Bài giảng sức khỏe môi trường

TRƯỜ NG Đ Ạ I HỌC Y DƯỢC - Đ Ạ I HỌC THÁI NGUYÊN

B Ộ MÔ N MÔ I TRƯ Ờ N G - Đ Ộ C CHẤ T

+

B À I GIẢN G

SỨC KHOE MÔI TRƯỜNG

Chủ biên

Ts Hạc Văn Vinh

Tham gia biên soạn

1. Ts Hạc Văn Vinh

2. Ths Phùng Đức Trung

3. Ts Nguyễn Thị Quỳnh Hoa

4. Ths Hà Xuân sơn

THÁI NGUYÊN, NĂM 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

L Ờ I GIỚ I THIỆU

Để góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy cho sinh viên học

tập dựa vào cộng đồng, bộ môn Môi trường Độc chất đã biên

soạn tập tài liệu học tập cho đối tượng sinh viên chính quy năm

t h ứ 3 học theo tín chỉ. Tập tài liệu này gồm 2 phần:

Phần 1: Lý thuyế t về Sức khoe môi trường

Phần 2: Một số kỹ thuật thực hành về môi trường

Tài liệu này là những vấn đề cơ bản giúp cho sinh viên có

được những kiến thức về sức khoe môi trường, một vấn đề mang

tính thời sự quốc t ế . Tài liệu này được biên soạn dựa trên mục tiêu

và nội dung khung chương trình dự án Hà Lan và CBE, được cập

nhập những thông tin, kiến thức mới trên cơ sở phương pháp

giảng dạy, học tập theo hướng tích cực có th ể giúp sinh viên tự

học và lượng giá.

Tuy nhiên trong quá trình biên soạn, không th ể tránh khỏi

những thiếu sót, rất mong các bạn đồng nghiệp đóng góp ý kiến

đ ể những lần tái bản sau nội dung cuốn sách được phong phú và

hoàn chỉnh hơn.

Xin trân trọng cảm ơn !

Trưởng bộ môn

Ts Hạc Văn Vinh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

MỤC LỤC

Trang

Phần 1: Lý thuyế t

Ì Đại cương về môi trường và sức khoe Ì

•' 2 ô nhiễm không khí và sức khoe cộng đồng 7

y 3 ô nhiễm đất và sức khoe cộng đồng, xử lý chất thải 22

4 ô nhiễm nước và sức khoe cộng đồng 35

5 Vệ sinh nhà ở 61

r 6 Vệ sinh các cơ sở điều trị 67

X 7 Vệ sinh trường học 78

Phâ n 2: Thực hàn h

8 Kỹ thuật lấy mẫu nước và các test xử lý nước 87

9 Định lượng một số chất hoa học trong nước 90

10 Đánh giá vệ sinh lớp học 94

Tài liệu tham khảo 97

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Trường Đại hục y Dược Thái Nguyên Bộ môn MỎI trường - Độc chát

ĐẠI CƯƠNG VÈ MÔI TRƯỜNG VÀ sứ c KHOE (2 tiết)

MỤC TIÊU:

Sau khi học xong bài này sinh viên có khá năng:

Ì. Nêu được khái niệm môi trường, sức khoe, các cấp độ tiếp xúc môi trường.

2. Trình bày được các yếu tố của môi trường ảnh hưởng đến sức khoe.

3. Trình bày được phương pháp dịch tễ học để đánh giá tác động cùa môi

trường tới sức khoe.

NỘI DUNG:

1. Sức khoe môi trường

1.1. Khái niệm môi trường và chức năng môi trường

1.1.1. Môi trường

Môi trường là toàn thể hoàn cảnh tự nhiên (đất, nước, không khí, ánh sáng,

vi sinh vật ...). hoàn cảnh xã hội (phong tục, tín ngưỡng, sinh hoạt văn hóa, nghề

nghiệp, gia đình...) tạo thành những điều kiện sống bao quanh con người, có ảnh

hưởng đến đời sống và sức khỏe của con người. (Từ điển tiếng việt, Wikipedia)

ỉ. 1.2. Chức năng của môi trường

Môi trường là không gian sống của con người, là một lớp bào vệ chắc chắn,

ngăn ngừa cho con người khỏi mọi sự đe dọa về bệnh tật, về chất lượng cuộc sống

nếu như môi trường đó trong lành. Trên 80 % bệnh nhiễm trùng đường tiêu hóa liên

quan đến sử dụng nguồn nước bị ô nhiễm.

Môi trường là nơi cung cấp nhiều tài nguyên cần thiết cho cuộc sống và hoạt

động sản xuất của con người (Ví dụ: nước, không khí không thể thiếu được đổi với

sự sống của con người cũng như đối với mọi sinh vật sống...)

Môi trường cũng là nơi chứa đựng các chất thải do con người tạo ra trong

cuộc sống và hoạt động sản xuất. Vì vậy nó chính là nguồn gây nên mọi bệnh tật,

phá hoại cuộc sổng hạnh phúc của con người. Quá trình phát triển của xã hội, nếu

như môi trường đó bị huy hoại, ô nhiễm. Trung bình mỗi ngày mỗi người thải 0,4"

kg chất thải rắn ra môi trường, nếu việc quản lý, xử lý chất thải không được quan

tâm đúng mức đối với từng cá nhân, gia đình và cộng đồng thì nguy cơ môi trường

sống xung quanh chúng ta sẽ bị phá hủy và bị ô nhiễm.

Môi trường và sức khỏe con người có mối liên quan chặt chẽ với nhau. Nêu

sử dụng khai thác hợp lý nó sẽ đem lại nguồn lợi lớn về kinh tế, sức khỏe cho con

người và ngược lại nếu không biết cách bảo vệ, xây dựng phát triển và sử dụng môi

trường sống hợp lý thì môi trường sẽ tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến sức khoe,

tạo ra các yếu tố nguy cơ cho sức khoe, bệnh tật của con người. Bào vệ môi trường

sống xung quanh ta không phải là trách nhiệm cùa riêng ai, mà là trách nhiệm của

từng cá nhân, gia đình và cộng đồng dân cư.

Một môi trường trong lành giống như chiếc áo giáp bao quanh cuộc sống cùa

chúng ta hỗ trợ con người tránh khỏi các nguy cơ đối với sức khoe và đảm bảo chất

Ì

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Trưởng Đại học Y Dược Thái \ t,'ỉ/\ cu Bọ màn Mó: trướng - Độc chắt

lượng cuộc sống. Ngược lại. nếu các chất thải (lỏna. rắn. khi) không được xử lý tót.

mõi trường không được bảo \ ệ và tôn trọng đúng mức. nó sẽ là nguy cơ cho ốm

đau. bệnh tật đối với cá nhân. gia đình \à cộng đồng.

1.2 . Sức khoe và các yếu tố quyết định sức khoe

1.2.1. Định nghĩa về sức khoe

Theo tổ chức Ỵ tế thế giới (WHO): "Sức khoe là trạng thái thoải mải cà về

thê chất. tám thần và xã hội, chứ không chi đom thuần là không có bệnh hay tật"

Nhu vậy. sức khoe là sự phối hợp hài hoa cà ba thành phần: thể lực. tâm thần

và xã hội. Ba thành phân nà} có quan hệ mật thiẽt với nhau. tác động qua lại với

nhau. hợp thành sức khoe con người.

Sức khoe thê chất: Thể hiện ờ trìnhđộ phát triển thể hình, thể lực của cơ thể

và khả năng thích ứna cùa cơ thể với điều kiện sống. lạoj!ộng. Thể hình (tầm vóc)

được thể hiện ờ sự phát triển chịềucao. cân nặng và tỵ lệ giữa các bộ phận cơ thề.

Thè lực được thể hiện ờ mức độ phát triền cùa các tố chất thể lực như sức mạnh. sức

nhanh, sức bền. sức dẻo dai và sự khéo léo.

Sức khỏe tàm thần: Thê hiện ờ khả năng tự làm chủ đựơc bản thân. luôn giữ

được thăna bằng trong lý trí và tình cảm.

Sức khoe xã hội: Thể hiện thể chế xã hội. các quy định về luật pháp chế độ

chính trị xã hội. mối quan hệ giữa con người trong xã hội, khả năng hoa nhập của

con naười với xã hội và khả năng tác động nhầm cải tạo môi trườna xã hội đó.

1.2.2. Các yếu tố quyết định sức khoe.

Sức khoe của mọi người do ba yếu tố quyết định là: Di truyền, môi trường và

lôi sống. Trong đó. môi trường và lòi sống liên quan mật thiết với sức khỏe và

chúng có mối quan hệ. tương tác lẫn nhau. Lối sống lành mạnh có tác động tích cực

đến sức khỏe như: Sinh hoạt điều độ. ăn uốne đù chất. hợp lý trong chế độ dinh

dưỡng và khâu phần ăn. duy trì nếp sống lành mạnh. vi dụ: Không uổng quá nhiều

rượu. không hút thuốc, khám kiểm tra sức khỏe định kỷ. duy trì chế độ luyện táp thể

thao... .đều có tác dụna tót đối với việc bảo \ ệ và nàng cao sức khỏe.

Hiện nay % iệc tác động trực tiếp lên yếu tố di truyền cùa con người, để bào

vệ nâng cao sức khoe còn hạn chế. Nhưng chúng ta có thể chú động tác động lên

môi trường (phòng, chông ô nhiêm môi trường, chăm sóc môi trường cơ bản) xây

dựng một lối sống lành mạnh, khoa học. nhằm không ngừng nâng cao sức khoe cá

nhàn và cộng đồng.

1.3. Sức khoe môi trường

1.3.1. Khái niệm sức khói môi trường.

Sức khoe môi trường là "Trạng thải sức khoe cùa con người liên quan và

chịu tác động cùa các yêu tô môi trường xung quanh".

Con naười phụ thuộc vào môi trường xung quanh và được hình thành từ môi

trườna này. cho nên việc bảo vệ môi trường chính lá bào vệ chinh sức khoe con

người.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên Bộ môn Mủi trường - Dộc chất

Trong tổng số các bệnh tật của con người có tới 25% bệnh tật liên quan đến môi

trường, trong đó có tới 80% các loại bệnh gây nên do nước hoặc liên quan đến nước.

Người ta thấy 80 % tất cả các bệnh ung thư liên quan đến môi trường (Mút thuốc, dinh

dưỡng, các yếu tố môi trường khác)

1.3.2. Các yếu tố ảnh hưởng môi trường đến sức khoe:

1.3.2.1. Mối liên quan giữa môi trường và sức khoe: Con người sống và

hoạt động trong môi trường bao gồm rất nhiều yếu tố, trong đó có nhiều yếu tố tác

hại đến sức khoe

Các yếu tố tâm lý

Stress, công việc lặp đi

lặp lại, tiền lương, các

môi quan hệ giữa con

người, tập quán vv...

Các yếu tố sinh học

Vi khuẩn, vi rút, ký sinh

vật.

Các yếu tố tai nạn

Tình trạng nguy hiểm,

thảm hoa tự nhiên, tai

nạn thương tích

Các yếu tố vật lý

- Tiếngjịn, khí hậu

- IGánh nặng công việc

- Anh sáng, bức xạ v.v.

t

Các yếu tố hoa học

Hoa chất, Bụi, thuốc kích

thích da, các chất cho thêm

vào thực phẩm...

Các yếu tố mối trường ảnh hưởng đến sức khoe.

1.3.2.2. Ảnh hưởng khác nhau môi trường đến các cá thể: Mức đô, kết quả

cùa các tác động của các yếu tố môi cũng rất khác nhau, phụ thuộc vào đặc điểm

của mỗi người như tuổi, giới tính, điều kiện sinh lý

Di truyền

Dinh dưỡng

Bệnh tật

3

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Trường Đại học y Dược Thái \ xuyên Bọ mòn \ỈÕI trường - Độc chát

Các yếu tố trong môi trườns cơ bản như môi trường đất, môi trường nước. môi

trường không khi. môi trườna xã hội. rnõi trường học tập. môi trường nòng thôn đêu

có sự ảnh hường tới sức khoe của con người.

2. Các cấp độ tiếp xúc môi trường.

2. ỉ. Khải niệm về môi trường tiếp xúc:

Con người phụ thuộc vào môi trườna bao quanh và phát triển trong môi

trường này. cho nên việc bảo vệ môi trường sông chính là việc bảo vệ sự cân băng

động cùa nó. Mục đích cuối cùns cùa các biện pháp bảo vệ môi trường là tạo điêu

kiện thuận lợi cho con người, bào đàm một cuộc sông lành mạnh vẻ thê chát và tinh

thần.

Khoa học môi trường nghiên cứu mối quan hệ qua lại giữa con người và môi

trường, ảnh hường của con người đèn môi trường và ngược lại. Môi trường sông bị

ô nhiễm là do con người tác động ngày càng mạnh vào trái đất. đó là sự gia tăng vè

công nghiệp hoa, đô thị hoa, tăng dân số YV... ảnh hường tới điều kiện sống cần thièt

của con người.

Các nghiên cứu dịch tễ học có thể liên quan tới các cá thể riêng lẻ. các nhóm

người sống và làm việc cùng nhau hoặc với dân cư ờ các vùng hay các nước nhát

định nào đó. Cách đánh giá tiếp xúc phù hợp phải được thực hiện theo mục tiêu thực

tiễn. các môi truờne mà trong đó con người hoạt động có thể được xem ờ 4 cấp nhu sau:

2.2. Các cấp độ về môi trường tiếp xúc: Có 4 cấp độ tiếp xúc môi trường:

+ Môi trường gia đinh: Còn gọi là "Vi môi trường", nó liên quan tới môi

trường nhà ờ. Việc tiếp xúc có thể được xác định do tình trạng bụi, vi khí hậu nhà

ờ, các thói quen ăn uống cùa cá nhân hay gia đình. dụng cụ nấu nuông, các thú vui

và các thói quen khác (chẳng hạn hút thuốc hay uống rượu), việc sử dụng các phép

trị liệu. các loại thuốc, mỹ phẩm, thuốc sát trùng, hoa chất bảo vệ thúc vật.

+ Môi trường làm việc: Đối tuông có thể sống phần lớn cuộc đời của họ trona

các môi trường nghề nghiệp như mò than. xương thép VA'. Nơi có thể có các vấn đề

riêng về môi trường. Các thời kỳ học tập ờ trường hoặc ờ cơ sở giáo dục khác nhau

cũng được xem xét trong dạng môi trường này. ờ khu vực này thường liên quan đến

tính chất nghề nghiệp cùa cá thê.

+ Môi trường cộng đồng: Trong khu vực có giới hạn như tiểu khu, thôn xóm.

xà. quận. huyện mà con người trực tiếp sinh sống tại đó. Họ có thể bị tác động bời ô

nhiễm không khí, tiếng ồn. nước thải, tập quán sinh hoạt. các yếu tố xã hội khác của

cộng đồng: An ninh chính trị. các tệ nạn xã hội. phong trào văn hoa, thể thao v\...

+ Môi trường khu vực: Đối tượng sống trong một Nùng khí hậu riêng nào đó.

ờ một kinh độ. vĩ độ và cao độ nào đó v.v. Ví dụ khu \ạrc đồng bàng, miền núi. ven

biển hoặc khu vực nhiệt đới. ôn đới. hàn đới. Những thảm hoa do thiên tai eâv nên

trong năm qua tại Việt Nam. cũng như các nước trona khu vực Đòng Á cho thấy

môi trường ảnh hường lớn. gày thiệt hại nehiêm trọne đến tính mạng. kinh tế. gà}

nên hậu quả nặng nè cho nhiều nước các nước trong khu vực.

4

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn