Bước Đầu Nghiên Cứu Một Số Chỉ Tiêu Kéo Của Máy Kéo Dfh 180 Khi Làm Việc Trên Sườn Dốc Ngang

Bé GIÁO dôc VÀ ®ÀO t¹o bé N«NG nghiÖp VÀ PTNT

tr-êng ®¹i häc l©m nghiÖp

--------------------------

Ph¹m H÷u Hïng

Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i cña S©u rãm 4

tóm l«ng (Dasychira axutha Collenette) lµm c¬ së ®Ò xuÊt c¸c

biÖn ph¸p phßng trõ chóng t¹i Trung t©m nghiªn cøu,

øng dông khoa häc c«ng nghÖ l©m nghiÖp Thanh Hãa

Chuyªn ngµnh: L©m häc

M· sè: 60.62.60

luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp

Ng-êi h-íng dÉn khoa häc

PGS.TS. NguyÕn ThÕ Nh·

Hµ Néi, n¨m 2010

1

®Æt vÊn ®Ò

Rõng lµ hÖ sinh th¸i cã vai trß cùc kú quan träng ®èi víi sù sèng trªn hµnh

tinh cña chóng ta. VÒ mÆt kinh tÕ rõng cung cÊp gç cñi, c¸c mÆt hµng l©m ®Æc

s¶n, gãp phÇn t¨ng thu nhËp cho ng-êi d©n miÒn nói. Vai trß lín h¬n lµ viÖc

b¶o vÖ m«i tr-êng sinh th¸i nh- ®iÒu hßa nguån n-íc, b¶o vÖ ®Êt, chèng xãi

mßn röa tr«i, ®iÒu hoµ khÝ hËu, phßng chèng « nhiÔm, thiªn tai... Rõng cßn lµ

hÖ sinh th¸i cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao, lµ n¬i dù tr÷ nguån gen cña c¸c loµi

®éng thùc vËt quý hiÕm, ®ång thêi rõng còng lµ n¬i phôc vô du lÞch sinh th¸i,

c¶nh quan m«i tr-êng, c¸c khu di tÝch lÞch s÷ vµ danh lam th¾ng c¶nh.

Tuy nhiªn trong nh÷ng thËp niªn gÇn ®©y, rõng n-íc ta ®· vµ ®ang bÞ suy

gi¶m nhanh chãng c¶ vÒ sè l-îng vµ chÊt l-îng. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do

d©n sè gia t¨ng nhanh, n¹n khai th¸c tr¸i phÐp tµi nguyªn rõng, s¨n b¾n ®éng

thùc vËt quý hiÕm bõa b·i, kinh doanh rõng kh«ng hîp lý. NhiÒu n¬i c«ng t¸c

qu¶n lý b¶o vÖ rõng cßn bÊt cËp, n¹n ch¸y rõng vÉn liªn tiÕp x¶y ra, sè vô

ch¸y vµ møc ®é thiÖt h¹i lín, g©y thiÖt h¹i hµng ngh×n ha rõng mçi n¨m. Bªn

c¹nh ®ã, dÞch s©u bÖnh h¹i th­êng xuyªn x¶y ra ë nhiÒu n¬i g©y ¶nh h­ëng

nghiªm träng ®Õn sù sinh tr­ëng vμ ph¸t triÓn cña c©y rõng. Theo thèng kª, ë

ViÖt Nam, ®é che phñ cña rõng n¨m 1945 lµ 43%, nh-ng ®Õn n¨m 1995 ®é

che phñ chØ cßn 28,2%.

§Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng mÊt m¸t tµi nguyªn rõng, trong nh÷ng n¨m qua

§¶ng vµ Nhµ n-íc ®· cã nhiÒu chñ tr-¬ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn l©m nghiÖp

nh- ch-¬ng tr×nh 327, ch-¬ng tr×nh 661 ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ trong viÖc n©ng

cao ®é che phñ cña rõng. Theo b¸o c¸o tổng kết giai ®o¹n 1 (1998-2005), sau

8 năm thực hiện Dự ¸n trồng mới 5 triệu ha rừng, cả nước ®· trồng được

1.424.135 ha rừng, tuy chỉ đạt 28,5% so với mục tiªu đề ra nhưng dự ¸n ®·

gãp phần n©ng độ che phủ của rừng ở Việt Nam lªn 36,7%, t¨ng 8,5 % so víi

n¨m 1995, tăng 3,5 % so với năm 1999, vµ t¨ng 0,9 % so víi n¨m 2002, đến

năm 2008, độ che phủ là 38,7%. Theo ®ã, Việt Nam cũng được ®¸nh gi¸ là rất

2

cố gắng trong c«ng t¸c trồng rừng và là một trong 10 nước cã diện tÝch rừng

trồng lớn nhất thế giới. Đ©y là một bước tiến quan trọng v× những năm trước

khi ch-a cã dự ¸n th× độ che phủ của rừng ở Việt Nam lu«n gi¶m, ng-îc l¹i

khi cã dù ¸n th× ®é che phñ cña rõng ®-îc t¨ng lªn. Tuy diÖn tÝch rõng t¨ng

lªn, nh-ng theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ l©m häc th× chÊt l-îng rõng nh- chÊt

l-îng l©m s¶n, kh¶ n¨ng gi÷ ®Êt, gi÷ n-íc, ®iÒu hoµ khÝ hËu... thÊp h¬n so víi

nh÷ng n¨m vÒ tr-íc rÊt nhiÒu. Do ®ã, cïng víi c«ng t¸c chän loµi c©y, trång

rõng, chóng ta cÇn thùc hiÖn tèt c«ng t¸c ch¨m sãc, nu«i d-ìng rõng, t¨ng

c-êng c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng, h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt n¹n ch¸y

rõng, dÞch s©u bÖnh h¹i, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cho c©y rõng gióp c©y rõng

sinh tr-ëng ph¸t triÓn tèt ®Ó n©ng cao chÊt l-îng rõng.

Theo số liệu thống kª rừng Việt Nam năm 1999 th× cả n-íc cã 1.471.394

ha rừng trồng, đến năm 2008 đ· tăng lªn 2.770.182 ha. Trong đã diện tÝch

rừng trồng c¸c loài th«ng kh¸ lớn. Trong chương tr×nh 5 triệu ha rừng của

nước ta c©y th«ng được x¸c định là một trong những loài c©y trồng rừng

chÝnh. Đ©y là loài c©y cã gi¸ trị kinh tế cao, gỗ dïng trong x©y dựng, làm

giấy, đặc biệt là gỗ th«ng nhẹ, dễ gia c«ng nªn thường được dïng trong c«ng

nghệ bao b×, ốp tường, trần nhà...nhựa th«ng được dïng trong nhiều ngành

c«ng nghiệp để sản xuất sơn, vecni, vật liệu c¸ch điện và c¸c mặt hàng tiªu

dïng. C©y th«ng cã thể sống được ở đất cằn, đất bạc màu và ở độ dốc cao mà

nhiều loại c©y kh¸c kh«ng ph¸t triển được. Th«ng là loại c©y l¸ kim nªn

chống chịu được giã b·o, l¸ th«ng xanh quanh năm nªn t¸c dụng che phủ và

phßng hộ rất lớn. Tuy nhiªn, việc trồng th«ng thuần loài trªn quy m« lớn đ·

bộc lộ nhiều nhược điểm và g©y khã khăn cho c«ng t¸c quản lý bảo vệ rừng,

đặc biệt do lượng thức ăn tập trung lớn nªn nguy cơ về s©u bệnh hại rất cao.

ChÝnh v× vậy c«ng t¸c phßng trừ s©u bệnh hại là hết sức cần thiết.

3

Thanh Ho¸ là một trong những tỉnh cã diÖn tÝch rừng lớn, gần 2/3 diÖn tÝch

®Êt tù nhiªn thuộc đối tượng của sản xuất l©m nghiệp, trong đã diện tÝch cã rừng

năm 2002 là 451.209 ha. Độ che phủ của rừng năm 1999 là 36,5%, ®Õn n¨m

2005 lµ 42%. Thanh Ho¸ cũng là địa phương cã diÖn tÝch rõng th«ng trång thuÇn

loµi t-¬ng ®èi lín, tËp trung chñ yÕu ë huyÖn Hµ trung vµ TÜnh Gia.

Trªn diÖn tÝch rõng thuéc Trung t©m nghiªn cøu vµ øng dông khoa häc kü

thuËt l©m nghiÖp Thanh loµi c©y trång chñ yÕu lµ th«ng, sÕn, keo, së. §èi víi

diÖn tÝch rõng th«ng, hµng n¨m th-êng bÞ nhiÒu loµi s©u bÖnh g©y h¹i ®Æc biÖt

lµ S©u rãm th«ng (Dendrolimus punctatus Walker), nhiÒu n¨m ®· ph¸t dÞch

trªn diÖn réng g©y thiÖt h¹i lín vÒ kinh tÕ vµ m«i tr-êng sinh th¸i. Nh÷ng n¨m

qua, Trung t©m còng ®· ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p phßng trõ s©u h¹i nh- bẫy

bướm, bắt s©u, nu«i cấy thiªn địch, phun c¸c lo¹i thuốc sinh học. Nh÷ng n¨m

gÇn ®©y, trªn rõng th«ng cña Trung t©m xuÊt hiÖn loµi S©u rãm 4 tóm l«ng

(Dasychira axutha Collenette), th¸ng 11 n¨m 2009 S©u rãm 4 tóm l«ng ®·

ph¸t dÞch víi mËt ®é rÊt cao chóng ¨n trôi l¸ th«ng, g©y ¶nh h-ëng nghiªm

träng ®Õn rõng th«ng.

§èi víi s©u rãm th«ng t¹i Thanh Hãa ®· cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm

sinh häc, sinh th¸i, sù biÕn ®éng mËt ®é quÇn thÓ, biÖn ph¸p phßng trõ...tuy

nhiªn ®èi víi S©u rãm 4 tóm l«ng th× ch-a cã nghiªn cøu cô thÓ vÒ ®Æc ®iÓm

sinh häc, sinh th¸i häc còng nh- c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña biÖn ph¸p

phßng trõ chóng.

§Ó t×m hiÓu ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc vµ ®Ò xuÊt biÖn ph¸p phßng

trõ s©u rãm 4 tóm l«ng ®· vµ ®ang xuÊt hiÖn t¹i Hµ Trung, Thanh hãa gãp

phÇn vµo c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng, h¹n chÕ thiÖt h¹i tµi nguyªn rõng do

s©u h¹i g©y ra, t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi “Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc,

sinh th¸i cña S©u rãm 4 tóm l«ng (Dasychira axutha Collenette) lµm c¬ së

®Ò xuÊt biÖn ph¸p phßng trõ chóng t¹i Trung t©m nghiªn cøu, øng dông

khoa häc c«ng nghÖ l©m nghiÖp Thanh ho¸ ".

4

Ch-¬ng 1

Tæng quan c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu

1.1. T×nh h×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi

- Nghiªn cøu vÒ c«n trïng vµ ph©n lo¹i c«n trïng

Giíi khoa häc cho r»ng 14 triÖu n¨m tr-íc, nh÷ng thung lòng c»n cçi

kh«ng cã sù sèng cña Nam cùc lµ nh÷ng l·nh nguyªn, chóng l¹nh lÏo nh-ng

®· tõng lµ n¬i sinh sèng cña rªu vµ c«n trïng. Adam Lewis vµ mét sè nhµ ®Þa

chÊt thuéc §¹i häc North Dakota tõng t×m thÊy rªu ë gÇn bê biÓu cña Nam

Cùc vµ nh÷ng con c«n trïng sèng ký sinh trªn chim biÓn. Sau ®ã nhãm cña

Lewis t×m thÊy x¸c cña mét sè loµi gi¸p x¸c nhá, muçi v»n vµ bä c¸nh cøng.

Khi loµi ng-êi xuÊt hiÖn, cïng c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt nhÊt lµ trong ch¨n

nu«i vµ trång trät, con ng-êi ®· b¾t gÆp nhiÒu loµi c«n trïng vµ sù ph¸ ho¹i

cña chóng, tõ ®ã hä ®· b¾t tay vµo viÖc nghiªn cøu c«n trïng. Trªn thÕ giíi cã

nhiÒu tµi liÖu nghiªn cøu vÒ c«n trïng. Ngay tõ n¨m 300 n¨m tr-íc c«ng

nguyªn, c¸c s¸ch cæ Syrie ®· cã dÉn chøng vÒ c¸c cuéc bay khæng lå vµ sù

ph¸ ho¹i ghª gím cña ch©u chÊu sa m¹c.

aristoteles (384 - 322 TCN) mét häc gi¶ ng-êi Hy L¹p cã nhiÒu ®ãng gãp

cho triÕt häc vµ sinh häc. C¸c c«ng tr×nh vÒ sinh häc cña «ng ®Òu cã c¬ së

v÷ng ch¾c, «ng ®· liÖt kª ®-îc 500 loµi ®éng vËt, 120 loµi c¸, ®Æc biÖt «ng ®·

hÖ thèng ho¸ ®-îc h¬n 60 loµi c«n trïng. TÊt c¶ nh÷ng loµi c«n trïng Êy «ng

gäi lµ nh÷ng loµi ®éng vËt ch©n cã ®èt.

Carl von Linne (1707-1778) lµ nhµ thùc vËt häc, mét b¸c sÜ ®ång thêi lµ

nhµ ®éng vËt häc ng-êi Thôy §iÓn, ng-êi ®· ®Æt nÒn mãng cho hÖ thèng danh

ph¸p hiÖn ®¹i. ¤ng ®-îc biÕt ®Õn lµ cha ®Î cña hÖ thèng ph©n lo¹i hiÖn ®¹i

ngµy nay. N¨m 1735, «ng ®· xuÊt b¶n cuèn s¸ch næi tiªng Systema naturae,

t¸c phÈm nµy lµ mét hÖ thèng ph©n lo¹i c©y cá, ®éng vËt vµ kho¸ng vËt gièng

nh- mét x· héi bao gåm c¸c v-¬ng quèc, c¸c tØnh huyÖn vµ t¸ ®iÒn. Trong

5

cuèn s¸ch này lần đầu tiªn «ng ph©n lo¹i ®éng vËt vµ c¸c loµi c«n trïng. ¤ng

ph©n lo¹i chóng theo nhiÒu tiªu chÝ kh¸c nhau, ch¼ng h¹n ®éng vËt bèn ch©n

hay mammalia, ®éng vËt cã vó ®-îc ®¸nh gi¸ theo sè l-îng vµ vÞ trÝ vó cña

®éng vËt bªn c¹nh c¸c tiªu chÝ kh¸c.

Christan Konrad Sprengel (1750-1816) đ· m« tả mối quan hệ giữa cấu tạo

của hoa và qu¸ tr×nh thụ phấn nhờ c«n trïng, kÕt qu¶ được c«ng bố vào thế kỷ

18. ¤ng cho r»ng qu¸ tr×nh thô phÊn là phản ứng giữa hoa c¸c nh©n tố bªn

ngoài như c«n trïng, giã, con người... Lamarck (1744-1829) cã nhiÒu ®ãng

gãp trong ph©n lo¹i c«n trïng, «ng lµ ng-êi ®Çu tiªn x©y dùng häc thuyÕt cã

hÖ thèng vÒ ph©n tÝch lÞch s÷ cña sinh giíi ®-îc tr×nh bµy trong cuèn“TriÕt

häc cña ®éng vËt häc”(1809). ¤ng xÕp giíi ®éng vËt thµnh 14 líp thuéc 6 cÊp

®é tiÖm tiÕn c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña c¸c c¬ quan quan träng nh- hÖ thÇn

kinh, hÖ tuÇn hoµn.

N¨m 1745, Héi c«n trïng häc ®Çu tiªn trªn thÕ giíi ®-îc thµnh lËp ë n-íc

Anh, ë Ph¸p ®-îc thµnh lËp n¨m 1832, ë Nga n¨m 1859.

ë Nga, nh÷ng nghiªn cøu vÒ ho¸ th¹ch cña c«n trïng ®· b¾t ®Çu tr-íc khi

thµnh lËp viÖn cæ sinh vËt häc ®-îc khëi x-íng bëi nhµ c«n trïng häc A.V

Martynop. Hä ®· s¸ng lËp phßng thÝ nghiÖm c«n trïng vµ cã bé s-u tËp rÊt lín

vÒ ®éng vËt ch©n ®èt víi kho¶ng 200.000 mÉu vËt.

C¸c nhµ c«n trïng häc ë Nga nh- Keppen (1882 - 1883) ®· xuÊt b¶n cuèn

s¸ch gåm 3 tËp vÒ c«n trïng h¹i l©m nghiÖp, tiÕp ®Õn lµ Potarin (1976 - 1899),

Provorovski (1979 - 1895), Kozlov (1883 - 1921) ®· xuÊt b¶n nh÷ng tµi liÖu

vÒ c«n trïng ë trung t©m ch©u ¸, M«ng Cæ vµ miÒn T©y Trung Quèc. §Õn thÕ

kØ XIX ®· xuÊt b¶n nhiÒu tµi liÖu vÒ c«n trïng ë Ch©u ¢u, ch©u Mü (gåm 40

tËp) ë Madagatsca (gåm 6 tËp) quÇn ®¶o Haoai, Ên §é vµ nhiÒu n-íc kh¸c

trªn thÕ giíi.

6

A.I. Ilinski (1948) ®· xuÊt b¶n cuèn "Ph©n lo¹i c«n trïng b»ng trøng, s©u

non vµ nhéng cña c¸c loµi s©u h¹i rõng" .

ViÖn hµn l©m khoa häc Nga n¨m 1965 ®· xuÊt b¶n tµi liÖu gåm 11 tËp vÒ

Ph©n lo¹i c«n trïng ë ch©u ¢u.

N¨m 1965, N.N Pa®i, A.N Boronxop ®· viÕt gi¸o tr×nh “C«n trïng rõng”.

ë Mü Donald.J.Borror (1907-1988) là mét trong nh÷ng nhµ c«n trïng

häc, «ng quan t©m ®Õn lÞch s÷ vµ qu¸ tr×nh tiÕn hãa cña sinh vËt ®Æc biÖt lµ

c«n trïng, c¸c t¸c phÈm cña «ng vÒ c«n trïng “An introduction to the Study of

Insects” (1954,1964, 1971, 1976 vµ 1981 cïng víi D.M Delong vµ C.A.

Triplehorn), t¸c phÈm “A Field Guide to the Insects of America North of

Mexico” (1970 víi Richard. E. White).

- Nghiªn cøu vÒ biÖn ph¸p phßng trõ

C¸c t¸c gi¶ Watson, More (1975) “Sæ tay chØ dÉn vÒ thùc tiÔn qu¶n lý s©u

bÖnh h¹i tæng hîp (IPM)” ®· ®­a ra c¬ së thùc tiÔn cña c«ng t¸c phßng trõ s©u

bÖnh h¹i tæng hîp nh»m tr¸nh thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ [21].

N¨m 1984, Neisses, Garner, Havey th¶o luËn vÒ viÖc øng dông ph-¬ng

ph¸p phßng trõ s©u bÖnh h¹i tæng hîp trong kinh doanh l©m nghiÖp ë Mü. C¸c

t¸c gi¶ nhÊn m¹nh sù c¹nh tranh gi÷a c¸c loµi s©u bÖnh h¹i (chñ yÕu lµ s©u

h¹i) vµ c¸c loµi cá d¹i cã thÓ lµ nh©n tè cã t¸c dông trong viÖc qu¶n lý s©u

bÖnh h¹i [53] .

- Nghiªn cøu vÒ hä Ngµi ®éc bé C¸nh vÈy vµ S©u rãm 4 tóm l«ng

NhiÒu t¸c gi¶ ®· nghiªn cøu vÒ hä Ngµi ®éc Lymantriidae nh-: Aurivillius,

Butler, Collenette, Distant, Holland, Kirby, Hampson, Hering, Noore, Leech,

Matsumara, Strand, Walker Wallengren..., hä cã nhiÒu ®ãng gãp trong viÖc

m« t¶, ph©n lo¹i c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña hä Ngµi ®éc, mèi quan hÖ cña

chóng víi c©y chñ vµ m«i tr-êng sèng.

William E Wallner and Katherine A. McManus (1988), ®· m« t¶ ®Æc ®iÓm

h×nh th¸i, vÞ trÝ ph©n lo¹i, ph¹m vi c©y chñ cña hä Ngµi ®éc Lymantriidae

7

[57]. T¸c gi¶ ®· thèng kª cã kho¶ng 2494 loµi thuéc hä Ngµi ®éc

Lymantriidae, riªng chi Dasychira cã 432 loµi, chi Euproctis cã 796 loµi. Theo

De Freina vµ Witt (1987), ë Ch©u ©u cã 35 loµi trong ®ã hä ®· nghiªn cøu vÒ

chi Dasychira.

Edna Mosher (1915,1916) ®· ph©n lo¹i c«n trïng bé C¸nh vÈy dùa vµo

®Æc ®iÓm cña giai ®o¹n nhéng [43].

Grots, A.R dùa vµo tÝnh chuyªn ho¸ cña c¸nh ®· ph©n lo¹i c«n trïng bé

C¸nh vÈy miÒn Holoactic [45]. N¨m 1998 Heppner còng cã b¶ng ph©n lo¹i

c«n trïng bé C¸nh vÈy Lepidoptera [46].

Masson R. R. and Baxter J.W (1970) ®· nghiªn cøu x¸c ®Þnh lo¹i thøc ¨n

phï hîp cho Ngµi h¹i th«ng víi mËt ®é quÇn thÓ ngoµi tù nhiªn [49].

N¨m 1984, John B. Heppner x©y dùng Atlas c¸c loµi c«n trïng bé C¸nh

vÈy ë vïng trung vµ nam Mü [47].

N¨m 1985, Shepherd R.E, Gray T.G, Chorney R.J vµ Dateman G.E, ®·

nghiªn cøu mét sè chØ tiªu ®Ó qu¶n lý, gi¸m s¸t mËt ®é s©u h¹i b»ng bÉy

Pheremone vµ x¸c ®Þnh khëi ®iÓm cña dÞch s©u h¹i [55].

N¨m 1987, Ravlin, Haynes sö dông ph-¬ng ph¸p m« pháng trong qu¶n lý

c«n trïng ký sinh phôc vô phßng trõ s©u h¹i hä Ngµi kh« l¸. M« h×nh mµ hä

sö dông lµ sù phèi hîp gi÷a sè liÖu ®iÒu tra ngoµi thùc ®Þa vÒ mËt ®é s©u h¹i,

xu h-íng ph¸t triÓn cña quÇn thÓ, møc ®é ký sinh vµ nhiÖt ®é [9].

N¨m 1994, Felix A. H. Sperling ®· tiÕn hµnh m« t¶ sù kh¸c nhau gi÷a loµi

vµ gen, quy ®Þnh giíi tÝnh c«n trïng bé C¸nh vÈy Lepidoptera. T¸c gi¶ cho

r»ng c«n trïng thuéc bé C¸nh vÈy Lepidoptera cã 30 cÆp nhiÔm s¾c thÓ,

nh÷ng gen quan träng quy ®Þnh sù kh¸c nhau vÒ loµi [44].

N¨m 1998, Andrew M Liebholh, Yasutomo, Higashiura, Akira unno cho

biÕt ¶nh h-ëng cña yÕu tè thiªn ®Þch ë c¸c kiÓu rõng ®èi víi s©u h¹i thuéc hä

Ngµi ®éc Lymantriidae ë NhËt B¶n [42].