xóa đói, giảm nghèo ở các huyện biên giới tỉnh lào cai trong giai đoạn hiện nay

Më ®Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

§ãi nghÌo lµ vÊn ®Ò toµn cÇu, ®· vµ ®ang diÔn ra trªn kh¾p c¸c ch©u

lôc víi nh÷ng møc ®é kh¸c nhau vµ trë thµnh mét th¸ch thøc lín ®èi víi sù

ph¸t triÓn cña tõng khu vùc, tõng quèc gia, d©n téc, tõng ®Þa ph¬ng. MÆc dï

thÕ giíi ®· ®a ra mét møc ®ãi nghÌo chung t¬ng ®èi chuÈn(®ãi cã thu nhËp díi

1 USD/ngêi/ngµy, nghÌo díi 2 USD/ngêi/ngµy), vµ chuÈn ®ã còng sÏ thay ®æi

theo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ toµn cÇu. Song møc ®é vµ tiªu chÝ ®¸nh gi¸ vÒ

®ãi nghÌo ë mçi quèc gia, khu vùc, vïng miÒn vÉn cã sù kh¸c biÖt.

Chóng ta biÕt r»ng, ®ãi nghÌo kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò kinh tÕ ®¬n thuÇn,

mµ cßn lµ vÊn ®Ò chÝnh trÞ, x· héi vµ lµ mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n

trong ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng ë mçi ®Þa ph¬ng, mçi quèc gia vµ trªn toµn

thÕ giíi. Gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò x· héi võa

c¬ b¶n l©u dµi, võa lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch, nh»m b¶o ®¶m ph¸t triÓn kinh tÕ vµ

tiÕn bé, c«ng b»ng x· héi. V× vËy, trong nh÷ng n¨m qua, §¶ng vµ Nhµ níc ta

cã rÊt nhiÒu chñ tr¬ng vÒ xãa ®ãi, gi¶m nghÌo (X§GN). T¹i §¹i héi §¶ng

toµn quèc lÇn thø X, mét lÇn n÷a §¶ng ta kh¼ng ®Þnh: "Nhµ níc tËp trung ®Çu

t x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ, x· héi vµ trî gióp vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt,

n©ng cao kiÕn thøc ®Ó ngêi nghÌo, hé nghÌo, vïng nghÌo tù v¬n lªn tho¸t

nghÌo vµ c¶i thiÖn møc sèng mét c¸ch bÒn v÷ng" [ 22, tr.217].

Sau 20 n¨m ®æi míi, nÒn kinh tÕ níc ta tõng bíc khëi s¾c vµ ®¹t ®îc

nhiÒu thµnh tùu to lín, ®êi sèng nh©n d©n ®· ®îc c¶i thiÖn vµ n©ng cao mét b￾íc râ rÖt. Tuy nhiªn, cïng víi xu thÕ ph¸t triÓn ®i lªn cña x· héi, bªn c¹nh mét

bé phËn d©n c giµu lªn, vÉn cßn mét bé phËn kh«ng nhá r¬i vµo c¶nh ®ãi,

nghÌo víi kho¶ng c¸ch ngµy cµng xa. Tû lÖ ®ãi nghÌo ë ViÖt Nam cßn rÊt cao,

theo chuÈn nghÌo míi ®îc ChÝnh Phñ ban hµnh trong QuyÕt ®Þnh sè

170/2005/Q§-TTg ngµy 8/7/2005, c¶ níc cã kho¶ng 3,9 triÖu hé nghÌo,

chiÕm 22% sè hé toµn quèc. Vïng cã tû lÖ hé nghÌo cao nhÊt lµ vïng T©y B¾c

(42%), T©y nguyªn (38%), thÊp nhÊt lµ vïng §«ng Nam Bé (9%) [7, tr.29].

§©y lµ vÊn ®Ò th¸ch thøc ®èi víi sù ph¸t triÓn vµ trë thµnh mèi quan t©m

chung cña toµn x· héi.

Lµo Cai lµ mét tØnh vïng cao biªn giíi n»m ë phÝa B¾c ViÖt Nam, cã

203,5 km ®êng biªn giíi gi¸p víi tØnh V©n Nam (Trung Quèc), cã 8 huyÖn, 1

1

thµnh phè, trong ®ã cã 4 huyÖn biªn giíi. Toµn tØnh cã 164 x·, phêng, trong

®ã cã 81 x· ®Æc biÖt khã kh¨n, d©n sè lµ 557.000 ngêi, trong ®ã ngêi d©n téc

Ýt ngêi (DTIN) chiÕm 64,09%. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra (chuÈn nghÌo ®ãi giai

®o¹n 2006 - 2010), ®Õn th¸ng 8 n¨m 2005 tØnh Lµo Cai cã 50.105 hé nghÌo,

chiÕm 43,01% tæng sè hé trong toµn tØnh. Nh÷ng hé nghÌo nµy chñ yÕu lµ c¸c

hé ®ång bµo d©n téc, tËp trung ë c¸c huyÖn vïng cao, biªn giíi. §Æc biÖt, 4

huyÖn biªn giíi cña tØnh tû lÖ hé nghÌo chung trªn ®Þa bµn lµ 49,87%, cao h¬n

tû lÖ nghÌo chung toµn tØnh. Trong tæng sè c¸c huyÖn biªn giíi, huyÖn cã tû lÖ

hé nghÌo cao nhÊt lµ huyÖn Si Ma Cai: 73,9%; sau ®ã ®Õn huyÖn Mêng Kh-

¬ng:63,37%; B¸t X¸t:50,43% vµ B¶o Th¾ng lµ 39,05%. Nh÷ng hé nghÌo t¹i

c¸c huyÖn nµy tËp trung chñ yÕu ë n«ng th«n, trªn 95% hé nghÌo lµ DTIN

[58, tr.7]. ViÖc thùc hiÖn xãa ®ãi, gi¶m nghÌo mÆc dï cã nh÷ng tiÕn bé, tuy

vËy t¹i c¸c huyÖn biªn giíi vÉn cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, thiÕu tÝnh ®ång bé,

thèng nhÊt c¶ vÒ nhËn thøc vµ hµnh ®éng, cha t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p thiÕt

thùc phï hîp víi ®Æc ®iÓm t×nh h×nh cña c¸c huyÖn biªn giíi, d©n téc. Thùc

tr¹ng ®ãi nghÌo ë c¸c huyÖn biªn giíi tØnh Lµo Cai ®ang lµ mét vÊn ®Ò bøc

xóc, cÇn ®îc quan t©m gi¶i quyÕt. V× vËy, viÖc nghiªn cøu lý gi¶i mét c¸ch cã

hÖ thèng, ®¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng vÒ ®ãi nghÌo, ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p chñ

yÕu nh»m thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ xãa ®ãi, gi¶m nghÌo ë c¸c huyÖn biªn giíi

tØnh Lµo Cai võa cã ý nghÜa lý luËn c¬ b¶n, võa lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt ®èi víi thùc

tiÔn trong giai ®o¹n hiÖn nay. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do ®ã, t«i lùa chän ®Ò tµi

"Xãa ®ãi, gi¶m nghÌo ë c¸c huyÖn biªn giíi tØnh Lµo Cai trong giai ®o¹n

hiÖn nay" lµm luËn v¨n th¹c sÜ.

2. T×nh h×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn ®Ò tµi

VÊn ®Ò nghÌo ®ãi vµ xãa ®ãi, gi¶m nghÌo ë níc ta lµ vÊn ®Ò ®îc §¶ng,

Nhµ níc vµ c¸c cÊp, c¸c ngµnh còng nh nhiÒu c¬ quan, nhµ khoa häc quan

t©m nghiªn cøu. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX ®Õn nay ®· cã nhiÒu

c«ng tr×nh khoa häc, ®Ò tµi nghiªn cøu, bµi viÕt liªn quan ®Õn vÊn ®Ò xãa ®ãi,

gi¶m nghÌo ®îc c«ng bè, cô thÓ lµ c¸c c«ng tr×nh sau:

- PTS.§ç ThÞ B×nh, Lª Ngäc H©n, Phô n÷ nghÌo n«ng th«n trong ®iÒu

kiÖn kinh tÕ thÞ trêng, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, 1996. Cuèn s¸ch nµy nªu lªn c¸c

quan niÖm vÒ ph©n hãa giµu nghÌo vµ t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo ë níc ta vµ trªn thÕ

giíi; ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ®êi sèng, c¸c khã kh¨n vµ yªu cÇu cña phô n÷ nghÌo

n«ng th«n; ®a ra c¸c khuyÕn nghÞ khoa häc lµm c¬ së cho viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh

s¸ch xãa ®ãi, gi¶m nghÌo, gióp phô n÷ nghÌo n«ng th«n v¬n lªn.

2

- NguyÔn ThÞ H»ng, VÊn ®Ò xãa ®ãi, gi¶m nghÌo ë n«ng th«n níc ta

hiÖn nay, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, 1997. Cuèn s¸ch ®· ®¸nh gi¸ kh¸ ®Çy ®ñ vÒ

thùc tr¹ng nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam vµ biÖn ph¸p xãa ®ãi gi¶m nghÌo ë n«ng

th«n níc ta ®Õn n¨m 2000.

- PGS.TSKH Lª Du Phong - PTS. Hoµng V¨n Hoa (®ång chñ biªn),

Kinh tÕ thÞ trêng vµ sù ph©n hãa giµu - nghÌo ë vïng d©n téc vµ miÒn nói phÝa

B¾c níc ta hiÖn nay, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1999. C¸c t¸c gi¶ ®·

®¸nh gi¸ nh÷ng thµnh tùu vÒ kinh tÕ - x· héi qua h¬n 10 n¨m ®æi míi vµ tiÒm

n¨ng ë vïng d©n téc vµ miÒn nói phÝa B¾c níc ta.

- TrÇn ThÞ H»ng, VÊn ®Ò gi¶m nghÌo trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt

Nam hiÖn nay, luËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ, Häc ViÖn chÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ

Minh, 2000

- TS. Lª Xu©n B¸ (cïng tËp thÓ t¸c gi¶), NghÌo ®ãi vµ xãa ®ãi, gi¶m

nghÌo ë ViÖt Nam, Nxb N«ng nghiÖp, 2001. C¸c t¸c gi¶ ®· ph¶n ¸nh tæng

quan vÒ nghÌo ®ãi trªn thÕ giíi; ®a ra c¸c ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ vÒ nghÌo ®ãi

hiÖn nay, nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam vµ nghiªn cøu thùc tiÔn vÒ nghÌo ®ãi ë tØnh

Qu¶ng B×nh; qua ®ã ®a ra mét sè quan ®iÓm, gi¶i ph¸p chung vÒ xãa ®ãi gi¶m

nghÌo ë ViÖt Nam.

- Vò Minh Cêng, Thùc tr¹ng vµ mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m xãa

®ãi, gi¶m nghÌo ë tØnh Hµ Giang, LuËn v¨n tèt nghiÖp cö nh©n chÝnh trÞ, Häc

viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, 2003.

- B¸o c¸o nghiªn cøu chÝnh s¸ch cña Ng©n hµng thÕ giíi, ChÝnh s¸ch ®Êt

®ai cho t¨ng trëng vµ xãa ®ãi, gi¶m nghÌo, Nxb V¨n hãa- th«ng tin, 2004.

- Hoµng ThÞ HiÒn, Xãa ®ãi, gi¶m nghÌo ®èi víi ®ång bµo d©n téc Ýt ng￾êi tØnh Hßa B×nh - thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p, LuËn v¨n th¹c sü kinh tÕ, Häc viªn

ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, 2005.

Ngoµi ra cßn nhiÒu bµi b¸o, t¹p chÝ viÕt vÒ vÊn ®Ò xãa ®ãi gi¶m nghÌo

nh TS.T¹ ThÞ LÖ Yªn,"N©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Ng©n hµng chÝnh

s¸ch x· héi víi môc tiªu xãa ®ãi, gi¶m nghÌo", t¹p chÝ Ng©n hµng sè 11/2005;

t¸c gi¶ TrÞnh Quang Chinh,"Mét sè kinh nghiÖm tõ ch¬ng tr×nh xãa ®ãi, gi¶m

nghÌo ë Lµo Cai", t¹p chÝ Lao §éng vµ X· héi sè 272 th¸ng 10/2005; TS.

§µm H÷u §¾c,"Cuéc chiÕn chèng ®ãi nghÌo ë ViÖt Nam thùc tr¹ng vµ gi¶i

ph¸p", t¹p chÝ Lao ®éng vµ X· héi sè 272 th¸ng 10/2005.

§ång thêi, cßn cã nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc kh¸c nghiªn cøu vÊn ®Ò

xãa ®ãi, gi¶m nghÌo ë nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh, c¸c

3

c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ nghÌo ®ãi vµ xãa ®ãi, gi¶m nghÌo ë níc ta lµ rÊt

phong phó. Thµnh qu¶ cña nh÷ng c«ng tr×nh ®· cung cÊp nh÷ng luËn cø khoa

häc, thùc tiÔn cho viÖc x©y dùng, triÓn khai c«ng t¸c xãa ®ãi, gi¶m nghÌo trªn

toµn quèc vµ tõng ®Þa ph¬ng.

Tuy nhiªn cho ®Õn nay vÊn ®Ò "Xãa ®ãi, gi¶m nghÌo ë c¸c huyÖn biªn

giíi tØnh Lµo Cai" vÉn lµ mét kho¶ng trèng cha cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu.

3. Môc tiªu vµ nhiÖm vô nghiªn cøu cña luËn v¨n

3.1. Môc tiªu nghiªn cøu

Trªn c¬ së nhËn thøc vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ nghÌo ®ãi vµ xãa ®ãi

gi¶m nghÌo, môc ®Ých nghiªn cøu cña luËn v¨n lµ:

- §¸nh gi¸ thùc tr¹ng nghÌo ®ãi vµ nguyªn nh©n nghÌo ®ãi ë c¸c

huyÖn biªn giíi tØnh Lµo Cai.

- §Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn, ®Æc ®iÓm

kinh tÕ - x· héi cña ®Þa ph¬ng, nh»m ®Èy m¹nh c«ng t¸c xãa ®ãi, gi¶m nghÌo

cho c¸c huyÖn biªn giíi tØnh Lµo Cai ®Õn n¨m 2010.

3.2. NhiÖm vô nghiªn cøu

- HÖ thèng hãa nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ nghÌo ®ãi vµ xãa

®ãi, gi¶m nghÌo.

- Ph©n tÝch thùc tr¹ng nghÌo ®ãi, nguyªn nh©n nghÌo ®ãi, ®¸nh gi¸

nh÷ng kÕt qu¶ vµ h¹n chÕ trong c«ng t¸c xãa ®ãi, gi¶m nghÌo ë c¸c huyÖn

biªn giíi Lµo Cai nh÷ng n¨m qua.

- §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m ®Èy nhanh viÖc thùc hiÖn xãa ®ãi,

gi¶m nghÌo ë c¸c huyÖn biªn giíi tØnh Lµo Cai.

4. Ph¹m vi vµ giíi h¹n nghiªn cøu

- Ph¹m vi nghiªn cøu:

Víi môc ®Ých cña luËn v¨n, t¸c gi¶ quan t©m nghiªn cøu xãa ®ãi, gi¶m

nghÌo tØnh Lµo Cai nãi chung vµ ®Æc biÖt chó träng ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ ®Æc ®iÓm

kinh tÕ- x· héi vµ t×nh h×nh ®ãi nghÌo ë c¸c huyÖn biªn giíi tØnh Lµo Cai.

- Giíi h¹n nghiªn cøu:

§¸nh gi¸, ph©n tÝch thùc tr¹ng nghÌo ®ãi vµ xãa ®ãi, gi¶m nghÌo tõ

n¨m 2001 ®Õn n¨m 2005. Nªu ra môc tiªu, gi¶i ph¸p xãa ®ãi, gi¶m nghÌo ®Õn

n¨m 2010 sao cho phï hîp víi chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña tØnh

Lµo Cai vµ c¶ níc.

5. C¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu

4

- §Ó xem xÐt vÊn ®Ò nghÌo ®ãi vµ xãa ®ãi, gi¶m nghÌo mét c¸ch

kh¸ch quan, s¸t thùc tiÔn, luËn v¨n dùa trªn c¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p luËn

duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö vµ c¸c quan ®iÓm ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña

§¶ng vµ Nhµ níc ta.

- Ngoµi ra, luËn v¨n sö dông nhiÒu ph¬ng ph¸p nghiªn cøu nh ®iÒu tra,

kh¶o s¸t, pháng vÊn, so s¸nh, ph©n tÝch, tæng kÕt, kÕt hîp gi÷a nguyªn lý cña

kinh tÕ häc víi kh¶o s¸t ®¸nh gi¸ thùc tiÔn, kÕ thõa nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu

tõ c¸c c«ng tr×nh khoa häc ®· c«ng bè cã liªn quan ®Ó gi¶i quyÕt nhiÖm vô cña

luËn v¨n.

6. Nh÷ng ®ãng gãp vµ ý nghÜa cña luËn v¨n

- Tõ ®Æc thï vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi ë c¸c huyÖn biªn giíi, luËn

v¨n x¸c ®Þnh môc tiªu, nhiÖm vô vµ c¸c gi¶i ph¸p nh»m thùc hiÖn hiÖu qu¶

xãa ®ãi, gi¶m nghÌo cho c¸c huyÖn biªn giíi Lµo Cai.

- LuËn v¨n lµ tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých cho c¸c c¬ quan chøc n¨ng cã

liªn quan ®Õn viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn ch¬ng tr×nh xãa ®ãi, gi¶m nghÌo trªn

®Þa bµn c¸c huyÖn biªn giíi tØnh Lµo Cai, còng nh ®èi víi mét sè ®Þa ph¬ng

kh¸c cã ®Æc ®iÓm t¬ng ®ång, ®ang thùc hiÖn ch¬ng tr×nh xãa ®ãi, gi¶m nghÌo.

7. KÕt cÊu cña luËn v¨n

- Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phô

lôc, luËn v¨n gåm 3 ch¬ng, 9 tiÕt.

5

Ch¬ng 1

Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ®ãi nghÌo

vµ xãa ®ãi, gi¶m nghÌo

1.1. Quan niÖm vÒ ®ãi nghÌo vµ tiªu chÝ x¸c ®Þnh chuÈn

®ãi nghÌo

1.1.1. Quan niÖm vÒ ®ãi nghÌo

HiÖn nay, ®ãi nghÌo kh«ng cßn lµ vÊn ®Ò riªng cña tõng quèc gia, mµ

lµ vÊn ®Ò cã tÝnh toµn cÇu, bëi lÏ ë tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, kÓ c¶

nh÷ng níc giÇu nhÊt vÒ kinh tÕ nh Mü, §øc, NhËt... ngêi nghÌo vÉn cßn vµ cã

lÏ khã cã thÓ hÕt ngêi nghÌo khi trong c¸c x· héi cha thÓ chÊm døt nh÷ng rñi

ro vÒ kinh tÕ, x· héi, m«i trêng vµ sù bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi cña c¶i

lµm ra. Rñi ro qu¸ nhiÒu trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng lµm cho mét bé phËn d©n

c r¬i vµo t×nh tr¹ng tæn th¬ng vÒ thÓ x¸c, tµi chÝnh vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n

cña cuéc sèng vµ kÕt qu¶ trë thµnh nghÌo. Th¸ng 3/1995, t¹i Héi nghÞ thîng

®Ønh thÕ giíi vÒ ph¸t triÓn x· héi ë Copenhagen §an M¹ch, nh÷ng ngêi ®øng

®Çu c¸c quèc gia ®· trÞnh träng tuyªn bè: Chóng t«i cam kÕt thùc hiÖn môc

tiªu xãa ®ãi, gi¶m nghÌo trªn thÕ giíi, th«ng qua c¸c hµnh ®éng quèc gia kiªn

quyÕt vµ sù hîp t¸c quèc tÕ, coi ®©y nh mét ®ßi hái b¾t buéc vÒ mÆt ®¹o ®øc

x· héi, chÝnh trÞ, kinh tÕ cña nh©n lo¹i.

Chóng ta thêng thÊy nhiÒu kh¸i niÖm vÒ nghÌo nh: nghÌo ®ãi, nghÌo

khæ, giµu nghÌo, ph©n hãa giµu nghÌo hay kho¶ng c¸ch giµu nghÌo, nh÷ng

kh¸i niÖm nµy ®îc c¸c häc gi¶, c¸c nhµ khoa häc ®Þnh nghÜa díi nhiÒu gãc ®é,

khÝa c¹nh kh¸c nhau nh nghÌo vÒ vËt chÊt, nghÌo vÒ tri thøc, nghÌo vÒ v¨n

hãa... MÆt kh¸c, bªn c¹nh kh¸i niÖm nghÌo, cßn sö dông kh¸i niÖm ®ãi ®Ó

ph©n biÖt møc ®é rÊt nghÌo cña mét bé phËn d©n c. ChÝnh v× vËy, hiÖn nay

chóng ta thêng thÊy kh¸i niÖm kÐp ®ãi nghÌo hoÆc nghÌo ®ãi.

§ãi nghÌo lµ mét hiÖn tîng tån t¹i ë tÊt c¶ c¸c quèc gia d©n téc. Nã lµ

mét kh¸i niÖm réng, lu«n thay ®æi theo kh«ng gian vµ thêi gian. §Õn nay,

nhiÒu nhµ nghiªn cøu vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ ®· ®a ra nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c

nhau, trong ®ã cã kh¸i niÖm kh¸i qu¸t h¬n c¶ ®îc nªu ra t¹i Héi nghÞ bµn vÒ

X§GN ë khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng do ESCAP tæ chøc t¹i B¨ng Cèc

(Th¸i Lan) th¸ng 9/1993, c¸c quèc gia trong khu vùc ®· thèng nhÊt cho r»ng:

"§ãi nghÌo lµ t×nh tr¹ng mét bé phËn d©n c kh«ng ®îc hëng vµ tháa m·n nh÷ng

nhu cÇu c¬ b¶n cña con ngêi ®· ®îc x· héi thõa nhËn, tïy theo tr×nh ®é ph¸t triÓn

kinh tÕ x· héi vµ phong tôc tËp qu¸n cña tõng ®Þa ph¬ng" [63, tr.9]. §©y lµ

6

kh¸i niÖm kh¸ ®Çy ®ñ vÒ ®ãi nghÌo, ®îc nhiÒu níc trªn thÕ giíi nhÊt trÝ sö

dông, trong ®ã cã ViÖt Nam.

§Ó ®¸nh gi¸ ®óng møc ®é nghÌo, ngêi ta chia nghÌo thµnh hai lo¹i:

NghÌo tuyÖt ®èi vµ nghÌo t¬ng ®èi.

NghÌo tuyÖt ®èi: Lµ t×nh tr¹ng mét bé phËn d©n c kh«ng ®îc hëng vµ

tháa m·n nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n, tèi thiÓu ®Ó duy tr× cuéc sèng (nhu cÇu vÒ ¨n,

mÆc, nhµ ë, ch¨m sãc y tÕ, gi¸o dôc...)

NghÌo t¬ng ®èi: Lµ t×nh tr¹ng mét bé phËn d©n c cã møc sèng díi møc

trung b×nh cña céng ®ång t¹i ®Þa ph¬ng, ë mét thêi kú nhÊt ®Þnh.

Nh÷ng quan niÖm vÒ ®ãi nghÌo nªu trªn, ph¶n ¸nh ba khÝa c¹nh chñ

yÕu cña ngêi nghÌo lµ: Kh«ng ®îc thô hëng nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n ë møc tèi

thiÓu dµnh cho con ngêi; cã møc sèng thÊp h¬n møc sèng céng ®ång; thiÕu c¬

héi lùa chän tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña céng ®ång.

NghÌo tuyÖt ®èi chñ yÕu ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng mét bé phËn d©n c

kh«ng ®îc tháa m·n nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu cña con ngêi, tríc hÕt lµ ¨n, mÆc,

ë...; nghÌo t¬ng ®èi l¹i ph¶n ¸nh sù chªnh lÖch vÒ møc sèng cña mét bé phËn

d©n c khi so s¸nh víi møc sèng trung b×nh cña céng ®ång ®Þa ph¬ng trong mét

thêi kú nhÊt ®Þnh. Do ®ã, cã thÓ xãa dÇn nghÌo tuyÖt ®èi, cßn nghÌo t¬ng ®èi

lu«n x¶y ra trong x· héi, vÊn ®Ò quan t©m ë ®©y lµ rót ng¾n kho¶ng c¸ch

chªnh lÖch giµu nghÌo vµ h¹n chÕ sù ph©n hãa giµu nghÌo, gi¶m thiÓu tíi møc

thÊp nhÊt tû lÖ nghÌo t¬ng ®èi.

Dùa vµo nh÷ng kh¸i niÖm chung do c¸c tæ chøc quèc tÕ ®a ra vµ c¨n

cø vµo thùc tr¹ng kinh tÕ - x· héi ë ViÖt Nam, trong chiÕn lîc toµn diÖn vÒ

t¨ng trëng vµ X§GN ®Õn n¨m 2005 vµ 2010, ViÖt Nam thõa nhËn ®Þnh nghÜa

chung vÒ ®ãi nghÌo do Héi nghÞ chèng ®ãi nghÌo khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh

D¬ng do ESCAP tæ chøc t¹i B¨ng Cèc (Th¸i Lan) th¸ng 9/1993. §ång thêi

vÊn ®Ò ®ãi nghÌo ë ViÖt Nam cßn ®îc nghiªn cøu ë c¸c cÊp ®é kh¸c nhau nh

c¸ nh©n, hé gia ®×nh vµ céng ®ång nªn bªn c¹nh kh¸i niÖm nghÌo ®ãi, ë níc ta

cßn cã mét sè kh¸i niÖm sau:

§ãi: Lµ t×nh tr¹ng cña mét bé phËn d©n c nghÌo cã møc sèng díi møc

tèi thiÓu vµ thu nhËp kh«ng ®ñ ®¶m b¶o nhu cÇu vÒ vËt chÊt ®Ó duy tr× cuéc

sèng. §ã lµ nh÷ng hé d©n c hµng n¨m thiÕu ¨n, ®øt b÷a tõ mét ®Õn hai th¸ng,

thêng vay mîn cña céng ®ång vµ thiÕu kh¶ n¨ng chi tr¶ céng ®ång.

7

Hé ®ãi: Lµ hé c¬m kh«ng ®ñ ¨n, ¸o kh«ng ®ñ mÆc, con c¸i kh«ng ®îc häc

hµnh ®Èy ®ñ, èm ®au kh«ng cã tiÒn ch÷a bÖnh, nhµ ë t¹m bî, r¸ch n¸t...

Hé nghÌo: Lµ hé ®ãi ¨n kh«ng ®øt b÷a, mÆc kh«ng ®ñ lµnh, kh«ng ®ñ

Êm, kh«ng cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn s¶n xuÊt...

X· nghÌo: Lµ x· cã tû lÖ hé nghÌo cao, kh«ng cã hoÆc rÊt thiÕu nh÷ng

c¬ së h¹ tÇng thiÕt yÕu nh ®iÖn, ®êng, trêng, tr¹m, níc s¹ch... tr×nh ®é d©n trÝ

thÊp, tû lÖ mï ch÷ cao.

Vïng nghÌo: Lµ ®Þa bµn t¬ng ®èi réng n¨m ë nh÷ng khu vùc khã kh¨n

hiÓm trë, giao th«ng kh«ng thuËn tiÖn, cã tû lÖ x· nghÌo, hé nghÌo cao.

Nh vËy, ®ãi nghÌo lµ t×nh tr¹ng bÞ thiÕu thèn ë nhiÒu ph¬ng diÖn nh:

thu nhËp h¹n chÕ hoÆc thiÕu c¬ héi t¹o thu nhËp, thiÕu tµi s¶n ®Ó ®¶m b¶o tiªu

dïng nh÷ng lóc khã kh¨n vµ dÔ bÞ tæn th¬ng tríc nh÷ng ®ét biÕn, Ýt ®îc tham

gia vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh... Qua nghiªn cøu. chóng ta nhËn thÊy ®ãi

nghÌo cã nguån gèc c¨n nguyªn tõ kinh tÕ; nhng víi t c¸ch lµ hiÖn tîng tån t¹i

phæ biÕn ë c¸c quèc gia trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn, ®ãi nghÌo thùc chÊt lµ hiÖn

tîng kinh tÕ - x· héi phøc t¹p, chø kh«ng thuÇn tóy chØ lµ vÊn ®Ò kinh tÕ cho

dï c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ cña nã tríc hÕt vµ chñ yÕu dùa trªn c¸c tiªu chÝ vÒ

kinh tÕ. V× vËy, khi nghiªn cøu nh÷ng t¸c ®éng ¶nh hëng ®Õn thùc tr¹ng, xu h￾íng, c¸ch thøc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ãi nghÌo cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ nh÷ng t¸c ®éng

cña nh©n tè chÝnh trÞ, v¨n hãa, x· héi, an ninh quèc phßng cã nh vËy míi ®Ò ra

®îc c¸c gi¶i ph¸p ®ång bé cho c«ng t¸c X§GN ë níc ta, ®Æc biÖt lµ ë vïng

miÒn nói, biªn giíi, vïng ®ång bµo d©n téc Ýt ngêi.

1.1.2 Tiªu chÝ x¸c ®Þnh chuÈn ®ãi nghÌo

§Ó ®¸nh gi¸ ®îc møc ®é ®ãi nghÌo, cÇn ph¶i ®a ra c¸c tiªu chÝ x¸c

®Þnh møc ®é ®ãi nghÌo. Tuy nhiªn, nh÷ng tiªu chÝ x¸c ®Þnh kh«ng cè ®Þnh mµ

lu«n cã sù biÕn ®éng vµ kh¸c nhau kh«ng nh÷ng gi÷a c¸c níc mµ ngay trong

cïng mét níc, vµ còng kh¸c nhau qua nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö.

Ng©n hµng thÕ giíi (WB) ®a ra c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ møc ®é giµu

nghÌo cña c¸c quèc gia dùa vµo møc thu nhËp quèc d©n b×nh qu©n tÝnh theo

®Çu ngêi trong mét n¨m vµ møc kcalo tèi thiÓu cÇn thiÕt cho mét ngêi sèng

trong ngµy víi hai c¸ch tÝnh:

- Ph¬ng ph¸p Atlas lµ tÝnh theo tû gi¸ hèi ®o¸i vµ tÝnh theo USD. Theo

ph¬ng ph¸p nµy, ngêi ta chia thµnh 6 lo¹i níc (lÊy møc thu nhËp b×nh qu©n

n¨m 1990):

8

Trªn 25.000USD/ngêi/n¨m : níc cùc giµu

Tõ 20.000USD ®Õn díi 25.000.USD / ngêi/n¨m: níc giµu

Tõ 10.000 ®Õn díi 20.000USD /ngêi/n¨m : níc kh¸ giµu

Tõ 2.500 ®Õn díi 10.000USD /ngêi/n¨m : níc trung b×nh

Tõ 500USD ®Õn 2.500 USD /ngêi/n¨m : níc nghÌo

Díi 500USD/ngêi/ n¨m : níc cùc nghÌo

- Theo ph¬ng ph¸p søc mua t¬ng ®¬ng PPP (Purchasing power parity)

còng tÝnh b»ng USD. Khi tÝnh to¸n chuÈn nghÌo quèc tÕ, WB ®· tÝnh theo møc

n¨ng lîng tèi thiÓu cÇn thiÕt cho mét ngêi ®Ó sèng lµ 2100kcalo/ngµy. Víi

møc gi¸ chung cña thÕ giíi, ®Ó ®¶m b¶o møc n¨ng lîng ®ã th× cÇn kho¶ng

1USD / ngêi/ngµy. Theo c¸ch tÝnh nµy hiÖn nay trªn thÕ giíi cã kho¶ng 1,3 tû

ngêi nghÌo ®ãi, vµ cã thÓ t¨ng lªn tíi 1,5 tû ngêi vµo 2025 [2, tr.48-49]. Còng

theo ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nµy c¸c khu vùc cã ngêi nghÌo ®ãi lín nhÊt trªn thÕ

giíi lµ Ch©u Phi (cã 80% d©n sè nghÌo), khu vùc Nam ¸ (79%), Trung §«ng￾B¾c Phi (61%) [31, tr.50].

Tæ chøc Liªn HiÖp quèc: Dïng c¸ch tÝnh dùa trªn c¬ së ph©n phèi thu

nhËp theo ®Çu ngêi hoÆc theo nhãm d©n c. Thíc ®o nµy tÝnh ph©n phèi thu

nhËp cho tõng c¸ nh©n hoÆc hé gia ®×nh nhËn ®îc trong thêi gian nhÊt ®Þnh, nã

kh«ng quan t©m ®Õn nguån mang l¹i thu nhËp hay m«i trêng sèng cña d©n c

mµ chia ®Òu cho mäi thµnh phÇn d©n c.

Ph¬ng ph¸p tÝnh: §em chia d©n sè cña mét níc, mét ch©u hoÆc toµn

cÇu ra lµm 5 nhãm (ngò ph©n vÞ), mçi nhãm cã 20% d©n sè, bao gåm: rÊt

giµu, giµu, trung b×nh, nghÌo vµ rÊt nghÌo. Theo c¸ch tÝnh nµy, vµo nh÷ng n¨m

1990 th× 20% d©n sè giµu nhÊt chiÕm 82,7% thu nhËp toµn thÕ giíi, trong khi

20 % d©n sè nghÌo nhÊt chØ chiÕm 1,4%. Nh vËy, nhãm giµu nhÊt cã thu nhËp

gÊp 59 lÇn nhãm nghÌo nhÊt [30, tr.11].

MÆc dï thu nhËp b×nh qu©n lµ c¨n cø rÊt quan träng, song kh«ng thÓ

coi ®ã lµ tiªu chÝ duy nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é giµu nghÌo cña mét quèc gia.

NghÌo ®ãi cßn chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nh yÕu tè chÝnh trÞ, x· héi.

V× vËy, c¬ quan ph¸t triÓn con ngêi cña Liªn hiÖp quèc cßn ®a ra chØ sè ph¸t

triÓn con ngêi (Human Development Index - HDI) ®Ó kiÓm so¸t, ®¸nh gi¸ sù

tiÕn bé trong ph¸t triÓn con ngêi. HDI ®o thµnh tùu trung b×nh cña mét quèc

gia trªn 3 ph¬ng diÖn cña sù ph¸t triÓn con ngêi, ®ã lµ:

- Tuæi thä trung b×nh tõ lóc sinh;

9