Xây Dựng Chương Trình Giáo Dục Môi Trường Thông Qua Trò Chơi Học Tập Cho Trẻ Từ 4 5 Tuổi Tại Trường Mầm Non Tân Phong Thành Phố Lai Châu Tỉnh Lai Châu

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Ngày nay, giáo dục bảo vệ môi trƣờng đã trở thành nhiệm vụ quan trọng

trong việc đào tạo thế hệ trẻ ở các trƣờng học và đƣợc quan tâm ngay từ bậc học

đầu tiên: Giáo dục mầm non. Việc đƣa Giáo dục môi trƣờng vào trƣờng mầm

non là vô cùng cần thiết, đó là một quá trình nhằm phát triển ở trẻ những hixểu

biết sơ đẳng về môi trƣờng, quan tâm đến các vấn đề môi trƣờng phù hợp với

lứa tuổi đƣợc thể hiện qua kiến thức, thái độ, kỹ năng, hành vi và trách nhiệm

của trẻ đối với môi trƣờng xung quanh. Từ đó, làm cho trẻ biết cách sống tích

cực trong môi trƣờng, thân thiện với môi trƣờng và hình thành ý thức bảo vệ

môi trƣờng ngay từ khi còn ở bậc mầm non.

Ở lứa tuổi 4 – 5 tuổi trẻ đã bắt đầu phát triển những nhận thức đầu tiên về

thế giới xung quanh, hình thành những nét nhân cách đầu tiên. Khoa học phát

triển đã chỉ ra rằng, những năm đầu đời là thời kỳ vàng cho sự phát triển của

mỗi con ngƣời, đây là giai đoạn đặt nền móng, hình thành nhân cách và phát

triển não bộ. Hơn nữa ở lứa tuổi này trẻ chuyển từ tƣ duy bằng tay, thông qua

hành động thành tƣ duy hình tƣợng, dựa vào kinh nghiệm và những hình ảnh đã

thu nhận trƣớc đó để tƣ duy, suy nghĩ; trí tƣởng tƣợng của bé cũng phát triển

mạnh mẽ thể hiện qua các trò chơi, câu chuyện, thực hành nên hoạt động chủ

đạo ở lứa tuổi này là hoạt động vui chơi. Vì vậy, đây là thời điểm thích hợp để

giáo dục cho các bé – những “mầm non tƣơng lai” của đất nƣớc có những kiến

thức, thái độ và hành vi tích cực đối với môi trƣờng.

Với đặc thù là tỉnh miền núi biên giới, nhiều dân tộc anh em sinh sống, đời

sống nhân dân còn nhiều khó khăn, việc giáo dục bảo vệ môi trƣờng là một

trong số những thách thức đối với giáo dục mầm non thành phố Lai Châu nên

vấn đề giáo dục môi trƣờng trong trƣờng mầm non còn nhiều hạn chế.

Nhận thức đƣợc những vấn đề trên, tôi đã lựa chọn đề tài: “Xây dựng

chương trình giáo dục môi trường thông qua trò chơi học tập cho trẻ từ 4 – 5

tuổi tại Trường mầm non Tân Phong, Thành phố Lai Châu, Tỉnh Lai Châu”.

2

CHƢƠNG I. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1.1. Những vấn đề chung về Giáo dục môi trƣờng

1.1.1. Các định nghĩa về Giáo dục môi trƣờng

Một trong những bƣớc ngoặt quan trọng trong lịch sử phát triển hoạt động

Giáo dục môi trƣờng (GDMT) là Hội nghị quốc tế về GDMT trong Chƣơng

trình học đƣờng do IUCN/UNESCO tổ chức tại Nevada, Mỹ năm 1970. Hội

nghị này đã thông qua định nghĩa về GDMT nhƣ sau: “Là quá trình thừa nhận

giá trị và làm rõ khái niệm để xây dựng những kỹ năng và thái độ cần thiết giúp

hiểu biết và đánh giá đúng mối tƣơng quan giữa con ngƣời với nền văn hóa và

môi trƣờng lý sinh xung quanh mình. Giáo dục môi trƣờng cũng tạo cơ hội cho

việc thực hành để ra quyết định và tự hình thành quy tắc ứng xử trƣớc những

vấn đề liên quan đến chất lƣợng môi trƣờng”.

Định nghĩa này cho thấy GDMT đã đƣợc xem xét ở góc độ mang tính hợp

lý và gắn kết với phát triển. Vào thời điểm định nghĩa này đƣợc phát biểu, môi

trƣờng và các vấn đề về môi trƣờng chủ yếu đƣợc liên hệ với các vấn đề lý sinh

chứ chƣa quan tâm nhiều đến sinh học và chính trị. Ngôn ngữ sử dụng trong

định nghĩa này phản ánh cách nghĩ có lý lẽ, trực tiếp và có tính phát triển về

GDMT.

Định nghĩa này cũng đã chỉ rõ đối tƣợng, mục tiêu và phƣơng thức thực

hiện nhƣ sau:

- Đối tƣợng: Mối tƣơng quan giữa con ngƣời với nền văn hóa và môi

trƣờng lý sinh xung quanh mình.

- Mục tiêu: Xây dựng những kỹ năng và thái độ cần thiết giúp hiểu biết và

đánh giá đúng đối tƣợng đã nêu.

- Phƣơng thức thực hiện: Quá trình thừa nhận, làm rõ và thực hành để ra

quyết định và tự hình thành quy tắc ứng xử trƣớc những vấn đề liên quan đến

chất lƣợng môi trƣờng.

Khi cách nhìn nhận của con ngƣời về môi trƣờng có thay đổi thì kỳ vọng

của nhân loại về thành tựu của giáo dục cũng thay đổi. Ý tƣởng về mở rộng

trọng tâm của lĩnh vực giáo dục ngày càng đƣợc quan tâm hơn thể hiện bằng

3

việc chuyển hƣớng từ một quan điểm có tính chia tách thực tế thành một quan

điểm chấp nhận gắn kết tất cả các lĩnh vực lại với nhau. Nhƣ vậy, ý nghĩa và

trọng tâm của GDMT đã đƣợc mở rộng rất nhiều khi chúng ta thừa nhận rằng

mục tiêu chính của chúng ta là phát triển bền vững.

Với quan điểm và cách nhìn nhƣ vậy, một định nghĩa tƣơng đối mới về

GDMT đƣợc đƣa ra là: “GDMT là một quá trình phát triển những tình huống

dạy/học hiệu quả giúp ngƣời dạy và ngƣời học tham gia giải quyết những vấn đề

môi trƣờng liên quan, đồng thời tìm ra một lối sống có trách nhiệm và đƣợc

thông tin đầy đủ”. (Jonathon Wigley, 2000)

Định nghĩa đƣa ra khá đầy đủ và trọng tâm nhằm đạt đƣợc mục tiêu chính

là phát triển bền vững, đối tƣợng tham gia giải quyết những vấn đề môi trƣờng

liên quan đồng thời tìm ra một lối sống có trách nhiệm và đƣợc thông tin đầy đủ.

Bên cạnh đó thì phƣơng thức dạy/học đã và đang đƣợc thực hiện rất hiệu

quả cho cả ngƣời dạy và ngƣời học. Có thể nói đây là một định nghĩa đầy đủ và

dễ hiểu nhất.

Vào những thời điểm khác nhau, ý nghĩa và quan niệm về GDMT cũng có

nhiều thay đổi. Ban đầu trọng tâm còn nhỏ hẹp, tập trung nội dung dạy/học vào

môi trƣờng địa phƣơng, những mặt sinh học và địa lý khi nghiên cứu môi

trƣờng. Về sau, trọng tâm mở rộng của từng lĩnh vực giáo dục ngày càng đƣợc

quan tâm hơn, thực hiện gắn kết tất cả các lĩnh vực với nhau nhằm đạt mục tiêu

phát triển bền vững.

Những định nghĩa trên có một số điểm cơ bản chung nhƣ sau:

- GDMT nhằm thay đổi hành vi.

- Môi trƣờng học tập là chính môi trƣờng và các vấn đề có trong thực tế.

- GDMT liên quan đến việc giải quyết vấn đề và ra quyết định về cách

sống.

- Trong GDMT, việc học phải tập trung vào ngƣời học và lấy hành động

làm cơ sở.

1.1.2. Mục tiêu của Giáo dục môi trƣờng

4

Năm mục tiêu chính của GDMT đã đƣợc nhất trí và tán thành ở Hội nghị

Tbilisi (1977) đó là:

(1) Kiến thức: GDMT nhằm cung cấp cho các cá nhân và cộng đồng những

kiến thức cũng nhƣ sự hiểu biết cơ bản về môi trƣờng và mối quan hệ phụ thuộc

lẫn nhau giữa con ngƣời và môi trƣờng;

(2) Nhận thức: GDMT thúc đẩy các cá nhân, cộng đồng xã hội tạo dựng

nhận thức và sự nhạy cảm đối với môi trƣờng cũng nhƣ các vấn đề về môi

trƣờng;

(3) Thái độ: GDMT khuyến khích các cá nhân, cộng đồng xã hội tôn trọng

và quan tâm tới tầm quan trọng của môi trƣờng, thúc giục họ tham gia tích cực

vào việc cải thiện và bảo vệ môi trƣờng;

(4) Kỹ năng: GDMT cung cấp các kỹ năng trong việc xác định, dự đoán,

ngăn ngừa và giải quyết các vấn đề môi trƣờng;

(5) Sự tham gia: GDMT cung cấp cho các cá nhân và cộng đồng xã hội cơ

hội tham gia tích cực trong việc giải quyết các vấn đề môi trƣờng cũng nhƣ đƣa

ra các quyết định môi trƣờng đúng đắn.

1.1.3. Nguyên tắc của giáo dục môi trƣờng

Theo những nguyên tắc đã đƣợc nhất trí ở Tbilisi (1977), GDMT cần: Thứ

nhất: Coi môi trƣờng là một tổng thể. Xem xét môi trƣờng ở mọi khía cạnh: tự

nhiên, nhân tạo, công nghệ và xã hội (kinh tế, kỹ thuật, lịch sử - văn hóa, đạo

đức, thẩm mỹ). Thứ hai: Là một quá trình giáo dục liên tục và lâu dài, bắt đầu từ

trƣớc tuổi đến trƣờng và tiếp tục trong suốt thời kỳ trƣởng thành ở tất cả các khu

vực chính quy và phi chính quy. Thứ ba: Có cách tiếp cận liên ngành, đƣợc hình

thành trên cơ sở nội dung riêng của từng ngành, môn học để hình thành nên

những quan điểm hoàn chỉnh, cân bằng và có tính hệ thống. Thứ tư: Xem xét

những vấn đề môi trƣờng cơ bản trên quan điểm của cấp địa phƣơng, cấp quốc

gia, cấp vùng và cấp toàn cầu để học sinh có thể đánh giá đúng về điều kiện môi

trƣờng ở những khu vực địa lý khác nhau. Thứ năm: Tập trung vào tình hình

môi trƣờng hiện nay và tƣơng lai có xét đến bối cảnh lịch sử. Thứ sáu: Đề cao

5

giá trị và sự cần thiết của việc hợp tác ở cấp địa phƣơng, quốc gia và quốc tế

trong việc phòng chống và giải quyết các vấn đề môi trƣờng.

1.2. Giáo dục bảo vệ môi trƣờng trong trƣờng mầm non

1.2.1. Vai trò và vị trí của Giáo dục môi trƣờng cho trẻ em mầm non

Giáo dục mầm non (GDMN) nằm trong hệ thống giáo dục quốc dân,

GDMN là cơ sở quan trọng đặt nền móng ban đầu cho việc hình thành nhân

cách con ngƣời Việt Nam.

Giai đoạn từ 0 – 6 tuổi là giai đoạn rất quan trọng của cuộc đời mỗi con

ngƣời. Trong giai đoạn này, trẻ phát triển rất nhanh về các mặt thể chất, nhận

thức và tình cảm. Các mối quan hệ xã hội, những nét tính cách, phẩm chất và

các năng lực chung ... nếu không đƣợc hình thành ở trẻ trong lứa tuổi này thì

khó có cơ hội để hình thành ở các lứa tuổi sau.

Vì vậy, giáo dục bảo vệ môi trƣờng (GDBVMT) là một vấn đề cấp bách có

tính toàn cầu, cần đƣợc giáo dục cho tất cả mọi ngƣời và phải bắt đầu ngay từ

lứa tuổi mầm non. Trẻ ở lứa tuổi mầm non rất thích hoạt động, thích tiếp xúc với

thiên nhiên và cuộc sống xung quanh, dễ hấp thụ và hình thành những thói quen,

nề nếp, thái độ ứng xử có văn hóa, gần gũi với môi trƣờng sống xung quanh, đó

là yếu tố thuận lợi cho GDBVMT. Cần cho trẻ tiếp xúc, làm quen sớm với môi

trƣờng thiên nhiên, giúp trẻ phát triển đƣợc những kỹ năng quan sát, giáo dục

đƣợc quan niệm đúng đắn về môi trƣờng, đánh giá những hiện trạng môi trƣờng.

Qua đó, giáo dục trẻ tình yêu thiên nhiên, sống hòa nhập với thiên nhiên, quan

tâm đến thế giới xung quanh; giáo dục trẻ thái độ trân trọng, bảo vệ, giữ gìn các

cây, con có ích, mong muốn có môi trƣờng tự nhiên tƣơi đẹp, đó cũng là mục

tiêu tất yếu của GDMT.

Vai trò của GDMT cho trẻ mầm non là rất quan trọng và có ý nghĩa to lớn,

góp phần đặt nền móng ban đầu cho việc hình thành nhân cách con ngƣời. Vì

vậy, phải biết khuyến khích kịp thời, tạo điều kiện thuận lợi cho trẻ tham gia vào

các hoạt động quan sát, tìm hiểu, khá phá môi trƣờng, đáp ứng đƣợc tính tò mò,

nhu cầu tìm tòi, ham hiểu biết của trẻ. Qua đó, giúp trẻ hiểu biết về môi trƣờng,

rèn luyện kỹ năng giữ gìn bảo vệ môi trƣờng (BVMT) và có thái độ, hành vi

6

thân thiện, gần gũi với môi trƣờng, yêu quý, tôn trọng môi trƣờng, mong muốn

đƣợc tham gia cải thiện môi trƣờng. (Lê Văn Khoa, 2009)

1.2.2. Sự cần thiết giáo dục môi trƣờng trong trƣờng mầm non

Để đảm bảo cho con ngƣời đƣợc sống trong một môi trƣờng lành mạnh thì

việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trƣờng đƣợc hình thành và rèn luyện từ rất sớm,

từ lứa tuổi mầm non giúp con trẻ có những khái niệm ban đầu về môi trƣờng

sống của bản thân mình nói riêng và con ngƣời nói chung là cần thiết. Từ đó biết

cách sống tích cực với môi trƣờng nhằm đảm bảo sự phát triển lành mạnh của cơ

thể và trí tuệ.

Trẻ em là tƣơng lại của đất nƣớc, là một phần không nhỏ của dân số cả

nƣớc, do đó cần giáo dục để trẻ góp công sức bảo vệ môi trƣờng. Theo thống kê

của Vụ Kế hoạch Tài chính – Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2016, hệ thống giáo

dục mầm non trên cả nƣớc có 14203 trƣờng với 4425478 trẻ theo học (năm học

2016 – 2017). Nếu thực hiện tốt giáo dục bảo vệ môi trƣờng cho trẻ thì đây là

một lực lƣợng cùng tham gia bảo vệ môi trƣờng và tuyên truyền bảo vệ môi

trƣờng đến những ngƣời xung quanh. Mặt khác, trong tƣơng lai, trẻ em cũng là

thế hệ kế thừa, gìn giữ và bảo vệ môi trƣờng, gánh vác trách hiệm chính xây

dựng đất nƣớc phát triển bền vững.

Hơn nữa việc giáo dục môi trƣờng từ lứa tuổi mầm non là hết sức cần

thiết, ở gian đoạn này là giai đoạn đặt nền móng cho những nhận thức và hành

động sau này của trẻ. Do đó, đây là thời điểm thích hợp để giáo dục ý thức bảo

vệ môi trƣờng cho trẻ ở quy mô lớn.

1.3. Giáo dục môi trƣờng cho trẻ 4 – 5 tuổi trong trƣờng mầm non

Giáo dục bảo vệ môi trƣờng cho trẻ mầm non với sự lồng ghép hài hòa về

nội dung giáo dục là cung cấp cho trẻ những kiến thức sơ đẳng về môi trƣờng

phù hợp với khả năng nhận thức của trẻ nhằm tạo ra thái độ, hành vi đúng của

trẻ đối với môi trƣờng xung quanh.

1.3.1. Mục tiêu của Giáo dục môi trƣờng đối với trẻ mầm non

a. Kiến thức