Bài Giảng An Toàn Và Vệ Sinh Lao Động

AN TOµN Vµ

VÖ SINH LAO §éNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP - 2020

ThS. ĐẶNG THỊ TỐ LOAN

ThS. ĐẶNG THỊ TỐ LOAN

BÀI GIẢNG

AN TOÀN VÀ VỆ SINH LAO ĐỘNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP - 2020

i

MỤC LỤC

Mục lục...............................................................................................................i

Danh mục các từ viết tắt...................................................................................vi

Danh mục các bảng .........................................................................................vii

Danh mục các hình ..........................................................................................vii

Lời nói đầu.........................................................................................................1

Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ AN TOÀN LAO ĐỘNG........2

1.1. Những khái niệm cơ bản.................................................................................. 3

1.1.1. Khái niệm về an toàn - vệ sinh lao động................................................... 3

1.1.2. Điều kiện lao động .................................................................................... 3

1.1.3. Các yếu tố nguy hiểm và có hại................................................................. 4

1.1.4. Tai nạn lao động ....................................................................................... 7

1.1.5. Bệnh nghề nghiệp ...................................................................................... 7

1.2. Mục đích, ý nghĩa, tính chất của công tác an toàn - vệ sinh lao động............. 7

1.2.1. Mục đích của công tác an toàn - vệ sinh lao động.................................... 7

1.2.2. Ý nghĩa của công tác an toàn - vệ sinh lao động ...................................... 8

1.2.3. Tính chất của công tác an toàn - vệ sinh lao động ................................. 10

1.3. Những nội dung chủ yếu của công tác an toàn - vệ sinh lao động ................ 11

1.3.1. Kỹ thuật an toàn ...................................................................................... 11

1.3.2. Vệ sinh lao động...................................................................................... 12

1.3.3. Chính sách, chế độ an toàn - vệ sinh lao động ....................................... 13

1.3.4. Kỹ thuật phòng chống cháy, nổ............................................................... 13

Chương 2. LUẬT PHÁP, CHỀ ĐỘ CHÍNH SÁCH VỀ AN TOÀN VÀ VỆ

SINH LAO ĐỘNG.........................................................................................14

2.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về an toàn, vệ sinh lao động .................. 14

2.2. Tình hình tổ chức thực hiện công tác an toàn, vệ sinh lao động ................... 14

2.3. Bố cục của luật An toàn - vệ sinh lao động năm 2015 .................................. 15

2.4. Những nội dung cơ bản của luật An toàn và Vệ sinh lao động 2015 ............ 17

2.4.1. Về chính sách của Nhà nước về an toàn, vệ sinh lao động (Điều 4) ...... 17

2.4.2. Nguyên tắc bảo đảm an toàn vệ sinh lao động ....................................... 17

2.4.3. Quyền và nghĩa vụ về an toàn, vệ sinh lao động của người lao động

(có hợp đồng) ................................................................................................... 18

ii

2.4.4. Quyền và nghĩa vụ về an toàn, vệ sinh lao động của người sử dụng lao

động (Theo điều 7) .............................................................................................19

2.5. Chế độ bảo hộ lao động, chăm sóc sức khỏe người lao động (Theo luật

ATVSLĐ 2015).......................................................................................................20

2.5.1. Khám sức khỏe và điều trị bệnh nghề nghiệp cho người lao động..........20

2.5.2. Bồi dưỡng bằng hiện vật ..........................................................................21

2.5.3. Thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi (Theo luật Lao động năm 2012,

Nghị định 45/2013/NĐ-CP) ...............................................................................21

2.6. Khai báo, thống kê, báo cáo, điều tra sự cố kỹ thuật gây mất an toàn, vệ sinh

lao động, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp (Theo luật ATVSLĐ 2015)............24

2.6.1. Khai báo tai nạn lao động, sự cố kỹ thuật gây mất an toàn, vệ sinh lao

động....................................................................................................................24

2.6.2. Trách nhiệm của người sử dụng lao động đối với người lao động bị tai

nạn lao động, bệnh nghề nghiệp ........................................................................25

2.7. Chế độ bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp (Theo luật

ATVSLĐ 2015) .....................................................................................................26

2.8. Về bảo đảm an toàn, vệ sinh lao động đối với một số lao động đặc thù

(Theo luật ATVSLĐ 2015).....................................................................................27

2.9. Bảo đảm an toàn, vệ sinh lao động đối với cơ sở sản xuất, kinh doanh.........28

2.10. Quản lý nhà nước về an toàn, vệ sinh lao động............................................29

Chương 3. KỸ THUẬT VỆ SINH LAO ĐỘNG ........................................ 31

3.1. Những vấn đề chung về kỹ thuật vệ sinh lao động.........................................31

3.1.1. Đối tượng và nhiệm vụ của vệ sinh lao động...........................................31

3.1.2. Các bệnh nghề nghiệp..............................................................................32

3.2. Các yếu tố có hại thường gặp trong môi trường lao động..............................33

3.2.1. Yếu tố vi khí hậu.......................................................................................33

3.2.2. Tiếng ồn trong sản xuất............................................................................39

3.2.3. Rung động trong sản xuất ........................................................................43

3.2.4. Phòng chống bụi trong sản xuất ..............................................................47

3.2.5. Chiếu sáng trong sản xuất........................................................................51

3.2.6. Bức xạ ion hóa .........................................................................................58

3.2.7. An toàn khi làm việc với hóa chất và kim loại nặng ................................62

Chương 4. CÁC GIẢI PHÁP KỸ THUẬT AN TOÀN ............................. 73

4.1. Các yếu tố nguy hiểm gây chấn thương trong sản xuất và cách phân loại.....73

iii

4.1.1. Các yếu tố nguy hiểm gây chấn thương trong sản xuất .......................... 73

4.1.2. Phân loại các nguyên nhân gây chấn thương sản xuất........................... 74

4.2. Các biện pháp và phương tiện kỹ thuật an toàn cơ bản ................................. 75

4.2.1. Biện pháp an toàn dự phòng tính đến yếu tố con người ......................... 75

4.2.2. Thiết bị che chắn ..................................................................................... 76

4.2.3. Thiết bị và cơ cấu phòng ngừa................................................................ 77

4.2.4. Tín hiệu an toàn....................................................................................... 79

4.2.5. Khoảng cách an toàn............................................................................... 81

4.2.6. Cơ khí hóa, tự động hóa và điều khiển từ xa .......................................... 83

4.2.7. Trang bị phương tiện bảo vệ cá nhân trong lao động ............................ 84

4.2.8. Khám nghiệm và kiểm định an toàn máy móc, thiết bị ........................... 88

Chương 5. AN TOÀN ĐIỆN.........................................................................90

5.1. Những vấn đề cơ bản về an toàn điện............................................................ 90

5.1.1. Tác động của dòng điện đối với cơ thể người......................................... 90

5.1.2. Một số yếu tố quyết định mức độ tai nạn điện ........................................ 90

5.1.3. Phân bố áp trong đất tại vùng dòng điện rò ........................................... 92

5.2. Các nguyên nhân dẫn đến tai nạn điện giật ................................................... 93

5.3. Xử lý và cấp cứu người bị tai nạn điện.......................................................... 94

5.3.1. Tách nạn nhân ra khỏi nguồn điện.......................................................... 94

5.3.2. Sơ cứu...................................................................................................... 95

5.4. Các biện pháp cần thiết để bảo đảm an toàn điện.......................................... 96

5.4.1. Quy tắc chung đảm bảo an toàn điện...................................................... 96

5.4.2. Các biện pháp kỹ thuật an toàn điện....................................................... 97

5.5. Nối đất bảo vệ thiết bị.................................................................................... 98

5.6. Bảo vệ nối dây trung tính............................................................................. 101

5.7. Các đối tượng thiết bị cần nối đất, nối không.............................................. 102

Chương 6. AN TOÀN TRONG XÂY DỰNG...........................................104

6.1. Phân tích điều kiện lao động và những tai nạn thường gặp trong xây dựng 104

6.1.1. Điều kiện lao động của ngành xây dựng............................................... 104

6.1.2. Các tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp thường gặp trong xây dựng... 105

6.2. Những nguyên nhân gây ra tai nạn trong xây dựng..................................... 106

6.2.1. Những nguyên nhân về thiết kế và thi công công trình......................... 106

6.2.2. Nguyên nhân về kỹ thuật ....................................................................... 108

iv

6.2.3. Nguyên nhân về tổ chức .........................................................................108

6.2.4. Nguyên nhân do môi trường và điều kiện làm việc................................108

6.2.5. Nguyên nhân do bản thân người lao động.............................................109

6.3. Những yêu cầu đảm bảo an toàn khi thiết kế xí nghiệp công nghiệp (Theo

QCVN 06-2010/BXD)..........................................................................................109

6.3.1. Những yêu cầu về an toàn và vệ sinh công nghiệp khi thiết kế tổng thể

mặt bằng...........................................................................................................109

6.3.2. Những yếu tố cần thiết đảm bảo an toàn khi thiết kế phân xưởng sản xuất .111

6.4. Những yêu cầu an toàn khi tổ chức thi công ................................................113

6.4.1. Yêu cầu an toàn tối thiểu khi lựa chọn giải pháp công nghệ xây dựng.113

6.4.2. Yêu cầu an toàn khi lập tiến độ thi công................................................113

6.4.3. Yêu cầu an toàn trong việc bố trí mặt bằng thi công.............................114

6.5. Kỹ thuật an toàn trong một số lĩnh vực ........................................................115

6.5.1. Kỹ thuật an toàn khi làm việc trên cao ..................................................115

6.5.2. Kỹ thuật an toàn khi thi công ở độ sâu ..................................................119

6.5.3. Kỹ thuật an toàn khi thi công bê tông cốt thép ......................................119

6.5.4. Kỹ thuật an toàn khi sử dụng máy móc trong xây dựng ........................121

Chương 7. AN TOÀN TRONG CƠ KHÍ.................................................. 127

7.1. Các yếu tố nguy hiểm trong cơ khí...............................................................127

7.1.1. Định nghĩa về những mối nguy hiểm trong cơ khí.................................127

7.1.2. Các tai nạn thường xảy ra trong cơ khí .................................................128

7.1.3. Nguyên nhân gây tai nạn lao động trong gia công cơ khí.....................129

7.1.4. Các giải pháp kỹ thuật an toàn ..............................................................131

7.2. An toàn khi sử dụng máy công cụ ................................................................134

7.2.1. An toàn trên máy tiện .............................................................................134

7.2.2. An toàn trên máy phay ...........................................................................135

7.2.3. An toàn trên máy mài hai đá (TCVN 3152:1979 về dụng cụ mài) ........137

7.2.4. An toàn trên máy đột, dập, cắt cán ........................................................138

Chương 8. PHÒNG CHỐNG CHÁY, NỔ................................................ 141

8.1. Ý nghĩa, vai trò của quá trình cháy..............................................................141

8.2. Những kiến thức cơ bản về cháy, nổ ............................................................141

8.2.1. Một số khái niệm ....................................................................................141

8.2.2. Điều kiện cần và đủ để quá trình cháy xảy ra .......................................143

v

8.3. Nguyên nhân gây ra cháy, nổ ...................................................................... 144

8.3.1. Cháy do điện.......................................................................................... 144

8.3.2. Do thiên nhiên ....................................................................................... 145

8.3.3. Do hóa chất tác dụng với nhau ............................................................. 145

8.3.4. Do ma sát, va chạm giữa các chi tiết .................................................... 145

8.3.5. Cháy, nổ do vi phạm quy trình an toàn PCCC ..................................... 145

8.3.6. Cháy, nổ do bụi ..................................................................................... 145

8.4. Nguyên tắc, nguyên lý và các phương pháp trong PCCC ........................... 145

8.4.1. Nguyên tắc phòng cháy và chữa cháy (Điều 4 Luật số 27/2001/QH10 của

Quốc hội: Luật Phòng cháy và Chữa cháy).................................................... 145

8.4.2. Nguyên lý phòng, chống cháy, nổ ......................................................... 146

8.4.3. Các biện pháp cơ bản trong phòng cháy chữa cháy............................. 146

8.4.4. Các phương pháp chữa cháy cơ bản..................................................... 147

8.4.5. Quy trình chữa cháy một vụ cháy ở cơ sở............................................. 147

8.5. Các phương tiện, thiết bị chữa cháy ............................................................ 148

8.5.1. Các chất chữa cháy ............................................................................... 148

8.5.2. Xe chữa cháy chuyên dụng.................................................................... 150

8.5.3. Hệ thống báo cháy và chữa cháy tự động............................................. 150

8.5.4. Các phương tiện, trang bị chữa cháy tại chỗ........................................ 152

8.6. Nguyên nhân gây nổ .................................................................................... 155

8.7. Biện pháp an toàn phòng chống nổ.............................................................. 155

Tài liệu tham khảo.........................................................................................156

Phụ lục 01 ......................................................................................................157

Phụ lục 02 ......................................................................................................158

vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Nghĩa của từ viết tắt

ATVSLĐ Vệ sinh lao động

NNĐHNN Nghề nghiệp độc hại nguy hiểm

PTBVCN Phương tiện bảo vệ cá nhân

BXIOH Bức xạ ion hóa

NLĐ Người lao động

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1. Giá trị cho phép vi khí hậu tại nơi làm việc............................................. 35

Bảng 3.2. Vận tốc chuyển động của dòng không khí tắm thay đổi theo nhiệt độ.... 37

Bảng 3.3. Các trị số gần đúng về mức ồn của một số nguồn .................................. 40

Bảng 3.4. Tiêu chuẩn mức rung cho phép................................................................ 44

Bảng 3.5. Tỷ lệ lắng đọng bụi cao lanh trên đường hô hấp ..................................... 49

Bảng 3.6. Cách treo đèn huỳnh quang tại nơi làm việc ........................................... 57

Bảng 3.7. Cách treo đèn nung nóng tại nơi làm việc ............................................... 57

Bảng 5.1. Tác động của dòng điện lên cơ thể người................................................ 91

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 3.1. Phương tiện cá nhân giảm tiếng ồn .......................................................... 43

Hình 3.2. Các giải pháp kỹ thuật chống rung động.................................................. 46

Hình 3.3. Phương tiện cá nhân chống rung động..................................................... 47

Hình 3.4. Quan hệ giữa quang thông và độ rọi ........................................................ 52

Hình 3.5. Hướng lấy ánh sáng tự nhiên ................................................................... 54

Hình 3.6. Khả năng ion hóa của các bức xạ............................................................. 59

Hình 4.1. Tư thế nâng vật nặng................................................................................ 75

Hình 4.2. Thiết bị che chắn vùng vật liệu văng bắn................................................. 77

Hình 4.3. Thiết bị che chắn bộ phận chuyển động................................................... 77

Hình 4.4. Cơ cấu phòng ngừa thiết bị điện .............................................................. 78

Hình 4.5.a. Một số biển báo hiệu cấm trong lao động ............................................. 80

Hình 4.5.b. Một số biển báo hiệu nguy hiểm trong lao động................................... 80

Hình 4.5.c. Một số biển báo hiệu bắt buộc phải thực hiện trong lao động .............. 80

Hình 4.5.d. Một số biển báo báo hiệu chỉ dẫn, nhắc nhở......................................... 81

Hình 4.6. Khoảng cách an toàn giữa đường dây điện cao thế với công trình xây

dựng.......................................................................................................................... 83

Hình 4.7. Phương tiện cá nhân bảo vệ mắt và mặt................................................... 85

Hình 4.8. Phương tiện bảo vệ cơ quan hô hấp........................................................... 86

Hình 4.9. Phương tiện bảo vệ cơ quan thính giác .................................................... 86

viii

Hình 4.10. Các loại phương tiện bảo vệ cá nhân ......................................................87

Hình 5.1. Phân bố điện thế trên đất và điện áp bước ................................................92

Hình 5.2. Chạm gián tiếp với vật đang mang điện....................................................93

Hình 5.3. Các phương pháp tách nạn nhân ra khỏi nguồn điện hạ áp ......................95

Hình 5.4. Sơ cứu nạn nhân bị điện giật.....................................................................96

Hình 5.5. Nối đất thiết bị điện...................................................................................97

Hình 5.6. Nối đất bảo vệ thiết bị ...............................................................................99

Hình 5.7. Cấu tạo hệ thống chống sét .....................................................................100

Hình 5.8. Bảo vệ nối dây trung tính........................................................................101

Hình 6.1. Một số chân thang và góc nghiêng khi bắc thang...................................118

Hình 7.1. Vùng nguy hiểm trên các máy trong cơ khí............................................127

Hình 7.2. Phoi bắn vào mắt.....................................................................................130

Hình 7.3. Dùng 2 nút để khởi động máy.................................................................131

Hình 8.1. Sơ đồ tam giác cháy ................................................................................143

Hình 8.2. Hệ thống báo cháy tự động .....................................................................151

Hình 8.3. Hệ thống chữa cháy tự động bằng nước sprinkler ..................................152

Hình 8.4. Cấu tạo bình chữa cháy bằng CO2 ..........................................................153

Hình 8.5. Cấu tạo bình bột chữa cháy.....................................................................154

1

LỜI NÓI ĐẦU

Để đáp ứng yêu cầu học tập của sinh viên Trường Đại học Lâm nghiệp nói

chung, sinh viên Khoa Cơ điện và Công trình nói riêng, Bộ môn Công nghệ và Máy

chuyên dùng tiến hành biên soạn Bài giảng An toàn và Vệ sinh lao động theo

chương trình đào tạo đã được phê duyệt.

Cuốn Bài giảng “An toàn và Vệ sinh lao động” được biên soạn dựa trên cơ

sở kinh nghiệm giảng dạy đã được tích lũy và kế thừa các giáo trình, bài giảng An

toàn và Vệ sinh lao động, Bảo hộ lao động của nhiều trường đã được giảng dạy

trong những năm gần đây ở nước ta. Tuy nhiên, do môn An toàn và Vệ sinh lao

động chưa phải là môn học chuyên ngành đào tạo của nhà trường nên cuốn sách

chỉ đề cập những nội dung cơ bản để sinh viên có được những nhận thức đúng đắn

và những kiến thức cốt lõi của môn học để có thể tận dụng vào thực tiễn có hiệu

quả hơn.

Trong quá trình biên soạn, chúng tôi nhận được nhiều ý kiến đóng góp của các

nhà khoa học và nhiều đồng nghiệp khác. Nhân dịp này chúng tôi xin trân trọng

cảm ơn sự quan tâm và đóng góp ý kiến của các nhà khoa học, các cán bộ quản lý

đào tạo đã giúp chúng tôi hoàn thành biên soạn cuốn bài giảng này.

Mặc dù, trong quá trình biên soạn, tác giả đã cố gắng nhưng không tránh khỏi

những thiếu sót. Rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các độc giả, đặc biệt

là các nhà khoa học, các giảng viên, sinh viên và những người quan tâm để lần xuất

bản sau được hoàn thiện hơn.

Tác giả

2

3

Chương 1

NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ AN TOÀN LAO ĐỘNG

1.1. Những khái niệm cơ bản

1.1.1. Khái niệm về an toàn - vệ sinh lao động

Để xã hội tồn tại và phát triển thì hoạt động lao động sản xuất của con người là

yếu tố quyết định. Lao động của con người được thực hiện trong một hệ thống lao

động cùng với việc sử dụng những tri thức về khoa học lao động, an toàn để tạo nên

những giá trị vật chất và tinh thần cho cuộc sống con người. An toàn - vệ sinh lao

động là môn khoa học có liên quan trực tiếp đến những giá trị nói trên.

An toàn lao động là giải pháp phòng, chống tác động của các yếu tố nguy

hiểm nhằm bảo đảm không xảy ra thương tật, tử vong đối với con người trong quá

trình lao động.

Vệ sinh lao động là giải pháp phòng, chống tác động của yếu tố có hại gây

bệnh tật, làm suy giảm sức khỏe cho con người trong quá trình lao động.

1.1.2. Điều kiện lao động

Trong hoạt động sản xuất, để tạo ra của cải vật chất và giá trị tinh thần cho xã

hội, người lao động phải làm việc trong một điều kiện nhất định của môi trường sản

xuất vật chất cũng như phi sản xuất vật chất. Chúng ta gọi đó là điều kiện lao động.

Điều kiện lao động là tổng thể các yếu tố về kỹ thuật - công nghệ, tổ chức lao

động, kinh tế, xã hội, tự nhiên thể hiện qua quá trình công nghệ, công cụ lao động,

đối tượng lao động, môi trường lao động, năng lực của người lao động và sự tác

động qua lại giữa các yếu tố đó, tạo điều kiện cần thiết cho quá trình hoạt động của

con người trong quá trình lao động sản xuất.

Tình trạng tâm sinh lý của người lao động trong khi làm việc đôi khi lại chính

là nguyên nhân dễ xảy ra sự cố dẫn đến tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp cho

bản thân họ và cho người khác.

Để có thể làm tốt công tác an toàn - vệ sinh lao động, cần phải đánh giá được

các yếu tố điều kiện lao động, đặc biệt là phải phát hiện và xử lý được các yếu tố

không thuận lợi đe dọa đến an toàn và sức khỏe người lao động trong quá trình lao

động. Các yếu tố ảnh hưởng đến điều kiện lao động bao gồm:

- Máy, thiết bị, công cụ;

4

- Nhà xưởng;

- Năng lượng, nguyên vật liệu;

- Đối tượng lao động;

- Người lao động;

- Các yếu tố tự nhiên: ánh sáng, nhiệt độ, độ cao, độ sâu…;

- Các yếu tố kinh tế, văn hóa xã hội liên quan đến trạng thái tâm lý người

lao động.

Trong đó, các điều kiện lao động không thuận lợi được chua thành 2 loại chính:

- Những yếu tố nguy hiểm gây chấn thương, tai nạn lao động;

- Những yếu tố có hại đến sức khỏe gây bệnh nghề nghiệp.

Để đánh giá, phân tích điều kiện lao động cần phải tiến hành đánh giá, phân

tích đồng thời trong mối quan hệ tác động qua lại của tất cả các yếu tố trên.

1.1.3. Các yếu tố nguy hiểm và có hại

Trong một điều kiện lao động cụ thể, bao giờ cũng xuất hiện các yếu tố vật

chất có ảnh hưởng xấu, nguy hiểm, có nguy cơ gây tai nạn lao động hoặc bệnh nghề

nghiệp cho người lao động, ta gọi đó là các yếu tố nguy hiểm và có hại, cụ thể là:

1.1.3.1. Các yếu tố nguy hiểm gây chấn thương, tai nạn lao động cho người lao

động trong quá trình lao động

- Các bộ phận truyền động và chuyển động như trục máy, bánh răng, dây đai

và các loại cơ cấu truyền động khác; sự chuyển động của bản thân máy móc như ô

tô, máy trục, đoàn goòng… tạo nguy cơ cuốn, cán, kẹp, cắt… Tai nạn gây ra có thể

làm cho người lao động bị chấn thương hoặc chết.

- Nguồn nhiệt: Thường xuất hiện ở các lò nung vật liệu, kim loại nóng chảy,

nấu ăn... tạo nguy cơ bỏng, nguy cơ cháy nổ.

- Nguồn điện: Tùy theo từng mức điện áp và cường độ dòng điện tạo nguy cơ

điện giật, điện phóng, điện từ trường, cháy do chập điện… làm tê liệt hệ thống hô

hấp, tim mạch hoặc chết người.

- Vật rơi, đổ, sập: Thường là hậu quả của trạng thái vật chất không bền vững,

không ổn định gây ra như sập lò, vật rơi từ trên cao trong xây dựng; đá rơi, đá lăn

trong khai thác đá, trong đào đường hầm; đổ tường, đổ cột điện, đổ công trình trong

xây lắp; cây đổ; đổ hàng hóa trong sắp xếp kho tàng…