Xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập giữa cha mẹ và con của học sinh lớp 9 tại TP.HCM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ. HỒ CHÍ MINH

Trần Lý Ngọc Thanh

XUNG ĐỘT TÂM LÝ VỀ KỲ VỌNG THÀNH TÍCH

HỌC TẬP GIỮA CHA MẸ VÀ CON CỦA HỌC SINH

LỚP 9 TẠI MỘT SỐ TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH.

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC

Thành Phố Hồ Chí Minh – Năm 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ. HỒ CHÍ MINH

Trần Lý Ngọc Thanh

XUNG ĐỘT TÂM LÝ VỀ KỲ VỌNG THÀNH TÍCH

HỌC TẬP GIỮA CHA MẸ VÀ CON CỦA HỌC SINH

LỚP 9 TẠI MỘT SỐ TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành : Tâm lí học

Mã số : 8310401

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. TRƯƠNG CÔNG THANH

Thành Phố Hồ Chí Minh – Năm 2019

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là kết quả nghiên cứu của riêng tôi.Các dữ liệu, kết quả

nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kì

công trình nghiên cứu nào khác.

Tác giả

Trần Lý Ngọc Thanh

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn “Xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập giữa

cha mẹ và con của học sinh lớp 9 tại thành phố Hồ Chí Minh”tôi xin chân thành

cảm ơn:

Ban Giám hiệu Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh; Các phòng

ban Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh; và quý thầy cô khoa Tâm lí

học đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu, giúp đỡ tôi trong quá trình học

tập và nghiên cứu.

Tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đến thầy Trương Công Thanh, người đã trực

tiếp hướng dẫn khoa học đã luôn dành nhiều thời gian, công sức đốc thúc, chỉnh sửa,

chỉ bảo tận tình trong suốt quá trình tôi thực hiện đề tài.

Tôi xin cảm ơn là sự hỗ trợ của Ban Giám Hiệu và sự hợp tác của cán bộ giáo

viên các Trường Trung học Cơ sở Bạch Đằng, Trường Trung học Cơ sở Lê Anh

Xuân, Trường Trung học cơ sở Hoàng Hoa Thám đã tạo điều kiện cho tôi thu thập số

liệu thực tế. Cuối cùng tôi xin cảm ơn đến gia đình, bạn bè và các bạn học viên cao

học khóa 27 đã luôn động viên, nâng đỡ tôi về mặt tinh thần để hoàn thành luận văn.

Tuy có nhiều cố gắng, nhưng trong đề tài nghiên cứu khoa học này không tránh

khỏi những thiếu sót. Tôi kính mong Quý thầy cô, các chuyên gia, những người quan

tâm đến đề tài, đồng nghiệp, gia đình và bạn bè tiếp tục có những ý kiến đóng góp,

giúp đỡ để đề tài được hoàn thiện hơn.

Tôi xin chân thành cảm ơn.

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Lời cảm ơn

Mục lục

Danh mục từ viết tắt

Danh mục các bảng

MỞ ĐẦU ...................................................................................................................1

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU..............................6

1.1. Lược sử nghiên cứu vấn đề ................................................................................6

1.1.1. Nghiên cứu về vấn đề ở nước ngoài ............................................................6

1.1.2. Nghiên cứu vấn đề tại Việt Nam ..............................................................10

1.2. Các khái niệm của đề tài ..................................................................................15

1.2.1. Khái niệm thành tích học tập .....................................................................15

1.2.2. Một số vấn đề về tự ý thức, tự đánh giá ....................................................19

1.2.3. Khái niệm kỳ vọng.....................................................................................24

1.2.4. Kỳ vọng thành tích học tập........................................................................28

1.3. Xung đột và xung đột tâm lý............................................................................30

1.3.1.Khái niệm xung đột ....................................................................................30

1.3.2. Khái niệm xung đột tâm lý, cách giảm thiểu xung đột tâm lý...................32

1.4. Xung đột tâm lý về KVTTHT giữa cha mẹ và con của học sinh THCS .........40

1.4.1.Một số đặc điểm tâm lý học sinh THCS.....................................................40

1.4.2. Khái niệm xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập giữa cha mẹ

và con của học sinh THCS........................................................................44

1.4.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học

tập giữa cha mẹ và con học lớp 9..............................................................47

Tiểu kết Chương 1 ....................................................................................................50

Chương 2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN XUNG ĐỘT TÂM LÝ

VỀ KỲ VỌNG THÀNH TÍCH HỌC TẬP GIỮA CHA MẸ VÀ

CON CỦA HỌC SINH LỚP 9 TẠI TP.HCM....................................51

2.1. Tổ chức nghiên cứu..........................................................................................51

2.1.1. Nghiên cứu lý luận.....................................................................................51

2.1.2. Nghiên cứu thực tiễn..................................................................................51

2.2. Thực trạng xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập giữa cha mẹ và

con học sinh lớp 9............................................................................................58

2.2.1. Biểu hiện kỳ vọng thành tích học tập của học sinh lớp 9 ..........................58

2.2.2. Thực trạng xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập ở các lĩnh

vực học tập của học sinh lớp 9..................................................................61

2.2.3. Mức độ xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập trên mặt nhận

thức, cảm xúc, hành vi ..............................................................................63

2.2.4. Mức độ xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập của học sinh

lớp 9...........................................................................................................71

2.2.5. So sánh mức độ XĐTL về KVTTHT giữa cha mẹ và con học lớp 9 và

các nhóm kỳ vọng thành tích học tập........................................................72

2.2.6. So sánh xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập giữa cha mẹ

và con theo giới tính, học lực, hạnh kiểm, giới tính, thứ tự con trong

gia đình và trình độ học vấn cha mẹ. ........................................................76

2.2.7. Hệ quả xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập .............................82

2.3. Đề xuất một số giải pháp nhằm giảm thiểu XĐTL về KVTTHT giữa cha

mẹ và con của học sinh lớp 9...........................................................................83

Tiểu Kết Chương 2 ...................................................................................................86

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..................................................................................87

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................89

PHỤ LỤC

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

XĐTL Xung đột tâm lý

TTHT Thành tích học tập

KVTTHT Kỳ vọng thành tích học tập

KV Kỳ vọng

XĐ Xung đột

TYT Tự ý thức

TĐG Tự đánh giá

ĐTB Điểm trung bình

SL Số lượng

ĐLC Độ lệch chuẩn

MĐ Mức độ

HS Học sinh

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Mẫu nghiên cứu học sinh......................................................................52

Bảng 2.2. Mẫu nghiên cứu trên 110 học sinh lớp 9 ..............................................55

Bảng 2.3. Bảng quy đổi điểm trung bình ..............................................................57

Bảng 2.4. Mức độ kỳ vọng của học sinh về thành tích học tập (N=316) .............58

Bảng 2.5. Biểu hiện kỳ vọng thành tích học tập của học sinh lớp 9 (N=316)......59

Bảng 2.6. Đánh giá mức độ XĐTL về KVTTHT trên các nhóm lĩnh vực

(N=316).................................................................................................61

Bảng 2.7. Mức độ XĐTL về KVTTHT trên mặt nhận thức (N=110) ..................63

Bảng 2.8. Đánh giá MĐXĐ trên mặt nhận thức của 206 học sinh không có

XĐTL về KVTT giữa cha mẹ và con (N= 206). ..................................64

Bảng 2.9. Biểu hiện XĐTL về KVTTHT trên mặt nhận thức trên từng lĩnh

vực (N=110)..........................................................................................64

Bảng 2.10. Mức độ XĐTL về KVTTHT trên mặt cảm xúc (N=110).....................67

Bảng 2.11. Đánh giá mức độ xung đột trên mặt cảm xúc của 206 học sinh

không có XĐTL về KVTT giữa cha mẹ và con (N= 206). ..................68

Bảng 2.12. Đánh giá mức độ XĐTL về KVTTHT trên mặt hành vi (N=110). ......69

Bảng 2.13. Đánh giá MĐXĐ trên mặt hành vi của 206 học sinh không có

XĐTL về KVTT giữa cha mẹ và con (N= 206) ...................................70

Bảng 2.14. Mức độ XĐTLvề KVTTHT của học sinh lớp 9 (N=110) ....................71

Bảng 2.15. Tương quan mức độ XĐTL trên các mặt nhận thức, cảm xúc,

hành vi và mức độ XĐTL về KVTTHT. ..............................................71

Bảng 2.16. Xung đột tâm lý về KVTTHT giữa cha mẹ và con trong mong

muốn về thành tích học tập...................................................................72

Bảng 2.17. Xung đột tâm lý về KVTTHT giữa cha mẹ và con trong mong

muốn về TTHT ở những lĩnh vực cụ thể..............................................74

Bảng 2.18. So sánh xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập theo

giới tính.................................................................................................76

Bảng 2.19. So sánh xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập theo

học lực...................................................................................................77

Bảng 2.20. So sánh xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập theo

hạnh kiểm..............................................................................................78

Bảng 2.21. So sánh xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập theo thứ tự

con trong gia đình .................................................................................78

Bảng 2.22. So sánh xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập theo trình

độ học vấn của cha................................................................................80

Bảng 2.23. So sánh xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập theo trình

độ học vấn của mẹ ................................................................................81

Bảng 2.24. ĐTB hệ quả khi xảy ra xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học

tập (N=110)...........................................................................................82

Bảng 2.25. Một số giải pháp nhằm giảm thiểu xung đột tâm lý về kỳ vọng

thành tích học tập giữa cha mẹ và con của học sinh lớp 9 (N=316) ....83

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Từ xưa đến nay, gia đình luôn được xem là tế bào của xã hội, là trường học đầu

tiên của mỗi cá nhân, nơi rèn luyện và đào tạo cá nhân thành những người khỏe

mạnh về thể chất lẫn tinh thần để trở thành những thành viên tài, đức ưu tú cho xã

hội. Trong quá trình phát triển của trẻ em, gia đình là nhóm xã hội đầu tiên trẻ tham

gia với tư cách là thành viên, mối quan hệ cha mẹ - con ảnh hưởng rất lớn đến chiều

hướng, tốc độ và mức độ phát triển tâm lý của trẻ, tuy nhiên “tương tác giữa cha mẹ

không phải lúc nào cũng diễn ra trong điều kiện có sự hiểu biết, tương hợp, tạo nên

bầu không khí hòa thuận mà nhiều khi xuất hiện mâu thuẫn, xung đột” (Lê Minh

Nguyệt, 2015). Nhiều phụ huynh cảm thấy căng thẳng, bất lực khi những đứa con

bắt đầu có những tranh luận với bố mẹ về các vấn đề trong cuộc sống hàng ngày.

Đặc biệt lứa tuổi THCS nói chung và học sinh lớp 9 nói riêng là lứa tuổi đang trải

qua quá trình phát triển tâm sinh lý hết sức phức là lứa tuổi dậy thì có nhiều biến đổi

quan trong về tâm sinh lý nói chung tạp gây ảnh hưởng đến các hoạt động cuộc sống

của rất cần sự hỗ trợ, quan tâm của cha mẹ. Về mặt lý luận có nhiều công trình

nghiên cứu của các tác giả đi trước nhằm tìm hiểu nguyên nhân, tính chất, đề xuất

một số biện pháp giải quyết xung đột trong gia đình như “Xung đột tâm lý giữa cha

mẹ và con lứa tuổi học sinh Trung Học Cơ Sở về nhu cầu độc lập” của tác giả Đỗ

Hạnh Nga (2014), “Xung đột tâm lý giữa cha mẹ với con của tuổi thiếu niên (Lê Thị

Minh Nguyệt, 2016); “XĐTL giữa cha mẹ và con ở Thành phố Bắc Giang (Thân Thị

Nga, 2010)… hầu hết các tác giả đi sâu tìm hiểu nội dung xảy ra XĐ trong gia đình

là gì, những nguyên nhân và biện pháp từ đó đưa ra kết luận chung XĐTL vữa mang

tinh tích cực và tiêu cực tùy theo tính chất và mức độ xung đột. Nhưng nếu XĐTL

xảy ra theo hướng tiêu cực sẽ ảnh hưởng đến thiếu niên, gia đình và xã hội (Trần Thị

Tuyết Mai, 2014). Các kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng trong các mặt học tập,

quan hệ bạn bè, thầy cô... thì học tập là nội dung thường xuyên xảy ra XĐTL giữa

cha mẹ và con nhất. Đối với học sinh THCS đặc biệt là học sinh lớp 9, ngoài hoạt

động chủ đạo là giao tiếp với bạn bè thì hoạt động học tập cũng là rất cần được chú

trọng vì ở độ tuổi này các em chuẩn bị bước vào giai đoạn mới chuẩn bị cho các hoạt

2

động học tập khó khăn hơn về kiến thức, kỹ năng và thi chuyển cấp. Kết quả nghiên

cứu Trần Thị Thanh Hà (2000) đã nghiên cứu kỳ vọng cha mẹ về thành tích học tập

của học sinh THCS, THPT. Kết quả cho thấy cha mẹ có kỳ vọng nhiều vào sự thành

đạt của con. Nghiên cứu Đáp ứng kỳ vọng của con đối với cha mẹ của Tô Thị Hoan

(Tô Thị Hoan, 2017) cho thấy áp lực kỳ vọng về học tập là một trong những nguyên

nhân gây nên stress, trầm cảm, lo âu tình trạng không hài lòng cuộc sống, giảm chất

lượng cuộc sống của trẻ. Hiện nay tuy chưa có những thống kê chính xác nhưng

những con số dưới đây cho thấy sự áp lực hay xung đột đỉnh điểm về kỳ vọng học

tập của cha mẹ đến con cụ thể gần đây báo Thanh niên số ra 15/9/2017 một học sinh

lớp 9 nhảy lầu tự tử vì bị điểm 3 môn Tiếng Anh. Năm 2015 một con số thống kê sơ

bộ nhận định về con số "17% học sinh có ý định tự tử", Tiến sĩ Nguyễn Tùng Lâm -

Chủ tịch Hội Tâm lý Giáo dục Hà Nội, Hiệu trưởng Trường THPT Đinh Tiên Hoàng

cho rằng, đây là thực trạng đáng lo ngại. Theo Tiến sĩ Tùng Lâm, lỗi thuộc về người

lớn khi đã đặt lên vai trẻ quá nhiều áp lực, kỳ vọng. Trong khi đó, bố mẹ, thầy cô

giáo lại chưa trang bị được cho các em những kỹ năng vượt qua giây phút căng

thẳng, bế tắc. Từ những lý do trên, người nghiên cứu lựa chọn đề tài “Xung đột tâm

lý về kỳ vọng thành tích học tập giữa cha mẹ và con của học sinh lớp 9 tại một

số trường THCS trên địa bàn Tp.HCM”.

2. Mục đích nghiên cứu

Xác định mức độ xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập giữa cha mẹ và

con, và hệ quả của nó, từ đó đề xuất một số giải pháp giảm thiểu dạng xung đột này.

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Xung đột tâm lý về kỳ vọng thành tích học tập giữa cha mẹ và con.

3.2. Khách thể nghiên cứu

Học sinh lớp 9 khu vực nội thành Thành phố Hồ Chí Minh.

Khách thể bổ trợ: Một số phụ huynh học sinh lớp 9 và giáo viên THCS dạy lớp

4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu

Giới hạn về đối tượng:Đề tài chỉ tập trung xác định mức độ xung đột tâm lý về

kỳ vọng thành tích học tập giữa cha mẹ và con trên các mặt nhận thức, cảm xúc,