Án treo trong pháp luật hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

HUỲNH VĂN ÚT

ÁN TREO TRONG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ

VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự

Mã số: 60380140

Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Thị Quang Vinh

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

LỜI CAM ĐOAN

Người viết Luận văn xin cam đoan rằng toàn bộ nội dung Luận văn là

kết quả của một quá trình tổng hợp và nghiên cứu nghiêm túc của riêng bản

thân người viết. Các số liệu nêu trong luận văn là trung thực. Tất cả các ý

kiến các của tác giả khác được đưa vào luận văn đều được người viết giữ

nguyên ý tưởng và trích dẫn rõ rang.

Tác giả luận văn

Huỳnh Văn Út

DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT

BLHS Bộ luật hình sự

BLHS 1999 Bộ luật hình sự năm 1999

BLHS 1985 Bộ luật hình sự năm 1999

BLTTHS 2003 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003

HĐTP Hội đồng Thẩm phán

HĐTP TANDTC Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao

Luật THAHS 2010 Luật Thi hành án hình sự năm 2010

Nghị định số 61/2000/NĐ-CP

Nghị định số 61/2000/NĐ-CP ngày 30/10/2000

của Chính phủ quy định về hình phạt tù cho

hưởng án treo

NQ-HĐTP Nghị quyết Hội đồng Thẩm phán

Nghị quyết số 01/1990/HĐTP

Nghị quyết số 01-HĐTP ngày 18/10/1990 của

Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân Tối cao

hướng dẫn áp dụng Điều 44 BLHS 1985.

Nghị quyết 01/2000/NQ-HĐTP

Nghị quyết 01/2000/NQ-HĐTP ngày 04/8/2000

của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân Tối

cao hướng dẫn áp dụng một số quy định trong

phần cung của BLHS 1999

Nghị quyết số 01/2007/NQ￾HĐTP

Nghị quyết số 01/2007/NQ-HĐTP ngày

02.10.2007 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án

nhân dân Tối cao hướng dẫn áp dụng một số

quy định của BLHS về thời hiệu thi hành bản

án, miễn chấp hành hình phạt, giảm thời hạn

chấp hành hình phat.

Thông tư liên tịch số

08/2012/TTLT/BCA-BQP￾TANDTC-VKSNDTC

Thông tư liên tịch số 08/2012/TTLT/BCA￾BQP-TANDTC-VKSNDTC ngày 14/8/2012

hướng dẫn rút ngắn thời gian thử thách án treo

TAND Tòa án nhân dân

TANDTC Tòa án nhân dân tối cao

Sắc lệnh số 21/SL/1946

Sắc lệnh số 21/SL ngày 14/02/1946 về tổ chức

Toà án Quân sự của Chính phủ lâm thời nước

Việt Nam dân chủ Cộng hòa

UBND Ủy ban nhân dân

UBTP Ủy ban Thẩm phán

VKSND Viện kiểm sát nhân dân

VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1

Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CHẾ ĐỊNH ÁN TREO ...... 6

1.1. Khái niệm, bản chất pháp lý, ý nghĩa của án treo .............................. 6

1.1.1. Khái niệm, bản chất pháp lý của án treo ............................................... 6

1.1.2. Ý nghĩa, vai trò của chế định án treo................................................... 10

1.2. Sơ lược quá trình hình thành và phát triển các quy định về án treo ....... 12

trong pháp luật hình sự Việt Nam ................................................................. 12

1.2.1. Quy định án treo thời kỳ trước Cách mạng tháng 8 năm 1945 ............ 12

1.2.2. Quy định án treo thời kỳ sau Cách mạng tháng 8 năm 1945 đến trước

năm 1985` .................................................................................................... 13

1.2.3. Quy định án treo trong luật hình sự Việt Nam giai đoạn 1985 đến nay 14

1.3. Chế định án treo theo quy định pháp luật hình sự một số nước ....... 17

1.3.1. Chế định án treo trong pháp luật hình sự Cộng hòa Pháp .................... 17

1.3.2. Chế định án treo trong pháp luật hình sự Cộng hòa liên bang Đức ..... 21

1.3.3. Chế định án treo trong pháp luật hình sự Thụy Điển ........................... 23

1.3.4. Chế định án treo trong pháp luật hình sự Trung Hoa .......................... 25

Chương 2. TÌNH HÌNH VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG CÁC QUY

ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999 VỀ ÁN TREO................. 27

2.1. Tình hình áp dụng quy định về án treo................................................... 31

2.2. Thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về án treo .

..................................................................................................................... 31

2.2.1. Thực tiễn áp dụng quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về điều kiện

cho hưởng án treo ......................................................................................... 31

2.2.2. Thực tiễn áp dụng quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về điều kiện

thử thách của án treo .................................................................................... 47

2.2.3. Thực tiễn áp dụng quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về điều kiện

thử thách của án treo .................................................................................... 50

2.2.4. Quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về hình phạt bổ sung đối với

người được hưởng án treo và thực tiễn áp dụng ............................................ 56

2.2.5. Thực tiễn áp dụng quy định về rút ngắn thời gian thử thách của án treo

..................................................................................................................... 57

2.2.6. Thực tiễn áp dụng quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về tổng hợp

hình phạt khi người được hưởng án treo phạm tội mới trong thời gian thử

thách............................................................................................................. 60

2.2.7. Thực tiễn áp dụng quy định về xóa án tích đối với người được hưởng án

treo ............................................................................................................... 63

Chương 3. HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ ÁN TREO VÀ GIẢI PHÁP

NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ

ÁN TREO ................................................................................................... 66

3.1. Đánh giá tổng quan những bất cập của quy định Bộ luật hình sự năm

1999 về án treo và những vướng mắc trong thực tiễn ................................... 66

3.1.1. Những bất cập của các quy định Bộ luật hình sự năm 1999 về án treo ....

..................................................................................................................... 67

3.2. Hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự về án treo và giải pháp nâng

cao hiệu quả của án treo ............................................................................... 67

3.2.1. Hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự về án treo ......................... 67

3.2.2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng của án treo ......................... 71

KẾT LUẬN ................................................................................................. 79

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài:

Chế định án treo được ra đời trong xã hội tư bản vào cuối thế kỷ thứ 19,

điển hình ở các nước Anh và Mỹ năm 1859, Bỉ 1888, Pháp 1891. Ở Việt

Nam, ngay sau ngày Cách mạng tháng Tám 1945 thành công và Nước Việt

Nam dân chủ Cộng hoà thành lập, chế định án treo cũng được ra đời, quy định

tại Điều IV Sắc lệnh số 33C ngày 13/9/1945 của Chính phủ lâm thời Việt

Nam dân chủ Cộng hòa; Điều 10 Sắc lệnh số 21/SL ngày 14/02/1946 về tổ

chức Toà án Quân sự.

Chế định án treo không phải quốc gia nào cũng có. Quá trình soạn thảo

và thông qua Bộ luật hình sự năm 1999, có nhiều ý kiến đề nghị bỏ chế định

án treo, vì hình phạt cải tạo không giam giữ “tương tự” như án treo. Tuy

nhiên, bản chất pháp lý của hai chế định này có nhiều điểm khác biệt nhau, vì

vậy chế định án treo được thống nhất đề xuất giữ lại, phù hợp với chính sách

hình sự và tình hình của đất nước.

Kế thừa quy định về án treo trước đó, Bộ luật hình sự năm 1985 ra đời

và án treo được quy định tại Điều 44, đến Bộ luật hình sự năm 1999 thay thế

Bộ luật hình sự 1985 thì án treo được quy định tại Điều 60, được giải thích là

"miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện". Quy định này đã đi đến một mức

độ hoàn chỉnh nhất định, điều này thể hiện tính nhân đạo, khoan hồng trong

chính sách hình sự, một mặt cho thấy sự nghiêm khắc của Nhà nước đối với

người bị kết án treo. Chính vì sự ràng buộc “có điều kiện” nên việc áp dụng

án treo phải tuân thủ các quy định pháp luật hình sự một cách chặt chẽ, nhưng

thực tiễn xét xử, không ít trường hợp vì lý do này hay lý do khác, Hội đồng

xét xử đã lạm dụng quy định án treo để cho các bị cáo được hưởng án treo

một cách tuỳ tiện… Bên cạnh đó, công tác thi hành án treo cho thấy yếu tố

tích cực của nó là giúp cho người bị kết án được sửa chữa lỗi lầm, thông qua

sự giám sát, giáo dục của cơ quan, tổ chức, chính quyền địa phương. Tuy

nhiên, do luật định ngoài việc không được phạm tội mới trong thời gian thử

thách, thì luật không quy định xử lý người hưởng án treo vi phạm nghĩa vụ

thử thách… làm cho tâm lý của người bị kết án treo coi nhẹ biện pháp này và

không quan tâm đến thực hiện nghĩa vụ trong thời gian thử thách…

Mặc dù chế định án treo được cụ thể hoá nhiều văn bản dưới luật nhưng

vẫn còn nhiều điểm chưa đầy đủ, mâu thuẫn. Quy định án treo tại Điều 60 Bộ

luật hình sự năm 1999 vẫn còn bộc lộ nhiều bất cập, từ quy định về điều kiện

cho hưởng án treo, quy định bắt đầu tính thời gian thử thách… đến việc giao

người được hưởng án treo cho nơi giám sát, giáo dục…

2

Trong bối cảnh cải cách tư pháp, cùng với yêu cầu đấu tranh phòng

chống tội phạm đang đặt ra, đặc biệt là tội tham nhũng, thì việc nghiên cứu lý

luận, thực tiễn áp dụng án treo, tìm ra những khiếm khuyết của chế định và từ

đó có đề xuất mới để hoàn thiện chế định án treo, nâng cao hiệu quả áp dụng

chế định án treo là một vấn đề hết sức cấp thiết.

Đó là những lý do để tôi chọn đề tài: "Án treo trong pháp luật hình sự

Việt Nam" làm Luận văn tốt nghiệp cho mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài:

Trước khi chọn đề tài này, chúng tôi đã nghiên cứu qua nhiều bài viết,

công trình nghiên cứu của các chuyên gia pháp lý đã được công bố. Về thành

tựu nghiên cứu liên quan đến đề tài án treo, có thể sơ lược qua hai giai đoạn:

- Từ năm 1985 đến trước năm 1999: Các bài viết được đăng trên Tập chí

Toà án nhân dân: “Nhân thân người phạm tội và việc áp dụng biện pháp án

treo theo Điều 44 Bộ luật hình sự”, 1989 và bài viết “Án treo và những hình

phạt bổ sung”, 1990 của Vũ Thế Đoàn; “Một số suy nghĩ về chế định án

treo” của Nguyễn Khắc Công, 1991; “Vấn đề hình phạt tù nhưng cho hưởng

án treo” của Lê Văn Hưng, 1994; “Sự cần thiết của việc áp dụng án treo đối

với người phạm tội” của Lê Tiến Dũng, 1994; “Án treo và thực tiễn áp dụng”

của Đoàn Đức Lương, 1996. Luận văn thạc sỹ “Chế định án treo trong Luật

hình sự Việt Nam” của Phạm Thị Học, 1996. Luận văn này đi vào nghiên cứu

lý luận chung về án treo, nội dung các quy định có liên quan về chế định án

treo, thực tiễn áp dụng, vướng mắc và đề xuất giải pháp hoàn thiện… Dưới

gốc độ khoá luận“Án treo trong luật hình sự nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa

Việt Nam” của Lê Ngọc Huân, 1997.

- Từ năm 1999 đến nay: Các bài viết đã đăng trên Tập chí Toà án nhân

dân: “Vấn đề vận dụng các điều kiện cho hưởng án treo trong Bộ luật hình

sự” của Trịnh Tiến Việt, 2003; “Chế định án treo và mô hình lý luận của nó

trong luật hình sự Việt Nam” của TSKH.PGS.Lê Văn Cảm, 2005; "Chế định

án treo trong luật hình sự Cộng hòa Pháp" của Trần Văn Dũng, 2006; “Chế

độ thử thách của án treo trong luật hình sự Việt Nam” của Phạm Văn Báu,

2007; “Án treo và thực tiễn áp dụng” của Đỗ Văn Chỉnh, 2007; “Quy định về

án treo và thực tiễn áp dụng” của Nguyễn Thanh Tùng, 2010; “Hoàn thiện

chế định án treo đáp ứng xu thế hội nhập và phát triển” của Đỗ Đức Hồng Hà

và Nguyễn Thanh Tùng, 2011; “Một số vướng mắc trong quá trình thực hiện

quy định án treo” của Nguyễn Thị Minh Thu, 2011; "So sánh một số quy định

án treo giữa BLHS Đức và BLHS Việt Nam” của Đỗ Mạnh Quang, 2011;

“Một số vấn đề về tổng hợp hình phạt tù với án treo” của Đinh Văn Quế, năm

2012; "Bàn về hình phạt bổ sung đối với người bị xét xử được hưởng án treo

theo BLHS 1999” của Huỳnh Văn Út, 2013...

3

Các bài viết đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, Tạp chí Luật học,

Tạp chí Kiểm sát: “Cần có văn bản hướng dẫn giải quyết một số vướng mắc

khi áp dụng chế định án treo” của Nguyễn Hồng Quang, 2009; “Cần nghiên

cứu sửa đổi, bổ sung Nghị định 60, Nghị định 61 và khắc phục công tác quản

lý giáo dục án treo, cải tạo không giam giữ” của Lương Đệ, 2011…

Dưới gốc độ Luận văn cử nhân: “Vấn đề hiệu quả án treo trong luật

hình sự Việt Nam” của Nguyễn Thị Thu Huyền, 2002; “Án treo: Lý luận và

thực tiễn” của Nguyễn Tuấn Lộc, 2003; “Thi hành án treo: Lý luận và thực

tiễn” của Nguyễn Ngọc Hải, 2004…

Đối với cấp bậc cao học, có Luận văn thạc sỹ: “Án treo và thi hành án

treo tại thành phố Hồ Chí Minh của Nguyễn Hồng Hạnh, 2004; “Án treo

trong pháp luật hình sự Việt Nam” của Hồ Thị Phấn, 2007.

Ngoài các bài viết, công trình nghiên cứu trên, chế định án treo còn được

đề cập trong các giáo trình luật hình sự, bình luận khoa học Bộ luật hình sự

phần chung, sách chuyên khảo, như: “Những vấn đề cơ bản trong khoa học

hình sự” của Lê Văn Cảm, 2005; “Chế định án treo trong luật hình sự Việt

Nam” của Lê Văn Luật, 2007...

Có thể nói các bài viết, công trình nghiên cứu đã hơn 05 năm đã không

còn tính thời sự. Các bài viết, công trình nghiên cứu này có những đề xuất

hoàn thiện án treo nhưng chưa được toàn diện, còn thiếu sự đúc kết đánh giá

từ kinh nghiệm thực tiễn, mang lại hiệu quả chưa cao. Đối với những bài viết

gần đây khẳng định được giá trị về mặt lý luận và thực tiễn nhất định... Tuy

nhiên, phần lớn nội dung của các bài viết chỉ mang tính định hướng hoàn

thiện một cách chung chung mà không đi sâu vào phân tích các vấn đề có tính

hệ thống về mặt lý luận và chỉ ra từng hạn chế, để từ đó đưa ra hướng hoàn

thiện của chế định này.

Luận văn thạc sỹ gần đây nhất là “Án treo trong pháp luật hình sự Việt

Nam” của Hồ Thị Phấn (2007), đã đóng góp một cách tích cực vào việc hoàn

thiện việc hoàn thiện chế định án treo. Tuy nhiên, với đề xuất sửa đổi, bổ sung

khoản 1 Điều 60 Bộ luật hình sự năm 1999 theo hướng giới hạn phạm tội lần

đầu và ít nghiêm trọng1

mà người phạm tội thực hiện là căn cứ để xem xét

cho hưởng án treo... nhưng tác giả không lý giải vì sao lại thu hẹp điều kiện

cho hưởng án treo này, và tội phạm nghiêm trọng tại sao không được áp

dụng? Theo chúng tôi, đối với tình hình hiện nay thì đề xuất này quá thu hẹp

(phạm tội lần đầu và ít nghiêm trọng), nên khó được chấp nhận, trong khi theo

luật thực định, thì từ tội phạm nghiêm trọng... đến rất nghiêm trọng đều có thể

được hưởng án treo, nếu thỏa mãn điều kiện luật định khác... Mặt khác, Luận

văn này cũng chưa đề xuất được những giải pháp giải thích luật nhằm tháo gỡ

1

Hồ Thị Phấn (2007), Án treo trong pháp luật hình sự Việt Nam, tr. 91.