BA TƯ VÀ AFGHANISTAN CANH TÂN ppsx

Bán đảo Ả Rập_Chương VI

BA TƯ VÀ AFGHANISTAN CANH TÂN

Công cuộc cách mạng và duy tân của Mustapha Kémal làm rung động cả

Trung Á. Ngày 21 tháng hai năm 1921 một đảng quốc gia do một quân nhân,

Riza Khan, lãnh đạo, lật đổ triều đình Ba Tư(1) và năm ngày sau ký một

hiệp ước thân ái với Nga Xô. Riza Khan hứa không để một ngoại quốc nào

dùng Ba Tư làm "căn cứ hoạt động" và Nga Xô bằng lòng từ bỏ các đặc

quyền từ thời Nga Hoàng. Chính sách của Anh là luôn luôn giữ một số quốc

gia làm trái độn giữa Nga và Ấn Độ, nay thấy Nga chịu rút ra khỏi Ba Tư,

cũng bằng lòng rút hết quân đội gồm mười hai ngàn người về "mẫu quốc".

Vậy là Riza Khan nhờ Moscow mà cởi được cái ách của Anh. Nhưng mới

cởi được cái ách đó thì lại bực mình về thái độ kể ơn và hống hách của

Moscow. Tình thân ái bị sứt mẻ: hai bên gây gổ nhau về vấn đề đánh cá trên

biển Caspienne ở biên giới Nga và Ba Tư. Cáo già Anh vẫn rình ở bên, liền

nắm lấy cơ hội, ve vãn Riza Khan, hứa giúp đỡ; Riza Khan đáp lại, cho công

ty dầu lửa Anh - Ba Tư hoạt động dễ dàng. Moscow vội vàng tỏ vẻ hòa hảo

với Riza Khan. Nhờ vậy Ba Tư giữ được thế gần như trung lập, hơi thiên

Anh. Anh không đòi hỏi gì hơn.

Ít năm sau, Afghanistan theo chính sách Ba Tư vì thấy nó có kết quả. Quốc

vương Amanullah có óc tiến bộ, muốn canh tân quốc gia như Kémal, năm

1927 ký một hiệp ước thân ái với Nga, nhờ Nga giúp kỹ thuật gia và sỹ

quan. Nhưng ông ta đi hơi quá lố nên mất ngôi, và Nadir Khan lên thay ông,

tuyệt giao với Nga, ngưng công cuộc duy tân, nhưng cũng không liên kết

chặt chẽ với Anh. Anh cũng không cầu gì hơn.

VẤN ĐỀ HỒI GIÁO Ớ NGA SAU CUỘC CÁCH MẠNG THÁNG

MƯỜI

Vậy Nga Xô có vẻ không hung hăng, cố tranh ăn với các đế quốc Tây

phương như thời Nga Hoàng. Nguyên do một phần cũng tại còn phải giải

quyết nhiều vấn đề ở ngay trong nước: vấn đề các nhóm đối lập, vấn đề kinh

tế, vấn đề các dân tộc thiểu số, đặc biệt là các dân tộc Hồi giáo. Năm 1917,

Nga có mười sáu triệu dân gốc Thổ theo Hồi giáo và Nga Hoàng luôn luôn

phải đối phó với họ. Sau cuộc Cách Mạng Tháng Mười, họ nổi dậy, hoặc

đứng về phe cựu hoàng, hoặc đứng về phe Menchevik (phe nghịch với

Bolchevik đương cầm quyền, và ôn hòa hơn), đòi lập một quốc gia tự trị ở

Azerbaidjan, Arménie và Géorgie. Lênin lập lại được trật tự ở Azerbaìdjan,