Biến động giá dầu thế giới và tỷ suất sinh lợi thị trường chứng khoán Việt Nam

HỌC VIỆN NGÂN HÀNG

KHOA TÀI CHÍNH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

ĐỀ TÀI

NGHIÊN CỨU BIẾN ĐỘNG GIỮA GIÁ DẦU THẾ GIỚI VÀ TỶ SUẤT

SINH LỢI THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

Giảng viên hướng dẫn: Ths. Ngô Thị Hằng

Sinh viên thực hiện : NGUYỄN NGỌC DUNG

Lớp : K21TCE

Khóa học : 2018 – 2022

Hà Nội, năm 2022

i

LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian bốn năm học tập tại Học Viện Ngân Hàng, em đã nhận được

sự giảng dạy và chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, được tiếp cận với nhiều kiến

thức và trải nghiệm quý giá. Thông qua khóa luận tốt nghiệp này, em xin gửi lời cảm

ơn chân thành tới tất cả những người đã luôn sát cánh động viên, giúp đỡ em để em

có được ngày hôm nay.

Đầu tiên, em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới toàn thể quý thầy cô Học Viện

Ngân Hàng nói chung và thầy cô khoa Tài Chính nói riêng đã luôn tận tình chỉ bảo,

chia sẻ những kiến thức quý giá cho em trong suốt quá trình học tập tại học viện.

Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến cô giáo – ThS. Ngô Thị Hằng,

người đã hướng dẫn em trong khóa luận này. Trong suốt quá trình thực hiện, cô đã

luôn sát cánh chia sẻ, hướng dẫn và tạo mọi điều kiện để em có thể hoàn thành tốt

nhất khóa luận tốt nghiệp của mình.

Em xin cảm ơn toàn thể anh chị nhân viên trong Công ty Cổ phần chứng khoán

VPS đã giúp đỡ em trong quá trình thực tập vừa qua.

Cuối cùng em xin cảm ơn tới gia đình, bạn bè những người đã luôn quan tâm,

động viên em trong suốt quá trình hoàn thiện Khóa luận.

Do sự hạn chế về thời gian, kiến thức cũng như kinh nghiệm, khóa luận này

sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong nhận được những góp ý từ thầy cô

để bài khóa luận này được hoàn thiện hơn.

Em xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội, tháng 05 năm 2022

Sinh viên thực hiện

Nguyễn Ngọc Dung

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan khóa luận này là công trình nghiên cứu do chính tôi thực

hiện, với sự hướng dẫn của Ths. Ngô Thị Hằng và dựa trên những kiến thức bản thân

đã tiếp thu được qua bốn năm học tập tại Học Viện Ngân Hàng. Các số liệu và ý kiến

trích dẫn trong bài khóa luận đều có nguồn gốc rõ ràng và tác giả cụ thể.

Kết quả bài nghiên cứu này là trung thực, em xin chịu trách nhiệm với lời cam

đoan của mình nếu phát hiện sao chép kết quả nghiên cứu.

Sinh viên thực hiện

Nguyễn Ngọc Dung

iii

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN.................................................................................................... i

LỜI CAM ĐOAN.............................................................................................. ii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .............................................................................v

DANH MỤC BẢNG BIỂU HÌNH ẢNH MINH HỌA.......................................vi

LỜI MỞ ĐẦU....................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài....................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu.........................................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .....................................................................3

4. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................3

5. Bố cục bài nghiên cứu ......................................................................................3

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY.....................4

1.1. Các nghiên cứu nước ngoài............................................................................4

1.2. Các nghiên cứu trong nước ............................................................................6

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN ......................................................................10

2.1. Mối quan hệ giữa giá dầu và biến động TSSL thị trường chứng khoán ...........10

2.2. Ảnh hưởng của biến động giá dầu tới nền kinh tế và thị trường chứng khoán

Việt Nam...........................................................................................................11

CHƯƠNG 3: DỮ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................13

3.1. Dữ liệu nghiên cứu ......................................................................................13

3.2. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................20

3.3. Các bước thực hiện......................................................................................22

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.........................................................23

4.1. Thực trạng tác động của giá dầu thế giới đến TTCK Việt Nam ......................23

4.2. Kiểm định tính dừng....................................................................................25

4.3. Xác định độ trễ tối ưu ..................................................................................26

4.4. Kiểm định tính đồng liên kết........................................................................27

4.5. Mức độ phản ứng của toàn thị trường chứng khoán (VNI) đối với giá dầu......29

4.5.1. Kết quả kiểm định VECM..........................................................................29

4.5.2. Kết quả kiểm định VAR.............................................................................29

iv

4.6. Mức độ phản ứng của các ngành với giá dầu.................................................33

4.6.1. Kết quả ước lượng mô hình VECM (mối quan hệ dài hạn)..........................33

4.6.2. Kết quả ước lượng VAR (mối quan hệ ngắn hạn)........................................34

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ..............................................42

5.1. Kết luận......................................................................................................42

5.2. Khuyến nghị ...............................................................................................43

v

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Nguyên nghĩa

TTCK Thị trường chứng khoán

TSSL Tỷ suất sinh lợi

HOSE Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh

NĐT Nhà đầu tư

CPI Chỉ số giá tiêu dùng

IIP Chỉ số sản xuất công nghiệp

vi

DANH MỤC BẢNG BIỂU HÌNH ẢNH MINH HỌA

Tên bảng …………………………………………………………….. Trang

Bảng 3. 1.Tổng hợp các biến số mô hình nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu

trong các nghiên cứu trước đây ..........................................................................14

Bảng 3. 2. Danh sách các biến sử dụng trong bài nghiên cứu...............................19

Bảng 5. 1. Kết quả kiểm định tính dừng...............................................................25

Bảng 4. 2. Kết quả xác định đỗ trễ tối ưu (lag length)..........................................26

Bảng 4. 3. Bảng tổng hợp kết quả kiểm định mối quan hệ đồng liên kết ................28

Bảng 4. 4. Kết quả phần rã phương sai trong mô hình VAR đối với chỉ số thị trường

.........................................................................................................................31

Bảng 4. 5. Tổng hợp kết quả VECM của 6 ngành.................................................33

Bảng 4. 6. Bảng tổng hợp kết quả phân rã phương sai trong mô hình VAR đối với

các ngành..........................................................................................................36

Tên biểu đồ………………………………………………………………….Trang

Biểu đồ 4. 1. Phản ứng của thị trường chứng khoán trước cú sốc về giá dầu.........30

Biểu đồ 4. 2. Phản ứng của các ngành trước cú sốc về giá dầu ............................38

Tên hình……………………………………………………………………..Trang

Hình 1. Lượng dầu thô xuất nhập khẩu từ năm 2015 đến 2020...............................1

Hình 4. 1.Tốc độ tăng/giảm CPI tháng 3/2022 so với tháng trước ........................24

Hình 4. 2. Tốc độ tăng/giảm CPI tháng 3/2022 so với cùng kỳ năm trước .............24

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Xăng dầu là loại mặt hàng có sức ảnh hưởng lớn đến hoạt động sản xuất kinh

doanh của các doanh nghiệp cũng như đời sống sinh hoạt của người dân. Do đó khi

giá dầu có những điều chỉnh sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả hoạt động của các

doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp dầu khí, tùy thuộc vào sự thay đổi như

nào nó sẽ tác động theo chiều tích cực hay tiêu cực.

Như chúng ta đã biết, Việt Nam là nước xuất khẩu dầu thô, nhập khẩu dầu

thành phẩm và dầu thô khác loại để lọc. Theo Tổng cục Hải quan năm 2021, lượng

nhập khẩu dầu thô thậm chí cao hơn lượng xuất, cụ thể, lượng xuất khẩu đạt hơn 3,1

triệu tấn trong khi lượng nhập khẩu lên tới hơn 9,9 triệu tấn (Lương Bằng, 2022).

Cũng theo Tổng cục Hải quan, quý I/2022 lượng nhập khẩu xăng dầu các loại là 2,66

triệu tấn, tăng 26,5% so với cùng kỳ; cụ thể riêng tháng 3 lượng nhập khẩu là 1,31

triệu tấn tăng 75% so với tháng trước.

Hình 1. Lượng dầu thô xuất nhập khẩu từ năm 2015 đến 2020

Nguồn: Tổng cục Thống kê (2022)

2

Do đó, việc giá dầu thế giới biến động sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến giá dầu trong

nước, từ đó ảnh hưởng tới nền kinh tế của quốc gia. Mức độ ảnh hưởng sẽ khác nhau

ứng với ngành nghề, cấu trúc và quy mô khác nhau. Vì vậy biến động giá dầu cần

được xem xét riêng biệt giữa các ngành, quy mô doanh nghiệp. Đã có rất nhiều nghiên

cứu trước đây chỉ ra mối quan hệ giữa giá dầu thế giới và thị trường chứng khoán

(TTCK) Việt Nam (sẽ được trình bày cụ thể trong phần 1.2 của bài khóa khóa luận).

Phần lớn các nghiên cứu chỉ dừng lại ở việc xem xét mối quan hệ giữa biến động giá

dầu với diễn biến chỉ số TTCK mà chưa xem xét chi tiết mức độ ảnh hưởng tới tất cả

các ngành nghề khác nhau trên nền kinh tế. Bài nghiên cứu này sẽ nghiên cứu cụ thể

biến động của giá dầu đến chỉ số của từng nhóm ngành trên TTCK Việt Nam để thấy

được mức độ ảnh hưởng với từng nhóm ngành khác nhau sẽ thay đổi như thế nào trên

khung thời gian cập nhật nhất và còn xem xét tới cả yếu tố tác động của dịch bệnh tới

mối quan hệ giữa giá dầu và TTCK. Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu cũng sẽ gợi

mở, đề xuất chính sách cho các cơ quan chính sách trong việc ổn định thị trường

chứng khoán cũng như kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô trước diễn biến bất

thường của giá dầu. Bởi vậy bài nghiên cứu “Biến động giá dầu thế giới và tỷ suất

sinh lợi (TSSL) TTCK Việt Nam” là vô cùng cần thiết.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu nghiên cứu chính của đề tài khoá luận là nghiên cứu biến động giá

dầu thế giới và tỷ suất sinh lợi TTCK Việt Nam. Để đạt được mục tiêu kể trên, khoá

luận tập trung vào một số mục tiêu cụ thể sau đây: (1) Nghiên cứu định lượng về mức

độ ảnh hưởng của giá dầu tới biến động thị trường chứng khoán (TTCK) và các ngành

nghề trong nền kinh tế; (2) Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, khoá luận đưa ra một số

khuyến nghị chính sách nhằm giảm thiểu tác động của biến động giá dầu tới tính ổn

định của TTCK và từng ngành nghề trong nền kinh tế.

3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu chính của đề tài là ảnh hưởng của giá dầu WTI đến

TSSL thị trường chứng khoán Việt Nam và chỉ số các nhóm ngành chứng khoán.

Phạm vi nghiên cứu của đề tài là tất cả các mã cổ phiếu niêm yết trên sàn

HOSE với dữ liệu thứ cấp thống kê bắt đầu từ ngày 01/01/2015 đến ngày 31/03/2022.

4. Phương pháp nghiên cứu

Trong bài nghiên cứu này, tác giả sử dụng mô hình Tự hồi quy Vector (VAR)

và mô hình Hiệu chỉnh sai số Vector (VECM) để thực hiện kiểm định mối tương quan

giữa TSSL thị trường chứng khoán, chỉ số các nhóm ngành chứng khoán và giá dầu

thế giới. Phương pháp này được tác giả lựa chọn dựa trên nghiên cứu của Filis (2010).

Chuỗi dữ liệu trong bài được thu thập theo tháng, để thực hiện hai mô hình

trên phải kiểm tra tính dừng của chuỗi dữ liệu gốc, tác giả sử dụng ADF test. Ngoài

ra, các mô hình sau khi ước lượng đều được kiểm tra các khuyết tật thường gặp, cụ

thể: sử dụng test Autocorrelation LM test để kiểm tra khuyết tật tự tương quan, test

White Heteroskedasticity (No Cross Terms) để kiểm tra hiện tượng phương sai sai số

thay đổi.

5. Bố cục bài nghiên cứu

Bố cục bài khóa luận gồm 5 chương:

Chương 1 – Tổng quan các nghiên cứu trước đây

Chương 2 – Cơ sở lý luận

Chương 3 - Dữ liệu và phương pháp nghiên cứu

Chương 4 – Kết quả nghiên cứu

Chương 5 – Kết luận và khuyến nghị