÀI

CHÍNH TP.HỒ CHÍ MINH ĐẾN NĂM 2020

97

3.1.1 Định hướng 97

3.1.2

3.1.3

Mục tiêu

Sự cần thiết hình thành Trung tâm tài chính TP.HCM

100

107

3. 2 HOÀN THIỆN CÁC CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ NHẰM PHÁT

TRIỂN CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH TRUNG TÂM TÀI CHÍNH

TP.HỒ CHÍ MINH

109

3.2.1 Hoàn thiện cơ chế hoạt động của thị trường trái phiếu 109

3.2.2 Phát triển các định chế tài chính trung gian và cung ứng dịch

vụ thị trường

112

3. 3

3.3.1

3.3.2

HÒAN THIỆN CÁC CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ NHẰM HÌNH

THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM TÀI CHÍNH TP.HỒ

CHÍ MINNH

Lộ trình hoàn thiện chính sách và cơ chế nhằm hình thành và

phát triển Trung tâm tài chính TP.Hồ Chí Minh.

Giải pháp thực hiện lộ trình

125

126

127

3.3.2.1 Hoàn thiện môi trường pháp lý 127

3.3.2.2 Thiết lập một cơ chế vận hành thị trường tài chính có hiệu

quả.

129

3.3.2.3 Thành lập cơ quan quản lý nợ quốc gia và giám sát dịch vụ

tài chính độc lập.

131

3.3.2.4 Đẩy mạnh phát triển thị trường tài chính 132

3.3.2.5 Nâng cao tính minh bạch, công khai, công bằng của hoạt

động thị trường chứng khoán

135

3.3.2.6 Phát triển hạ tầng kỹ thuật 137

3.3.2.7 Một số giải pháp đồng bộ khác. 137

3. 4 MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ 143

3.4.1 Đối với Chính phủ 143

3.4.2 Đối với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 149

3.4.3 Đối với UBND TP.Hồ Chí Minh 152

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 153

KẾT LUẬN 155

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ CÓ

LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

- 1 -

MỞ ĐẦU

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Trong lịch sử phát triển của thế giới, các trung tâm tài chính lớn

thường phát triển bên cạnh những khu vực kinh tế năng động nhất. Với vai

trò đầu tàu kinh tế, Thành Phố Hồ Chí Minh được định hình là trung tâm

tài chính của cả nước. Phát triển trung tâm tài chính TP.HCM sẽ là điểm

đột phá trong nỗ lực xây dựng một hệ thống tài chính hiệu quả phục vụ nền

kinh tế thị trường. Hiện nay, thị trường tài chính của TP.HCM nói riêng và

Việt Nam nói chung còn ở mức phát triển rất thấp so với các thị trường tài

chính trong khu vực. Cấu trúc thị trường tài chính Việt Nam vẫn chủ yếu

dựa vào tín dụng ngân hàng, các tổ chức tài chính phi ngân hàng và thị

trường chứng khoán cũng cần phát triển mạnh mẽ nhiều hơn nữa cả về chất

lẫn về lượng.

Tuy nhiên, để xây dựng TP.HCM trở thành Trung tâm tài chính

vững mạnh thì thành phố cũng phải đối diện với nhiều trở lực, đặc biệt

trong bối cảnh hệ thống tài chính nước ta còn yếu kém, bên cạnh nguy cơ

khủng hoảng vẫn luôn ám ảnh những nỗ lực đột phá trong lĩnh vực tài

chính và các bước đi trong chiến lược phát triển trung tâm tài chính

TP.HCM. Vì vậy, Trung tâm tài chính TP.HCM sẽ đóng vai trò cấp thiết

cho tiến trình tự do hoá tài chính mạnh mẽ của những chủ trương cấp tiến,

phát triển nhanh, đồng bộ, vững chắc thị trường vốn Việt Nam, trong đó,

thị trường chứng khoán đóng vai trò chủ đạo. Vì vậy, một trong những vấn

đề cấp bách là đòi hỏi Thành phố Hồ Chí Minh phải có một hệ thống giải

pháp chủ yếu là các cơ chế và chính sách nhằm thúc đẩy sự hình thành và

phát triển Trung tâm tài chính TP.HCM.

- 2 -

Từ thực tiễn trên, tác giả đã chọn đề tài: "Các chính sách và cơ chế

nhằm thúc đẩy sự hình thành và phát triển Trung tâm tài chính TP.HCM "

làm đề tài Luận án tiến sĩ.

2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

Liên quan đến những vấn đề mà luận án tập trung phân tích đã có

một số công trình nghiên cứu. Trong phạm vi tài liệu mà bản thân tiếp cận

được cho đến nay thì vấn đề thị trường tài chính và Trung tâm tài chính

TP.HCM được đề cập trên một số tạp chí, báo dưới dạng đề cập vấn đề,

hoặc nêu một cách tổng quát về sự cần thiết phải xây dựng Trung tâm tài

chính TP.HCM, hoặc nghiên cứu điển hình sự thành công của một vài thị

trường tài chính và Trung tâm tài chính trên thế giới để rút ra bài học phát

triển Trung tâm tài chính Việt Nam.

Trên trang web của các Tổ chức như: http://thitruongtaichinh.vn

hoặc http://www.kienthuctaichinh.com,... có nhiều bài viết về: Thông tin

thị trường tài chính, cổ phiếu, tầm quan trọng của hệ thống tài chính trong

nền kinh tế hiện nay … Về bản thân, cũng đã một số bài viết đăng trên

Tạp chí ngân hàng và viết bài tham gia hội thảo khoa học về thị trường vốn

Việt Nam. Riêng về những công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề Thị

trường tài chính thì có một số nghiên cứu sau:

- Kỷ yếu hội thảo khoa học của Bộ giáo dục và đào tạo kết hợp với

Trường Đại học kinh tế tổ chức chủ đề: “Phát triển TP.HCM thành Trung

tâm tài chính của cả nước và khu vực” (tháng 7/2006) chủ yếu bàn về thị

trường chứng khoán, thị trường tiền tệ, và một số giải pháp đẩy mạnh huy

động vốn để phát triển thị trường tài chính TP.HCM.

- Đề án: “Phát triển thị trường vốn Việt Nam đến năm 2010 và định

hướng đến năm 2020” (2007) của Bộ Tài Chính trên phương diện: Xác

- 3 -

định mục tiêu chiến lược cụ thể cho việc phát triển thị trường vốn đến năm

2010; Hoạch định chính sách và các hoạt động cần thiết để hoàn thiện

khuôn khổ luật pháp, phát triển hạ tầng cơ sở, các định chế trung gian và

nguồn nhân lực cho thị trường vốn.

- Báo cáo tổng hợp của Ủy Ban Nhân dân TP.HCM “Nguồn nhân

lực trình độ cao để phát triển thị trường tài chính Thành Phố Hồ Chí Minh”

(2008), bàn luận xoay quanh vấn đề thực trạng về cầu nguồn nhân lực,

phân tích đánh giá về nguồn nhân lực ngân hàng hiện nay, thị trường

nguồn nhân lực cho hoạt động ngân hàng hiện nay và nêu lên giải pháp

cung ứng nguồn nhân lực cho thị trường tài chính.

Đặc biệt trong thời gian gần đây, các báo chí đã xuất hiện các cuộc

tranh luận về cơ hội để TP.HCM phát triển Trung tâm tài chính; để

TP.HCM trở thành Trung tâm tài chính; Không thể cứ mãi là kế hoạch…

Như vậy, có thể thấy rằng vấn đề nghiên cứu để xây dựng “Các chính sách

và cơ chế nhằm thúc đẩy sự hình thành và phát triển Trung tâm tài chính

TP.HCM” là một nhu cầu thực tiễn và cấp bách.

3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU LUẬN ÁN

Mục đích nghiên cứu của Luận án nhằm làm sáng tỏ các vấn đề:

- Tập trung làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề Trung tâm

tài chính cũng như của các chính sách và cơ chế để sớm hình thành Trung

tâm tài chính.

- Phân tích, đánh giá về Trung tâm tài chính của một số nước và rút

ra bài học kinh nghiệm đối với TP.HCM.

- 4 -

- Đánh giá đúng mức thực trạng Trung tâm tài chính TP.HCM cũng

như các chính sách và cơ chế hiện hành. Đồng thời, nêu lên những thuận

lợi, hạn chế và những nguyên nhân hạn chế.

- Đưa ra hệ thống giải pháp về các chính sách và cơ chế nhằm thúc

đẩy sự hình thành và phát triển Trung tâm tài chính TP.HCM một cách có

hiệu quả và bền vững.

4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Vấn đề Trung tâm tài chính là một phạm trù kinh tế có nội dung khá

rộng. Luận án chỉ tập trung nghiên cứu về các chính sách và cơ chế nhằm

thúc đẩy sự hình thành và phát triển Trung tâm tài chính TP.HCM. Lấy số

liệu thực tế từ năm 2005 – 2010 làm cơ sở minh chứng.

5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Luận án sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học

kết hợp với các phương pháp thống kê, kế tóan, phương pháp so sánh, mô

hình hóa kinh tế vĩ mô, đối chiếu, quan sát tổng kết thực tiễn… Luận án

thiết lập các bảng, biểu để minh họa và làm rõ hơn những nội dung, kết

luận và số liệu đề cập trong đề tài. Luận án có tham khảo và sử dụng số

liệu trong thống kê, báo cáo, các kết quả nghiên cứu của các đề tài có liên

quan nhằm xây dựng các bảng, biểu đồ, sơ đồ để minh họa và làm rõ mục

đích nghiên cứu.

6. KẾT CẤU LUẬN ÁN

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung

của Luận án kết cấu thành ba chương:

Chương 1: Lý luận cơ bản về các chính sách và cơ chế đối với sự hình

thành và phát triển Trung tâm tài chính

- 5 -

Chương 2: Thực trạng về các chính sách, cơ chế hiện hành trong thúc đẩy

sự hình thành và phát triển Trung tâm tài chính TP.HCM

Chương 3: Hệ thống các chính sách và cơ chế nhằm hình thành và phát

triển Trung tâm tài chính TP.HCM