Bàn về phương pháp tư duy Hồ Chí Minh: vận dụng "ngũ tri" trong nghiên cứu đối ngoại

Nghiên cứu Quốc tế số 2 (93) Đối ngoại Việt Nam

6/2013 23 1 24 6/2013

BÀN VỀ PHƯƠNG PHÁP TƯ DUY HỒ CHÍ MINH:

VẬN DỤNG “NGŨ TRI” TRONG NGHIÊN CỨU

ĐỐI NGOẠI

TS. Đặng Đình Quý*

Tóm tắt

Trong quá trình tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại, phần

lớn các nghiên cứu đều tập trung xem xét nguồn gốc, quá trình hình

thành và nội dung chính của tư tưởng Hồ Chí Minh trong lĩnh vực này,

tuy nhiên, chưa có nhiều công trình tìm hiểu về phương pháp tư duy đối

ngoại của Người. Bài viết này xin tập trung bàn về phương pháp vận

dụng “Ngũ tri” của Hồ Chí Minh, một phương pháp tư duy phương

Đông được Người vận dụng rất nhuần nhuyễn và sáng tạo để đánh giá

tình hình hình thế giới và xác định chiến lược, sách lược cách mạng nước

ta cũng như trong hoạt động đối ngoại.

Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Hồ Chí Minh không

viết, không nói nhiều về lý luận, về phương pháp tư duy nói chung và tư

duy đối ngoại nói riêng. Trong chỉ đạo cách mạng, Hồ Chí Minh luôn

đánh giá đúng những bước chuyển của cục diện thế giới và khu vực, tiên

đoán đúng về thời cơ cách mạng, về chiến lược, sách lược của đối

* Giám đốc Học viện Ngoại giao. Tác giả xin chân thành cám ơn Ths. Đinh Thị Thu, cán

bộ nghiên cứu, Viện Biển Đông, Học viện Ngoại giao đã giúp khảo cứu các tư liệu Hán

Việt và Hán văn trong quá trình hoàn thành bài viết này.

phương và đề ra chiến lược, sách lược đưa sự nghiệp của dân tộc ta đi từ

thắng lợi này đến thắng lợi khác. Vấn đề đặt ra là Người đã sử dụng

phương pháp tư duy nào để đi đến những đánh giá đó? Đồng thời, bên

cạnh và cùng với phương pháp luận Mác-xít,1 Người còn sử dụng

phương pháp tư duy nào để đánh giá tình hình thế giới và hoạch định

đường lối, chính sách đối ngoại?

Ngũ tri trong phương pháp tư duy phương Đông

Ngũ tri là gì? Đó là tri kỷ (biết mình), tri bỉ (biết người), tri thời

(biết thời thế, hoàn cảnh), tri chỉ (biết dừng lại đúng lúc, biết chờ đợi) và

tri biến (biết thích ứng với mọi diễn biến, thay đổi).

Giới học giả phương Đông thường cho rằng “Ngũ tri” là một

phương châm xử thế của Khổng Tử, liên quan đến phẩm chất cá nhân,

hành vi ứng xử của con người. Đồng thời, chúng cũng quan hệ với thuật

trị quốc, bình thiên hạ. Các bậc đại nho của Trung Quốc qua các thời kỳ

cũng phát triển từ Khổng Tử, hoặc độc lập sáng tạo để tạo nên những

luận thuyết của mình về các mặt của chính trị, xã hội Trung Hoa cổ đại.

Tri kỷ, tri bỉ được trích từ câu kinh điển thuộc thiên thứ 3 “Công

Mưu” trong tổng 13 thiên của Binh pháp Tôn Tử: “Tri kỷ tri bỉ, bách

chiến bất đãi; Bất tri bỉ nhi tri kỷ, nhất thắng nhất phụ; Bất tri bỉ, bất tri

kỷ, mỗi chiến tất đãi”,2

có nghĩa là: trong các cuộc chinh chiến, vừa hiểu

rõ bản thân lại nắm chắc kẻ địch, trăm trận không thất bại; chỉ hiểu bản

thân mà không nắm chắc kẻ địch, khả năng thắng bại phân đôi; không

hiểu bản thân lại không nắm chắc kẻ địch, trận chiến nào cũng thua.3 Như

1 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội,

2001, t.12, tr. 174.

2 http://www.baike.com/wiki/%E3%80%8A%E5%AD%99%E5%AD%90%E5%85%

B5%E6%B3%95%E3%80%8B.

3 http://baike.baidu.com/view/1439413.htm.

, 6/2013: 23-34.