Bảo đảm tính đại diện của Quốc hội đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

HOÀNG MINH HIẾU

BẢO ĐẢM TÍNH ĐẠI DIỆN

CỦA QUỐC HỘI ĐÁP ỨNG YÊU CẦU

XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN

XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI, 2014

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

HOÀNG MINH HIẾU

BẢO ĐẢM TÍNH ĐẠI DIỆN

CỦA QUỐC HỘI ĐÁP ỨNG YÊU CẦU

XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN

XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT

MÃ SỐ: 62 38 01 01

LUẬN ÁN TIẾN SỸ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn: GS.TS. Thái Vĩnh Thắng

HÀ NỘI, 2014

2

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu

độc lập của cá nhân tôi. Nội dung cũng như các

số liệu trình bày trong luận án hoàn toàn trung

thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa

từng được công bố trong bất kỳ các công trình

nào khác.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Hoàng Minh Hiếu

3

DANH MỤC

CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

STT Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ

1 CHLB Cộng hoà liên bang

2 ĐBQH Đại biểu Quốc hội

3 GS Giáo sư

4 HĐDT Hội đồng dân tộc

5 MTTQ Mặt trận Tổ quốc

6 NXB Nhà xuất bản

7 QH Quốc hội

8 Tr. Trang

9 TS Tiến sĩ

10 TSKH Tiến sĩ khoa học

11 TT-TV-NCKH Thông tin, Thư viện và Nghiên cứu Khoa học

12 UB Uỷ ban

13 UBTVQH Uỷ ban thường vụ Quốc hội

14 VN Việt Nam

15 XHCN Xã hội chủ nghĩa

i

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU 1

Chương 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI 7

1.1. Nội dung cơ bản của các công trình nghiên cứu có liên quan trực tiếp

đến đề tài luận án

7

1.2. Đánh giá kết quả của các công trình nghiên cứu có liên quan trực tiếp

đến đề tài luận án

13

Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÍNH ĐẠI DIỆN VÀ VIỆC BẢO

ĐẢM TÍNH ĐẠI DIỆN CỦA QUỐC HỘI

33

2.1. Khái niệm tính đại diện của Quốc hội 33

2.2. Tính đại diện của Quốc hội trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa 59

2.3. Các yếu tố bảo đảm tính đại diện của Quốc hội đáp ứng yêu cầu xây

dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa

72

Chương 3: THỰC TRẠNG VIỆC BẢO ĐẢM TÍNH ĐẠI DIỆN CỦA

QUỐC HỘI

88

3.1. Bảo đảm tính đại diện trong các giai đoạn phát triển của Quốc hội Việt

Nam

88

3.2. Đánh giá thực trạng của việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội trong

giai đoạn hiện nay

97

Chương 4: CÁC GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ BẢO ĐẢM TÍNH ĐẠI

DIỆN CỦA QUỐC HỘI ĐÁP ỨNG YÊU CẦU XÂY DỰNG NHÀ

NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM

129

4.1. Các yêu cầu đặt ra đối với việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội 129

4.2. Các giải pháp bảo đảm và nâng cao tính đại diện của Quốc hội 139

KẾT LUẬN 165

NHỮNG CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN

ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

168

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 169

PHỤ LỤC 182

ii

CÁC MINH HOẠ

Các bảng Trang

Bảng 3.1: Số lượng ĐBQH pháp định qua các thời kỳ 101

Bảng 3.2: Nhiệm kỳ của Quốc hội từ năm 1945 đến nay 103

Bảng 4.1: Các đơn vị bầu cử ở hải ngoại của Cộng hoà Pháp 146

Các biểu đồ

Biểu đồ 3.1: Tỷ lệ cử tri đi bầu trên cả nước qua các cuộc bầu cử 99

Biểu đồ 3.2: Tỷ lệ ĐBQH là nông dân trong các nhiệm kỳ Quốc hội 105

Biểu đồ 3.3: Tỷ lệ ĐBQH là công nhân trong các nhiệm kỳ Quốc hội 106

Biểu đồ 3.4: Tỷ lệ ĐBQH là phụ nữ trong các kỳ bầu cử 107

Biểu đồ 3.5: Tỷ lệ ĐBQH là người dân tộc thiểu số trong các kỳ bầu cử 108

Biểu đồ 3.6: Các tiêu chí lựa chọn người trúng cử đại biểu Quốc hội 112

Biểu đồ 3.7: Tỷ lệ tiếp nhận thông tin từ các cử tri ở các khu vực khác nhau 115

Biểu đồ 3.8: Việc sử dụng các nguồn thông tin để tìm hiểu ý chí, nguyện

vọng của cử tri

119

Các hình

Hình 1.1: Cấu trúc hình thức của tính đại diện của Quốc hội 58

1

MỞ ĐẦU

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

Trong tiến trình thực hiện đường lối đổi mới đất nước, bắt đầu từ Hội nghị đại

biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khoá VII (01/1994), Đảng ta đã khẳng định sự cần thiết

phải xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Sau đó, chủ trương

này liên tục được khẳng định tại các kỳ đại hội của Đảng. Gần đây nhất, Đại hội đại biểu

toàn quốc của Đảng lần thứ XI (01/2011) nhấn mạnh: “Nhà nước ta là Nhà nước pháp

quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân” và trong công cuộc đổi

mới đất nước, cần tiếp tục “đẩy mạnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa

Việt Nam” [10, tr. 52-53].

Một trong những nội dung quan trọng của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền

là đổi mới tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà nước. Trong đó, việc đổi mới tổ chức và

hoạt động của Quốc hội có vai trò rất quan trọng do Quốc hội là cơ quan đại biểu cao

nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất.

Trong thời gian vừa qua, quá trình đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội

mặc dù đã có những thành tựu nhất định nhưng chưa được như mong đợi. Thực tiễn tổ

chức và hoạt động của Quốc hội chỉ ra rằng, so với nhiệm vụ và quyền hạn mà Hiến

pháp và pháp luật qui định, thì tổ chức bộ máy của Quốc hội nhìn chung chưa ngang

tầm, chưa đáp ứng công việc một cách đầy đủ [87].

Trong khi đó, nhiều kết quả nghiên cứu gần đây cho thấy để đáp ứng được những

yêu cầu của quá trình phát triển của đất nước, việc đổi mới tổ chức và hoạt động của

Quốc hội trong thời gian sắp tới còn gặp nhiều thách thức hơn nữa.

Một trong những thách thức cơ bản đối với hoạt động của Quốc hội là việc bảo

đảm và nâng cao tính đại diện của Quốc hội. Khi nhận định về những thách thức đối với

Quốc hội trong thời kỳ đổi mới tại dịp kỉ niệm 60 năm bầu cử Quốc hội khoá I, cố Thủ

tướng Võ Văn Kiệt đã chỉ ra 3 thách thức và trong đó có đến 2 thách thức liên quan đến

tính đại diện của Quốc hội. Đó là các vấn đề liên quan đến khả năng đại diện cho nhân

dân của các đại biểu Quốc hội và sự chồng chéo của các mối quan hệ đại diện trong

Quốc hội [126]. Nhận định này cũng nhận được sự đồng tình của nhiều nhà nghiên cứu

2

khác nhau [69]. Bên cạnh đó, tại Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng lần thứ XI vừa

qua, Đảng ta cũng đã nhận định cần tiếp tục “đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc

hội, bảo đảm cho Quốc hội thực sự là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân […] có

cơ chế để đại biểu Quốc hội gắn bó chặt chẽ và có trách nhiệm với cử tri” [9].

Trên thực tế, xung quanh việc đảm bảo tính đại diện của Quốc hội nước ta đang

có rất nhiều vấn đề tồn tại. Đó là những vấn đề về cơ cấu thành phần của đại biểu, về

mối quan hệ giữa đại biểu Quốc hội và cử tri, việc xác định đại diện cho lợi ích của địa

phương và lợi ích của quốc gia v.v.... Đây vốn là những vấn đề phức tạp, liên quan đến

rất nhiều khía cạnh khác nhau của thiết chế nghị viện từ quá trình bầu cử cho đến việc

tổ chức bộ máy và các hoạt động của Quốc hội. Và thực tế cho thấy dường như có mối

liên hệ giữa khả năng đại diện của Quốc hội với hiệu quả hoạt động của Quốc hội trong

việc thực hiện các chức năng lập pháp, giám sát, quyết định các vấn đề quan trọng của

đất nước. Việc ban hành các đạo luật chưa đạt yêu cầu trong thời gian gần đây được cho

là có một phần nguyên nhân do các cuộc thảo luận tại Quốc hội chưa phản ánh hết thực

tế của cuộc sống. Các hoạt động giám sát của Quốc hội chưa được như mong muốn của

cử tri trong nhiều trường hợp là do những mối quan hệ đại diện chồng chéo, làm giảm

động lực giám sát của các đại biểu Quốc hội.

Hơn thế nữa, việc tăng cường tính đại diện của Quốc hội còn đồng nghĩa với việc

mở rộng dân chủ, và do vậy có thể góp phần nâng cao chất lượng hoạt động lập pháp và

hoạt động giám sát của Quốc hội. Đây là một phần trong những nội dung cơ bản của

việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Trong khi đó, các vấn đề về tính đại diện của Quốc hội nước ta lại là một trong

những nội dung ít được tập trung nghiên cứu và đổi mới trong thời gian vừa qua. Đã có

khá nhiều báo cáo và các đề án tập trung nghiên cứu việc đổi mới chức năng lập pháp,

giám sát, quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước của Quốc hội nhưng chưa

có những chương trình, đề án nghiên cứu tổng thể liên quan đến việc bảo đảm tính đại

diện của Quốc hội để Quốc hội đại diện tốt hơn cho nhân dân.

Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu đề tài: “Bảo đảm tính đại diện của Quốc

hội đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

hiện nay” là một yêu cầu hết sức cấp thiết. Nội dung nghiên cứu cơ bản của đề tài này

tập trung đi sâu vào việc nghiên cứu, tìm hiểu, làm rõ tính đại diện của Quốc hội, việc

3

bảo đảm tính đại diện của Quốc hội; thực trạng việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội

ở Việt Nam; và các giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện cơ chế bảo đảm tính đại diện của

Quốc hội đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta.

2. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN

2.1. Mục đích của luận án

Mục đích của Luận án là làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc bảo đảm

tính đại diện của Quốc hội ở Việt Nam. Trên cơ sở đó, Luận án đưa ra những kiến nghị

nhằm tăng cường việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội đáp ứng yêu cầu xây dựng

Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta.

2.2. Nhiệm vụ của luận án

- Làm rõ cơ sở lí luận về tính đại diện của Quốc hội qua đó một số nội dung sẽ

được giải quyết như làm rõ khái niệm về tính đại diện của Quốc hội, cấu trúc của tính

đại diện của Quốc hội; việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội nhằm đáp ứng yêu cầu

xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta.

- Phân tích, đánh giá việc bảo đảm tính đại diện ở Quốc hội nước ta trong thời

gian vừa qua cả về khuôn khổ chính sách, pháp luật và quá trình thực hiện trên thực tiễn.

- Phân tích làm rõ các yêu cầu của việc bảo đảm tính đại diện và mối quan hệ

giữa việc bảo đảm tính đại diện đối với công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã

hội chủ nghĩa ở nước ta.

- Đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường việc bảo đảm tính đại diện của Quốc

hội Việt Nam.

3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN

Những vấn đề lí luận về tính đại diện và bảo đảm tính đại diện của Quốc hội sẽ

được làm rõ trong nghiên cứu này. Tuy nhiên, để đáp ứng mục đích chính của đề tài là

nghiên cứu về tính đại diện của Quốc hội Việt Nam, Luận án sẽ chủ yếu tập trung phân

tích, tìm hiểu và giải thích những nhận thức hiện tại về tính đại diện của Quốc hội trong

bối cảnh nước ta, đặc biệt là trong công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ

nghĩa của dân, do dân và vì dân được khởi xướng từ năm 1994 đến nay.

4

4. PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Việc giải quyết các vấn đề lí luận và thực tiễn về bảo đảm tính đại diện của Quốc

hội trong luận án được thực hiện trên cơ sở nền tảng phương pháp luận duy vật biện

chứng của triết học Mác – Lênin với các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phương

pháp phân tích, tổng hợp; phương pháp phân tích theo hệ thống, phương pháp kết hợp

lý luận với thực tiễn, phương pháp lịch sử…

Phương pháp so sánh pháp luật được sử dụng trong luận án để so sánh, tìm hiểu

những đặc thù của việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội ở một số nước để từ đó đề

xuất những giải pháp nhằm tăng cường việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội đáp

ứng yêu cầu của việc xây dựng nhà nước pháp quyền ở nước ta.

Để có những luận cứ thuyết phục liên quan đến các lập luận về tính đại diện của

Quốc hội, phương pháp phân tích các trường hợp điển hình sẽ được áp dụng trong quá

trình nghiên cứu của đề tài này. Thông qua việc quan sát hoạt động của Quốc hội, các

thông tin về tiến trình làm việc, các tình huống thực tế trong hoạt động của Quốc hội sẽ

được ghi nhận để xây dựng các lập luận của đề tài

Để những lập luận của Luận án bảo đảm tính khoa học, tác giả Luận án đã sử

dụng phương pháp điều tra xã hội học nhằm thu thập số liệu về nhận thức của các đại

biểu Quốc hội đối với một số vấn đề thuộc nội dung của luận án. Việc điều tra xã hội

học được tiến hành vào tháng 5 năm 2013 tại kỳ họp thứ 5 của Quốc hội khoá XIII với

số phiếu phát ra là 318 phiếu, số phiếu thu về là 310 phiếu. Các số liệu thu thập được

làm sạch và xử lý bằng phần mềm SPSS (xem thêm Phụ lục về Phiếu khảo sát việc bảo

đảm tính đại diện của Quốc hội).

5. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI VÀ Ý NGHĨA CỦA LUẬN ÁN

Luận án có những đóng góp mới như sau:

- Khẳng định tính đại diện của Quốc hội là một khái niệm liên quan đến các vấn

đề lý luận mang tính cơ bản về tổ chức và hoạt động của Quốc hội trong đó có cách hiểu

thuần tuý về mặt ngôn ngữ về khái niệm đại diện, về các vấn đề lý luận liên quan đến

chủ quyền nhân dân, về các lý luận về đại diện chính trị và về dân chủ đại diện. Để hiểu

tính đại diện một cách đầy đủ và có hệ thống, cần phải hiểu tính đại diện của Quốc hội

là tính chất các thành viên của Quốc hội do các cử tri trực tiếp bầu ra, có năng lực đại

5

diện một cách xứng đáng cho các cử tri, phản ánh cơ cấu thành phần xã hội, đại diện

cho ý chí, nguyện vọng của các cử tri để thay mặt các cử tri xác định nên ý chí chung

của xã hội. Tính đại diện thể hiện qua cách thức hình thành mối quan hệ đại diện; qua

mối tương đồng giữa các đại biểu Quốc hội với cử tri; qua năng lực đại diện của đại biểu

Quốc hội và qua nội dung đại diện là đại diện cho ý chí chung của xã hội.

Từ thực trạng của việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội trong thời gian vừa

qua và yêu cầu của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân,

do nhân dân và vì nhân dân, Luận án cho rằng việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội

đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đặt ra các yêu cầu cơ

bản gồm:

- nâng cao nhận thức về việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội đáp ứng yêu

cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam;

- việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội phải được xem xét một cách toàn diện;

- việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội phải gắn với việc bảo đảm thực hiện

chủ quyền nhân dân;

- bảo đảm việc thực hiện hình thức uỷ quyền tự do và;

- bảo đảm tăng cường các hoạt động giáo dục ý thức của cử tri để tăng cường sự

tham gia của các cử tri vào các hoạt động chính trị của đất nước.

Để tăng cường việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội, Luận án đề xuất ba nhóm

giải pháp cơ bản gồm: hoàn thiện chế độ bầu cử, nâng cao vị thế của đại biểu Quốc hội

và hoàn thiện quy trình, thủ tục làm việc của Quốc hội. Trong đó có một số giải pháp

nổi bật gồm:

- Áp dụng phương pháp bầu cử theo đa số hai vòng để bầu cử đại biểu Quốc hội.

Các đơn vị bầu cử được tổ chức với số dân gần tương đương nhau không phụ thuộc vào

địa giới hành chính; mỗi đơn vị bầu cử được bầu một đại biểu Quốc hội;

- Việc bầu cử đại biểu Quốc hội phải được tiến hành trên cơ sở có tính cạnh tranh

cao, theo đó cần nâng cao số dư các đại biểu Quốc hội tại mỗi đơn vị bầu cử, cho phép

các ứng cử viên vận động tranh cử để cung cấp thông tin tới các cử tri và giới thiệu về

khả năng của mình;

6

- Để bảo đảm sự tự do trong việc xét đoán của các đại biểu Quốc hội và tăng

cường động lực đại diện của các đại biểu Quốc hội, cần ghi nhận nguyên tắc uỷ quyền

tự do, khôi phục các quy định về quyền miễn trừ trách nhiệm của các đại biểu Quốc hội;

về lâu dài áp dụng hình thức đại biểu Quốc hội chuyên trách đối với toàn bộ các đại biểu

Quốc hội;

- Để tăng cường điều kiện bảo đảm hoạt động của đại biểu Quốc hội trong việc

phản ánh ý chí chung của xã hội, cần bổ sung hình thức điều trần trong hoạt động của

Quốc hội và áp dụng nguyên tắc quyết định theo đa số nhưng bảo vệ ý kiến của thiểu số

trong quy trình, thủ tục làm việc của Quốc hội.

6. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN

Luận án gồm có: Phần mở đầu; Bốn chương; Kết luận và Danh mục tài liệu tham

khảo:

Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài luận án

Chương 2: Cơ sở lý luận về tính đại diện của Quốc hội và việc bảo đảm tính đại

diện của Quốc hội;

Chương 3: Thực trạng việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội;

Chương 4: Các giải pháp và kiến nghị bảo đảm tính đại diện của Quốc hội đáp

ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

7

Chương 1

TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

1.1. NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ

LIÊN QUAN TRỰC TIẾP ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

Với vị trí là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, cơ quan đại diện cao nhất của

nhân dân, Quốc hội là đối tượng được rất nhiều công trình nghiên cứu về chính trị, pháp

lý ở nước ta đề cập đến. Đặc biệt, trong thời gian gần đây, với định hướng xây dựng Nhà

nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta, nhiều công trình nghiên cứu đã tập trung

làm rõ vị trí, vai trò của Quốc hội trong mô hình nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Tuy nhiên, phù hợp với khuôn khổ phạm vi của Luận án này, việc khảo sát các công

trình nghiên cứu về Quốc hội sẽ được tập trung vào các nội dung sau đây:

Thứ nhất, về khái niệm tính đại diện và các yếu tố bảo đảm tính đại diện của

Quốc hội;

Thứ hai, việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội trong quá trình xây dựng Nhà

nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa;

Thứ ba, thực trạng việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội;

Thứ tư, các giải pháp, kiến nghị tăng cường việc bảo đảm tính đại diện của Quốc

hội.

1.1.1. Luận văn, luận án, đề tài khoa học

Trong những năm vừa qua, có khá nhiều luận án tiến sỹ, luận văn thạc sĩ luật học

và đề tài khoa học nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của Quốc hội. Tuy nhiên, như

một nhà nghiên cứu đã nhận xét, các công trình nghiên cứu về Quốc hội thường ít quan

tâm đến tính đại diện nhân dân của Quốc hội mà chú ý nhiều hơn đến các chức năng,

nhiệm vụ Hiến định của Quốc hội như lập pháp, giám sát, quyết định các vấn đề quan

trọng của đất nước [64]. Vì vậy, chỉ một số luận văn, luận án, đề tài có nội dung liên

quan trực tiếp đến các vấn đề thuộc nội dung của đề tài luận án. Có thể kể đến gồm:

Thứ nhất, Luận án tiến sỹ của Chu Văn Thành: Đổi mới tổ chức và hoạt động

của các cơ quan đại diện ở nước ta hiện nay, bảo vệ vào năm 1992 (105 trang) [7].

8

Luận án này nghiên cứu các vấn đề liên quan đến quá trình đổi mới các cơ quan

đại diện ở nước ta trong giai đoạn từ năm 1946 đến năm 1992. Trong Luận án, khái niệm

dân chủ đại diện cũng đã được tác giả tập trung phân tích, qua đó khẳng định dân chủ

đại diện là phương thức chủ yếu để thực hiện dân chủ xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, Luận

án này được thực hiện trước khi công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ

nghĩa được thực hiện ở nước ta.

Thứ hai, Luận án tiến sỹ của Trương Thị Hồng Hà: Hoàn thiện cơ chế pháp lý

bảo đảm chức năng giám sát của Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam,

bảo vệ vào năm 2007 (197 trang) [112].

Luận án đưa ra nhiều vấn đề lý luận cơ bản về tổ chức và hoạt động của Quốc

hội và quyền giám sát tối cao của Quốc hội; nghiên cứu kinh nghiệm tổ chức và hoạt

động của bộ máy giám sát của Nghị viện nước ngoài; đánh giá thực trạng của cơ chế

pháp lý đảm bảo chức năng giám sát của Quốc hội; tìm ra nguyên nhân yếu kém của cơ

chế pháp lý, đảm bảo chức năng giám sát của Quốc hội. Mặc dù không nghiên cứu trực

tiếp về tính đại diện của Quốc hội nhưng trong phần cơ sở lý luận, tác giả đã dành một

dung lượng khá lớn để phân tích về tính đại diện và các biểu hiện của tính đại diện của

Quốc hội. Nhưng các phân tích này chủ yếu đề cập đến tính đại diện của Quốc hội theo

quan niệm truyền thống trong mô hình nhà nước Xô-Viết.

Thứ ba, Luận án tiến sỹ của Vũ Văn Nhiêm: Chế độ bầu cử ở nước ta: Những

vấn đề lý luận và thực tiễn, bảo vệ vào năm 2009 (221 trang) [128].

Luận án làm rõ cơ sở lý luận về chế độ bầu cử trong xã hội dân chủ nói chung và

ở Việt Nam nói riêng. Thực tiễn tổ chức thực hiện chế độ bầu cử ở Việt Nam; đưa ra

những kiến nghị nhằm đổi mới chế độ bầu cử để phát huy dân chủ. Luận án cũng dành

một dung lượng khá lớn để phân tích về việc bảo đảm tính đại diện của Quốc hội thông

qua cơ chế bầu cử. Tuy nhiên, đề tài mới chỉ đề cập đến chế độ bầu cử nên tính đại diện

của Quốc hội trong luận án chưa được đề cập ở góc độ tổng thể.

Thứ tư, Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Quang Hương: Nâng cao hiệu quả hoạt

động và năng lực đại diện của đại biểu Quốc hội ở nước ta hiện nay, bảo vệ năm 2006

(119 trang) [63].

Luận văn nghiên cứu về cơ sở lý luận và cơ sở pháp lý của việc nâng cao hiệu

quả hoạt động và năng lực đại diện của đại biểu Quốc hội. Đồng thời, Luận văn cũng

9

tập trung đánh giá thực trạng hoạt động và năng lực đại diện của đại biểu Quốc hội ở

nước ta hiện nay (chủ yếu là hoạt động của đại biểu Quốc hội khóa X và khóa XI). Trên

cơ sở đó, luận văn đưa ra giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và năng lực đại

diện của đại biểu Quốc hội. Ở mức độ một luận văn thạc sĩ luật học, các vấn đề lý luận

về tính đại diện của Quốc hội mới dừng lại ở mức độ chung, chưa đi sâu phân tích các

lý luận nền tảng tạo nên tính đại diện của Quốc hội.

Thứ năm, Đề tài cấp nhà nước: “Xây dựng mô hình tổ chức, phương thức hoạt

động của Quốc hội và Chính phủ trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân,

do dân và vì dân ở nước ta” (năm 2004), do GS.TS Trần Ngọc Đường làm Chủ nhiệm

đề tài [98];

Công trình này làm rõ cơ cấu tổ chức và phương thức hoạt động của Quốc hội

trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Đề tài đã phần nào đề cập

đến cơ sở lí luận về tính đại diện của Quốc hội nói chung và ở nước ta nói riêng. Tuy

nhiên, nội dung về tính đại diện của Quốc hội không phải là trọng tâm của nghiên cứu

này nên tính đại diện của Quốc hội chưa được tập trung phân tích, làm rõ.

Thứ sáu, Đề tài cấp bộ: “Cơ sở lý luận và thực tiễn về vị trí, vai trò, nhiệm vụ,

quyền hạn của Quốc hội trong bộ máy nhà nước và hệ thống chính trị Việt Nam (qua 4

bản Hiến pháp), (năm 2002) do TS. Ngô Đức Mạnh làm Chủ nhiệm [51].

Đề tài đã phân tích, làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về vị trí, vai trò, nhiệm vụ

và quyền hạn của Quốc hội qua bốn bản Hiến pháp. Trong phần cơ sở lý luận, đề tài đã

có những phân tích sơ bộ về những biểu hiện của tính đại diện của Quốc hội. Về cơ sở

thực tiễn, đề tài đã có sự khảo sát đầy đủ và khoa học về quá trình hình thành và phát

triển của Quốc hội theo các giai đoạn gắn với sự phát triển của Hiến pháp ở nước ta.

Tuy nhiên, cũng như nhiều công trình nghiên cứu khác, đề tài này tập trung nhiều vào

các nội dung liên quan đến các chức năng Hiến định của Quốc hội mà chưa tập trung

phân tích sâu về tính đại diện của Quốc hội.

1.1.2. Sách chuyên khảo

Tổ chức và hoạt động của Quốc hội là một trong những chủ đề được rất nhiều

sách tham khảo trong và ngoài nước đề cập đến. Ở trong nước, chủ đề về tính đại diện

của Quốc hội chưa được nhiều nhà nghiên cứu chú trọng. Trong khi đó, ở nước ngoài,