Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

HOÀNG THỊ HẠNH

XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN

XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRONG THỜI KỲ

ĐẨY MẠNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

HÀ NỘI - 2013

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

HOÀNG THỊ HẠNH

XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN

XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRONG THỜI KỲ

ĐẨY MẠNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA

Chuyên ngành:CNDVBC & CNDVLS

Mã số: 62.22.80.05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS. TSKH. Lƣơng Đình Hải

HÀ NỘI-2011

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Nội dung và các trích dẫn nêu trong luận án là trung thực.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Hoàng Thị Hạnh

MỤC LỤC Tran

g

MỞ

ĐẦU…………………..…………………………………………………………..

1

Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ

TÀI…………………………

5

1.1. Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và công nghiệp hóa,

hiện đại

hóa…………………………………………………………………………………

…….

5

1.2. Xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

………………………….

13

1.3. Những giải pháp xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt

Nam………….

17

Chƣơng 2: MỘT SỐ NỘI DUNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC

PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRONG THỜI KỲ ĐẨY MẠNH

CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA…………………………...

1. 1

8

25

2.1. Nhà nƣớc pháp quyền và những đặc trƣng của nó…………………………. 25

2.1.1. Một số quan niệm về nhà nước pháp quyền………………………………………. 25

2.1.2. Những đặc trưng cơ bản của nhà nước pháp quyền………………………………. 31

2.2. Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và những đặc trƣng của nó 40

2.2.1. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt

Nam …………………………………………………………………………………

40

2.2.2. Những đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam… 43

2.3. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa với việc xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã

hội chủ nghĩa Việt

Nam…………….……………………………………………………………..

49

2.3.1. Tính tất yếu của việc đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam

……

49

2.3.2. Tác động của công nghiệp hóa, hiện đại hóa đến việc xây dựng Nhà nước pháp

quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

………………………………………………………………………

54

Chƣơng 3: XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

TRÊN MỘT SỐ PHƢƠNG DIỆN TRONG THỜI KỲ ĐẨY MẠNH CÔNG NGHIỆP

HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA .................................................................

66

3.1. Xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trên phƣơng

diện kinh

tế……………….……………………………………..……………………….......

66

3.1.1. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong quá trình

chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa, tập trung, quan liêu, bao cấp sang nền kinh

tế thị trường định hướng xã hội chủ

nghĩa………………………..………………………………..

66

31.2. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam dựa trên chế độ

công hữu về các tư liệu sản xuất chủ yếu có sự kết hợp với các hình thức sở hữu

khác

71

3.2. Xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trên phƣơng

diện chính

trị…………........................................................................................................

76

3.2.1. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam dựa trên nền

chính trị nhất nguyên do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh

đạo…………………..………………...

77

3.2.2. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam không dựa theo

nguyên tắc tam quyền phân

lập……………………………………………………………….

81

3.2.3. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong sự

chuyển đổi hình thức nhà

nước…………………………….………………………………………………….

85

3.3. Xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trên phƣơng

diện văn hóa - xã hội………………..……………..

…………………………………………

90

3.3.1. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong điều kiện

truyền thống văn hóa làng

xã………………………………………………………………..

90

3.3.2. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong điều kiện

dân trí chưa cao, chưa trải qua dân chủ tư

sản………………………………………………

95

3.3.3. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam khi xã hội dân

sự chưa định hình và phát

triển…………………..…………………………………………….

100

Chƣơng 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC

PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRONG THỜI KỲ ĐẨY

MẠNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI

HÓA....................................................................

106

4.1. Những giải pháp kinh

tế.........................................................................................

106

4.1.1. Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

....................................

106

4.1.2. Đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa tạo cơ sở vật chất - kỹ thuật xây

dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt

Nam..........................................................

111

4.2. Những giải pháp chính

trị........................................................................................

118

4.2.1. Đổi mới nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt

Nam............

118

4.2.2. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật hiệu quả,

nâng cao lý luận Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt

Nam................................................

120

4.2.3. Phát huy vai trò của các tổ chức, đoàn thể chính trị-xã

hội..................................

126

4.3. Những giải pháp văn hóa - xã

hội..........................................................................

128

4.3.1. Tăng cường tuyên truyền, giải thích và giáo dục pháp

luật....................................

128

4.3.2. Nâng cao dân trí, phát huy dân chủ và phản biện xã

hội.......................................

130

4.3.3. Xây dựng, phát triển xã hội dân

sự..........................................................................

134

KẾT

LUẬN.....................................................................................................................

139

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM

KHẢO......................................................................

144

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Hiện nay trên thế giới, xây dựng nhà nƣớc pháp quyền không còn là vấn đề

lý luận mà đã trở thành hiện thực. Hơn hai thế kỷ qua, các quốc gia phát triển đã

và đang hoàn thiện việc xây dựng nhà nƣớc pháp quyền, thực hiện quản lý xã hội

bằng pháp luật, giảm thiểu biên chế trong bộ máy nhà nƣớc, tiết kiệm ngân sách,

nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn nhân lực, thực hiện nguyên tắc sống và làm

việc theo Hiến pháp và pháp luật.

Xét trên bình diện quốc tế, học thuyết nhà nƣớc pháp quyền từ lý luận vận

dụng vào thực tiễn nhƣ thế nào đến nay vẫn còn là một vấn đề cần bàn luận. Kinh

nghiệm cho thấy, việc vận dụng lý luận xây dựng nhà nƣớc pháp quyền trong các

quốc gia trên thế giới không theo một khuôn mẫu xác định, tùy thuộc vào điều

kiện kinh tế, chế độ chính trị, truyền thống lịch sử và bản sắc văn hoá mà mỗi

quốc gia xây dựng một mô hình nhà nƣớc pháp quyền riêng.

Ở Việt Nam, hơn nửa thế kỷ qua, tuy Đảng Cộng Sản và nhà nƣớc đã có

nhiều cố gắng xây dựng đời sống mới, thay đổi cơ bản diện mạo cuộc sống.

Nhƣng nhìn chung, vẫn chƣa thoát khỏi ảnh hƣởng nặng nề của của xã hội phong

kiến và nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, quan liêu, bao cấp. Những ảnh hƣởng

tiêu cực của xã hội phong kiến và nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, quan liêu,

bao cấp tạo nên lực cản không nhỏ trên con đƣờng phát triển đất nƣớc, kìm hãm

tiến bộ xã hội, gây nhiều khó khăn, làm phức tạp trong việc lập pháp, thực thi và

bảo vệ pháp luật. Sau Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng Cộng Sản

Việt Nam, Việt Nam xây dựng nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, thực hiện

quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc thì phát sinh nhiều

vấn đề mới phức tạp không chỉ trong quan hệ kinh tế mà cả trong quan hệ chính

trị, xã hội, văn hoá.

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa là một chủ trƣơng đúng đắn mang tầm chiến

lƣợc của Đảng nhằm đƣa Việt Nam tiến tới một nƣớc công nghiệp vào năm 2020.

Nhƣng công nghiệp hóa, hiện đại hóa cũng đang và sẽ làm phát sinh nhiều hệ lụy

2

tất yếu về kinh tế - xã hội phức tạp nhƣ việc đền bù, giải tỏa đất đai, phá vỡ môi

sinh, môi trƣờng tự nhiên, làm ô nhiễm môi trƣờng, ảnh hƣởng không nhỏ đến

nhịp sống ngƣời dân, lối sống công nghiệp, giao thông đô thị, kỷ luật lao động,

quản lý hộ khẩu, đầu tƣ hợp tác làm ăn với nƣớc ngoài, v.v.. Thực tế đó, đòi hỏi

hệ thống pháp luật phải nhanh chóng hoàn thiện nhằm luận chứng, giải thích, bảo

vệ những vấn đề mới phát sinh trong điều kiện tiến hành công nghiệp hóa, hiện

đại hóa đất nƣớc.

Trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế cũng nhƣ giao lƣu văn hoá, chuyển

giao khoa học - công nghệ, dân chủ hóa toàn diện đời sống xã hội hiện nay, đòi

hỏi các quốc gia phải có những quy định pháp lý chung, những chế tài pháp luật

nhằm điều chỉnh các quan hệ quốc tế. Để hội nhập quốc tế Việt Nam phải cấp

thiết xây dựng bộ máy hoàn thiện, trong sạch, vững mạnh, hoạt động linh hoạt có

tính hiệu quả cao theo hƣớng lấy pháp luật làm phƣơng tiện quản lý nhà nƣớc và

điều chỉnh các quan hệ xã hội, quan hệ quốc tế.

Kinh nghiệm thế giới cho thấy, xây dựng nhà nƣớc pháp quyền là quá trình

lâu dài, khó khăn, phức tạp phải có sự chuẩn bị chu đáo cả về phƣơng diện lý

luận lẫn thực tiễn. Hơn nữa, Việt Nam là quốc gia tiến hành xây dựng nhà nƣớc

pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong bối cảnh chƣa có tiền lệ, nên sự việc càng trở

nên khó khăn hơn, đòi hỏi các nhà nghiên cứu lý luận phải khảo sát đời sống thực

tế, phân tích phƣơng diện kinh tế, chính trị, văn hoá - xã hội. Qua phân tích

những phƣơng diện đó, phải vạch ra lộ trình, tìm bƣớc đi thích hợp, xây dựng

những giải pháp, gợi mở những cái nhìn tham chiếu nhằm tƣ vấn cho Đảng và

nhà nƣớc cùng các cơ quan chức năng, từng bƣớc hoàn thiện lý luận, đẩy nhanh

tiến trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, hoàn thành

sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, đƣa đất nƣớc tiến nhanh trên

con đƣờng hội nhập và phát triển.

Vì những lý trên, chúng tôi chọn Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ

nghĩa Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa làm đề tài

ngihên cứu của luận án.

3

2. Mục đích và nhiệm vụ của luận án

Mục đích của luận án là phân tích, làm rõ việc xây dựng Nhà nƣớc pháp

quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện

đại hóa trên các phƣơng diện kinh tế, chính trị, văn hoá - xã hội, trên cơ sở đó,

nêu những giải pháp chủ yếu, phù hợp, nhằm góp phần đẩy nhanh tiến trình xây

dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

- Để đạt mục đích trên, luận án giải quyết các nhiệm vụ cơ bản:

+ Làm rõ nội hàm các khái niệm nhà nƣớc pháp quyền, Nhà nƣớc pháp

quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, công nghiệp hóa, hiện đại hóa và một số vấn

đề lý luận cơ bản về việc xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt

Nam thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

+ Phân tích những nét đặc thù trên các phƣơng diện kinh tế, chính trị, văn

hoá - xã hội của Việt Nam trong việc xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ

nghĩa Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

+ Đề xuất những giải pháp chủ yếu xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội

chủ nghĩa Việt Nam trên cơ sở những nét đặc thù của các phƣơng diện đã nêu.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tƣợng nghiên cứu của luận án là xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã

hội chủ nghĩa Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở một

số nét đặc thù cơ bản trên các phƣơng diện kinh tế, chính trị, văn hóa - xã hội của

Việt Nam.

- Luận án giới hạn phạm vi nghiên cứu ở một số nét đặc thù cơ bản trên

phƣơng diện kinh tế, chính trị, văn hóa - xã hội của Việt Nam trong việc xây

dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh công

nghiệp hóa, hiện đại hóa.

4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu

- Cơ sở lý luận của luận án là chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí

Minh, quan điểm của Đảng Cộng Sản Việt Nam về nhà nƣớc pháp quyền và Nhà

nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Luận án cũng kế thừa các thành tựu

4

nghiên cứu vấn đề này của các học giả Việt Nam và thế giới trong thời gian gần

đây.

- Trong quá trình nghiên cứu, tác giả luận án vận dụng phƣơng pháp luận

duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác-Lênin, tuân thủ các

nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn, thống nhất giữa lôgic và lịch sử,

nguyên tắc xem xét khách quan, xem xét toàn diện, lịch sử - cụ thể, phƣơng pháp

trừu tƣợng hóa, khái quát hóa, phƣơng pháp phân tích và tổng hợp, đối chiếu, so

sánh, v.v..

5. Cái mới của luận án

Luận án chỉ ra những nét đặc thù cơ bản trên các phƣơng diện kinh tế,

chính trị, văn hoá - xã hội của Việt Nam trong việc xây dựng Nhà nƣớc pháp

quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại

hóa và ảnh hƣởng của các nét đặc thù đó đến việc xây dựng Nhà nƣớc pháp

quyền ấy.

Luận án đồng thời đề xuất những giải pháp chủ yếu, phù hợp với những

nét đặc thù nhằm đẩy nhanh quá trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ

nghĩa Việt Nam.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

Luận án có thể làm tài liệu tham khảo phục vụ việc nghiên cứu và giảng

dạy các vấn đề nhà nƣớc, nhà nƣớc pháp quyền, làm tài liệu phục vụ các cán bộ,

công chức quản lý nhà nƣớc và pháp luật.

7. Kết cấu luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung

luận án gồm 4 chƣơng, 12 tiết.

5

Chƣơng 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

Kể từ khi Đảng Cộng Sản Việt Nam khởi xƣớng sự nghiệp xây dựng Nhà

nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đến nay, vấn đề lý luận về nhà nƣớc

pháp quyền, Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã thu hút sự quan

tâm của các nhà nghiên cứu lý luận Việt Nam. Kết quả của sự quan tâm đó là các

công trình viết về vấn đề này xuất hiện ngày càng nhiều, chúng tôi tổng quan

thành một số vấn đề cơ bản nhƣ sau:

1.1. NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM VÀ

CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA

Về nội dung cụ thể của vấn đề này, các tài liệu xoay quanh một số điểm sau:

Mảng nghiên cứu tính tất yếu, phân tích tiền đề lý luận, cơ sở thực tiễn của

việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay

Về mảng đề tài này, trƣớc hết phải kể đến đề tài cấp nhà nƣớc KX 04.01

“Cơ sở lý luận và thực tiễn về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân,

do dân, vì dân” do GS.VS. Nguyễn Duy Quý làm chủ nhiệm. Nhóm nghiên cứu

đề tài đã khái quát lịch sử hình thành và phát triển của học thuyết nhà nƣớc pháp

quyền từ thời cổ đại đến hiện đại, từ phƣơng Tây đến phƣơng Đông; phân tích

quan điểm của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về nhà nƣớc và

nhà nƣớc pháp quyền; nêu những khái niệm, những đặc trƣng cơ bản và chức

năng của Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân; lý giải

các yếu tố quy định và chi phối quá trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội

chủ nghĩa ở Việt Nam; trình bày những phƣơng hƣớng, giải pháp chủ yếu xây

dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Theo các tác giả, nan

giải trong quá trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

là việc khắc phục “thái độ hƣ vô, coi thƣờng pháp luật” của ngƣời dân Việt Nam

hiện nay. Vì đây là hiện tƣợng khá phổ biến, nó “có thể diễn ra trên tất cả các

mức độ trong quá trình xây dựng pháp luật, trong hoạt động áp dụng pháp luật,

6

trong đời sống hàng ngày của ngƣời dân” [64, 25]. Do vậy, “để xây dựng thành

công Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa, cần tạo lập thói quen chấp hành

pháp luật, thái độ thƣợng tôn pháp luật. Nghĩa là phải xây dựng đƣợc ý thức pháp

luật ở trình độ cao trong xã hội” [64, 25]. Mà muốn xây dựng ý thức pháp luật ở

trình độ cao thì tất yếu phải xây dựng nhà nƣớc pháp quyền, lấy nhân dân làm

chủ thể đồng thời là đối tƣợng của pháp luật.

Trong cuốn Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã

hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, (Nxb. Lý luận chính trị,

2005), Trần Hậu Thành đã phân tích cơ sở nghiên cứu lý luận chung về nhà nƣớc

pháp quyền tƣ sản và nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa, cũng nhƣ phân tích

điều kiện thực tế Việt Nam. Tác giả đã trình bày một cách tổng quát về cơ sở lý

luận và điều kiện thực tiễn, tính cấp thiết của việc xây dựng Nhà nƣớc pháp

quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Theo tác giả, việc xây dựng nhà nƣớc pháp

quyền hiện nay là vô cùng cấp thiết, đáp ứng nhu cầu phát triển đất nƣớc theo

hƣớng hiện đại và hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, tác giả cũng lƣu ý rằng, không

thể áp dụng rập khuôn những nguyên tắc nhà nƣớc pháp quyền tƣ sản vào điều

kiện Việt Nam, vì Việt Nam là quốc gia theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa.

Nguyễn Tĩnh Gia và Mai Đình Chiến trong cuốn Vận dụng học thuyết Mác

để xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam, (Nxb. Chính trị quốc gia, 2006) đã

tiếp cận vấn đề trên phƣơng pháp đối chiếu so sánh. Theo các tác giả, chủ nghĩa

Mác-Lênin hƣớng tới chủ nghĩa nhân đạo, tức đấu tranh giải phóng con ngƣời,

đƣa con ngƣời từ vƣơng quốc tất yếu sang vƣơng quốc tự do. Do vậy, việc xây

dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam cũng phải hƣớng tới

mục đích nhân đạo đó.Nói cách khác, nhà nƣớc pháp quyền là nhà nƣớc có tính

nhân đâọ cao, phản ánh những giá trị nhân bản.

Trong bài Tính tất yếu của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ

nghĩa Trần Hữu Tiến khẳng định “có hai loại nhà nƣớc pháp quyền, nhà nƣớc

pháp quyền tƣ sản và nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Loại thứ nhất đã

trải qua mấy trăm năm lịch sử, loại thứ hai ra đời trong thế kỷ XX còn rất ít kinh

7

nghiệm tổ chức xây dựng. Những nhà nƣớc xã hội chủ nghĩa trƣớc đây ít nhiều

có tính pháp quyền” [78, 12]. Theo Trần Hữu Tiến, việc các nƣớc xã hội chủ

nghĩa chậm xây dựng nhà nƣớc pháp quyền có những nguyên nhân khách quan

và chủ quan, trong đó nguyên nhân cơ bản thuộc về quan niệm siêu hình giữa sự

lãnh đạo của Đảng và sự làm chủ của nhân dân, cho rằng xây dựng nhà nƣớc

pháp quyền thì làm giảm sút vai trò lãnh đạo của Đảng. Bởi vì, sau gần một thế

kỷ tồn tại, “quyền lực nhà nƣớc trong các nƣớc xã hội chủ nghĩa có nguy cơ tha

hóa bộ máy quyền lực tách rời nhân dân…. Việc xây dựng nhà nƣớc pháp quyền

là một trong những giải pháp quan trọng nhất để khắc phục nguy cơ tha hóa của

bộ máy nhà nƣớc, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân” [78, 14].

Vấn đề tiếp thu kinh nghiệm xây dựng nhà nƣớc pháp quyền của các quốc

gia đi trƣớc đƣợc phản ánh trong các bài viết: 1) Đào Trí Úc, Lê Minh Thông, Sự

tiếp nhận các giá trị pháp lý phương Đông và phương Tây đối với sự phát triển

của các tư tưởng pháp lý Việt Nam, (Tạp chí Nhà nƣớc và Pháp luật, số 5, 1999).

2) Hoàng Thị Kim Quế, Tư tưởng Đông - Tây về nhà nước và pháp luật, những

nhân tố nhà nước pháp quyền, (Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 3, 2002). 3)

Doãn Chính, Cao Xuân Long, trong bài Tư tưởng pháp trị của Hàn Phi và ý

nghĩa lịch sử của nó trong việc xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam, (Tạp

chí Triết học, số 8, 2002). Tiếp cận vấn đề từ quan điểm thống nhất giữa logic và

lịch sử, các tác giả nêu lên quan điểm cho rằng, những giá trị tƣ tƣởng pháp lý

trong lịch sử nhân loại, đặc biệt là những giá trị pháp lý phƣơng Đông nhƣ tƣ

tƣởng pháp trị của Pháp gia tuy có những hạn chế do hoàn cảnh lịch sử quy định,

nhƣng ngày nay vẫn còn có tính thời sự, còn những điểm hợp lý, hợp tình, do vậy

trong sự nghiệp xây dựng nhà nƣớc pháp quyền, chúng ta cần kế thừa và phát

huy trên cơ sở có chọn lọc những giá trị tƣ tƣởng này.

Mảng nghiên cứu, trình bày lý luận chung về nhà nước pháp quyền và xây

dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Trƣớc hết phải kể đến công trình do Nguyễn Văn Yểu, Lê Hữu Nghĩa (đồng

chủ biên), Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong thời