Bài giảng: Triết học và vai trò của nó trong đời sống xã hội ppt

BÀI GI謂NG

TRI。T HぃC MÁC - LÊNIN

Biên so衣n: NGUY右N TH卯 H唄NG VÂN

A姥 MINH S愛N

TR井N TH謂O NGUYÊN

Ch⇔¬ng 1: Triｘt hがc và vai trò cてa nó trong đぜi sぐng xã hじi

1 Ch逢挨ng 1: TRI蔭T H窺C VÀ VAI TRÒ C曳A NÓ

TRONG A云I S渦NG XÃ H浦I

1.1. TRI蔭T H窺C LÀ GÌ?

1.1.1. Tri院t h丑c và đ嘘i t逢嬰ng c栄a tri院t h丑c

1.1.1.1. Khái niうm triｘt hがc

Tri院t h丑c xu医t hi羽n c違 荏 ph逢挨ng Aông và ph逢挨ng Tây vào kho違ng th院 k益 th泳 VIII đ院n th院

k益 th泳 III (TrCN)(1)

.

- 雲 ph逢挨ng Aông:

+ Trung Qu嘘c: Ng逢運i Trung qu嘘c c鰻 đ衣i quan ni羽m “ tri院t” chính là “ trí”, là cách th泳c và

ngh羽 thu壱t di宇n gi違i, b逸t b飲 có tính lý lu壱n trong h丑c thu壱t nh茨m đ衣t t噂i chân lý t嘘i cao.

+ Theo ng逢運i 遺n A瓜: tri院t h丑c đ逢嬰c đ丑c là darshana, có ngh┄a là chiêm ng逢叡ng nh逢ng mang

hàm ý là tri th泳c d詠a trên lý trí, là con đ逢運ng suy ng磯m đ吋 d磯n d逸t con ng逢運i đ院n v噂i l胤 ph違i.

- 雲 ph逢挨ng Tây, thu壱t ng英 tri院t h丑c xu医t hi羽n 荏 Hy l衣p đ逢嬰c la tinh hoá là Philôsôphia -

ngh┄a là yêu m院n, ng逢叡ng m瓜 s詠 thông thái. Nh逢 v壱y Philôsôphia v瑛a mang tính đ鵜nh h逢噂ng, v瑛a

nh医n m衣nh đ院n khát v丑ng tìm ki院m chân lý c栄a con ng逢運i

Tóm l衣i: Dù 荏 ph逢挨ng Aông hay ph逢挨ng Tây, tri院t h丑c đ逢嬰c xem là hình thái cao nh医t c栄a

tri th泳c, nhà tri院t h丑c là nhà thông thái có kh違 n<ng ti院p c壱n chân lý, ngh┄a là có th吋 làm sáng t臼

b違n ch医t c栄a m丑i v壱t.

Có nhi隠u cách đ鵜nh ngh┄a khác nhau, nh逢ng bao hàm nh英ng n瓜i dung gi嘘ng nhau, đó là:

tri院t h丑c nghiên c泳u th院 gi噂i m瓜t cách ch雨nh th吋, tìm ra nh英ng quy lu壱t chung nh医t chi ph嘘i s詠 v壱n

đ瓜ng c栄a ch雨nh th吋 đó nói chung, c栄a xã h瓜i loài ng逢運i, c栄a con ng逢運i trong cu瓜c s嘘ng c瓜ng đ欝ng

nói riêng và th吋 hi羽n nó m瓜t cách có h羽 th嘘ng d逢噂i d衣ng duy lý.

Khái quát l衣i ta có th吋 hi吋u: Tri院t h丑c là h羽 th嘘ng tri th泳c lý lu壱n chung nh医t c栄a con ng逢運i

v隠 th院 gi噂i; v隠 v鵜 trí vai trò c栄a con ng逢運i trong th院 gi噂i đó.

1.1.1.2. Nguげn gぐc cてa triｘt hがc

Tri院t h丑c xu医t hi羽n do ho衣t đ瓜ng nh壱n th泳c c栄a con ng逢運i nh茨m ph映c v映 nhu c亥u cu瓜c s嘘ng,

song v噂i t逢 cách là h羽 th嘘ng tri th泳c lý lu壱n chung nh医t, tri院t h丑c không th吋 xu医t hi羽n cùng s詠 xu医t

hi羽n c栄a xã h瓜i loài ng逢運i, mà ch雨 xu医t hi羽n khi có nh英ng đi隠u ki羽n nh医t đ鵜nh.

- Ngu欝n g嘘c nh壱n th泳c:

(1) TrCN: Tr逢噂c Công nguyên

3

Ch⇔¬ng 1: Triｘt hがc và vai trò cてa nó trong đぜi sぐng xã hじi

+ A泳ng tr逢噂c th院 gi噂i r瓜ng l噂n, bao la, các s詠 v壱t hi羽n t逢嬰ng muôn hình muôn v飲, con

ng逢運i có nhu c亥u nh壱n th泳c th院 gi噂i b茨ng m瓜t lo衣t các câu h臼i c亥n gi違i đáp: th院 gi噂i 医y t瑛 đâu mà

ra?, nó t欝n t衣i và phát tri吋n nh逢 th院 nào?, các s詠 v壱t ra đ運i, t欝n t衣i và m医t đi có tuân theo quy lu壱t

nào không? ... tr違 l運i các câu h臼i 医y chính là tri院t h丑c.

+ Tri院t h丑c là m瓜t hình thái ý th泳c xã h瓜i có tính khái quát và tính tr瑛u t逢嬰ng cao, do đó,

tri院t h丑c ch雨 xu医t hi羽n khi con ng逢運i đã có trình đ瓜 t逢 duy tr瑛u t逢嬰ng hoá, khái quát hoá, h羽 th嘘ng

hoá đ吋 xây d詠ng nên các h丑c thuy院t, các lý lu壱n.

- Ngu欝n g嘘c xã h瓜i:

Lao đ瓜ng đã phát tri吋n đ院n m泳c có s詠 phân công lao đ瓜ng thành lao đ瓜ng trí óc và lao đ瓜ng

chân tay, xã h瓜i phân chia thành hai giai c医p c挨 b違n đ嘘i l壱p nhau là giai c医p ch栄 nô và giai c医p nô

l羽. Giai c医p th嘘ng tr鵜 có đi隠u ki羽n nghiên c泳u tri院t h丑c. B荏i v壱y ngay t瑛 khi Tri院t h丑c xu医t hi羽n đã

t詠 mang trong mình tính giai c医p, ph映c v映 cho l嬰i ích c栄a nh英ng giai c医p, nh英ng l詠c l逢嬰ng xã h瓜i

nh医t đ鵜nh.

Nh英ng ngu欝n g嘘c trên có quan h羽 m壱t thi院t v噂i nhau, mà s詠 phân chia chúng ch雨 có tính

ch医t t逢挨ng đ嘘i.

1.1.1.3. Aぐi t⇔ぢng cてa Triｘt hがc; Sば biｘn đごi đぐi t⇔ぢng triｘt hがc qua các giai đoＴn lおch sぬ

* Khi m噂i xu医t hi羽n, Tri院t h丑c C鰻 đ衣i còn đ逢嬰c g丑i là Tri院t h丑c t詠 nhiên - bao hàm trong

nó tri th泳c v隠 t医t c違 các l┄nh v詠c, không có đ嘘i t逢嬰ng riêng. Aây là nguyên nhân sâu xa làm n違y

sinh quan ni羽m sau này cho r茨ng Tri院t h丑c là khoa h丑c c栄a m丑i khoa h丑c.

* Th運i k┻ Trung c鰻, 荏 Tây Âu khi quy隠n l詠c c栄a giáo h瓜i Thiên chúa bao trùm m丑i l┄nh v詠c

đ運i s嘘ng xã h瓜i thì Tri院t h丑c tr荏 thành m瓜t b瓜 ph壱n c栄a th亥n h丑c. Tri院t h丑c ch雨 có nhi羽m v映 lý gi違i

và ch泳ng minh cho s詠 đúng đ逸n c栄a n瓜i dung trong kinh thánh. Tri院t h丑c t詠 nhiên b鵜 thay th院 b荏i

n隠n Tri院t h丑c kinh vi羽n.

* T瑛 th院 k益 15 đ院n th院 k益 18, đ吋 đáp 泳ng yêu c亥u c栄a s違n xu医t công nghi羽p, các b瓜 môn

khoa h丑c chuyên ngành có tính ch医t là khoa h丑c th詠c nghi羽m đã ra đ運i v噂i tính cách là các khoa

h丑c đ瓜c l壱p. Tri院t h丑c lúc này có tên g丑i là Siêu hình h丑c - Khoa h丑c h壱u v壱t lý. A嘘i t逢嬰ng c栄a

Tri院t h丑c th運i k┻ này là nghiên c泳u cái 育n d医u, cái b違n ch医t đ茨ng sau các s詠 v壱t, hi羽n t逢嬰ng “v壱t

th吋” có th吋 th詠c nghi羽m đ逢嬰c.

+ Tri院t h丑c duy v壱t d詠a trên c挨 s荏 tri th泳c c栄a khoa h丑c th詠c nghi羽m đã phát tri吋n nhanh

chóng, đ衣t t噂i đ雨nh cao m噂i v噂i các đ衣i bi吋u nh逢 Ph. Bây c挨n, T.H嘘px挨 (Anh), Diđrô, Hen Vêtiúyt

(Pháp), Xpinôda (Hà Lan)...

+ M員t khác, t逢 duy Tri院t h丑c c┡ng đ逢嬰c phát tri吋n trong các h丑c thuy院t duy tâm mà đ雨nh

cao là Tri院t h丑c Hêghen.

+ Song, c┡ng chính s詠 phát tri吋n c栄a các b瓜 môn khoa h丑c đ瓜c l壱p chuyên ngành c┡ng t瑛ng

b逢噂c làm phá s違n tham v丑ng c栄a Tri院t h丑c mu嘘n đóng vai trò “Khoa h丑c c栄a m丑i khoa h丑c”, mà

Tri院t h丑c Heghen là Tri院t h丑c cu嘘i cùng mang tham v丑ng đó. Heghen xem Tri院t h丑c c栄a mình là

m瓜t h羽 th嘘ng ph鰻 bi院n c栄a nh壱n th泳c, trong đó nh英ng ngành khoa h丑c riêng bi羽t ch雨 là nh英ng m逸t

khâu ph映 thu瓜c vào Tri院t h丑c.

* A亥u th院 k益 19, s詠 phát tri吋n m衣nh m胤 c栄a khoa h丑c, cùng v噂i s詠 chuy吋n bi院n tính ch医t t瑛

khoa h丑c th詠c nghi羽m sang khoa h丑c lý thuy院t là c挨 s荏 khách quan cho tri院t h丑c đo衣n tuy羽t tri羽t

4

Ch⇔¬ng 1: Triｘt hがc và vai trò cてa nó trong đぜi sぐng xã hじi

đ吋 v噂i quan ni羽m “khoa h丑c c栄a m丑i khoa h丑c”. Tri院t h丑c Mác - Tri院t h丑c duy v壱t bi羽n ch泳ng ra

đ運i th吋 hi羽n s詠 đo衣n tuy羽t đó. Tri院t h丑c Mác xít xác đ鵜nh đ嘘i t逢嬰ng nghiên c泳u c栄a mình là ti院p

t映c gi違i quy院t m嘘i quan h羽 gi英a v壱t ch医t và ý th泳c trên l壱p tr逢運ng duy v壱t bi羽n ch泳ng và nghiên

c泳u nh英ng qui lu壱t chung nh医t c栄a t詠 nhiên, xã h瓜i và t逢 duy.

* Do tính đ員c thù c栄a Tri院t h丑c là xem xét th院 gi噂i nh逢 m瓜t ch雨nh th吋 và tìm cách đ逢a ra

m瓜t h羽 th嘘ng lý lu壱n v隠 ch雨nh th吋 đó.Và đi隠u đó ch雨 th詠c hi羽n đ逢嬰c b茨ng cách t鰻ng k院t toàn b瓜

l鵜ch s穎 c栄a khoa h丑c, l鵜ch s穎 c栄a b違n thân t逢 t逢荏ng Tri院t h丑c. Cho nên, v医n đ隠 t逢 cách khoa h丑c

c栄a Tri院t h丑c và đ嘘i t逢嬰ng c栄a nó đã gây ra cu瓜c tranh lu壱n kéo dài cho đ院n hi羽n nay.

Tóm l衣i, cái chung trong các h丑c thuy院t Tri院t h丑c t瑛 c鰻 t噂i kim là nghiên c泳u nh英ng v医n đ隠

chung nh医t c栄a gi噂i t詠 nhiên, c栄a xã h瓜i và con ng逢運i, m嘘i quan h羽 c栄a con ng逢運i nói chung, c栄a

t逢 duy con ng逢運i nói riêng v噂i th院 gi噂i xung quanh.

1.1.2. Tri院t h丑c - h衣t nhân lý lu壱n c栄a th院 gi噂i quan

* Th院 gi噂i quan: Là toàn b瓜 nh英ng quan ni羽m c栄a con ng逢運i v隠 th院 gi噂i, v隠 b違n thân con

ng逢運i, v隠 cu瓜c s嘘ng và v鵜 trí c栄a con ng逢運i trong th院 gi噂i.

*Th院 gi噂i quan là s詠 hoà nh壱p gi英a tri th泳c và ni隠m tin: Tri th泳c là c挨 s荏 tr詠c ti院p cho s詠

hình thành th院 gi噂i quan; ni隠m tin đ鵜nh h逢噂ng cho ho衣t đ瓜ng c栄a con ng逢運i, t瑛 đó tri th泳c tr荏

thành ni隠m tin, ni隠m tin ph違i trên c挨 s荏 tri th泳c.

* Các lo衣i th院 gi噂i quan (phân chia theo sば phát triあn):

+Th院 gi噂i quan huy隠n tho衣i: Là ph逢挨ng th泳c c違m nh壱n th院 gi噂i c栄a ng逢運i nguyên thu益, có

đ員c đi吋m là các y院u t嘘 tri th泳c và c違m xúc, lý trí và tín ng逢叡ng, hi羽n th詠c và t逢荏ng t逢嬰ng, cái th壱t

và cái 違o, cái th亥n và cái ng逢運i hoà quy羽n vào nhau th吋 hi羽n quan ni羽m v隠 th院 gi噂i.

+ Th院 gi噂i quan tôn giáo: Ni隠m tin tôn giáo đóng vai trò ch栄 y院u, tín ng逢叡ng cao h挨n lý trí,

cái 違o l医n át cái th壱t, cái th亥n tr瓜i h挨n cái ng逢運i.

+ Th院 gi噂i quan tri院t h丑c di宇n t違 quan ni羽m d逢噂i d衣ng h羽 th嘘ng các ph衣m trù, qui lu壱t đóng

vai trò nh逢 nh英ng b壱c thang trong quá trình nh壱n th泳c. Nh逢 v壱y, Tri院t h丑c đ逢嬰c coi nh逢 trình đ瓜

t詠 giác trong quá trình hình thành phát tri吋n c栄a th院 gi噂i quan. Tri院t h丑c là h衣t nhân lý lu壱n c栄a

th院 gi噂i quan, đóng vai trò đ鵜nh h逢噂ng, c栄ng c嘘 và phát tri吋n th院 gi噂i quan c栄a m厩i cá nhân, m厩i

c瓜ng đ欝ng trong l鵜ch s穎.

1.2. V遺N A陰 C愛 B謂N C曳A TRI蔭T H窺C. CH曳 NGH┃A DUY V一T VÀ CH曳 NGH┃A

DUY TÂM TRI蔭T H窺C.

1.2.1. V医n đ隠 c挨 b違n c栄a tri院t h丑c

* Khái ni羽m v医n đ隠 c挨 b違n c栄a tri院t h丑c: Tri院t h丑c c┡ng nh逢 các khoa h丑c khác ph違i gi違i

quy院t r医t nhi隠u nh英ng v医n đ隠 có liên quan v噂i nhau, trong đó v医n đ隠 c詠c k┻ quan tr丑ng, là n隠n t違ng

và là đi吋m xu医t phát đ吋 gi違i quy院t nh英ng v医n đ隠 còn l衣i đ逢嬰c g丑i là v医n đ隠 c挨 b違n c栄a tri院t h丑c.

;ngghen đ鵜nh ngh┄a v医n đ隠 c挨 b違n c栄a tri院t h丑c nh逢 sau: “VＸn đｚ c¬ bＶn lずn cてa mがi Triｘt

hがc, đｐc biうt là Triｘt hがc hiうn đＴi, là vＸn đｚ quan hう giのa t⇔ duy vずi tげn tＴi”.1

1

Mác-;ngghen toàn t壱p Nxb, Chính tr鵜 qu嘘c gia, HN, 1995, t.21, tr.403

5

Ch⇔¬ng 1: Triｘt hがc và vai trò cてa nó trong đぜi sぐng xã hじi

* VＸn đｚ c¬ bＶn cてa triｘt hがc có hai mｐt:

+ Mｐt thと nhＸt: Giのa t⇔ duy và tげn tＴi thì cái nào có tr⇔ずc, cái nào có sau, cái nào quyｘt

đおnh cái nào?

+ Mｐt thと hai: Con ng⇔ぜi có khＶ n<ng nhｆn thとc đ⇔ぢc thあ giずi hay không?

* TＴi sao nó là vＸn đｚ c¬ bＶn cてa triｘt hがc:

+ Trên th詠c t院 nh英ng hi羽n t逢嬰ng chúng ta g員p hàng ngày ho員c là hi羽n t逢嬰ng v壱t ch医t t欝n t衣i

bên ngoài ý th泳c c栄a chúng ta, ho員c là hi羽n t逢嬰ng tinh th亥n t欝n t衣i trong ý th泳c c栄a chúng ta,

không có b医t k┻ hi羽n t逢嬰ng nào n茨m ngoài hai l┄nh v詠c 医y.

+ B医t k┻ tr逢運ng phái tri院t h丑c nào c┡ng ph違i đ隠 c壱p và gi違i quy院t m嘘i quan h羽 gi英a v壱t ch医t

và ý th泳c, gi英a t欝n t衣i và t逢 duy.

+ K院t qu違 và thái đ瓜 c栄a vi羽c gi違i quy院t v医n đ隠 đó quy院t đ鵜nh s詠 hình thành th院 gi噂i quan và

ph逢挨ng pháp lu壱n c栄a nhà nghiên c泳u, xác đ鵜nh b違n ch医t c栄a các tr逢運ng phái tri院t h丑c đó, c映 th吋:

- C<n c泳 vào cách tr違 l運i câu h臼i th泳 nh医t đ吋 chúng ta bi院t đ逢嬰c h羽 th嘘ng tri院t h丑c này, nhà

tri院t h丑c này là duy v壱t hay là duy tâm, h丑 là tri院t h丑c nh医t nguyên hay nh鵜 nguyên.

- C<n c泳 vào cách tr違 l運i câu h臼i th泳 hai đ吋 chúng ta bi院t đ逢嬰c nhà tri院t h丑c đó theo thuy院t

kh違 tri hay b医t kh違 tri.

+ Aây là v医n đ隠 chung, nó mãi mãi t欝n t衣i cùng con ng逢運i và xã h瓜i loài ng逢運i.

1.2.2. Ch栄 ngh┄a duy v壱t và ch栄 ngh┄a duy tâm

1.2.2.1. Chて ngh┄a duy vｆt và chて ngh┄a duy tâm

Vi羽c gi違i quy院t m員t th泳 nh医t v医n đ隠 c挨 b違n c栄a tri院t h丑c đã chia các nhà tri院t h丑c thành hai

tr逢運ng phái l噂n:

+ Chて ngh┄a duy vｆt: Là nh英ng ng逢運i cho r茨ng v壱t ch医t gi噂i t詠 nhiên là cái có tr逢噂c và

quy院t đ鵜nh ý th泳c c栄a con ng逢運i; h丑c thuy院t c栄a h丑 h嬰p thành các môn phái khác nhau c栄a ch栄

ngh┄a duy v壱t.

+ Chて ngh┄a duy tâm: là nh英ng ng逢運i cho r茨ng ý th泳c, tinh th亥n có tr逢噂c gi噂i t詠 nhiên; h丑c

thuy院t c栄a h丑 h嬰p thành các môn phái khác nhau c栄a ch栄 ngh┄a duy tâm.

* Chて ngh┄a duy vｆt và các hình thとc c¬ bＶn cてa nó

Ngay t瑛 th運i c鰻 đ衣i, khi xu医t hi羽n tri院t h丑c thì đã phân chia ra ch栄 ngh┄a duy v壱t và ch栄

ngh┄a duy tâm. L鵜ch s穎 phát tri吋n c栄a ch栄 ngh┄a duy v壱t t瑛 đó đ院n nay luôn g逸n v噂i l鵜ch s穎 phát

tri吋n c栄a khoa h丑c và th詠c ti宇n. Ch栄 ngh┄a duy v壱t đã tr違i qua nhi隠u hình th泳c khác nhau, nh逢ng

đ隠u có quan đi吋m th嘘ng nh医t coi v壱t ch医t là cái có tr逢噂c, quy院t đ鵜nh ý th泳c, đ隠u xu医t phát t瑛 b違n

thân th院 gi噂i đ吋 gi違i thích th院 gi噂i. C映 th吋:

+ Chて ngh┄a duy vｆt chＸt phác ngây th¬ thぜi cご đＴi:

Là k院t qu違 nh壱n th泳c c栄a các nhà tri院t h丑c duy v壱t th運i c鰻 đ衣i mang tính tr詠c quan nên ngây

th挨 và ch医t phác, tuy còn nhi隠u h衣n ch院 nh逢ng v噂i nguyên t逸c c挨 b違n là đúng. Tr逢運ng phái này

gi違i thích gi噂i t詠 nhiên t瑛 chính b違n thân t詠 nhiên, không vi羽n d磯n th亥n linh hay th逢嬰ng đ院.

6

Ch⇔¬ng 1: Triｘt hがc và vai trò cてa nó trong đぜi sぐng xã hじi

+ Chて ngh┄a duy vｆt máy móc siêu hình thｘ kぴ thと XVII - XVIII.

Là k院t qu違 nh壱n th泳c c栄a các nhà tri院t h丑c t瑛 th院 k益 XV đ院n th院 k益 XVIII. T瑛 s詠 phát tri吋n

r詠c r叡 c栄a c挨 h丑c khi院n cho quan đi吋m xem xét th院 gi噂i theo ki吋u máy móc chi院m v鵜 trí th嘘ng tr鵜

và tác đ瓜ng m衣nh m胤 đ院n các nhà duy v壱t.

+ Chて ngh┄a duy vｆt biうn chとng.

Là k院t qu違 nh壱n th泳c c栄a các nhà sáng l壱p ch栄 ngh┄a Mác. Mác, ;ngghen, Lênin đã k院 th瑛a

nh英ng tinh hoa c栄a các h丑c thuy院t tr逢噂c đó, đ欝ng th運i kh逸c ph映c nh英ng h衣n ch院, sai l亥m c栄a ch栄

ngh┄a duy v壱t siêu hình, d詠a trên nh英ng thành t詠u c栄a khoa h丑c hi羽n đ衣i đã sáng l壱p ra ch栄 ngh┄a

duy v壱t bi羽n ch泳ng. Ch栄 ngh┄a duy v壱t bi羽n ch泳ng c栄a tri院t h丑c Mác Lênin mang tính ch医t cách

m衣ng tri羽t đ吋 và bi羽n ch泳ng khoa h丑c, không ch雨 ph違n ánh hi羽n th詠c đúng nh逢 b違n thân nó mà

còn là công c映 h英u ích giúp con ng逢運i c違i t衣o hi羽n th詠c đó.

* Chて ngh┄a duy tâm và các hình thとc c¬ bＶn cてa nó:

+ Duy tâm chて quan th瑛a nh壱n ý th泳c là tính th泳 nh医t, ph栄 nh壱n s詠 t欝n t衣i khách quan c栄a

hi羽n th詠c. M丑i s詠 v壱t hi羽n t逢嬰ng ch雨 là ph泳c h嬰p c違m giác c栄a cá nhân, c栄a ch栄 th吋.

+ Duy tâm khách quan c┡ng th瑛a nh壱n tính th泳 nh医t c栄a ý th泳c, nh逢ng đó là th泳 tinh th亥n

khách quan có tr逢噂c và t欝n t衣i đ瓜c l壱p v噂i con ng逢運i. Th詠c th吋 tinh th亥n khách quan này th逢運ng

mang tên g丑i khác nhau nh逢: ý ni羽m; tinh th亥n tuy羽t đ嘘i; lý tính th院 gi噂i...

M瓜t hình th泳c bi院n t逢噂ng c栄a ch栄 ngh┄a duy tâm khách quan là ch栄 ngh┄a duy tâm tôn giáo,

v噂i s詠 th瑛a nh壱n th逢嬰ng đ院; chúa tr運i sáng t衣o th院 gi噂i. Tuy nhiên có s詠 khác nhau đó là, ch栄 ngh┄a

duy tâm tôn giáo thì lòng tin là c挨 s荏 ch栄 y院u, đóng vai trò ch栄 đ衣o; còn ch栄 ngh┄a duy tâm tri院t h丑c

l衣i là s違n ph育m c栄a t逢 duy lý tính d詠a trên c挨 s荏 tri th泳c và lý trí.

Nguげn gぐc cてa chて ngh┄a duy tâm:

+V隠 ph逢挨ng di羽n nh壱n th泳c lu壱n, sai l亥m c栄a ch栄 ngh┄a duy tâm b逸t ngu欝n t瑛 cách xem xét

phi院n di羽n, tuy羽t đ嘘i hoá, th亥n thánh hoá m瓜t m員t, m瓜t đ員c tính nào đó c栄a quá trình nh壱n th泳c

mang tính bi羽n ch泳ng c栄a con ng逢運i. Ví d映: kh違 n<ng sáng t衣o đ員c bi羽t c栄a t逢 duy, tính v逢嬰t

tr逢噂c c栄a ý th泳c đ嘘i v噂i v噂i hi羽n th詠c.

+V隠 ph逢挨ng di羽n xã h瓜i, s詠 tách r運i gi英a lao đ瓜ng trí óc v噂i lao đ瓜ng chân tay, và đ鵜a v鵜

th嘘ng tr鵜 c栄a lao đ瓜ng trí óc đ嘘i v噂i lao đ瓜ng chân tay trong các xã h瓜i c┡ đã t衣o ra quan ni羽m v隠

vai trò quy院t đ鵜nh c栄a các nhân t嘘 tinh th亥n. M員t khác, các giai c医p th嘘ng tr鵜 và l詠c l逢嬰ng xã h瓜i

ph違n đ瓜ng 栄ng h瓜, s穎 d映ng ch栄 ngh┄a duy tâm làm n隠n t違ng lý lu壱n cho nh英ng quan đi吋m chính

tr鵜-xã h瓜i c栄a mình.

* Triｘt hがc nhお nguyên: v壱t ch医t và ý th泳c song song t欝n t衣i, không có cái nào có tr逢噂c, c違

hai đ隠u là ngu欝n g嘘c t衣o nên th院 gi噂i, tri院t h丑c nh鵜 nguyên có khuynh h逢噂ng đi隠u hoà ch栄 ngh┄a

duy v壱t v噂i ch栄 ngh┄a duy tâm. Xét v隠 th詠c ch医t, Tri院t h丑c nh鵜 nguyên th吋 hi羽n s詠 dao đ瓜ng ng違

nghiêng, cu嘘i cùng c┡ng r挨i vào ch栄 ngh┄a duy tâm.

1.2.2.2. Thuyｘt khＶ tri; bＸt khＶ tri và hoài nghi luｆn

- Gi違i quy院t m員t th泳 hai c栄a v医n đ隠 c挨 b違n “con ng逢運i có nh壱n th泳c đ逢嬰c th院 gi噂i không?”:

+ Thuyｘt khＶ tri( Thuyｘt có thあ biｘt) là nhのng nhà Triｘt hがc cＶ duy vｆt và duy tâm trＶ lぜi

mじt cách khｌng đおnh: Con ng⇔ぜi có khＶ n<ng nhｆn thとc đ⇔ぢc thｘ giずi

7

Ch⇔¬ng 1: Triｘt hがc và vai trò cてa nó trong đぜi sぐng xã hじi

+Hoài nghi luｆn xu医t hi羽n t瑛 th運i C鰻 đ衣i (t瑛 ch英 Hy L衣p skeptikos và skiptomai có ngh┄a

là tôi th育m tra) mà đ衣i bi吋u là Pirôn (nhà tri院t h丑c Hy L衣p c鰻 đ衣i). H丑 là nhのng ng⇔ぜi đã luｆn

nâng sば hoài nghi lên thành nguyên tｈc trong viうc xem xét tri thとc đã đＴt đ⇔ぢc và cho rｊng

con ng⇔ぜi không thあ đＴt tずi chân lý khách quan.

Hoài nghi lu壱n th運i Ph映c h逢ng l衣i có tác d映ng quan tr丑ng trong cu瓜c đ医y tranh ch嘘ng h羽 t逢

t逢荏ng Trung c鰻 và uy tín c栄a Giáo h瓜i th運i trung c鰻 vì nó th瑛a nh壱n s詠 hoài nghi đ嘘i v噂i c違 Kinh

thánh và các tín đi隠u tôn giáo.

+Thuy院t b医t kh違 tri (thuy院t không th吋 bi院t): là s詠 phát tri吋n m員t tiêu c詠c c栄a trào l逢u hoài

nghi lu壱n. Theo thuy院t này, con ng逢運i không th吋 hi吋u đ逢嬰c th院 gi噂i hay ít ra là không th吋 nh壱n

th泳c đ逢嬰c b違n ch医t c栄a nó, ho員c có ch<ng ch雨 là hi吋u cái b隠 ngoài vì các hình 違nh v隠 đ嘘i t逢嬰ng do

giác quan con ng逢運i mang l衣i không b違o đ違m tính chân th詠c, t瑛 đó h丑 ph栄 nh壱n kh違 n<ng nh壱n

th泳c c栄a con ng逢運i và các hình th泳c c挨 b違n c栄a nó.

A衣i bi吋u n鰻i ti院ng nh医t c栄a “thuy院t không th吋 bi院t” là Hium (nhà tri院t h丑c Anh) và Cant挨

(nhà tri院t h丑c A泳c). Theo Hium, ch鰯ng nh英ng chúng ta không th吋 bi院t đ逢嬰c s詠 v壱t là nh逢 th院 nào,

mà c┡ng không th吋 bi院t đ逢嬰c s詠 v壱t đó có t欝n t衣i hay không. Còn Cant挨 thì th瑛a k院 nh壱n có m瓜t th院

gi噂i s詠 v壱t t欝n t衣i, ông g丑i đó là “v壱t t詠 nó”; nh逢ng chúng ta không th吋 nh壱n th泳c đ逢嬰c b違n ch医t th院

gi噂i 医y mà ch雨 là nh壱n th泳c nh英ng hi羽n t逢嬰ng c栄a nó mà thôi.

Thuy院t không th吋 bi院t đã b鵜 Hêghen và Phoi挨b逸c phê phán gay g逸t. Song, đúng nh逢 Ph.

;ngghen đã nh壱n xét, chính th詠c ti宇n c栄a con ng逢運i đã bác b臼 thuy院t không th吋 bi院t m瓜t cách

tri羽t đ吋 nh医t. “S詠 bác b臼 m瓜t cách h院t s泳c đanh thép nh英ng s詠 v員n v姻o tri院t h丑c 医y, c┡ng nh逢 t医t

c違 nh英ng tri院t h丑c khác, là th詠c ti宇n, chính là th詠c nghi羽m và công nghi羽p. N院u chúng ta có th吋

ch泳ng minh đ逢嬰c tính chính xác c栄a quan đi吋m c栄a chúng ta v隠 m瓜t hi羽n t逢嬰ng t詠 nhiên nào đó,

b茨ng cách t詠 chúng ta làm ra hi羽n t逢嬰ng 医y, b茨ng cách t衣o ra nó t瑛 nh英ng đi隠u ki羽n c栄a nó, và

h挨n n英a, còn b逸t nó ph違i ph映c v映 m映c đích c栄a chúng ta, thì s胤 không còn có cái “v壱t t詠 nó”

không th吋 n逸m đ逢嬰c c栄a Cant挨 n英a”1

.

1.3. SIÊU HÌNH VÀ BI烏N CH永NG

Trong l鵜ch s穎 tri院t h丑c không nh英ng có s詠 đ嘘i l壱p gi英a CNDV và CNDT khi tìm hi吋u b違n

ch医t c栄a th院 gi噂i, mà đ欝ng th運i còn ph違i tr違 l運i các câu h臼i: th院 gi噂i là b医t đ瓜ng, đ泳ng im hay là

không ng瑛ng v壱n đ瓜ng và phát tri吋n? Các s詠 v壱t, hi羽n t逢嬰ng c栄a th院 gi噂i 荏 tr衣ng thái cô l壱p, tách

r運i nhau hay có liên h羽 v噂i nhau, tác đ瓜ng qua l衣i và chuy吋n hoá l磯n nhau.

L鵜ch s穎 đã bi院t đ院n hai quan đi吋m, hai cách xem xét nhìn nh壱n trái ng逢嬰c nhau trong khi

gi違i đáp nh英ng câu h臼i trên. Aó là ph逢挨ng pháp bi羽n ch泳ng và ph逢挨ng pháp siêu hình

1.3.1. S詠 đ嘘i l壱p gi英a ph逢挨ng pháp siêu hình và ph逢挨ng pháp bi羽n ch泳ng

a. Ph逢挨ng pháp siêu hình b. Ph逢挨ng pháp bi羽n ch泳ng

+ Th瑛a nh壱n đ嘘i t逢嬰ng 荏 tr衣ng thái cô

lｆp, tách rぜi v噂i các ch雨nh th吋 khác và gi英a

các m員t đ嘘i l壱p nhau có m瓜t ranh gi噂i tuy羽t

đ嘘i.

+ Th瑛a nh壱n đ嘘i t逢嬰ng qua các m嘘i liên

h羽 c栄a nó v噂i các đ嘘i t逢嬰ng khác và sば Ｖnh

h⇔ぞng, ràng buじc lｄn nhau gi英a chúng.

1

C. Mác và ;ngghen: toàn t壱p, Nxb Chính tr鵜 qu嘘c gia Hà n瓜i, 1995, t.21, tr 406

8

Ch⇔¬ng 1: Triｘt hがc và vai trò cてa nó trong đぜi sぐng xã hじi

+ Th瑛a nh壱n đ嘘i t逢嬰ng 荏 trＴng thái vｆn

đじng biｘn đごi có khuynh h⇔ずng chung là phát

triあn, có s詠 thay đ鰻i v隠 ch医t, mà nguyên nhân

cてa mがi sば biｘn đごi Ｘy là do nguげn gぐc bên

trong đぐi t⇔ぢng. Aó là s詠 đ医u tranh c栄a các

m員t đ嘘i l壱p.

+ Th瑛a nh壱n đ嘘i t逢嬰ng 荏 trＴng thái t┄nh

tＴi; n院u có bi院n đ鰻i thì đ医y ch雨 là bi院n đ鰻i v隠

m員t s嘘 l逢嬰ng, nguyên nhân cてa mがi sば biｘn

đごi nｊm ngoài đぐi t⇔ぢng.

- Ph逢挨ng pháp bi羽n ch泳ng không ch雨

thＸy nhのng sば vｆt cá biうt mà còn thＸy cＶ mぐi

quan hう qua lＴi giのa chúng, không chえ thＸy

sば tげn tＴi cてa sば vｆt mà còn thＸy cＶ sば sinh

thành và sば tiêu vong cてa sば vｆt.

- Ph逢挨ng pháp siêu hình ch雨 nhìn th医y

s詠 v壱t riêng bi羽t mà không th医y m嘘i liên h羽

qua l衣i gi英a chúng; ch雨 th医y s詠 t欝n t衣i mà

không th医y quá trình s詠 phát sinh và tiêu vong

(Vｚ bＶn chＸt là không hiあu đ⇔ぢc mぐi quan

hう giのa vｆn đじng và đとng im, hay đとng im

chえ là mじt hình thとc vｆn đじng đｐc biうt).

- T⇔ duy cてa nhà siêu hình chえ dばa

trên nhのng phＶn đｚ tuyうt đぐi không thあ dung

nhau đ⇔ぢc, hが nói có là có, không là không.

A嘘i v噂i h丑, m瓜t s詠 v壱t ho員c t欝n t衣i ho員c không

t欝n t衣i, m瓜t hi羽n t逢嬰ng không th吋 v瑛a là chính

nó l衣i v瑛a là cái khác, cái kh鰯ng đ鵜nh và cái

ph栄 đ鵜nh tuy羽t đ嘘i bài tr瑛 l磯n nhau, v.v…

- Ph⇔¬ng pháp biうn chとng thあ hiうn t⇔

duy mｚm dｔo, linh hoＴt trong sば phＶn ánh

hiうn thばc, - Ph逢挨ng pháp bi羽n ch泳ng th瑛a

nh壱n trong nh英ng tr逢運ng h嬰p c亥n thi院t thì bên

cＴnh cái “ hoｐc là.. hoｐc là” còn có cái “vなa

là... vなa là”; đ嘘i t逢嬰ng hay ch雨nh th吋 trong lúc

t欝n t衣i là nó thì c┡ng đ欝ng th運i bao hàm s詠 t欝n

t衣i không là nó; cái kh鰯ng đ鵜nh và cái ph栄 đ鵜nh

v瑛a lo衣i tr瑛 nhau v瑛a g逸n bó nhau. Do đó, nó

ph違n ánh hi羽n th詠c ngày càng chân th詠c chính

xác, và nó tr荏 thành công c映 h英u hi羽u giúp con

ng逢運i nh壱n th泳c và c違i t衣o th院 gi噂i.

Ngu欝n g嘘c c栄a ph逢挨ng pháp siêu hình:

Là b逸t ngu欝n t瑛 vi羽c mu嘘n nh壱n th泳c đ嘘i

t逢嬰ng, tr逢噂c h院t con ng逢運i ph違i tách đ嘘i t逢嬰ng

ra kh臼i nh英ng m嘘i liên h羽 và nh壱n th泳c nó 荏

tr衣ng thái không bi院n đ鰻i trong m瓜t không

gian và th運i gian xác đ鵜nh. Tuy ph逢挨ng pháp

đó là c亥n thi院t và có tác d映ng trong m瓜t ph衣m

vi nh医t đ鵜nh, nh逢ng th詠c t院 thì hi羽n th詠c

không r運i r衣c và ng逢ng đ丑ng nh逢 ph逢挨ng

pháp này quan ni羽m.

Tóm l衣i, ph⇔¬ng pháp siêu hình là ph⇔¬ng pháp xem sét sば vｆt trong trＴng thái biうt lｆp,

ng⇔ng đがng vずi mじt t⇔ duy cとng nhｈc; còn ph⇔¬ng pháp biうn chとng là ph⇔¬ng pháp xét sば

vｆt trong mぐi liên hう ràng buじc lｄn nhau và trong trＴng thái vｆn đじng biｘn đごi không ngなng

vずi t⇔ duy mｚm dｔo, linh hoＴt.

1.3.2. Các giai đo衣n phát tri吋n c挨 b違n c栄a ph逢挨ng pháp bi羽n ch泳ng

* Hình thとc thと nhＸt là phép biうn chとng tば phát thぜi Cご đＴi. th吋 hi羽n rõ nét trong “thuy院t

Âm - D逢挨ng” c栄a tri院t h丑c Trung Qu嘘c, đ員c bi羽t là trong nhi隠u h丑c thuy院t c栄a tri院t h丑c Hy L衣p c鰻

đ衣i. Các nhà tri院t h丑c đ隠u th医y các s詠 v壱t hi羽n t逢嬰ng c栄a v┡ tr映 sinh thành, bi院n hoá trong nh英ng

m嘘i liên h羽 vô cùng t壱n. Cách nh壱n xét th院 gi噂i nh逢 v壱y, theo ;ngghen, là m瓜t cách nh壱n xét còn

nguyên thu益, ngây th挨, nh逢ng c<n b違n là đúng và là k院t qu違 c栄a m瓜t tr詠c ki院n thiên tài, song ch逢a

ph違i là k院t qu違 cu違 nh英ng s詠 nghiên c泳u và th詠c nghi羽m khoa h丑c. Chính vì h衣n ch院 này mà phép

9

Ch⇔¬ng 1: Triｘt hがc và vai trò cてa nó trong đぜi sぐng xã hじi

bi羽n ch泳ng C鰻 đ衣i ph違i nh逢運ng b逢噂c cho phép siêu hình, ph逢挨ng pháp th嘘ng tr鵜 trong t逢 duy tri院t

h丑c 荏 th院 k益 XVIII là đi隠u không th吋 tránh kh臼i. Aây là giai đoＴn khám phá kｘt cＸu, thuじc tính

cてa đぐi t⇔ぢng.

* Hình thとc thと hai là phép biうn chとng duy tâm cご điあn Aとc, b逸t đ亥u t瑛 Cant挨 và hoàn

ch雨nh 荏 Hêghen. L亥n đ亥u tiên trong l鵜ch s穎 phát tri吋n t逢 duy nhân lo衣i, các nhà tri院t h丑c c鰻 đi吋n A泳c

đã trình bày m瓜t cách có h羽 th嘘ng nh英ng n瓜i dung c栄a phép bi羽n ch泳ng. Tuy nhiên, đây m噂i ch雨

d瑛ng l衣i 荏 bi羽n ch泳ng c栄a khái ni羽m, c栄a tinh th亥n, và tai h衣i h挨n là h丑 cho r茨ng gi噂i hi羽n th詠c ch雨

là s詠 sao chép c栄a tinh th亥n, b荏i v壱y phép biうn chとng cご điあn Aとc là có tính chＸt duy tâm.

* Hình thとc thと ba là phép biうn chとng duy vｆt. Trên c挨 s荏 k院 th瑛a nh英ng h衣t nhân h嬰p lý

c栄a phép bi羽n ch泳ng duy tâm, sau khi g衣t b臼 tính ch医t duy tâm th亥n bí c栄a nó, Mác - ;ng ghen

xây d詠ng phép bi羽n ch泳ng duy v壱t v噂i tính cách là h丑c thuy院t v隠 m嘘i liên h羽 ph鰻 bi院n và v隠 s詠

phát tri吋n d逢噂i hình th泳c hoàn b鵜 nh医t.

1.4. VAI TRÒ C曳A TRI蔭T H窺C TRONG A云I S渦NG XÃ H浦I

1.4.1. Vai trò th院 gi噂i quan và ph逢挨ng pháp lu壱n

1.4.1.1. Vai trò thｘ giずi quan cてa triｘt hがc

* T欝n t衣i trong m嘘i quan h羽 v噂i th院 gi噂i xung quanh, dù mu嘘n hay không con ng逢運i c┡ng

ph違i nh壱n th泳c th院 gi噂i và nh壱n th泳c b違n thân mình. Nh英ng tri th泳c này cùng v噂i ni隠m tin vào nó

d亥n d亥n hình thành nên th院 gi噂i quan.

* Th院 gi噂i quan là nhân t嘘 đ鵜nh h逢噂ng cho quá trình ho衣t đ瓜ng s嘘ng c栄a con ng逢運i. Th院

gi噂i quan nh逢 m瓜t “th医u kính” qua đó con ng逢運i xác đ鵜nh m映c đích, ý ngh┄a cu瓜c s嘘ng và l詠a

ch丑n cách th泳c đ衣t m映c đích đó.

* Trình đ瓜 phát tri吋n c栄a th院 gi噂i quan là tiêu chí quan tr丑ng v隠 s詠 tr逢荏ng thành c栄a m厩i cá

nhân c┡ng nh逢 m厩i c瓜ng đ欝ng nh医t đ鵜nh.

* Tri院t h丑c ra đ運i v噂i t逢 cách là h衣t nhân lý lu壱n c栄a th院 gi噂i quan, làm cho th院 gi噂i quan

phát tri吋n nh逢 m瓜t quá trình t詠 giác d詠a trên s詠 t鰻ng k院t kinh nghi羽m th詠c ti宇n và tri th泳c do các

khoa h丑c đ逢a l衣i. Aó là ch泳c n<ng th院 gi噂i quan c栄a tri院t h丑c.

+ Ch栄 ngh┄a duy v壱t và ch栄 ngh┄a duy tâm là c挨 s荏 lý lu壱n c栄a hai th院 gi噂i quan c挨 b違n đ嘘i

l壱p nhau. Chính vì v壱y chúng đóng vai trò là n隠n t違ng th院 gi噂i quan c栄a các h羽 t逢 t逢荏ng đ嘘i l壱p.

Cu瓜c đ医u tranh gi英a ch栄 ngh┄a duy v壱t và ch栄 ngh┄a duy tâm trong tri院t h丑c bi吋u hi羽n b茨ng cách

này hay cách khác cu瓜c đ医u tranh gi英a nh英ng giai c医p, nh英ng l詠c l逢嬰ng xã h瓜i đ嘘i l壱p nhau.

Do v壱y:

+ Th院 gi噂i quan đúng đ逸n là ti隠n đ隠 đ吋 xác l壱p nhân sinh quan tích c詠c giúp cho con ng逢運i

sáng t衣o trong ho衣t đ瓜ng.

+ Th院 gi噂i quan sai l亥m làm cho con ng逢運i s嘘ng th映 đ瓜ng ho員c sai l羽ch trong ho衣t đ瓜ng.

+ Vi羽c nghiên c泳u tri院t h丑c giúp ta đ鵜nh h逢噂ng hoàn thi羽n th院 gi噂i quan.

1.4.1.2. Vai trò ph⇔¬ng pháp luｆn cてa triｘt hがc

Ph逢挨ng pháp lu壱n là lý lu壱n v隠 ph逢挨ng pháp; là h羽 th嘘ng quan đi吋m có tính nguyên t逸c ch雨

đ衣o vi羽c tìm tòi, xây d詠ng, l詠a ch丑n và v壱n d映ng các ph逢挨ng pháp.

10

Ch⇔¬ng 1: Triｘt hがc và vai trò cてa nó trong đぜi sぐng xã hじi

* Tri院t h丑c th詠c hi羽n ch泳c n<ng ph逢挨ng pháp lu壱n chung nh医t

+ Tri th泳c tri院t h丑c là h羽 th嘘ng tri th泳c chung nh医t v隠 th院 gi噂i và vai trò con ng逢運i trong th院

gi噂i, nghiên c泳u các qui lu壱t chung nh医t chi ph嘘i c違 t詠 nhiên, xã h瓜i và t逢 duy.

+ M厩i lu壱n đi吋m tri院t h丑c đ欝ng th運i là m瓜t nguyên t逸c trong vi羽c xác đ鵜nh ph逢挨ng pháp, là

lý lu壱n v隠 ph逢挨ng pháp.

Vi羽c nghiên c泳u tri院t h丑c giúp ta có đ逢嬰c ph逢挨ng pháp lu壱n chung nh医t, tr荏 nên n<ng đ瓜ng

sáng t衣o trong ho衣t đ瓜ng phù h嬰p v噂i xu th院 phát tri吋n chung.

1.4.2. Vai trò c栄a tri院t h丑c Mác - Lê nin

Tri院t h丑c Mác - Lênnin k院 th瑛a và phát tri吋n nh英ng thành t詠u quan tr丑ng nh医t c栄a t逢 duy

tri院t h丑c nhân lo衣i. Nó đ逢嬰c C.Mác và Ph. ;ngghen sáng t衣o ra và V.I.Lênin phát tri吋n m瓜t cách

xu医t s逸c. Aó là ch栄 ngh┄a duy v壱t biên ch泳ng trong vi羽c xem xét gi噂i t詠 nhiên c┡ng nh逢 xem xét

đ運i s嘘ng xã h瓜i và t逢 duy con ng逢運i.

* V噂i t逢 cách là m瓜t h羽 th嘘ng nh壱n th泳c khoa h丑c có s詠 th嘘ng nh医t h英u c挨 gi英a lý lu壱n và

ph逢挨ng pháp: tri院t h丑c Mác-Lênin nh逢 Lê nin nh壱n xét: “Là m瓜t ch栄 ngh┄a duy v壱t tri院t h丑c hoàn

b鵜” và “là m瓜t công c映 nh壱n th泳c v┄ đ衣i”, tri院t h丑c Mác-Lênin là c挨 s荏 tri院t h丑c c栄a m瓜t th院 gi噂i

quan khoa h丑c, là nhân t嘘 đ鵜nh h逢噂ng cho ho衣t đ瓜ng nh壱n th泳c và ho衣t đ瓜ng th詠c ti宇n, là nguyên

t逸c xu医t phát c栄a ph逢挨ng pháp lu壱n.

+ Trong tri院t h丑c Mác - Lênin, lý lu壱n và ph逢挨ng pháp th嘘ng nh医t h英u c挨 v噂i nhau. Ch栄

ngh┄a duy v壱t là ch栄 ngh┄a duy v壱t bi羽n ch泳ng và phép bi羽n ch泳ng là phép bi羽n ch泳ng duy v壱t. S詠

th嘘ng nh医t gi英a ch栄 ngh┄a duy v壱t và phép bi羽n ch泳ng làm cho ch栄 ngh┄a duy v壱t tr荏 nên tri羽t đ吋, và

phép bi羽n ch泳ng tr荏 thành lý lu壱n khoa h丑c; nh運 đó tri院t h丑c mácxít có kh違 n<ng nh壱n th泳c đúng

đ逸n c違 gi噂i t詠 nhiên c┡ng nh逢 đ運i s嘘ng xã h瓜i và t逢 duy con ng逢運i.

+ N逸m v英ng tri院t h丑c tri院t h丑c Mác-Lênin không ch雨 là ti院p nh壱n m瓜t th院 gi噂i quan đúng

đ逸n mà còn là xác đ鵜nh m瓜t ph逢挨ng pháp lu壱n khoa h丑c. Nguyên t逸c khách quan trong s詠 xem xét

đòi h臼i ph違i bi院t phân tích c映 th吋 theo tinh th亥n bi羽n ch泳ng, đ欝ng th運i nó ng<n ng瑛a thái đ瓜 ch栄

quan tu┻ ti羽n trong vi羽c v壱n d映ng lý lu壱n vào ho衣t đ瓜ng th詠c ti宇n.

* Trong quan h羽 v噂i các khoa h丑c c映 th吋, m嘘i quan h羽 gi英a tri院t h丑c Mác- Lênin và các

khoa h丑c c映 th吋 là m嘘i quan h羽 bi羽n ch泳ng, c映 th吋 là: các khoa h丑c c映 th吋 là đi隠u ki羽n tiên quy院t

cho s詠 phát tri吋n c栄a tri院t h丑c. A院n l逢嬰t mình, tri院t h丑c Mác- Lênin cung c医p nh英ng công c映

ph逢挨ng pháp lu壱n ph鰻 bi院n, đ鵜nh h逢噂ng s詠 phát tri吋n c栄a các khoa h丑c c映 th吋. M嘘i quan h羽 này

càng đ員c bi羽t quan tr丑ng trong k益 nguyên cách m衣ng khoa h丑c k悦 thu壱t và công ngh羽.

Chính vì v壱y, đ吋 đ育y m衣nh phát tri吋n khoa h丑c c映 th吋 c┡ng nh逢 b違n thân tri院t h丑c, s詠 h嬰p

tác ch員t ch胤 gi英a nh英ng ng逢運i nghiên c泳u lý lu壱n tri院t h丑c và các nhà khoa h丑c khác là h院t s泳c

c亥n thi院t. Ai隠u đó đã đ逢嬰c ch泳ng minh b荏i l鵜ch s穎 phát tri吋n c栄a khoa h丑c và b違n thân tri院t h丑c.

Ngày nay trong k益 nguyên cách m衣ng khoa h丑c công ngh羽, s詠 g逸n bó càng tr荏 nên đ員c bi羽t

quan tr丑ng. Trong k益 nguyên này, cu瓜c đ医u tranh ch栄 ngh┄a duy v壱t và ch栄 ngh┄a duy tâm không

b鵜 th栄 tiêu mà v磯n ti院p t映c di宇n ra v噂i nh英ng n瓜i dung và hình th泳c bi吋u hi羽n m噂i. Trong tình hình

đó, lý lu壱n tri院t h丑c s胤 tr荏 nên khô c泳ng và l衣c h壱u, n院u không đ逢嬰c phát tri吋n d詠a trên s詠 khái

quát kh嘘i tri th泳c h院t s泳c l噂n lao c栄a khoa h丑c chuyên ngành. Ng逢嬰c l衣i, n院u không đ泳ng v英ng

11

Ch⇔¬ng 1: Triｘt hがc và vai trò cてa nó trong đぜi sぐng xã hじi

trên l壱p tr逢運ng duy v壱t khoa h丑c và thi院u t逢 duy bi羽n ch泳ng thì đ泳ng tr逢噂c nh英ng phát hi羽n m噂i

m飲 ng逢運i ta có th吋 m医t ph逢挨ng h逢噂ng và đi đ院n k院t lu壱n sai l亥m v隠 tri院t h丑c.

Tuy nhiên, tri院t h丑c Mác không ph違i là đ挨n thu嘘c v衣n n<ng ch泳a s印n m丑i cách gi違i quy院t các

v医n đ隠 đ員t ra trong ho衣t đ瓜ng nh壱n th泳c c┡ng nh逢 ho衣t đ瓜ng th詠c ti宇n. A吋 có th吋 tìm l運i gi違i đáp

đúng đ逸n cho nh英ng v医n đ隠 đó, bên c衣nh tri th泳c tri院t h丑c c亥n có hàng lo衣t nh英ng tri th泳c khoa h丑c

c映 th吋 cùng v噂i nh英ng tri th泳c kinh nghi羽m do cu瓜c s嘘ng t衣o nên m瓜t cách tr詠c ti院p 荏 m厩i con

ng逢運i. Thi院u tri th泳c đó, vi羽c v壱n d映ng nh英ng nguyên lý tri院t h丑c không nh英ng khó mang l衣i hi羽u

qu違, mà trong nhi隠u tr逢運ng h嬰p có th吋 còn d磯n đ院n nh英ng sai l亥m mang tính giáo đi隠u.

Do v壱y, trong ho衣t đ瓜ng nh壱n th泳c và ho衣t đ瓜ng th詠c ti宇n, chúng ta c亥n tránh c違 hai thái

c詠c sai l亥m:

+ Xem th逢運ng tri院t h丑c s胤 sa vào tình tr衣ng mò m磯m, d宇 b茨ng lòng v噂i nh英ng bi羽n pháp c映

th吋 nh医t th運i, đi đ院n ch厩 m医t ph逢挨ng h逢噂ng, thi院u nhìn xa trông r瓜ng, thi院u ch栄 đ瓜ng và sáng t衣o

trong công tác;

+ Tuy羽t đ嘘i hóa vai trò c栄a tri院t h丑c s胤 sa vào ch栄 ngh┄a giáo đi隠u, áp d映ng m瓜t cách máy

móc nh英ng nguyên lý, nh英ng quy lu壱t vào t瑛ng tr逢運ng h嬰p riêng mà không tính đ院n tình hình c映

th吋 trong t瑛ng tr逢運ng h嬰p riêng và k院t qu違 là d宇 b鵜 v医p váp, th医t b衣i.

B欝i d逢叡ng th院 gi噂i quan duy v壱t và rèn luy羽n t逢 duy bi羽n ch泳ng đ吋 phòng và ch嘘ng ch栄

ngh┄a ch栄 quan, tránh ph逢挨ng pháp t逢 duy siêu hình, đó v瑛a là k院t qu違 v瑛a là m映c đích tr詠c ti院p

c栄a vi羽c nghiên c泳u lý lu壱n tri院t h丑c nói chung, tri院t h丑c Mác - Lênin nói riêng.

K蔭T LU一N

Nghiên c泳u khái ni羽m và ngu欝n g嘘c c栄a tri院t h丑c cho chúng ta hi吋u đ逢嬰c Tri院t h丑c là h羽

th嘘ng tri th泳c lý lu壱n chung nh医t c栄a con ng逢運i v隠 th院 gi噂i; v隠 v鵜 trí vai trò c栄a con ng逢運i trong

th院 gi噂i đó. Tri院t h丑c đóng vai trò h衣t nhân lý lu壱n c栄a th院 gi噂i quan, gi英 vai trò đ鵜nh h逢噂ng cho

quá trình c栄ng c嘘 và phát tri吋n th院 gi噂i quan c栄a m厩i cá nhân, m厩i c瓜ng đ欝ng ng逢運i trong l鵜ch s穎.

Nghiên c泳u v医n đ隠 c挨 b違n c栄a tri院t h丑c cho chúng ta hi吋u đ逢嬰c s詠 hình thành các tr逢運ng

phái tri院t h丑c duy v壱t và duy tâm trong l鵜ch s穎, c┡ng nh逢 hai ph逢挨ng pháp nghiên c泳u đ嘘i l壱p

nhau trong l鵜ch s穎 là ph逢挨ng pháp siêu hình và ph逢挨ng pháp bi羽n ch泳ng, giúp chúng ta xây d詠ng

đ逢嬰c ph逢挨ng pháp bi羽n ch泳ng trong nh壱n th泳c và c違i t衣o th院 gi噂i.

V噂i ch泳c n<ng th院 gi噂i quan và ph逢挨ng pháp lu壱n, tri院t h丑c tr荏 thành công c映 đ逸c l詠c

trong ho衣t đ瓜ng ch院 ng詠 thiên nhiên và s詠 nghi羽p gi違i phóng con ng逢運i c栄a nh英ng l詠c l逢嬰ng xã

h瓜i ti院n b瓜.

12

Ch⇔¬ng 2: Khái l⇔ぢc lおch sぬ triｘt hがc tr⇔ずc Mác

Ch逢挨ng 2: KHÁI L姶営C L卯CH S盈 TRI蔭T H窺C TR姶閏C MÁC

2.1. TRI蔭T H窺C PH姶愛NG AÔNG C蔚 TRUNG A萎I

2.1.1. Tri院t h丑c 遺n A瓜 c鰻 trung đ衣i.

2.1.1.1. Aiｚu kiうn kinh tｘ-xã hじi và đｐc điあm vｚ t⇔ t⇔ぞng triｘt hがc Ｗn đじ cご, trung đＴi.

a. Aiｚu kiうn kinh tｘ-xã hじi:

* Ai隠u ki羽n t詠 nhiên:

遺n A瓜 c鰻 trung đ衣i là m瓜t l映c đ鵜a l噂n 荏 phía nam châu Á, có nh英ng y院u t嘘 đ鵜a lý r医t trái

ng逢嬰c nhau: v瑛a có núi cao l衣i v瑛a có bi吋n r瓜ng; v瑛a có sông 遺n ch違y v隠 phía Tây, l衣i v瑛a có

sông H茨ng ch違y v隠 phía Aông; v瑛a có đ欝ng b茨ng phì nhiêu, l衣i có sa m衣c khô c茨n; v瑛a có tuy院t

r挨i giá l衣nh, l衣i có n逸ng cháy nóng b泳c...

* Ai隠u ki羽n kinh t院-xã h瓜i:

+ A員c đi吋m n鰻i b壱t v隠 đi隠u ki羽n kinh t院-xã h瓜i c栄a xã h瓜i 遺n A瓜 c鰻, trung đ衣i là s詠 t欝n t衣i

t瑛 r医t s噂m và kéo dài c栄a k院t c医u kinh t院-xã h瓜i theo mô hình “công xã nông thôn”.

+ Trong xã h瓜i 遺n A瓜 c鰻, trung đ衣i đã phân hóa và t欝n t衣i dai d鰯ng b嘘n đ鰯ng c医p l噂n: t<ng l英

(Bràhman), quý t瓜c (Ksatriya), bình dân t詠 do (Vai’sya) và ti羽n nô (K’sudla). Ngoài s詠 phân bi羽t

đ鰯ng c医p, xã h瓜i 遺n A瓜 c鰻 đ衣i còn có s詠 phân bi羽t v隠 ch栄ng t瓜c, dòng dõi, ngh隠 nghi羽p, tôn giáo.

* V隠 v<n hóa: ng逢運i 遺n A瓜 c鰻 đ衣i đã tích l┡y đ逢嬰c nh英ng ki院n th泳c phong phú v隠 thiên

v<n, sáng t衣o ra l鵜ch pháp, gi違i thích hi羽n t逢嬰ng nh壱t th詠c, nguy羽t th詠c, đã bi院t qu違 đ医t xoay tròn

và t詠 xoay xung quanh tr映c c栄a nó. 雲 đây, toán h丑c c┡ng xu医t hi羽n r医t s噂m. T瑛 th運i đó h丑 đã phát

minh ra s嘘 th壱p phân, bi院t đ衣i s嘘, bi院t l逢嬰ng giác, bi院t phép khai c<n, gi違i ph逢挨ng trình b壱c 2, 3.

V隠 y h丑c, 荏 đây đã xu医t hi羽n nh英ng danh y n鰻i ti院ng, ch英a b羽nh b茨ng cây thu嘘c, b茨ng thu壱t châm

c泳u, ch栄ng đ壱u, ngo衣i khoa, ..v.v..

Nét n鰻i b壱t c栄a v<n hóa 遺n A瓜 c鰻, trung đ衣i là th逢運ng mang d医u 医n sâu đ壱m v隠 m員t tín

ng逢叡ng, tôn giáo, tâm linh và có y院u t嘘 th亥n bí.

Tri院t h丑c 遺n A瓜 c鰻 đ衣i đ逢嬰c chia ra làm hai phái: chính th嘘ng và không chính th嘘ng.

Phái chính th嘘ng (àstika) là phái th瑛a nh壱n kinh Vêda g欝m có: Sàmkhya, Mimànsa,

Vedànta, Yoga, N┻aya và Vai’sesika.

Phái không chính th嘘ng hay tà giáo (nàstika) là phái không th瑛a nh壱n kinh Vêda g欝m có:

Jaina, Lokàyata và Buddha (ph壱t giáo).

b. Aｐc điあm cてa triｘt hがc Ｗn đじ cご đＴi

Thと nhＸt: N隠n tri院t h丑c ch鵜u 違nh h逢荏ng l噂n c栄a nh英ng tôn giáo, tri院t h丑c có s詠 đan xen

v噂i tôn giáo, các quan ni羽m tri院t h丑c, k吋 c違 các quan ni羽m duy v壱t đ隠u b鵜 育n sau các nghi l宇 huy隠n

13

Ch⇔¬ng 2: Khái l⇔ぢc lおch sぬ triｘt hがc tr⇔ずc Mác

bí c栄a kinh Vêda, các quan ni羽m hi羽n th詠c pha tr瓜n các quan ni羽m huy隠n tho衣i, cái tr亥n t映c tr詠c

quan xen l磯n cái 違o t逢荏ng xa xôi, cái bi k鵜ch c栄a cu瓜c đ運i xen l磯n cái th亥n tiên, cõi ni院t bàn...

Tôn giáo 遺n A瓜 đ隠u t壱p trung lý gi違i và th詠c hành nh英ng v医n đ隠 nhân sinh quan d逢噂i góc

đ瓜 tâm linh tôn giáo nh茨m đ衣t t噂i s詠 “ gi違i thoát”, t泳c là đ衣t t噂i s詠 đ欝ng nh医t tinh th亥n cá nhân v噂i

tinh th亥n v┡ tr映 (Át man v噂i Brahman).

Thと hai: Tri院t h丑c 遺n A瓜 c鰻 trung đ衣i th逢運ng tôn tr丑ng quá kh泳 và có khuynh h逢噂ng ph映c c鰻:

+ Aa s嘘 các h羽 th嘘ng tri院t h丑c đ隠u d詠a vào tri th泳c đã có trong kinh Vê da, l医y các t逢 t逢荏ng

trong kinh Vê da làm đi吋m xu医t phát.

+ Các lu壱n thuy院t tri院t h丑c v隠 sau th逢運ng d詠a vào các lu壱n thuy院t tri院t h丑c có tr逢噂c và

tuyên b嘘 s詠 l羽 thu瓜c vào h羽 th嘘ng tri院t h丑c có tr逢噂c.

+ Các nhà tri院t h丑c sau ch雨 là b違o v羽, lý gi違i, hoàn thi羽n thêm các quan ni羽m ban đ亥u

Thと ba: Khi bàn đ院n v医n đ隠 b違n th吋 lu壱n, m瓜t s嘘 tr逢運ng phái tri院t h丑c xoay quanh v医n đ隠

“tính không” đem đ嘘i l壱p “không” v噂i “có”, quy cái “có” v隠 cái “không” th吋 hi羽n m瓜t trình đ瓜 t逢

duy tr瑛u t逢嬰ng cao.

2.1.1.2. Các t⇔ t⇔ぞng triｘt hがc c¬ bＶn cてa các tr⇔ぜng phái triｘt hがc

a. Các tr⇔ぜng phái triｘt hがc chính thぐng

M瓜t là: Tr逢運ng phái Sàmkhya:

* Theo ngôn ng英 遺n đ瓜 c鰻 đ衣i Samkhya là ng逢運i đ院m, ng逢運i tính toán. Phái này đ員t cho

mình m映c đích nh壱n th泳c đúng hi羽n th詠c b茨ng cách tính đ院m các khách th吋 và là ph逢挨ng ti羽n c挨

b違n đ吋 nh壱n th泳c.

* Nh英ng t逢 t逢荏ng c栄a phái Sàmkhya s挨 k┻ đã b瓜c l瓜 nh英ng t逢 t逢荏ng có tính duy v壱t và ít

nhi隠u bi羽n ch泳ng v隠 b違n nguyên hi羽n h英u. Aây là tr逢運ng phái tri院t h丑c đi sâu vào c員p nhân-qu違,

t瑛 đó h丑 đ逢a ra nh英ng lu壱n đi吋m nhân qu違 là quá trình liên t映c. Theo h丑, k院t qu違 đã ti隠m 育n trong

nguyên nhân; b荏i v壱y, n院u v衣n v壱t c栄a th院 gi噂i này là v壱t ch医t thì y院u t嘘 t衣o nên v衣n v壱t c栄a th院

gi噂i v噂i tính cách là nguyên nhân c┡ng ph違i là v壱t ch医t; đó là “v壱t ch医t đ亥u tiên” (Prakriti) - m瓜t

d衣ng v壱t ch医t không th吋 dùng c違m giác mà có th吋 bi院t đ逢嬰c.

* B医t k┻ v壱t th吋 nào trong th院 gi噂i c┡ng đ隠u là k院t qu違 c栄a s詠 th嘘ng nh医t, h嬰p nh医t, chuy吋n

hoá, tác đ瓜ng liên h羽 c栄a ba y院u t嘘:

+ Sattva: nh姻, trong sáng, thu亥n khi院t, t逢挨i vui.

+ Rajas: kích thích, đ瓜ng, linh ho衣t.

+ Tama: tính ┻, th映 đ瓜ng, n員ng.

Khi s詠 cân b茨ng c栄a ba y院u t嘘 này b鵜 phá v叡 thì nó bi院n hoá không ng瑛ng, phát tri吋n trong

không gian và th運i gian, chuy吋n hoá t瑛 d衣ng này sang d衣ng khác, do đó, nó chính là nguyên nhân

t衣o ra s詠 đa d衣ng c栄a gi噂i t詠 nhiên

* Nh英ng nhà t逢 t逢荏ng c栄a phái Sàmkhya h壱u k┻ l衣i có khuynh h逢噂ng nh鵜 nguyên khi th瑛a

nh壱n s詠 t欝n t衣i song song c栄a hai y院u t嘘 đ亥u tiên là v壱t ch医t (Prakriti) và tinh th亥n (Purusa). Y院u

t嘘 Purusa - y院u t嘘 tinh th亥n mang tính ph鰻 quát v┄nh h茨ng và b医t bi院n, nó truy隠n sinh khí, n<ng

l逢嬰ng bi院n hóa vào y院u t嘘 v壱t ch医t.

14

Ch⇔¬ng 2: Khái l⇔ぢc lおch sぬ triｘt hがc tr⇔ずc Mác

Hai là: Tr逢運ng phái Mimànsà

* Xu医t phát đi吋m c栄a nó ch栄 y院u d詠a vào b瓜 kinh Vêda và Upanishad.

* M映c đích c挨 b違n là chú gi違i, di宇n t違 nh英ng ph逢挨ng pháp cúng bái, l宇 nghi, t院 l宇 và th詠c

hi羽n các quy t逸c xã h瓜i theo b鰻n ph壱n c栄a m厩i ng逢運i m瓜t cách c映 th吋, ch員t ch胤.

* Các nhà tri院t h丑c Mimànsà s挨 k┻ không th瑛a nh壱n s詠 t欝n t衣i c栄a th亥n. H丑 cho r茨ng, không

tìm đ逢嬰c b茨ng ch泳ng nào v隠 s詠 t欝n t衣i c栄a th亥n. C違m giác không th吋 nh壱n ra th亥n mà các ngu欝n

khác c栄a tri th泳c thì suy cho cùng c┡ng d詠a trên c違m giác.

H丑 ch嘘ng l衣i quan đi吋m tri院t h丑c duy tâm vì n院u tin r茨ng th院 gi噂i hi羽n th詠c là không t欝n t衣i, ch雨

do ý th泳c sinh ra thì nghi l宇 mà Mimànsà coi tr丑ng và hi羽u qu違 c栄a nó tr荏 nên vô ngh┄a.

* Nh英ng nhà tri院t h丑c Mimànsà h壱u k┻ th瑛a nh壱n s詠 t欝n t衣i c栄a th亥n.

Ba là: Tr逢運ng phái Vedànta

Vêdànta chính là:

+ S詠 hoàn thi羽n kinh Vêda.

+ Là h丑c thuy院t tri院t h丑c Tôn giáo, ra đ運i trên c挨 s荏 t逢 t逢荏ng c栄a Upanishad.

+ Trên c挨 s荏 chú gi違i kinh Vêda và Upanishad, tr逢運ng phái Vêdànta đ逢a ra nh英ng k院t lu壱n

tri院t lý siêu hình bi羽n gi違i duy tâm v隠 nguyên nhân hình thành v┡ tr映 và v衣n v壱t.

H丑 coi Brahman là linh h欝n v┡ tr映, v┄nh h茨ng; còn Atman là linh h欝n cá th吋, m瓜t b瓜 ph壱n

c栄a linh h欝n t嘘i cao, t泳c Th逢嬰ng đ院 Brahman.

B嘘n là: Tr逢運ng phái Yoga

Là tr逢運ng phái có tính c詠c đoan c栄a ch栄 ngh┄a duy tâm, bi吋u hi羽n khuynh h逢噂ng suy

thoái v隠 t逢 t逢荏ng c栄a xã h瓜i 遺n A瓜 trong th運i k┻ c鰻 đi吋n.

Yoga có ngh┄a là “ s詠 liên k院t” hay “ h嬰p nh医t tâm th吋 v隠 m瓜t kh嘘i”. N瓜i dung c挨 b違n là

đ隠 c壱p t噂i nh英ng ph逢挨ng pháp tu luy羽n mà ng逢運i tu hành ph違i th詠c hi羽n, nh茨m gi違i thoát linh h欝n

kh臼i s詠 tác đ瓜ng c栄a các giác quan và s詠 giàng bu瓜c c栄a th吋 xác, c栄a th院 gi噂i v壱t ch医t đ吋 tr荏 nên

trong s衣ch, đ吋 đ衣t d逢嬰c s詠 hi吋u bi院t siêu phàm, t嘘i cao và v┄nh h茨ng.

Tr逢運ng phái Yoga, Vedànta và Mimànsà đ隠u có xu h逢噂ng gi違i quy院t v医n đ隠 nhân sinh quan

theo ch栄 đích đ衣t t噂i s詠 “gi違i thoát” t嘘i h壱u: hòa đ欝ng cái Tôi (Ti吋u ngã) v噂i cái v┡ tr映 (A衣i ngã).

N<m là: Tr逢運ng phái Nyàya - Vai’sesika

Aây là hai phái khác nhau nh逢ng có nh英ng quan đi吋m tri院t h丑c t逢挨ng đ欝ng, nh医t là vào giai

đo衣n h壱u k┻ c栄a m厩i phái.

Nh英ng t逢 t逢荏ng tri院t h丑c c<n b違n c栄a hai phái này là h丑c thuy院t nguyên t穎, lý lu壱n nh壱n

th泳c và lôgic h丑c.

* Thuy院t nguyên t穎:

- B違n nguyên c栄a th院 gi噂i: đó là b嘘n y院u t嘘 v壱t ch医t: đ医t - n逢噂c - l穎a - gió (hay không khí).

Nh英ng y院u t嘘 này l衣i đ逢嬰c quy vào b違n nguyên duy nh医t chính là các Anu- hay còn g丑i là nguyên

t穎. Aó là nh英ng h衣t nh臼 v壱t ch医t không đ欝ng nh医t, b医t bi院n, v┄nh h茨ng, đ逢嬰c phân bi羽t 荏 ch医t

l逢嬰ng, kh嘘i l逢嬰ng và hình d衣ng, t欝n t衣i trong m瓜t môi tr逢運ng đ員c bi羽t, trong không gian và th運i

gian, s詠 k院t h嬰p c栄a các nguyên t穎 khác nhau s詠 t衣o ra s詠 đa d衣ng c栄a gi噂i t詠 nhiên.

15

Ch⇔¬ng 2: Khái l⇔ぢc lおch sぬ triｘt hがc tr⇔ずc Mác

- Phái này còn cho r茨ng có s詠 t欝n t衣i c栄a nh英ng linh h欝n 荏 nh英ng tr衣ng thái ph映 thu瓜c ho員c

荏 ngoài nh英ng nguyên t穎 v壱t ch医t, đ逢嬰c g丑i là Ya; mà đ員c tính c栄a nó đ逢嬰c th吋 hi羽n ra nh逢 逢噂c

v丑ng, ý chí, vui, bu欝n, gi壱n h運n, v.v…

A吋 ph嘘i h嬰p, đi隠u ph嘘i s詠 tác đ瓜ng c栄a các linh h欝n gi違i thoát ra kh臼i các nguyên t穎. N<ng

l詠c này, phái Nyàya cho là th亥n Isvara, còn phái Vai’sesika thì g丑i là n<ng l詠c vô hình, không th吋

dùng t逢 duy, ngôn ng英 đ吋 bi羽n gi違i.

* V隠 nh壱n th泳c lu壱n và lôgíc h丑c

- Th瑛a nh壱n s詠 t欝n t衣i khách quan c栄a đ嘘i t逢嬰ng nh壱n th泳c; đ隠 cao vai trò c栄a kinh nghi羽m

trong nh壱n th泳c..v.v. Th逢噂c đo duy nh医t đ吋 ki吋m tra tính chân lý c栄a các tri th泳c là th詠c ti宇n.

- Lôgíc: Hình th泳c bi羽n lu壱n đ逢嬰c phái này đ逢a ra có th吋 g丑i là “ng┡ đo衣n lu壱n”, g欝m n<m

m羽nh đ隠:

Ví d映:

1. Lu壱n đ隠 : A欝i có l穎a cháy;

2. Nguyên nhân: Vì đ欝i b嘘c khói;

3. Thí d映: B医t c泳 cái gì b嘘c khói đ隠u có l穎a cháy; thí d映: b院p lò;

4. Suy đoán: đ欝i b嘘c khói thì không th吋 không có l穎a cháy;

5. K院t lu壱n: Do đó, đ欝i có l穎a cháy.

Các phái Nyàya và Vai’sesika ban đ亥u có t逢 t逢荏ng vô th亥n đ医u tranh ch嘘ng ch栄 ngh┄a duy

tâm tri院t h丑c. Song 荏 giai đo衣n cu嘘i, h丑 l衣i có th亥n và cho r茨ng th亥n đã dùng nguyên t穎 đ吋 xây

d詠ng nên th院 gi噂i.

b. Các tr⇔ぜng phái không chính thぐng

M瓜t là: Tr逢運ng phái Jaina

Jaina là m瓜t tôn giáo xu医t hi羽n g亥n đ欝ng th運i v噂i ph壱t giáo. Ng逢運i sáng l壱p tr逢運ng phái này

tên là Mahavira, còn có hi羽u là Jaina (ngh┄a là chi院n th逸ng).

Tr逢運ng phái này t詠 đ員t cho mình nhi羽m v映 là tìm ra con đ逢運ng và ph逢挨ng ti羽n đ逢a l衣i s詠 gi違i

thoát cho con ng逢運i, nh逢ng l衣i ph栄 nh壱n s詠 t欝n t衣i c栄a Brahman (tinh th亥n v┡ tr映).

* V隠 b違n th吋 lu壱n: H丑c thuy院t tri院t h丑c này đ隠 cao thuy院t t逢挨ng đ嘘i, theo thuy院t này:

+ T欝n t衣i đ亥u tiên là b医t bi院n, vô th栄y, vô chung, s詠 bi院n chuy吋n c栄a v衣n v壱t là không cùng.

+ Th院 gi噂i v衣n v壱t v瑛a b医t bi院n v瑛a bi院n chuy吋n. Cái b医t bi院n, v┄nh h茨ng là v壱t ch医t; cái

không b医t bi院n, không v┄nh h茨ng là các d衣ng c栄a v壱t ch医t, gi嘘ng nh逢 đ医t sét không thay đ鰻i,

nh逢ng nh英ng cái bình n員n b茨ng đ医t sét thì luôn thay đ鰻i.

* V隠 nh壱n th泳c lu壱n: Jaina cho r茨ng nh壱n th泳c là s詠 ph違n ánh th院 gi噂i, ph違n ánh tính bi院n

chuy吋n liên t映c c栄a th院 gi噂iTôma.

A吋 nh壱n th泳c th院 gi噂i ph違i xây d詠ng và s穎 d映ng h羽 th嘘ng các khái ni羽m nh逢 là các công c映

đ欝ng th運i c┡ng là k院t qu違 c栄a s詠 nh壱n th泳c. M瓜t s嘘 khái ni羽m ch栄 y院u nh逢 sau:

16