Bảo vệ nhà đầu tư trong pháp luật về quỹ đầu tư chứng khoán

1

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

TRẦN THỊ VĂN

BẢO VỆ NHÀ ĐẦU TƯ

TRONG PHÁP LUẬT VỀ QUỸ ĐẦU TƯ CHỨNG KHOÁN

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2008

2

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

TRẦN THỊ VĂN

BẢO VỆ NHÀ ĐẦU TƯ

TRONG PHÁP LUẬT VỀ QUỸ ĐẦU TƯ CHỨNG KHOÁN

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Kinh tế - Mã số: 603850

Người hướng dẫn khoa học: TS. Bùi Xuân Hải

TP HỒ CHÍ MINH, NĂM 2008

3

LỜI CAM ĐOAN

Tác giả cam kết đây là công trình nghiên cứu của riêng tác giả; những nội

dung thể hiện trong luận văn do chính tác giả thực hiện, tuân thủ đầy đủ mọi quy

định trích dẫn, chú thích, không sao chép bất hợp pháp tài liệu của bất kỳ ai đã từng

công bố.

4

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BĐDQ Ban đại diện quỹ

Công ty QLQ Công ty Quản lý quỹ

ĐHNĐT Đại hội nhà đầu tư

Luật chứng khoán Luật Chứng khoán số 70/2006/QH 11 Quốc hội

thông qua ngày 29/6/2006

Luật đầu tư 2005 Luật đầu tư số 59/2005/QH11 Quốc hội thông qua

ngày 29/11/2005

Luật doanh nghiệp 2005 Luật doanh nghiệp số 60/ 2005/QH11 Quốc hội

thông qua ngày 29/11/200

Nghị định 14/2007/NĐ-CP Nghị định 14/2007/NĐ-CP ngày 19/1/2007 của

Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều

của Luật chứng khoán

Nghị định 48/1998/NĐ-CP Nghị định số 48/1998/NĐ-CP ngày 11/7/1998 của

Chính phủ về chứng khoán và thị trường chứng

khoán.

NHGS Ngân hàng giám sát

NHLK Ngân hàng lưu ký

Quy chế 05 Quy chế tổ chức và họat động của qũy ĐTCK và

công ty QLQ kèm theo Quyết định số 05/1998/QĐ￾UBCK ngày 13/10/1998 của Bộ Tài chính

Quy chế 15 Quy chế hành nghề chứng khoán ban hành kèm

theo Quyết định 15/2008/QĐ-BTC ngày 27/3/2008

của Bộ Tài chính

Quy chế 35 Quy chế tổ chức và hoạt động của Công ty quản lý

quỹ ban hành kèm theo quyết định 35/2007/QĐ￾BTC ngày 15/5/2007 của Bộ tài chính.

Quy chế 45 Quy chế tổ chức và hoạt động của quỹ đầu tư

chứng khoán ban hành kèm theo quyết định

45/2007/QĐ-BTC ngày 5/6/2007 của Bộ tài chính.

Quy chế 73 Quy chế tổ chức và họat động của Quỹ đầu tư

chứng khoán và Công ty quản lý quỹ ban hành

kèm theo Quyết định số 73/2004/QĐ-BTC ngày

03/9/2004 của Bộ Tài chính.

Quỹ QĐTCK Quỹ đầu tư chứng khoán

SGDCK Sở giao dịch chứng khoán

TTCK Thị trường chứng khoán

5

TTGDCK Trung tâm giao dịch chứng khoán

UBCKNN Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước

WB Ngân hàng thế giới

6

MỤC LỤC

LỜI NÓI ĐẦU ............................................................................................................... 1

CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUỸ ĐẦU TƯ CHỨNG KHOÁN VÀ VẤN

ĐỀ BẢO VỆ NHÀ ĐẦU TƯ.......................................................................................... 7

1.1 Khái quát chung về quỹ đầu tư chứng khoán ........................................................ 7

1.1.1 Sự hình thành và phát triển của quỹ đầu tư chứng khoán và pháp

luật về quỹ đầu tư chứng khoán................................................................7

1.1.2 Khái niệm và đặc điểm của quỹ đầu tư chứng khoán theo pháp

luật Việt Nam ................................................................................................ 11

1.1.3 Phân loại quỹ đầu tư chứng khoán ................................................................ 15

1.2 Hoạt động đầu tư trong quỹ đầu tư chứng khoán ............................................................. 22

1.3 Các bên tham gia trong họat động đầu tư của quỹ đầu tư chứng khoán ............................

25

1.3.1 Nhà đầu tư ................................................................................................25

1.3.2 Công ty quản lý quỹ................................................................................................ 27

1.3.3 Ngân hàng giám sát ................................................................................................ 29

1.3.4 Các chủ thể khác................................................................................................ 31

1.4 Sự cần thiết phải bảo vệ nhà đầu tư trong quỹ đầu tư chứng khoán................................ 33

CHƯƠNG 2: CÁC BIỆN PHÁP PHÁP LÝ BẢO VỆ NHÀ ĐẦU TƯ TRONG QUỸ

ĐẦU TƯ CHỨNG KHOÁN - THỰC TRẠNG VÀ KIẾN NGHỊ ................................... 39

2.1 Các biện pháp pháp lý bảo vệ nhà đầu tư trong quỹ đầu tư chứng khoán ......................... 39

2.1.1 Khái quát chung ................................................................................................ 39

2.1.2 Quy định quyền của nhà đầu tư trong quỹ đầu tư chứng khoán............................... 42

2.1.3 Quy định về sự độc lập và giám sát của Ngân hàng giám sát đối

với Công ty quản lý quỹ ............................................................................................... 55

2.1.4 Các quy định về hạn chế đầu tư, hạn chế giao dịch liên quan đến

tài sản của quỹ đầu tư chứng khoán ................................................................ 59

2.1.5 Quy định trách nhiệm của Công ty quản lý quỹ đối với nhà đầu tư .......................... 63

2.1.6 Nghĩa vụ công khai hoá thông tin trong việc bảo vệ nhà đầu tư................................ 66

2.1.7 Quy định xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về quản lý quỹ đầu

tư chứng khoán................................................................................................ 68

2.1.8 Một số quy định khác nhằm bảo vệ nhà đầu tư .......................................................... 70

2.2. Những kiến nghị hoàn thiện pháp luật về bảo vệ nhà đầu tư trong quỹ đầu tư

chứng khoán ................................................................................................................... 72

2.2.1 Nguyên tắc cơ bản của việc hoàn thiện pháp luật về bảo vệ nhà

đầu tư trong quỹ đầu tư chứng khoán................................................................ 73

2.2.2 Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo vệ nhà đầu tư

trong quỹ đầu tư chứng khoán................................................................75

KẾT LUẬN.................................................................................................................... 84

7

LỜI NÓI ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Qũy đầu tư chứng khoán được coi là một phương tiện đầu tư tập thể, nơi tập

hợp tiền của các nhà đầu tư để ủy thác cho các nhà quản lý chuyên nghiệp tiến hành

đầu tư nhằm mang lại lợi nhuận cao nhất cho những người góp vốn.1 Sự hình thành

và phát triển của quỹ đầu tư chứng khoán trên thế giới cũng như ở Việt Nam luôn

gắn liền với sự phát triển của thị trường chứng khoán vì loại tài sản tài chính cơ bản

nhất, đặc trưng nhất mà các quỹ thực hiện đầu tư chính là chứng khoán. Việt Nam

đã bắt đầu thực hiện công cuộc đổi mới, xây dựng nền kinh tế vận hành theo cơ chế

thị trường từ hơn hai mươi năm về trước, song, những văn bản pháp luật quan trọng

đầu tiên về chứng khoán, thị trường chứng khoán, và quỹ đầu tư chứng khoán chỉ

xuất hiện cách đây 10 năm với những qui định khá sơ sài.

Cùng với sự ra đời và phát triển của thị trường chứng khoán ở Việt Nam, các

quỹ đầu tư chứng khoán đã từng bước hình thành và phát triển, thu hút nguồn vốn

đầu tư từ đông đảo các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Tính đến tháng 08/2008, thị

trường chứng khoán Việt Nam đã có 878 loại chứng khoán được niêm yết, trong đó

có 308 cổ phiếu, 04 chứng chỉ quỹ đầu tư và 566 trái phiếu các loại.2 Đến tháng 7

năm 2007, đã có tới 52 quỹ ĐTCK ở Việt Nam với tổng số vốn đầu tư khoảng 4 tỷ

USD từ nước ngoài; đến hết năm 2007 số lượng tài khoản của các nhà đầu tư mở tại

các công ty chứng khoán đã lên tới gần 298 ngàn tài khoản, trong đó có trên 7 ngàn

tài khoản của nhà đầu tư nước ngoài.3 Với những ưu thế của một nhà đầu tư chuyên

nghiệp, quỹ đầu tư chứng khoán đã và đang trở thành phương tiện đầu tư quan

trọng để huy động vốn cho thị trường chứng khoán và cho nền kinh tế đang phát

1 Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, (2002), Giáo trình Những vấn đề cơ bản về Chứng khoán và Thị

trường chứng khoán, NXB CTQG, Hà Nội, tr. 339. 2 Thông tin tại website của UBCKNN tại: http://www.ssc.gov.vn; SGDCK TP.HCM tại:

http://www.hsx.vn/hsx/Modules/Statistic/QMNY.aspx, và của TTGDCK Hà Nội tại:

http://www.hastc.org.vn/Quymo_niemyet.asp, ngày 10/8/2008.

3 Thông tin tại website của Sở GDCK TP.HCM , tại http://www.hsx.vn, ngày 10/8/2008; và dẫn

theo ông Peter Ryder, Giám đốc điều hành Indochina Capital, một trong những nhà đầu tư nước

ngoài hàng đầu ở Việt Nam, tại http://www.fpts.com.vn/VN/Tin-tuc/Trong-nuoc/Thi￾truong/OTC/2007/07/3B9AF74C/, ngày 10/06/2008

8

triển với tốc độ nhanh chóng. Loại hình đầu tư này nhận được sự quan tâm và đang

dần trở nên quen thuộc với các nhà đầu tư của Việt Nam.

Quỹ đầu tư chứng khoán- định chế tài chính trung gian hình thành và phát

triển dựa trên một thị trường nền tảng, đó là thị trường giao dịch của cổ phiếu, trái

phiếu và các tài sản khác. Với đặc thù của mình, cơ chế vận hành của quỹ đầu tư

chứng khoán liên quan đến các chủ thể khác nhau như công ty quản lý quỹ, ngân

hàng giám sát và các tổ chức tư vấn, kiểm toán, môi giới…. Qũy đầu tư chứng

khoán ủy thác cho công ty quản lý quỹ quản lý, thực hiện việc đầu tư vào các tài sản

tài chính theo mục tiêu mà quỹ đặt ra dưới sự giám sát của một ngân hàng giám sát.

Vì thế, quyền và lợi ích của nhà đầu tư bị chi phối hay quyết định bởi chính năng

lực của hai chủ thể này. Lý luận và thực tiễn đều chứng minh rằng, bảo vệ tốt quyền

và lợi ích chính đáng của nhà đầu tư là một nhân tố rất quan trọng thúc đẩy họat

động đầu tư, đặc biệt là sự phát triển của thị trường chứng khoán và của nền kinh

tế.4 Những hạn chế liên quan đến việc bảo vệ nhà đầu tư chính là rào cản cho sự

phát triển của quỹ đầu tư chứng khoán nói riêng và thị trường chứng khoán nói

chung. Việc kêu gọi các nhà đầu tư bỏ vốn vào quỹ sẽ là điều không dễ dàng khi

những chính sách, cơ chế cho sự vận hành và phát triển của định chế này vẫn chưa

được khơi thông. Vì vậy, việc hoàn thiện khung pháp lý để duy trì sự ổn định của

thị trường, khuyến khích các quỹ đầu tư chứng khoán phát triển và đảm bảo lợi ích

của các nhà đầu tư khi tham gia vào quỹ là điều hết sức cần thiết.

Trong quá trình xây dựng và phát triển thị trường chứng khoán ở Việt Nam,

pháp luật được xem là một công cụ hữu hiệu để phát triển và bảo vệ thị trường. Hệ

thống văn bản về thị trường chứng khoán và quỹ đầu tư chứng khoán đã từng bước

được hình thành và hoàn thiện. Đặc biệt sự ra đời của Luật Chứng khoán 2007 và

các văn bản hướng dẫn thi hành đã ghi nhận những nỗ lực của nhà nước trong việc

xây dựng những điều kiện thiết yếu cho sự vận hành của thị trường chứng khoán.

Các văn bản về quỹ đầu tư chứng khoán và công ty quản lý quỹ như: Quy chế thành

lập và quản lý quỹ đầu tư chứng khoán ban hành kèm theo Quyết định số

45/2007/QĐ-BTC của Bộ Tài chính; Quy chế Tổ chức và hoạt động của Công ty

quản lý quỹ ban hành kèm theo Quyết định 35/2007/QĐ-BTC của Bộ Tài chính…là

4 Về vấn đề này, xem các nghiên cứu và tài liệu của Ngân hàng thế giói (World Bank), Doing Business, tại

http://www.doingbusiness.com.

9

những văn bản pháp lý quan trọng để nhà nước thực hiện công tác quản lý, bảo đảm

sự phát triển lành mạnh của thị trường và là cơ sở pháp lý để các nhà đầu tư tự vệ

trước những rủi ro có thể xảy ra. Tuy nhiên, vấn đề bảo vệ nhà đầu tư nói chung và

nhà đầu tư trong quỹ đầu tư chứng khoán nói riêng vẫn chưa được quan tâm đúng

mức. Những bất cập, tồn tại của luật thực định và sự thiếu kinh nghiệm trong quá

trình thực thi pháp luật đã làm cho vấn đề bảo vệ nhà đầu tư trong quỹ đầu tư chứng

khoán chưa đáp ứng được yêu cầu và tác động tiêu cực đến sự phát triển của thị

trường chứng khoán ở Việt Nam. Vì thế, nhận thức một cách toàn diện những vấn

đề lý luận cũng như thực tiễn về bảo vệ nhà đầu tư trong điều kiện của Việt Nam để

nghiên cứu và điều chỉnh pháp luật cho phù hợp với tình hình thực tế là vấn đề

mang tính tất yếu khách quan, tạo cơ chế cho sự phát triển của các quỹ đầu tư chứng

khoán, một nhân tố quan trọng của thị trường chứng khoán Việt Nam. Xuất phát từ

những lý do trên, tác giả đã chọn và nghiên cứu đề tài “ Bảo vệ nhà đầu tư trong

Pháp luật về Quỹ đầu tư chứng khoán” làm Luận văn thạc sĩ của mình.

2. Tình hình nghiên cứu

Vấn đề bảo vệ nhà đầu tư nói chung, nhà đầu tư vào thị trường chứng khoán

và quỹ đầu tư chứng khoán nói riêng được nhiều tổ chức quốc tế có uy tín (như

Ngân hàng thế giới – World Bank) và giới khoa học nước ngoài quan tâm, nghiên

cứu.

5 Tuy nhiên, Báo cáo của Ngân hàng thế giới (Doing Business Report) chỉ đánh

giá về mức độ bảo vệ nhà đầu tư nói chung ở Việt Nam mà chưa nghiên cứu phân

tích riêng về bảo vệ nhà đầu tư trong quỹ đầu tư chứng khoán.

6

Ở Việt Nam, mặc

dù quỹ đầu tư chứng khoán và vấn đề bảo vệ nhà đầu tư khi tham gia vào quỹ nhận

được sự quan tâm không chỉ từ phía các cơ quan quản lý nhà nước mà nó còn được

các học giả, các chuyên gia nghiên cứu, các nhà khoa học nói chung và khoa học

pháp lý nói riêng quan tâm, tìm hiểu. Tuy nhiên, vẫn thiếu vắng các nghiên cứu về

vấn đề bảo vệ nhà đầu tư trong quỹ đầu tư chứng khoán.

Năm 2004, Ủy ban Chứng khoán nhà nước xuất bản cuốn sách “Tìm hiểu

Qũy đầu tư chứng khoán”, nhưng tác phẩm này không nghiên cứu các cơ chế pháp

lý bảo vệ nhà đầu tư trong quỹ mà chủ yếu là phân tích quỹ đầu tư chứng khoán

dưới góc độ kinh tế. “Giáo trình những vấn đề cơ bản về chứng khoán và Thị

5 Xem các tài liệu được trích dẫn trong Luận văn. 6 Xem World Bank, Doing Business Report các năm 2006, 2007, 2008; tại website

http://www.doingbusiness.com.