Xây dựng hệ thống tư vấn nghề tại trường cao đẳng nghề tỉnh gia lai

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỂN THỊ THU HÀ

XÂY DỰNG HỆ THỐNG TƯ VẤN NGHỀ TẠI

TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ TỈNH GIA LAI

Chuyên ngành: Hệ thống thông tin

Mã số: 61.49.01.04

TÓM TẮT

LUẬN VĂN THẠC SĨ HỆ THỐNG THÔNG TIN

Đà Nẵng – Năm 2017

Công trình được hoàn thành tại

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM - ĐHĐN

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. VÕTRUNG HÙNG

Phản biện 1: TS NGUYỄN TRẦN QUỐC VINH

Phản biện 2: TS NGUYỄN QUANG THANH

Luận văn được bảo vệ trước Hội đồng chấm Luận văn tốt nghiệp thạc

sĩ Hệ thống thông tin họp tại Trường Đại học Sư phạm – ĐHĐN

vào ngày 30 tháng 07 năm 2017.

Có thể tìm hiểu luận văn tại:

- Thư viện Trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng, ĐHĐN.

- Trung tâm thông tin học liệu, Đại học Đà Nẵng.

1

MỞ ĐẦU

Mỗi chúng ta khi bước vào đời đều có những ước mơ và khát

vọng về nghề nghiệp cho tương lai. Đặc biệt, nghề nghiệp càng quan

trọng đối với thế hệ trẻ, bởi họ chính là chủ nhân tương lai của đất

nước. Nhân tố con người luôn đóng một vai trò quyết định cho sự

phát triển, vì vậy một xã hội (XH) hiện đại rất cần những con người

có nghề nghiệp chuyên môn vững vàng cho sự phát triển của đất

nước.

Chính vì vậy tư vấn nghề nghiệp (TVNN) đã và đang được

xem là một vấn đề nóng hiện nay. Đây là một trong những vấn đề cấp

bách đặt ra đối với nhà trường, gia đình và XH. Khi được định hướng

đúng đắn về nghề nghiệp, sinh viên (SV) sẽ yên tâm với nghề mình

đã lựa chọn, có thái độ chủ động, tích cực học tập, rèn luyện để có

thể hoạt động tốt lĩnh vực nghề nghiệp trong tương lai. Tuy nhiên,

nhiều SV lựa chọn nghề không đúng đắn, ít tìm hiểu kỹ về ngành

học, công việc mà mình sẽ theo đuổi. Đó là sự lựa chọn chỉ dựa theo

cảm tính mà thiếu đi suy nghĩ xem nghành nghề đó có phù hợp với

khả năng và năng lực của mình không, chính vì sai lầm đó mà SV

gặp khó khăn ngay trong quá trình nghiên cứu học tập từ đó dẫn đến

sự nản chí, học tập kém hăng say dễ dẫn đến bỏ học. Một số có điều

kiện thì chuyển ngành, số khác tiếp tục theo đuổi nhưng trong tâm

thế buông trôi. Từ đó dẫn đến chất lượng đào tạo kém, nguồn lao

động không đáp ứng được nhu cầu XH. Như vậy lựa chọn nghề phù

hợp với bản thân là rất quan trọng không chỉ tác động đến bản thân

mà còn tác động đến toàn XH. Lực lượng lao động yếu kém kéo theo

nền kinh tế kém phát triển. Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê cho

2

thấy, trong 6 tháng đầu năm 2016 tổng số người thất nghiệp của Việt

Nam là 1,12 triệu người, chiếm khoảng 2.23%. trong đó tỷ lệ thất

nghiệp của lao động có trình độ đại học trở lên của cả nước là 3.96%

và số liệu này đặc biệt cao ở khu vực thành thị.

Trường Cao đẳng nghề Gia Lai (CĐNGL) là một trong những

trường đào tạo nguồn nhân lực có kỹ năng nghề cao, nhằm phục vụ

cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hóa tỉnh Gia Lai và cả nước.

Trường được thành lập trên cơ sở nâng cấp Trường Trung cấp nghề

Gia Lai. Năm 1976, Trường công nhân kỹ thuật cơ điện Gia Lai và

Trường công nhân kỹ thuật xây dựng Gia Lai được thành lập, sau đó

hợp nhất thành Trường Trung cấp nghề Gia Lai. Trường CĐNGL là

một trường đào tạo đa ngành, đa nghề, đào tạo thực hiện theo phương

châm đa dạng hóa công tác dạy nghề và gắn với nhu cầu của doanh

nghiệp. Tuy nhiên, hàng năm đều có không ít trường hợp SV vẫn bỏ

học, tỷ lệ SV tốt nghiệp ra trường có việc làm và làm đúng ngành

không cao. Mặc dù nhà trường luôn quan tâm về chất lượng đào tạo,

cải tiến phương pháp giảng dạy, đổi mới chương trình theo nhu cầu

XH. Ngoài ra trường còn xây dựng nhiều kênh tạo cầu nối giúp SV

của nhà trường sau khi tốt nghiệp tìm được việc làm nhưng vẫn chưa

giải quyết triệt để vấn đề. Một phần là do công tác tư vấn nghề trong

quá trình tuyển sinh chưa đạt hiệu quả cao ảnh hưởng đến chất lượng

đầu vào. Chính vì vậy việc tư vấn hướng nghiệp là việc vô cùng quan

trọng giúp cho mỗi SV khi vào trường chọn nghề một cách có cơ sở,

nhận thức đúng đắn hơn về nghề nghiệp, phát huy tối đa năng lực

sáng tạo, nâng cao chất lượng cuộc sống, phù hợp với nền kinh tế vận

hành theo cơ chế thị trường, đồng thời đáp ứng được nhu cầu của

XH, tránh lãng phí về đào tạo và sử dụng lao động hợp lý, góp phần

3

vào việc phát triển kinh tế, XH bền vững của đất nước. Xuất phát từ

những lý do trên tôi quyết định chọn nghiên cứu đề tài: “ Xây dựng

hệ thống tư vấn nghề tại Trường Cao đẳng nghề tỉnh Gia Lai ”

nhằm cải thiện tình trạng chọn sai ngành của SV khi theo học tại

trường CĐNGL.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu và xây dựng hệ chuyên gia

ứng dụng trong lĩnh vực tư vấn tuyển sinh.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

- Cơ sở lý thuyết về kho dữ liệu tri thức.

- Hệ chuyên gia.

- Hoạt động tư vấn tuyển sinh.

- Lý thuyết chọn nghề nghiệp.

- Ngôn ngữ lập trình mã nguồn mở PHP,…

- Một số bài báo, luận văn tốt nghiệp khóa trước.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Nghiên cứu cách tạo các tập luật, cơ chế suy diễn.

- Công tác tư vấn tuyển sinh tại trường CĐNGL.

- Mô hình kiến trúc của HCG.

4. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu dựa trên hai phương pháp chủ yếu là phương pháp

nghiên cứu tài liệu và phương pháp thực nghiệm.

4.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu

- Các tài liệu về cơ sở lý thuyết: HCG, kho dữ liệu tri thức, tạo

sinh tập luật.

- Các tài liệu mô tả một số hệ thống tư vấn.

4

4.2.Phương pháp thực nghiệm

Phương pháp này được tôi sử dụng để khảo sát tình hình tư vấn

tuyển sinh tại trường CĐNGL. Từ kết quả khảo sát đó, tôi tiến hành

phân tích các yêu cầu và thiết kế giải pháp tư vấn tuyển sinh (TVTS)

dựa trên HCG. Kết quả hệ thống được xây dựng sẽ được kiểm thử

trên máy cục bộ và trên Internet.

5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

Về khoa học: Đề tài sẽ góp phần thúc đẩy việc nghiên cứu các

mô hình kiến trúc hệ chuyên gia và đưa ra giải pháp phù hợp trong

lĩnh vực tư vấn.

Về thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần cải

thiện tình trạng chọn sai ngành học của các sinh viên tại trường

CĐNGL. Đồng thời, đề tài cũng sẽ trở thành một kênh thông tin bổ

ích cho các học sinh cuối cấp quyết định cho tương lai của mình.

6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu

Trong quá trình nghiên cứu, xây dựng hệ thống, tôi đi nghiên

cứu về hệ chuyên gia [2],[4], về lý thuyết nghề nghiệp [9][12]. Để

xây dựng hệ thống tôi đã nghiên cứu [1][3][7].

5

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÝ THUYẾT

Trong chương này, các nội dung được trình bày chủ yếu liên

quan đến các vấn đề như: kho dữ liệu, hệ chuyên gia, tư vấn tuyển

sinh – hướng nghiệp...

1.1. KHO DỮ LIỆU

1.1.1.Dữ liệu

Dữ liệu là thông tin dưới dạng ký hiệu, chữ viết, chữ số, hình

ảnh, âm thanh hoặc dạng tương tự.

1.1.2. Thông tin

Thông tin là dữ liệu được sử dụng và diễn dịch bởi con người,

là sự kết hợp qua lại của dữ liệu hỗ trợ cho mục đích ra quyết định dễ

dàng hơn.

1.1.3. Tri thức

Tri thức hay kiến thức có nhiều ý nghĩa tùy theo hoàn cảnh. Tri

thức có liên quan với các khái niệm như hiểu biết, ý nghĩa, thông tin,

giảng dạy, giáo dục, giao tiếp, diễn tả, học hỏi, kích thích trí óc,…

Trong đó, tri thức được định nghĩa gồm ba tiêu chí: khả tín, xác thực

và chứng minh được.

Tri thức được phân ra làm hai loại chính là tri thức hiện và tri

thức ẩn.

1.1.4.Kho dữ liệu

Kho dữ liệu là tuyển tập các cơ sở dữ liệu tích hợp, hướng chủ

đề, được thiết kế để hỗ trợ cho chức năng trợ giúp quyết định.

6

1.2. HỆ CHUYÊN GIA

1.2.1.Khái niệm

HCG là một hệ thống tin học có thể mô phỏng năng lực quyết

đoán và hành động của một chuyên gia con người. HCG là một trong

những lĩnh vực ứng dụng của trí tuệ nhân tạo. HCG sử dụng tri thức

của những chuyên gia để giải quyết các vấn đề khác nhau thuộc mọi

lĩnh vực. Tri thức trong HCG phản ánh sự tinh thông được tích tụ từ

sách vở, tạp chí, các chuyên gia hay các nhà khoa học. HCG còn có

tên gọi khác là hệ thống dựa trên tri thức hoặc HCG dựa trên tri thức.

Thông thường, các nhà thiết kế HCG thu thập tri thức này, bao

gồm lý thuyết đến các kinh nghiệm, kỹ xảo, phương pháp làm tắt, các

luật dùng để chọn ra cách để giải quyết vấn đề có nhiều khả năng

được chấp nhận nhất (chiến lược heuristic) đã tích lũy được của các

chuyên gia con người qua quá trình làm việc của họ trong một lĩnh

vực chuyên môn. Từ tri thức này, người ta cố gắng cài đặt chúng vào

hệ thống để hệ thống có thể mô phỏng theo cách thức các chuyên gia

làm việc. Tuy nhiên, không giống với con người, các chương trình

hiện tại không tự học lấy kinh nghiệm mà tri thức phải được lấy từ

con người và mã hóa thành ngôn ngữ hình thức.

Ngày nay, HCG được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác

nhau như y học, toán học, công nghệ, hóa học, địa chất, khoa học

máy tính, kinh doanh, luật pháp, quốc phòng và giáo dục.

Ta nhận thấy rằng việc phát triển một HCG thay cho chuyên gia

con người là hoàn toàn cần thiết. Không những thế việc phát triển

HCG còn mang ý nghĩa lớn trong việc trợ giúp cho các chuyên gia con

người. Bởi vì trí nhớ của con người thì có thể giảm sút theo thời gian

dẫn đến hiệu quả làm việc kém dần còn máy tính thì không như vậy.

7

1.2.2.Đặc trưng và ưu điểm của hệ chuyên gia

Một HCG thường có các đặc trưng cơ bản sau: Phân tách tri

thức và điều khiển, sở hữu tri thức chuyên gia, tính chuyên gia trong

lĩnh vực hẹp, suy luận trên ký hiệu, suy luận có heuristic, cho phép

suy luận không chính xác, bị giới hạn vào vấn đề giải quyết, giải

quyết các vấn đề có độ phức tạp vừa phải, có khả năng bị lỗi.

Những ưu điểm của HCG: Phổ cập, giảm giá thành, giảm rủi

ro, tính thường trực, đa lĩnh vực, độ tin cậy, khả năng giảng giải, khả

năng trả lời nhanh, tính ổn định, suy luận có lý và đầy đủ mọi lúc mọi

nơi, trợ giúp thông minh như một người hướng dẫn và có thể truy cập

như là một cơ sở dữ liệu thông minh.

1.2.3.Các lĩnh vực ứng dụng của hệ chuyên gia

Hiện nay HCG được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau

ví dụ như: công nghệp, nông nghiệp, khoa học máy tính, thương mại

khí tượng, y học, quân sự, hoá học.....Đặc biệt trong giai đoạn gần

đây việc ứng dụng HCG vào lĩnh vực giáo dục đào tạo đang được

phát triển mạnh.

Lĩnh vực Ứng dụng diện rộng

Cấu hình (Configuration) Tập hợp thích đáng những thành phần

của một hệ thống theo cách riêng.

Chẩn đoán (Diagnosis) Lập luận dựa trên những chứng cứ

quan sát được.

Truyền đạt (Instruction)

Phần mềm dạy học, có thể chuẩn đoán

và sửa lỗi của học sinh trong quá trình

học tập : Multimedia, Internet.

Giải thích (Interpretation) Đưa ra mô tả tình huống các dữ

8

Lĩnh vực Ứng dụng diện rộng

liệu thu thập được.

Kiểm tra (Monitoring)

So sánh dữ liệu thu lượm được với dữ

liệu chuyên môn để đánh giá hiệu quả.

Lập kế hoạch (Planning) Lập kế hoạch sản xuất theo yêu cầu.

Dự đoán (Prognosis)

Đưa ra hậu quả của một tình huống

nào đó, như là dự báo thời tiết, dự

báo giá cả thị trường.

Chữa trị (Remedy) Chỉ định cách thụ lý một vấn đề.

Điều khiển (Control) Điều khiển một quá trình, đòi hỏi diễn

giải, chẩn đoán, kiểm tra, lập kế

hoạch, dự đoán và chữa trị.

Bảng 1.1. Bảng các lĩnh vực ứng dụng của hệ chuyên gia

1.2.4.Kiến trúc tổng quát của hệ chuyên gia

Một HCG kiểu mẫu gồm 7 thành phần cơ bản như sau:

Hình 1.1. Những thành phần cơ bản của một HCG

9

1.2.5.Biểu diễn tri thức trong hệ chuyên gia

Một thành phần vô cùng quan trọng của hệ chuyên gia đó là cơ

sở tri thức. Thông qua các phiên thu nạp tri thức (trực tiếp hay gián

tiếp) chúng ta đã xây dựng được một CSTT cho HCG. Biểu diễn tri

thức là phương pháp để mã hóa tri thức, nhằm thành lập CSTT cho

các HCG. Tri thức thực của lĩnh vực gồm các đối tượng và quan hệ

giữa chúng trong lĩnh vực.

HCSTT/ HCGƯD = CSTT + MTSD + Giao Diện + Giải

thích + Thu nạp (KDD)/Soạn thảo (Tri thức chuyên gia)

Thông thường người ta sử dụng các cách sau đây : luật sản

xuất, mệnh đề logic, mạng ngữ nghĩa, ngôn ngữ nhân tạo.

1.2.6.Kỹ thuật suy luận trong hệ chuyên

Suy luận hay suy diễn là quá trình làm việc với tri thức, sự

kiện, chiến lược giải toán để dẫn ra kết luận. Các kỹ thuật suy luận cơ

bản: suy diễn tiến, suy diễn lùi.

1.2.7.Hệ chuyên gia dựa trên luật

HCG dựa trên luật là một chương trình máy tính, xử lý các

thông tin cụ thể của bài toán được chứa trong bộ nhớ làm việc và tập

các luật được chứa trong cơ sở tri thức, sử dụng động cơ suy luận để

suy ra thông tin mới.

HCG dựa trên luật có nền tảng xây dựng là hệ luật sinh.

HLS gồm: Tập luật sản sinh, bộ nhớ làm việc, bộ điều khiển

nhận dạng và hành động.

1.3. MỘT SỐ KIẾN THỨC CƠ BẢN VỀ HƯỚNG NGHIỆP

1.3.1. Quy trình hướng nghiệp

Quy trình hướng nghiệp gồm 3 bước:

10

Hình 1.4. Quy trình hướng nghiệp

1.3.2. Lý thuyết cây nghề nghiệp

Sở thích, khả năng, cá tính và giá trị nghề nghiệp của mỗi người

đóng vai trò rất quan trọng trong việc chọn hướng học, chọn nghề phù

hợp và nó được coi là phần “Rễ” của cây nghề nghiệp. Rễ có khỏe thì

cây mới khỏe và ra hoa, kết trái như mong muốn của người trồng cây.

Vì vậy, muốn lựa chọn nghề nghiệp phù hợp, trước hết phải hiểu rõ sở

thích, khả năng, cá tính và giá trị nghề nghiệp của bản thân và phải dựa

vào chính những hiểu biết này để lựa chọn nghề nghiệp.

1.3.3. Lý thuyết mật mã Holland

Lý thuyết mật mã Holland (Holland codes) được phát triển bởi

nhà tâm lý học John Holland (1919-2008). Ông được biết đến rộng

rãi nhất qua nghiên cứu lý thuyết lựa chọn nghề nghiệp. Ông đã đưa

ra lý thuyết RIASEC dựa trên 8 giả thiết, trong đó có 5 giả thiết cơ

bản và một số luận điểm rất có giá trị trong hướng nghiệp:

- Bất kỳ ai cũng thuộc vào một trong 6 kiểu người đặc trưng

sau đây: R, I, A, S, E, C.

- Có 6 loại môi trường tương ứng với 6 kiểu người nói trên.

Môi trường tương ứng với kiểu người nào thì kiểu người ấy chiếm đa

số trong số người thành viên của môi trường ấy.