Xây dựng chiến lược sử dụng một số nguồn lực cơ bản trong phát triển nông nghiệp cho huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2010-2020

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

0

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ & QTKD

-------------------------------------

Nguyễn Thị Thu Trang

XÂY DỰNG CHIẾN LƢỢC SỬ DỤNG MỘT SỐ

NGUỒN LỰC CƠ BẢN TRONG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP

CHO HUYỆN PHỔ YÊN - TỈNH THÁI NGUYÊN

GIAI ĐOẠN 2010 - 2020

Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp

Mã số: 60 - 31 - 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Khánh Doanh

Thái Nguyên, tháng 11 năm 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu

và kết quả trình bày trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc công bố

trong bất kỳ luận văn nào khác.

Tôi xin cam đoan các thông tin trích dẫn trong luận văn đã đƣợc chỉ rõ

nguồn gốc./.

Thái Nguyên, ngày tháng năm 2010

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Thu Trang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài “Xây dựng chiến lược sử

dụng một số nguồn lực cơ bản trong phát triển nông nghiệp cho huyện Phổ Yên,

tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2010-2020” tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ, những ý kiến

đóng góp, chỉ bảo quý báu của nhiều tập thể, cá nhân trong và ngoài trƣờng.

Trƣớc hết tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm Khoa và

các thầy cô giáo Khoa Sau đại học, Khoa Kinh tế nông nghiệp, Quản trị kinh doanh,

Phòng Đào tạo và quan hệ Quốc Tế trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh

Thái Nguyên đã tạo điều kiện cho tôi đƣợc học tập và nghiên cứu các nội dung

trong chƣơng trình đào tạo Thạc sỹ.

Để có đƣợc kết quả nghiên cứu này, bên cạnh sự cố gắng, nỗ lực của bản thân,

tôi còn nhận đƣợc sự hƣớng dẫn chu đáo, tận tình của TS. Nguyễn Khánh Doanh, là

ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và viết luận văn.

Xin chân thành cảm ơn các phòng, ban, ngành huyện và uỷ ban nhân dân các

xã cùng toàn thể nhân dân các xã trong huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên đã giúp

đỡ tận tình, cung cấp tài liệu cho tôi hoàn thành luận văn này.

Ngoài ra, tôi cũng nhận đƣợc sự giúp đỡ nhiệt tình, sự động viên và tạo mọi

điều kiện về vật chất và tinh thần của của lãnh đạo, đồng nghiệp đơn vị công tác, gia

đình, bạn bè, ngƣời thân.

Với tấm lòng chân thành, tôi xin cảm ơn mọi sự giúp đỡ quý báu đó!

Thái Nguyên, ngày tháng năm 2010

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Thu Trang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iii

MỤC LỤC

STT Trang

Lời cam đoan ……………………………………………………………….. i

Lời cảm ơn ………………………………………………………………….. ii

Mục lục ………………………………………………………………………. iii

Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt ……………………………………. viii

Danh mục các bảng, biểu ………………………………………………… ix

MỞ ĐẦU…………………………………………………………………….. 1

1 Tính cấp thiết của luận văn …………………………………………… 1

2 Mục tiêu nghiên cứu của luận văn …………………………………... 3

2.1 Mục tiêu chung ……………………………………………………………. 3

2.2 Mục tiêu cụ thể…………………………………………………………….. 3

3 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu …………………………………… 3

3.1 Đối tượng nghiên cứu …………………………………………………… 3

3.2 Phạm vi nghiên cứu ……………………………………………………… 4

Phạm vi về thời gian ……………………………………………………… 4

Phạm vi về không gian …………………………………………………… 4

Phạm vi về nội dung ……………………………………………………… 4

4 Những đóng góp mới của luận văn ………………………………… 4

Kết cấu của luận văn …………………………………………………… 5

Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 6

1.1 Cơ sở khoa học …………………………………………………………… 6

1.1.1 Cơ sở lí luận ……………………………………………………………….. 6

1.1.1.1 Một số lí luận về chiến lược …………………………………………….. 6

Khái niệm về chiến lƣợc ………………………………………………… 6

Vai trò của chiến lƣợc phát triển ……………………………………… 8

Các loại hình chiến lƣợc ………………………………………………… 9

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iv

Chiến lƣợc sử dụng nguồn lực ………………………………………….. 9

1.1.1.2 Đặc điểm và vai trò của một số yếu tố nguồn lực được sử dụng

trong nghiên cứu đối với sự phát triển kinh tế xã hội …………….. 10

Dân số, lao động …………………………………………………………… 10

Đất đai ……………………………………………………………………….. 10

Sản lƣợng lúa ………………………………………………………………. 11

Sản lƣợng chè ……………………………………………………………… 11

1.1.1.3 Một số lý luận về mô hình kinh tế sử dụng trong quá trình nghiên

cứu …………………………………………………………………………….. 13

Khái niệm mô hình ………………………………………………………... 13

Quá trình xây dựng mô hình …………………………………………… 13

Phân loại mô hình ………………………………………………………… 14

Mô hình phân tích hệ thống ………………………………...…………… 14

Lợi thế của mô hình phân tích hệ thống ……………………………… 15

1.1.2 Cơ sở thực tiễn về xây dựng chiến lược sử dụng các nguồn lực

cơ bản phát triển KT-XH ……………………………………………….. 16

1.1.2.1 Kinh nghiệm của một số nước trong khu vực ……………………… 16

1.1.2.2 Những phương pháp xây dựng chiến lược sử dụng các nguồn lực

cơ bản phát triển kinh tế - xã hội phổ biến ở Việt Nam…………… 18

1.2 Phƣơng pháp nghiên cứu ………………………………………………. 20

1.2.1 Thu thập số liệu …………………………………………………………… 20

1.2.2.1 Thu thập số liệu thứ cấp …………………………………………………. 20

1.2.2.2 Thu thập số liệu sơ cấp…………………………………………………… 20

1.2.2. Xử lý và phân tích số liệu ……………………………………………… 21

1.2.2.1 Phương pháp thống kê mô tả …………………………………………… 21

1.2.2.2 Phương pháp mô hình hoá ………………………………………………. 22

1.2.2.3 Hệ thống các chỉ tiêu ……………………………………………………… 27

Chƣơng 2 THỰC TRẠNG SỬ DỤNG MỘT SỐ NGUỒN LỰC CƠ BẢN

TRONG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP Ở HUYỆN PHỔ YÊN 28

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

v

2.1 Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ………………………………………… 28

2.1.1 Đặc điểm tự nhiên ………………………………………………………… 28

2.1.1.1 Vị trí địa lý ………………………………………………………………….. 28

2.1.1.2 Địa hình, địa mạo ………………………………………………………… 28

2.1.1.3 Khí hậu ……………………………………………………………………… 28

2.1.1.4 Thuỷ văn …………………………………………………………………….. 29

2.1.2 Đặc điểm kinh tế - xã hội ……………………………………………….. 30

2.1.2.1 Đất đai và tình hình sử dụng đất đai ………………………………… 30

2.1.2.2 Tình hình dân số …………………………………………………………… 33

2.1.2.3 Cơ sở vật chất, kỹ thuật ………………………………………………….. 35

2.1.2.4 Kết quả sản xuất, kinh doanh một số ngành chính ………………… 36

2.1.3 Đánh giá những thuận lợi, khó khăn trong phát triển kinh tế -

xã hội của huyện nói chung và nông nghiệp nói riêng ………… 41

2.1.3.1 Thuận lợi …………………………………………………………………….. 41

2.1.3.2 Khó khăn …………………………………………………………………….. 42

2.1.4. Tác động của QH phát triển KT-XH cả nước, tỉnh Thái Nguyên

đến chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của huyện Phổ Yên…….. 42

2.2 Thực trạng sử dụng đất đai, dân số - lao động nông nghiệp, sản

lƣợng lúa, sản lƣợng chè của huyện Phổ Yên ………………………. 46

2.2.1 Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp của huyện ………………… 46

2.2.2 Thực trạng phát triển dân số và sử dụng lao động nông nghiệp

của huyện Phổ Yên ………………………………………………………. 48

2.2.2.1 Tình hình phát triển dân số và nguồn nhân lực ……………………. 48

2.2.2.2. Tình hình phân bổ và sử dụng lao động nông nghiệp của huyện 49

2.2.3 Tình hình sản xuất lúa và phân phối lúa gạo của huyện……….. 52

2.2.3.1. Tình hình sản xuất lúa …………………………………………………… 52

2.2.3.2 Tình hình phân phối sản lượng lúa của huyện ………………………. 57

2.2.4 Tình hình sản xuất và phân phối chè của huyện ………………… 58

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vi

2.2.4.1 Tình hình sản xuất chè …………………………………………………… 58

2.2.4.2 Tình hình phân phối chè ………………………………………………… 59

2.3 Mô hình động sử dụng kết hợp các nguồn lực trong phát

triển nông nghiệp của huyện đến 2020 …………………………… 60

2.3.1 Phân tích sự thay đổi của các yếu tố trong mô hình …………… 60

2.3.1.1 Phân tích sự thay đổi của dân số - lao động nông nghiệp ……… 60

2.3.1.2 Phân tích sự thay đổi của đất canh tác lúa, chè, rừng đến 2020 62

2.3.1.3 Phân tích sự thay đổi năng suất, sản lượng lúa đến 2020 ……… 65

2.3.1.4 Phân tích mối quan hệ giữa đất canh tác, dân số và sản lượng

lúa …………………………………………………………………………… 67

2.3.1.5 Phân tích sự thay đổi năng suất, sản lượng chè đến 2020 ……… 68

2.3.2 So sánh kết quả mô hình với quy hoạch …………………………… 69

2.4 Phân tích sự biến động của các nguồn lực khi có sự thay đổi

của các yếu tố khác trong mô hình ………………………………… 71

2.4.1 Biến động sản lượng và kế hoạch phân phối lúa khi hệ số sử

dụng đất tăng ……………………………………………………………… 71

2.4.2 Biến động về đất canh tác và kế hoạch sử dụng phân bố lao động 74

2.4.3 Biến động sản lượng lúa khi năng suất lúa tăng và kế hoạch

sử dụng phân phối lúa gạo …………………………………………… 77

2.4.4 Biến động về phân phối lúa khi nhu cầu lương thực bình quân

đầu người giảm …………………………………………………………… 78

2.4.5 Biến động dân số - lao động, xu hướng phân phối đất ở, nhu

cầu lúa gạo khi tỷ lệ gia tăng dân số giảm………………………… 82

2.4.6 Biến động tổng thể mô hình khi tất cả các yếu tổ thay đổi và kế

hoạch phân bổ sử dụng đất đai và phân phối lúa gạo ……………… 84

2.4.7 Biến động đất rừng, đất chè và kế hoạch phân phối sản lượng chè 87

Chƣơng 3 ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG CHIẾN LƢỢC SỬ

DỤNG MỘT SỐ NGUỒN LỰC CƠ BẢN TRONG PHÁT TRIỂN

NÔNG NGHIỆP CHO HUYỆN PHỔ YÊN GIAI ĐOẠN 2010 – 2020 90

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vii

3.1. Định hƣớng xây dựng chiến lƣợc sử dụng một số nguồn lực

cơ bản cho huyện Phổ Yên giai đoạn 2010 – 2020 ……………… 90

3.1.1 Quan điểm xây dựng chiến lược …………………………………….. 90

3.1.2 Căn cứ để xây dựng chiến lược………………………………………. 90

3.1.3 Mục tiêu xây dựng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của

huyện ………………………………………………………………………… 90

3.1.3.1 Mục tiêu tổng quát………………………………………………………… 90

3.1.3.2 Mục tiêu cụ thể……………………………………………………………… 91

3.1.4 Định hướng sử dụng một số nguồn lực cơ bản trong phát triển

nông nghiệp của huyện………………………………………………… 92

3.2 Giải pháp xây dựng chiến lƣợc sử dụng một số nguồn lực cơ

bản cho huyện Phổ Yên giai đoạn 2010 – 2020 ………………… 93

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ …………………………………………… 97

1 Kết luận ……………………………………………………………………… 97

2 Kiến nghị ………………………………………………………………….… 100

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

viii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

CNH : Công nghiệp hoá

HĐH : Hiện đại hoá

ĐTH : Đô thị hoá

KT-XH : Kinh tế - xã hội

PA : Phƣơng án

TL : Tỷ lệ

TĐPTBQ : Tốc độ phát triển bình quân

BQ : Bình quân

SL : Số lƣợng

CC : Cơ cấu

LĐ : Lao động

LĐNN : Lao động nông nghiệp

CN-XD : Công nghiệp - xây dựng

DV : Dịch vụ

TS : Thủy sản

QH : Quy hoạch

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ix

DANH MỤC BẢNG

Số

bảng

Tên bảng Trang

2.1 Tình hình sử dụng đất đai của huyện Phổ Yên qua 3 năm '07- '09 32

2.2 Tình hình dân số của huyện Phổ Yên qua 3 năm từ 2007 đến 2009 34

2.3 Hiện trạng sử dụng đất và biến động đất đai của huyện thời gian qua 47

2.4 Tình hình lao động huyện Phổ Yên 50

2.5 Phân bổ lao động cho các ngành sản xuất của huyện 51

2.6 Cơ cấu diện tích một số loại cây trồng chính của huyện 53

2.7 Tình hình sản xuất lúa của huyện Phổ Yên qua 3 năm 56

2.8 Phân phối sản lượng lúa của các hộ điều tra năm 2008 57

2.9 Tình hình sản xuất chè huyện Phổ Yên 58

2.10 Tình hình phân phối chè của các hộ điều tra 59

2.11 Sự thay đổi dân số - lao động nông nghiệp đến 2020 60

2.12 Sự thay đổi đất canh tác lúa, chè và đất rừng đến năm 2020 63

2.13 Sự thay đổi năng suất, sản lượng lúa đến 2020 65

2.14 Sự thay đổi đất canh tác, dân số, sản lượng lúa đến 2020 67

2.15 Sự thay đổi năng suất, sản lượng chè đến 2020 68

2.16 So sánh Phương án gốc và phương án 1 73

2.17 So sánh kết quả phương án gốc và phương án 2 76

2.18 So sánh kết quả phương án gốc và phương án 3 79

2.19 So sánh kết quả phương án gốc và phương án 4 81

2.20 So sánh kết quả phương án gốc và phương án 5 83

2.21 So sánh kết quả phương án gốc và phương án 6 86

2.22 So sánh kết quả phương án gốc và phương án 7 88

3.1 Kết quả phương án gốc 98

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

x

DANH MỤC BIỂU

Số

Biểu Tên biểu Trang

2.1 GDP của huyện Phổ Yên giai đoạn 2001- 2009 (theo giá HH) 37

2.2 Tốc độ tăng trưởng kinh tế huyện Phổ Yên giai đoạn 2001-2009 37

2.3 Cơ cấu kinh tế huyện Phổ Yên năm 2001 38

2.4 Cơ cấu kinh tế huyện Phổ Yên năm 2009 38

2.5 Tốc độ tăng trưởng ngành nông lâm thuỷ sản 39

2.6 Cơ cấu ngành nông nghiệp huyện Phổ Yên năm 2001 40

2.7 Cơ cấu ngành nông nghiệp huyện Phổ Yên năm 2009 40

2.8 Sự biến động dân số huyện Phổ Yên giai đoạn 2000-2009 49

2.9 Xu hướng biến động dân số, lao động nông nghiệp đến 2020 61

2.10 Xu hướng biến động diện tích đất chè và đất rừng đến 2020 64

2.11

Xu hướng biến động năng suất, diện tích và cân bằng lúa gạo

đến 2020 66

2.12

Xu hướng biến động đất canh tác lúa, dân số, cân bằng lúa đến

2020

67

2.13

Xu hướng biến động diện tích, sản lượng chè và cân bằng chè

đến 2020 69

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của luận văn

Hoà trong xu thế hội nhập, toàn cầu hoá nền kinh tế quốc tế, Việt nam

đang xây dựng một nền kinh tế phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững: mục

tiêu đến năm 2020 nƣớc ta cơ bản trở thành một nƣớc công nghiệp. Trong bối

cảnh hiện nay, công nghiệp hoá - hiện đại hoá (CNH-HĐH) đƣợc Đảng và

Nhà nƣớc ta coi là nhiệm vụ trọng tâm trong suốt thời kì quá độ, là chiến lƣợc

quan trọng để phát triển bền vững trong điều kiện các nguồn lực khan hiếm.

Một kế hoạch dài hạn sử dụng nguồn lực đƣợc coi là đúng đắn khi nó vừa

thúc đẩy sự tăng trƣởng kinh tế vừa góp phần ổn định xã hội, đồng thời đạt

đƣợc mục tiêu phát triển bền vững.

Việt Nam là một trong những quốc gia có nhiều nguồn lực thuận lợi cho

phát triển nông nghiệp nhƣ điều kiện tự nhiên, đất đai, dân số, lao động nông

nghiệp.... Do nhu cầu công nghiệp hoá và đô thị hoá, những năm gần đây diện

tích đất nông lâm nghiệp đang giảm dần, đặc biệt là đất lúa (cả nƣớc bình

quân mất tới 50.000 ha đất lúa/năm), trong khi đó cả nƣớc có tới 72% dân số

sống ở khu vực nông thôn, làm nghề nông, nghề lâm và thu nhập từ nông lâm

nghiệp là chủ yếu. Nếu cứ với thực trạng tăng dân số nhƣ hiện nay, cùng với

việc không quy hoạch, kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng và thu hồi đất nông

lâm nghiệp vào mục đích khác thì hàng loạt các vấn đề xã hội xảy ra, nổi cộm

là số hộ nông dân nghèo, không việc làm gia tăng do mất đất sản xuất, an ninh

lƣơng thực bị đe doạ, độ che phủ rừng bị sụt giảm ảnh hƣởng nghiêm trọng

đến môi trƣờng sống... Vì vậy, việc phân bố nguồn lực trong nông nghiệp hợp

lí sao cho phù hợp với xu hƣớng chuyển dịch cơ cấu kinh tế, trên cơ sở dự

báo sự biến động các nguồn lực để xây dựng chiến lƣợc sử dụng nguồn lực là

hết sức cần thiết.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

Thái Nguyên là trung tâm chính trị, kinh tế của khu Việt Bắc nói riêng,

của vùng trung du miền núi Đông Bắc nói chung, là cửa ngõ giao lƣu kinh tế

xã hội giữa vùng trung du miền núi với vùng đồng bằng Bắc bộ. Khí hậu phù

hợp để phát triển nông nghiệp, địa hình không phức tạp lắm so với các tỉnh

trung du miền núi khác. Cùng với hƣớng đi chung của cả nƣớc, tỉnh chủ

trƣơng phát triển nông nghiệp, nông thôn theo hƣớng CNH-HĐH từ nay đến

hết năm 2020. Hiện nay, việc quy hoạch và xây dựng chiến lƣợc phát triển

kinh tế - xã hội của các nhà hoạch định trong tỉnh còn thiếu, yếu, các công cụ

dự báo chủ yếu dựa vào kinh nghiệm. Để đạt đƣợc mục tiêu trên tỉnh Thái

Nguyên cần thiết phải xây dựng chiến lƣợc sử dụng hợp lý, có hiệu quả các

nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội cũng nhƣ trong phát triển nông nghiệp.

Phổ Yên là huyện trung du và miền núi của Tỉnh Thái Nguyên, có nhiều

tiềm năng phát triển sản xuất nông nghiệp, đồng thời Phổ Yên nằm ở cửa ngõ

phía Bắc của thủ đô Hà Nội lại gần các khu công nghiệp của tỉnh và các vùng

lân cận nên hội tụ nhiều điều kiện thuận lợi cho phát triển nền kinh tế theo

hƣớng công nghiệp hoá và đô thị hoá. Trong xu thế hội nhập và phát triển của

đất nƣớc, huyện đang dần thay đổi bộ mặt kinh tế - xã hội theo hƣớng CNH –

HĐH. Mọi nguồn lực: đất đai, dân số - lao động nông nghiệp, sản lƣợng lúa,

chè …đều đƣợc huy động nhằm thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã

hội. Cùng với đó là sự gia tăng dân số nhanh, đất cho sản xuất nông lâm

nghiệp bị thu hẹp do quá trình đô thị hoá, bình quân diện tích đất nông

nghiệp, lâm nghiệp trên đầu ngƣời có xu hƣớng giảm. Từ đó, bình quân thóc

trên đầu ngƣời cũng giảm theo ảnh hƣởng đến vấn đề an ninh lƣơng thực;

Diện tích rừng giảm làm giảm chất lƣợng môi trƣờng sống; Chè là một cây

công nghiệp mũi nhọn của huyện, việc tăng hay giảm diện tích trồng chè, việc

đầu tƣ nhƣ thế nào để tăng năng suất, chất lƣợng chè và làm thế nào để thực

sự sản xuất lúa, chè là sản xuất hàng hoá cũng là vấn đề đáng quan tâm. Vấn