5 loài giun tròn (nematoda: thelastomatoidea) ký sinh ở dế dũi (gryllotalpa africana) việt nam

21

31(1): 21-26 T¹p chÝ Sinh häc 3-2009

5 loµi giun trßn (Nematoda: Thelastomatoidea) ký sinh ë

DÕ dòi (Gryllotalpa africana) ViÖt Nam

Ph¹m V¨n Lùc

B¶o tµng Thiªn nhiªn ViÖt Nam

Nghiªn cøu giun trßn ký sinh ë c«n trïng

nãi riªng vµ ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng nãi

chung ë ViÖt Nam chØ míi ®−îc tiÕn hµnh trong

kho¶ng hai chôc n¨m trë l¹i ®©y. Trong sè c¸c

loµi c«n trïng ®= ®−îc nghiªn cøu, loµi dÕ dòi -

Gryllotalpa africana lµ loµi ®−îc nghiªn cøu víi

sè l−îng c¸ thÓ nhiÒu h¬n c¶. §= tiÕn hµnh thu

thËp, mæ kh¸m gÇn 200 c¸ thÓ dÕ dòi thu b¾t tõ

c¸c ®Þa ph−¬ng mét sè tØnh phÝa B¾c ViÖt Nam

®Ó nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn loµi giun trßn ký

sinh cña chóng. D−íi ®©y xin giíi thiÖu 5 loµi

trong sè nh÷ng giun trßn ký sinh thuéc liªn hä

Thelastomatoidea ®= ph¸t hiÖn ®−îc ë dÕ dòi

ViÖt Nam.

Giun trßn liªn hä Thelastomatoidea lµ mét

trong hai liªn hä cña Bé Oxyurida, th−êng ®−îc

gäi lµ giun kim. Giai ®o¹n tr−ëng thµnh, giun ký

sinh trong c¬ thÓ vËt chñ lµ nh÷ng ®éng vËt

kh«ng x−¬ng sèng mµ chñ yÕu lµ ®éng vËt ch©n

khíp. Nhãm giun trßn nµy ®−îc coi nh− kh«ng

liªn quan g× ®Õn c¸c giun trßn liªn hä

Oxyuroidea ký sinh ë ®éng vËt cã x−¬ng sèng.

VÒ ph©n lo¹i c¸c hä, ph©n hä, gièng cña liªn hä

Thelastomatoidea c¸c nhµ ph©n lo¹i giun trßn

thÕ giíi cã mét sè ý kiÕn kh¸ kh¸c nhau nh−:

Kloss (1960), Skrjabin và cs. (1966), Poinar

(1977), Adamson & Van Waerebeke (1985),

Adamson (1989). Tuy nhiªn, theo Adamson &

Van Waerebeke (1992) m« t¶ c¬ së cña nhiÒu

gièng giun trßn thuéc liªn hä Thelastomatoidea

tr−íc ®= sö dông nh÷ng dÉn liÖu cò vµ nhiÒu sù

®iÒu chØnh ®= ®−îc tiÕn hµnh thiÕu sù kiÓm tra

c¸c mÉu chuÈn; nh÷ng thay ®æi vÒ vÞ trÝ ph©n

lo¹i häc cña giun trßn ®= kh«ng th−êng xuyªn

cã ®−îc sù thËn träng. Do vËy, trong c«ng tr×nh

cña m×nh hai t¸c gi¶ ®= ®−a ra ý kiÕn xem xÐt l¹i

nh÷ng loµi vµ gièng trong liªn hä

Thelastomatoidea. Theo ®ã, c¸c t¸c gi¶ ®= thõa

nhËn s¾p xÕp cña Adamson n¨m 1989, chia liªn

hä Thelastomatoidea gåm 5 hä: Thelastomatidae,

Protrelloididae, Hystrignathidae, Travassosi￾nematidae vµ Pseudonymidae. 3 hä ®Çu ®−îc x¸c

®Þnh vÒ c¬ b¶n gièng víi ®Ò xuÊt cña Chitwood

(1932). Hä Travassosinematidae t−¬ng ®−¬ng

víi hä Chitwoodiellidae cña Spiridonov (1984a)

vµ hä Pseudonymidae ®¹i thÓ t−¬ng ®−¬ng víi

ph©n hä Gyoeryiinae cña Poinar (1977).

I. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU

DÕ dòi ®−îc thu b¾t t¹i c¸c khu trång lóa,

hoa mµu cña c¸c ®Þa ph−¬ng: Hµ Néi, H¶i

D−¬ng, H−ng Yªn, Th¸i B×nh, VÜnh Phóc vµ

®−îc c¸c chuyªn gia c«n trïng cña ViÖn §éng

vËt häc, Sand Peterburg gióp ®Þnh lo¹i. C¸c ký

sinh trïng ®−îc thu thËp b»ng ph−¬ng ph¸p mæ

kh¸m trùc tiÕp d−íi kÝnh hiÓn vi soi næi theo

ph−¬ng ph¸p mæ kh¸m toµn diÖn cña Skrjabin.

Giun trßn ®−îc b¶o qu¶n trong dung dÞch

formalin 4-6%. MÉu vËt nghiªn cøu ®−îc tiÕn

hµnh ph©n tÝch trªn c¸c tiªu b¶n t¹m thêi, mét

sè ®−îc lµm vµ l−u gi÷ d−íi d¹ng tiªu b¶n cè

®Þnh.

C¸c c¸ thÓ giun trßn ®−îc ®o, vÏ, m« t¶ trªn

kÝnh hiÓn vi nghiªn cøu Zeiss Axyolab cña §øc

vµ Olimpus CH40 cña NhËt. MÉu vËt nghiªn

cøu ®−îc b¶o qu¶n t¹i Phßng Ký sinh trïng häc,

ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt, mét sè

tiªu b¶n cè ®Þnh ®−îc l−u gi÷ t¹i ViÖn Ký sinh

trïng, ViÖn Hµn l©m khoa häc Nga, Matxc¬va.

VÒ vÞ trÝ ph©n lo¹i c¸c giun trßn nµy chóng

t«i theo s¾p xÕp míi cña Adamson M. L. & Van

Waerebeke D. (1992).

I. KÕT QU¶ NGHI£N CøU

KÕt qu¶ mæ kh¸m trªn gÇn 200 c¸ thÓ dÕ dòi

(Gryllotalpa africana) ®= thu ®−îc kh¸ nhiÒu

mÉu giun trßn ký sinh thuéc bé Oxyurida. D−íi

®©y lµ m« t¶ 5 trong sè nh÷ng loµi giun trßn thu