Bi kịch cá nhân trong tiểu thuyết nỗi lòng của natsume soseki.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

----------

VÕ THỊ THU BÌNH

BI KỊCH CÁ NHÂN TRONG TIỂU THUYẾT

NỖI LÒNG CỦA NATSUME SOSEKI

KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NGÀNH CỬ NHÂN VĂN HỌC

Đà Nẵng, tháng 5 / 2013

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

----------

BI KỊCH CÁ NHÂN TRONG TIỂU THUYẾT

NỖI LÒNG CỦA NATSUME SOSEKI

KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NGÀNH CỬ NHÂN VĂN HỌC

Người hướng dẫn:

ThS. Nguyễn Phương Khánh

Người thực hiện:

VÕ THỊ THU BÌNH

(Khoá 2009 – 2013)

Đà Nẵng, tháng 5 / 2013

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Nằm ở vị trí tiếp xúc của một số đĩa lục địa nên xứ sở nước Nhật hay có

những cơn động đất, sóng thần ngoài khơi gây ra. Vì thế, cái sống và chết luôn

cận kề bên nhau nên ở người Nhật, sự tinh tế trong cảm thức thẩm mỹ luôn sâu

sắc mà rõ nét nhất là qua văn chương. Nó không chỉ được thể hiện bởi những

vần thơ haiku ngắn gọn, lời ít ý nhiều mà còn qua những cây bút kiệt xuất trong

văn học Nhật hiện đại. Cùng với Mori Ogai và Akutagawa Ryonosuke, Natsume

Soseki là một trong ba trụ cột của văn học hiện đại Nhật Bản.

Sinh ra và lớn lên không được may mắn như những cây bút khác nên cuộc

đời của ông là những trang văn thấm đẫm nỗi buồn, mong muốn được hạnh phúc

và thanh lọc tâm hồn con người. Từ đó, hình tượng nhân vật của Soseki luôn đầy

những bi kịch, những nỗi ám ảnh không lối thoát, rơi vào tuyệt vọng. Đặc biệt,

những nhân vật ấy không chỉ dày vò về mặt tinh thần mà còn đau đớn hơn, khi

chính họ tự tìm đến cái chết. Đây chính là cái riêng, cái độc đáo khiến cho những

trang viết của Soseki không lẫn vào đâu được.

Hơn nữa, con đường học vấn của Natsume Soseki gặp không ít những

gian truân, trắc trở khi phải lựa chọn cho mình những giá trị văn hóa giữa

phương Đông và phương Tây. Điều này tạo nên một khối mâu thuẫn lớn trong

cuộc đời cũng như trong sáng tác của ông. Thêm vào đó, tuy thật khó để xếp

Soseki vào một trường phái lãng mạn hay hiện thực nào, song những sáng tác

của ông luôn mang một giá trị mới, dễ đi vào lòng người đọc và mang lại cho

người Nhật một ý thức tích cực. Với bộ tam tiểu thuyết “Cho đến sau điểm xuân

phân” và “Kojin”, “Kororo” (Nỗi lòng) gây được tiếng vang lớn trong đời sống

cá nhân mà cụ thể là trong thế giới cô đơn và vị kỉ; những tình tiết căng thẳng và

đầy kịch tính… đáng để cho chúng ta phải đọc và suy ngẫm, xứng đáng là “tác

phẩm hay nhất trong số các tác phẩm thành công của Soseki” [5;118].

2

Với đề tài và văn phong quyến rũ, cuốn tiểu thuyết Nỗi lòng đã đi sâu vào

khai thác con người trong xã hội hiện đại với tất cả các mặt đời thường của nó,

thực sự đem đến cho người đọc một cái nhìn khá bao quát về đất nước và con

người Nhật lúc bấy giờ. Chính vì ngưỡng mộ tài năng nhà văn cũng như nhu cầu

muốn khám phá những bi kịch cá nhân mà loài người muôn thưở phải đối mặt,

chúng tôi đã mạnh dạn chọn “Bi kịch cá nhân trong tiểu thuyết Nỗi lòng của

Natsume Soseki” để làm đề tài khóa luận tốt nghiệp của mình. Bằng công việc

thiết thực này, chúng tôi muốn đóng góp một phần nhỏ bé hiểu biết của mình để

làm phong phú thêm cho bức tranh nghiên cứu về tác giả Soseki nói riêng và

tổng thể nền văn học Nhật nói chung. Qua đó, giúp cho độc giả có cái nhìn bao

quát và dung dị nhất với những bản chất vốn có của nó vậy.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Không chỉ bây giờ mà trước đây khá lâu, vượt qua những bất đồng về văn

hóa cũng như rào cản về ngôn ngữ, văn học Nhật đã không còn xa lạ với nhiều

dịch giả, giới nghiên cứu và bạn đọc gần xa. Tuy nhiên, việc nghiên cứu về nền

văn học Nhật hiện đại, đặc biệt là ở Việt Nam còn rất hạn chế. Cụ thể là tác giả

Natsume Soseki và cuốn tiểu thuyết Nỗi lòng, chỉ có một số ít công trình nghiên

cứu có liên quan:

Trước hết, phải kể đến Nguyễn Nam Trân, với 30 năm sống trên xứ sở

nước Nhật để tìm hiểu đất nước và con người nơi đây, ông đã góp rất nhiều công

sức trong việc nghiên cứu và dịch thuật văn học Nhật ra tiếng Việt. Trong cuốn

“Tổng quan lịch sử văn học Nhật Bản” (2011), NXB Giáo dục Việt Nam, dịch

giả đã dành gần trọn một chương để viết về Natsume Soseki trong tương quan so

sánh với Mori Ogai, những hình tượng nhà văn mở nước với những tâm sự uẩn

khúc. Natsume Soseki, “ông có tâm hồn thuần túy Á Đông nên tuy yêu chuộng

tự do cá nhân của một xã hội trật tự như nước Anh nhưng anh rất sợ việc tiếp

thu ảnh hưởng Âu Mỹ mà thiếu đầu óc phê phán”, “Qua những tác phẩm, Soseki

trình bày những nghịch cảnh và khổ não mà con người gặp phải trong cuộc sống

3

và quyết tâm đập tan nó” [7, tr.364]. Và một trong số những tiểu thuyết ấy, Nỗi

lòng do ba phần kết hợp lại, “nhân vật chính của nó không có tên, chỉ được gọi

là trống là “thầy” (Sensei), một trí thức nhàn hạ. Người này cũng có chân trong

mối quan hệ tay ba như thấy nơi các tiểu thuyết khác của Soseki, đã dùng mưu

mẹo để chiếm đoạt người yêu của bạn mình, sau tự đâm ra khinh ghét và mang

trong nhiều năm trời mặc cảm phạm tội, những muốn tự sát làm người tuẫn đạo

để bảo vệ luân lí thời Meiji” [7, tr.368]”. Không dừng lại ở đó, dịch giả đã so

sánh Soseki và Mori Ogai với những nét tương đồng và dị biệt: “Hai ông có cái

nhìn phê phán sâu sắc về mặt văn hóa, có kiến thức phong phú cả hai nền văn

hóa Đông Tây, có những hoạt động sáng tác và dịch thuật giàu chất lượng”,

“Cá nhân Ogai không phải là nhà cách mạng nhưng ông có thấy bối rối khi thấy

chính phủ thời đó đàn áp tự do ngôn luận qua vụ án “đại nghịch”, còn Soseki đã

thất vọng về tâm lí khinh bạc và ích kỉ của lớp người trẻ thời đại ông” [7,

tr.340]. Qua đây, Nguyễn Nam Trân đã cho bạn đọc có một cái nhìn khái lược về

Natsume Soseki trong nội dung sáng tác, tư tưởng thời đại đã ảnh hưởng không

ít đến sự nghiệp sáng tác của ông và ít nhiều, tác giả cũng đã đề cập đến nhân vật

không có tên mà chỉ được gọi là “thầy” với những tính cách tiêu biểu trong tiểu

thuyết Nỗi lòng.

Cùng nghiên cứu về cuộc đời và sự nghiệp của Natsume Soseki, tác giả

Nguyễn Tuấn Khanh trong “Những cây bút kiệt xuất trong văn học Nhật Bản

hiện đại” (2011), NXB Khoa học xã hội, đã khẳng định rằng “Natsume Soseki là

một trong những nhà văn vĩ đại nhất trong nền văn học hiện đại của nước nhà”

[6, tr.81]. Song hành với những nghiên cứu đó, tác giả đã đi sâu vào tìm hiểu

sáng tác của Soseki ở trong nhiều tác phẩm: “Natsume Soseki thường phân tích

cái tôi, nói lên nỗi cô đơn của một người trí thức trong xã hội tư sản mang nhiều

tàn tích phong kiến, sự bế tắc của cá nhân và tư tưởng hoài nghi” [6, tr.20].

Nhiều tác phẩm của ông được coi là mẫu mực, là hiện thân rõ nét nhất những cố

gắng tinh thần trong việc kết hợp nghệ thuật truyền thống và phong cách văn

4

chương phương Tây để làm nên những tác phẩm điển hình trong nền văn

chương Nhật lúc bấy giờ” [6, tr.130]. Hơn 50 trang viết về tác giả Soseki, tuy

không đi sâu vào một tác phẩm cụ thể nào nhưng Nguyễn Tuấn Khanh đã mang

đến cho người đọc một cái nhìn khá bao quát về nội dung cũng như nghệ thuật

trong sáng tác của Natsume Soseki.

“Không chịu ảnh hưởng của phương Tây hay cũng không bị ràng buột

vào những giá trị cố hữu của người Nhật Bản”, tác giả Đoàn Lê Giang trong

Văn học cận đại Đông Á (2011), NXB tổng hợp TP.HCM đã đem đến cho chúng

ta bức tranh về sự hình thành các sáng tác của Natsume Soseki – nhìn từ quá

trình ra đời của tiểu thuyết cận đại. Hiện nay, làn sóng hiện đại hóa ồ ạt, thông

qua những nhân vật trong tác phẩm dưới nhiều hình thức khác nhau, Soseki đã

nói lên những suy nghĩ về hiện đại hóa Nhật Bản: “Đất nước lâm nguy thì tự do

cá nhân bị hạn chế, đất nước thái bình thì tự do cá nhân được mở rộng là

chuyện đương nhiên” [5, tr.226]. Đồng thời, tác giả cũng nêu ra những nhận xét

thiết thực: “Soseki là nhà văn luôn hướng cái nhìn vào sự tiêu cực của thời hiện

tại và liên tục nêu lên những vấn nạn của nó” [5, tr.236]. Với những trang viết

khá dày dặn của tác giả đã đưa chúng ta đến với chiều sâu văn hóa trong những

tác phẩm của Soseki.

Song hành với một số tác giả như Higuchi Ichio, Mori Ogai…. Natsume

Soseki đã góp phần làm cho bộ mặt văn học Nhật thay da đổi thịt, mang một

màu sắc mới trên nền văn học thế giới. Trong tác phẩm của họ xuất hiện những

“đề tài về số phận con người bi kịch cá nhân miêu tả những tâm trạng bi quan,

thất vọng… Đại biểu của trường phái này phải kể Kitamura Tokoku… Mori

Ogai và Natsume Soseki” [5]. Đó là những nhận xét và nghiên cứu của Phùng

Hoài Ngọc trong “Văn học châu Á 2 (ẤN ĐỘ, NHẬT BẢN, LÀO, CAMPUCHIA,

Ả RẬP)” (2011). Qua cuốn giáo trình tuy ngắn gọn này nhưng Phùng Hoài Ngọc

đã cho độc giả thấy được vai trò, vị trí của Soseki trong nền văn học thế giới.