bội chi ngân sách nhà nước và thực trạng bội chi ngân sách nhà nước ở việt nam hiện nay

MỞ ĐẦU

Một nhà nước để hoàn thành tốt các nhiệm vụ thì nhà nước đó cần có các công

cụ riêng của mình. Một trong những công cụ đắc lực nhất đó chính là ngân sách nhà

nước. Trong những năm qua thì vai trò của ngân sách nhà nước ở nước ta đã thể hiện

rõ trong việc giúp nhà nước hình thành các quan hệ thị trường góp phần kiểm soát lạm

phát, tỷ lệ lãi suất thích hợp để từ đó làm lành mạnh nền tài chính quốc gia, đảm bảo sự

ổn định và phát triển của nền kinh tế. Tuy nhiên bên cạnh đó thì ngân sách nhà nước

vẫn còn các mặt còn tồn tại như việc sử dụng ngân sách chưa đúng lúc đúng cách, sự

yếu kém trong việc quản lý thu chi đã đặt ra cho ta thấy cần có cái nhìn sâu hơn về tình

trạng bội chi ngân sách nhà nước và ảnh hưởng của nó tới các hoạt động kinh tế là hết

sức rộng lớn.

Vậy thế nào là bội chi ngân sách nhà nước? Những nhân tố nào ảnh hưởng tới

bội chi? Thực trạng và cách xử lý bội chi của nhà nước ta như thế nào? Trong thời gian

tới để đạt được mục tiêu phát triển kinh tế cao và ổn định thì liệu nước ta có chấp nhận

một mức bội chi ở mức cao hay không? Em xin đề cập đến một số vấn đề trên trong đề

án môn học với đề tài: “Bội chi ngân sách nhà nước và thực trạng bội chi ngân sách

nhà nước ở Việt Nam hiện nay”. Kết cấu đề án gồm 3 chương:

Chương 1: Tổng quan về bội chi ngân sách nhà nước.

Chương 2: Thực trạng bội chi ngân sách nhà nước ở Việt Nam hiện nay.

Chương 3: Các giải pháp kiểm soát bội chi ngân sách nhà nước.

Chương 1

LÝ LUẬN TỔNG QUAN VỀ BỘI CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC

1. Những vấn đề cơ bản về ngân sách nhà nước

1.1. Vai trò của ngân sách nhà nước

1.1.1. Khái niệm ngân sách nhà nước

Trong tiến trình lịch sử, vai trò của Nhà nước đối với nền kinh tế quốc dân ngày

càng quan trọng. Nhà nước đã tạo lập, phân phối, sử dụng quỹ tiền tệ quốc gia để thực

hiện các mục tiêu của mình. Từ đó khái niệm Ngân sách Nhà nước (NSNN) đã xuất

hiện. Với tư cách là công cụ tài chính quan trọng của Nhà nước, NSNN ra đời, tồn tại

và phát triển trên cơ sở hai tiền đề khách quan là tiền đề nhà nước và tiền đề kinh tế

hàng hóa -tiền tệ.

Về khái niệm, Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước

đã được Quốc hội quyết định và được thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện

các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Ở Việt Nam, năm ngân sách trùng với năm

dương lịch bắt đầu từ 1/1 và kết thúc vào 31/12.

Về mặt bản chất Ngân sách nhà nước là hệ thống các mối quan hệ kinh tế giữa

Nhà nước và xã hội phát sinh trong quá trình Nhà nước huy động và sử dụng các

nguồn tài chính nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng của Nhà nước. Các quan hệ

kinh tế bao gồm:

• Quan hệ kinh tế giữa NSNN và các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh dịch vụ

• Quan hệ kinh tế giữa NSNN và các tổ chức tài chính trung gian

• Quan hệ kinh tế giữa NSNN và các tổ chức xã hội

• Quan hệ kinh tế giữa NSNN và các hộ gia đình

• Quan hệ kinh tế giữa NSNN và thị trường tài chính

• Quan hệ kinh tế giữa NSNN với hoạt động tài chính đối ngoại

Trong giai đoạn hiện nay, cơ chế quản lý ngân sách rất được Nhà nước quan

tâm, từng bước được đổi mới , khái niệm NSNN được xem là mắt xích quan trọng, giữ

vai trò chủ đạo trong tài chính Nhà nước. Luật Ngân sách Nhà nước năm 2002 và các

quy định pháp luật về quản lý thu chi Ngân cách đã được xây dựng theo tiêu chí “quản

lý thống nhất nền tài chính quốc gia, nâng cao tính chủ động và trách nhiệm của các cơ

quan, tổ chức, cá nhân trong việc quản lý và sử dụng NSNN, củng cố kỷ luật tài chính,

sử dụng tiết kiệm, có hiệu quả ngân sách và tài sản của Nhà nước, tăng tích lũy nhằm

thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa,

đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân, bảo đảm quốc

phòng, an ninh, đối ngoại” (trích luật Ngân sách Nhà nước).

1.1.2. Vai trò của ngân sách nhà nước

1.1.2.1. Kích thích sự tăng trưởng kinh tế ( vai trò điều tiết trong lĩnh vực kinh tế)

Trong cơ chế thị trường kế hoạch hóa tập trung, cùng với việc nhà nước can

thiệp trực tiếp vào hoạt động sản xuất kinh doanh, vai trò của ngân sách nhà nước trong

việc điều chỉnh các hoạt động là hết sức thụ động. Ngân sách nhà nước gần như chỉ là

một cái túi đựng sổ thu rồi thực hiện việc bao cấp vốn cố định, vốn lưu động, cấp bù lỗ,

bù giá, bù lương... Trong điều kiện đó, hiệu quả các khoản thu chi ngân sách không

được coi trọng và tất yếu tác động của ngân sách nhà nước là hết sức hạn chế.

Chuyển sang cơ chế thị trường, trong lĩnh vực kinh tế, Nhà nước định hướng về

việc hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích phát triển sản xuất kinh doanh.Điều đó

được thực hiện thông qua các chính sách thuế và chính sách chi tiêu của ngân sách

chính phủ kích thích sự tăng trưởng kinh tế.

1.1.2.2. Giải quyết các vấn đề xã hội ( vai trò điều tiết trong lĩnh vực xã hội)

Trong thời kinh tế kế hoạch hóa tập trung, tính chất bao cấp tràn lan cho mọi

lĩnh vực kinh tế - xã hội đã hạn chế đáng kể vai trò của ngân sách nhà nước trong việc

giải quyết các vấn đề xã hội. Những chế độ bao cấp về nhà ở, cung cấp lương thực,

thực phẩm, hàng tiêu dùng với giá thấp … đã gây tâm lý sùng bái biên chế nhà nước,

tâm lý trông chờ, ỷ lại nhà nước. Điều đó một mặt làm giảm hiệu quả công tác, hiệu

quả tiền vốn, mặt khác tác động ngược chiều tới việc đảm bảo công bằng xã hội.

Trong việc giải quyết các vấn đề xã hội, sự tồn tại và hoạt động có hiệu quả của

bộ máy Nhà nước, lực lượng quân đội, công an, sự phát triển của các hoạt động xã hội,

y tế, văn hóa có ý nghĩa quyết định.Việc thực hiện các nhiệm vụ cở bản thuộc về Nhà

nước và không vì mục tiêu lợi nhuận. Như vậy, trong việc thực hiện các nhiệm vụ có

tính chất toàn xã hội, ngân sách nhà nước có vai trò quan trọng hàng đầu. Bên cạnh đó,

hàng năm chính phủ vẫn có sự chú ý đặc biệt cho tầng lớp dân cư có thu nhập thấp

nhất. Chúng ta có thể nhận thấy điều đó thông qua các loại trợ giúp cho dân cư có thu

nhập thấp, có hoàn cảnh đặc biệt như chi về trợ cấp xã hội; các loại trợ giúp gián tiếp

dưới hình thức trợ giá cho các mặt hàng thiết yếu (lương thực, điện nước …), các

khoản chi phí thực hiện các chính sách dân số, chính sách việc làm, các chương trình

chống dịch bệnh, mù chữ …

1.1.2.3. Góp phần ổn định thị trường giá cả, chống lạm phát (điều chỉnh trong lĩnh vực

thị trường)

Trong điều kiện kinh tế thị trường, giá cả chủ yếu phụ thuộc vào quan hệ cung

cầu hàng hóa trên thị trường. Do đó để ổn định giá cả, chính phủ có thể tác động vào

cung hoặc cầu hàng hóa trên thị trường. Sự tác động này không chỉ được thực hiện

thông qua thuế mà còn được thực hiện thông qua chính sách chi tiêu ngân sách nhà

nước. Bằng nguồn vốn cấp phát của chi tiêu ngân sách nhà nước hàng năm, các quỹ dự

trữ nhà nước về hàng hóa và tài chính được hình thành. Trong trường hợp thị trường có

nhiều biến động, giá cả lên cao hoặc xuống thấp, nhờ lực lượng dự trữ hàng hóa, vật tư

bình ổn giá cả trên thị trường, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và ổn định sản xuất.

Chính phủ cũng có thể sử dụng ngân sách nhà nước nhằm khống chế và đẩy lùi lạm

phát một cách có hiệu quả thông qua việc thực hiện chính sách thắt chặt ngân sách, cắt

giảm các khoản chi tiêu, đồng thời có thể tăng thuế tiêu dùng để hạn chế cầu, mặt khác

giảm thuế đầu tư, kích thích sản xuất phát triển để tăng cung. Ngoài ra, Chính phủ phát

hành các công cụ nợ để vay nhân dân nhằm bù đắp thiếu hụt ngân sách nhà nước cũng

góp phần to lớn trong việc làm giảm tốc độ lạm phát trong nền kinh tế quốc dân.

1.2. Nội dung hoạt động của ngân sách nhà nước

1.2.1. Thu ngân sách nhà nước

Thu Ngân sách nhà nước là quá trình Nhà nước huy động các nguồn tài chính

những để hình thành nên quỹ tiền tệ tập trung nhằm thỏa mãn các nhu cầu chi tiêu của

nhà nước.

Thu NSNN bao gồm các khoản thu chủ yếu từ thuế, phí, lệ phí và các khoản thu

từ hoạt động kinh tế của Nhà nước, các khoản đóng góp của các tổ chức và cá nhân,

các khoản viện trợ của nước ngoài…

Thuế là hình thức động viên bắt buộc một phần thu nhập cá nhân, doanh nghiệp

cho nhà nước nhằm đảm bảo nhu cầu chi tiêu của nhà nước. Thuế là khoản đóng góp

bắt buộc không mang tính hoàn trả trực tiếp.

Lệ phí là khoản thu do Nhà nước quy định để phục vụ công việc quản lý hành

chính Nhà nước theo yêu cầu hoặc theo quy định của pháp luật. Tiền lệ phí thu được

dùng để bù đắp các khoản chi phí phát sinh khi giải quyết công việc của bộ phận quản

lý trực tiếp hoặc gián tiếp. Lệ phí vừa mang tính chất phục vụ cho người nộp lệ phí về

việc thực hiện một số thủ tục hành chính, vừa mang tính chất động viên đóng góp cho

NSNN.