02 kháng sinh trị liệu word

1

KHÁNG SINH LIỆU PHÁP

TS.BS Hồ Đặng Trung Nghĩa

MỤC TIÊU:

Kiến thức:

1. Trình bày được các khái niệm về hóa trị liệu kháng sinh.

2. Phân loại kháng sinh theo cơ chế tác động

3. Trình bày được cơ chế đề kháng kháng sinh của vi khuẩn

4. Trình bày các nguyên tắc cơ bản của sử dụng kháng sinh

5. Phân loại kháng sinh theo các chỉ số PK/PD

Kỹ năng:

6. Vận dụng các chỉ số PK/PD để tối ưu hóa việc sử dụng kháng sinh điều trị bệnh nhiễm

trùng

Thái độ:

7. Hình thành ý thức về ảnh hưởng của thực trạng đề kháng kháng sinh của vi khuẩn đối

với sức khỏe người dân.

8. Tích cực chủ động trong phòng chống, ngăn ngừa sự xuất hiện và lan tràn vi khuẩn

kháng thuốc ở cộng đồng cũng như trong môi trường bệnh viện.

1. ĐẠI CƯƠNG:

Bệnh nhiễm trùng do các vi sinh vật gây ra vẫn còn chiếm một phần quan trọng trong cơ

cấu bệnh tật con người không những ở các nước đang phát triển mà còn ở cả các nước

phát triển nữa. Các thuốc kháng vi sinh vật là vũ khí quan trọng nhất trong cuộc chiến

điều trị các bệnh nhiễm trùng. Trước khi có các thuốc kháng vi sinh vật, đa số bệnh nhân

mắc bệnh viêm màng não mủ hay bệnh lao đều tử vong. Các thuốc kháng vi sinh vật đã

cứu sống hàng triệu bệnh nhân mắc bệnh nhiễm trùng và góp phần giúp kiểm soát được

các dịch bệnh. Tuy nhiên, hiệu quả điều trị của các thuốc kháng vi sinh vật ngày càng gặp

nhiều thử thách vì hiện tượng kháng thuốc của các vi sinh vật không chỉ xuất hiện ngày

càng nhiều trong môi trường bệnh viện mà xuất hiện cả trong cộng đồng. Việc phát triển

các thuốc kháng vi sinh vật mới ngày càng hiếm. Do đó, người ta dựa vào các đặc điểm

dược động học và dược lực học của thuốc kháng sinh để tìm cách sử dụng tối ưu các

thuốc cũ trong việc điều trị các bệnh do vi khuẩn kháng thuốc gây ra.

1.1. Hóa trị liệu kháng sinh:

1.1.1. Hóa trị liệu kháng sinh (antimicrobial chemotherapy):

Hóa trị liệu kháng sinh là phương thức điều trị sử dụng một chất có tác dụng

kháng vi sinh vật ở mức độ toàn thân (phân biệt với thuốc sát trùng chỉ có tác dụng

tại chỗ). Chất này có thể có nguồn gốc tự nhiên hoặc tổng hợp, có tác dụng toàn

thân, được hấp thu bằng đường tiêu hóa hoặc từ chỗ tiêm chích và đi đến ổ nhiễm

2

trùng bằng đường máu [1]. Thuốc kháng vi sinh vật sử dụng hiệu quả ở người có

một số đặc tính chung sau:

- Có hoạt tính kháng vi sinh vật: ức chế hoặc giết chết vi sinh vật ở độ pha loãng

cao trong môi trường hóa học phức tạp (như trong cơ thể người)

- Ở liều điều trị không gây hại cho các cơ quan trong cơ thể.

1.1.2. Lịch sử hóa trị liệu kháng sinh chia ra 3 giai đoạn:

- Alkaloids:

o Nguồn gốc từ thực vật trong tự nhiên

o Được đánh dấu bắt đầu từ năm 1619 khi ghi nhận lần đầu tiên điều trị thành

công bệnh sốt rét bằng vỏ cây “cinchona” ở Peru.

- Các hợp chất tổng hợp:

o Được đánh dấu bắt đầu từ năm 1909 bằng sự khám phá ra hợp chất arsenic

hữu cơ (salvarsan) của Ehrlich

o Năm 1935, việc công bố sự khám phá ra Prontosil (hợp chất “tổ tiên” của

nhóm sulphonamides) đánh giá bắt đầu thời kỳ điều trị hiệu quả bệnh lý

nhiễm trùng do vi khuẩn.

- Thuốc kháng sinh (antibiotics):

o Được đánh dấu bắt đầu từ năm 1940 bởi báo cáo của Howard Florey và các

cộng sự về hiệu quả điều trị nhiễm trùng vượt bậc của penicillin

1.1.3. Thuốc kháng vi sinh vật (antimicrobial agents) bao gồm:

- Thuốc kháng vi khuẩn (antibacterial agents)

- Thuốc kháng virus (viral agents)

- Thuốc kháng nấm (antifungal agents)

- Thuốc kháng kí sinh trùng (antiparasitic agents)

Lưu ý:

- Thuật ngữ “antibiotics” mà trong tiếng Việt gọi là kháng sinh (đôi khi còn gọi

là trụ sinh) được Selman Abraham Waksman (1988-1973) đưa ra từ năm 1942

dùng để chỉ những chất được tiết ra bởi vi sinh vật, có khả năng ức chế hoặc

tiêu diệt các vi sinh vật khác. Định nghĩa kháng sinh nguyên thủy này không

bao gồm các Sulfonamides là những chất hóa học có khả năng điều trị các

bệnh nhiễm do vi khuẩn. Về sau, nhiều thuốc kháng vi khuẩn khác nữa được

tạo ra bằng cách tổng hợp hoặc bản chất là hóa chất (như Trimethoprim, các

Quinolones). Do đó, thuật ngữ kháng sinh ngày nay được dùng rộng rãi hơn để

chỉ tất cả các thuốc kháng vi sinh vật có khả năng điều trị các bệnh nhiễm

trùng do vi khuẩn. Ngoài ra, một số thuốc kháng sinh cũng có tác dụng trị ký

sinh trùng (ví dụ: Doxycycline trị sốt sét), một số thuốc kháng ký sinh trùng

cũng có thể trị bệnh do vi khuẩn (ví dụ: Metronidazole là thuốc trị ký sinh

trùng cũng có thể trị nhiễm trùng do vi khuẩn yếm khí).

- Thuật ngữ thuốc kháng vi khuẩn (antibacterial) còn được dùng trong ngôn ngữ

ngoài y khoa như là thuốc sát trùng tại chỗ (ví dụ Triclosan là thuốc sát trùng

có trong xà phòng hoặc kem đánh răng).

- Bài giảng này chủ yếu đề cập đến thuốc kháng sinh theo nghĩa được dùng phổ

biến hiện nay.