Thư viện tri thức trực tuyến
Kho tài liệu với 50,000+ tài liệu học thuật
© 2023 Siêu thị PDF - Kho tài liệu học thuật hàng đầu Việt Nam
Xác định quy mô đất tối ưu trong sản xuất nông nghiệp của người dân đồng bằng sông Cửu Long
Nội dung xem thử
Mô tả chi tiết
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
---o0o---
NGUYỄN LAN DUYÊN
XÁC ĐỊNH QUY MÔ ĐẤT TỐI ƯU TRONG SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP CỦA NGƯỜI DÂN ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP
MÃ NGÀNH: 9 62 01 15
Cần Thơ, tháng 07/2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
---o0o---
NGUYỄN LAN DUYÊN
XÁC ĐỊNH QUY MÔ ĐẤT TỐI ƯU TRONG SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP CỦA NGƯỜI DÂN ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP
MÃ NGÀNH: 9 62 01 15
HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS. TS. NGUYỄN TRI KHIÊM
Cần Thơ, tháng 07/2020
iii
TÓM TẮT
Nghiên cứu nhằm xác định quy mô đất tối ưu để tối đa hóa hiệu quả hoạt
động sản xuất lúa của nông hộ đồng bằng sông Cửu Long thông qua dữ liệu
được thu thập ngẫu nhiên từ 498 nông hộ trồng lúa 3 vụ/năm ở ba tỉnh An
Giang, Cần Thơ và Đồng Tháp. Nhằm đạt được mục tiêu đề ra, nghiên cứu sử
dụng phương pháp hồi quy đa biến để phân tích ảnh hưởng của quy mô đất
đến hiệu quả hoạt động sản xuất lúa thông qua năm thước đo (gồm năng suất
đất, năng suất lao động, hiệu quả đồng vốn, hiệu quả kinh tế và năng suất nhân
tố tổng hợp) và phương pháp vi phân để xác định quy mô đất tối ưu. Nội dung
nghiên cứu được thực hiện theo ba bước: (1) Ước lượng hoặc xác định từng
thước đo hiệu quả hoạt động sản xuất, (2) Phân tích ảnh hưởng của quy mô đất
đến hiệu quả hoạt động sản xuất thông qua các khía cạnh đo lường khác nhau,
(3) Dựa vào kết quả bước 2, tác giả xác định ngưỡng quy mô đất tối ưu trong
sản xuất lúa của nông hộ đồng bằng sông Cửu Long. Nghiên cứu cho thấy quy mô đất và hiệu quả hoạt động sản xuất lúa của
nông hộ đồng bằng sông Cửu Long có thể có mối quan hệ cùng chiều, ngược
chiều hay không có mối quan hệ với nhau. Điều này tùy thuộc hoàn toàn vào
cách định nghĩa hiệu quả hoạt động sản xuất, từ đó xác định quy mô đất tối ưu
nhằm tối đa hóa hiệu quả hoạt động sản xuất. Bằng cách phân tích đồng thời
tất cả năm thước đo thể hiện hiệu quả hoạt động sản xuất, luận án sẽ góp phần
khẳng định tính chính xác và nâng cao ý nghĩa của nghiên cứu, trong đó việc
phân tích bốn thước đo (gồm năng suất đất, năng suất lao động, hiệu quả đồng
vốn và hiệu quả kinh tế) làm cơ sở minh chứng cho nhận định năng suất nhân
tố tổng hợp là thước đo phù hợp nhất. Luận án tiến hành phân tích mối quan hệ giữa quy mô và hiệu quả hoạt
động sản xuất để làm cơ sở xác định ngưỡng quy mô tối ưu nhằm tối đa hóa
hiệu quả hoạt động sản xuất được đo lường thông qua năng suất nhân tố tổng
hợp. Kết quả phân tích cho thấy, mô hình có ý nghĩa thống kê cao và tìm được
mối quan phi tuyến có dạng Ungược giữa quy mô và hiệu quả hoạt động sản xuất
trong ba vụ canh tác lúa cũng như cả năm. Từ đó, xác định được ngưỡng quy
mô tối ưu là 9,7 ha (trong đó, vụ thu đông là 9,3 ha; vụ đông xuân là 9,8 ha và
vụ hè thu là 10 ha). Bên cạnh quy mô, hiệu quả hoạt động sản xuất còn chịu tác động của
các yếu tố khác. Các yếu tố có ảnh hưởng cùng chiều đến hiệu quả hoạt động
sản xuất gồm chủ hộ là nữ (vụ hè thu), số mảnh ruộng canh tác (vụ thu
đông), số ngày công lao động gia đình tham gia ruộng lúa (vụ hè thu), tổng
iv
chi phí đầu tư cho các yếu tố đầu vào (vụ hè thu), sự khác biệt địa bàn cư trú
ở An Giang và Đồng Tháp. Đồng thời, các yếu tố có ảnh hưởng ngược chiều
đến hiệu quả hoạt động sản xuất là số ngày công lao động thuê mướn (vụ thu
đông), khoảng cách từ nhà đến ruộng lúa (vụ đông xuân), số năm trồng lúa. Trên cơ sở kết quả ước lượng kết hợp với kết quả phân tích thực trạng
sản xuất lúa của nông hộ ở đồng bằng sông Cửu Long, luận án đã đề xuất các
giải pháp giúp sử dụng quy mô đất hợp lý, nâng cao hiệu quả hoạt động sản
xuất và cải thiện thu nhập cho nông hộ trồng lúa đồng bằng sông Cửu Long.
v
ABSTRACT
The thesis aimed to determine the optimal farm size threshold to
maximize the efficiency of rice production activities of households in the
Mekong Delta through randomly collected data from 498 households planting
three rice crops per year in three provinces of An Giang, Can Tho and Dong
Thap. In order to achieve the set goals, the thesis uses regression method to
analyze the effect of farm size on the efficiency of rice production activities
through five measures (land productivity, labor productivity, capital efficiency,
economic efficiency and total factor productivity) and differential methods to
determine the optimal farm size threshold. The study was done through in
three steps: (1) Estimate or identify each measure of the efficiency of
production activities, (2) Analyzing the effect of farm size on the efficiency of
production activities through different measurement aspects, (3) Based on the
results of step 2, the author determines the optimal farm size threshold in rice
production of Mekong Delta households.
The research shows that farm size and the efficiency of rice production
activities of the Mekong Delta farmers can have positive or negative
relationship, or no relationship. This depends entirely on the definition of the
efficiency of production activities, thus determining the optimal farm size to
maximize production efficiency. By using all five measures of efficiency of
production activities, the thesis will contribute to confirming the accuracy and
promote the meaning of the study, in which the analysis of four measures (land
productivity, labor productivity, capital efficiency and economic efficiency) as
the basis for proving that total factor productivity is the most suitable measure.
The dissertation analyzes the relationship between the farm size and the
efficiency of production activities as a basis for determining the optimal scale
threshold to maximize the efficiency of production activities measured by total
factor productivity. The results show that the model is highly statistically
significant and finds that an inverted U-shaped nonlinear relationship between
farm size and the efficiency of production activities in three rice crops as well
as the whole year. Hence, the optimum threshold scale of 9.7 ha has been
determined (in which, Autumn-Winter crop is 9.3 ha; Winter-Spring crop is
9.8 ha and Summer crop is 10 ha).
Besides farm size, the efficiency of production activities also affected
by other factors. The factors having positive effect on the efficiency of
production activities including female-headed households (Summer crop),
vi
number of cultivated plots (Autumn-Winter crop), number of family labor
days involved in rice field (Summer crop), total investment costs for inputs
(Summer crop), the location of residence in An Giang and Dong Thap. At the
same time, the factors having negative effect on the efficiency of production
activities are the number of hired labor days in rice production (AutumnWinter crop), the distance from household to the largest rice field (WinterSpring crop), years of experience.
Based on the estimated results combined with the results of analyzing the
reality of rice production of households in the Mekong Delta. The thesis
proposed solutions to help use the farm size appropriately, improve the
efficiency of production activities and improve income for households
planting rice in the Mekong Delta.
vii
MỤC LỤC
Trang Lời cảm ơn i
Lời cam đoan ii
Tóm tắt iii
Abstract v
Mục lục vii
Danh mục các bảng xiii
Danh mục các hình xv
Danh mục các từ viết tắt xvi
CHƯƠNG 1MỞ ĐẦU...................................................................................1
1.1 LÝ DO NGHIÊN CỨU.......................................................................1
1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ................................................................3
1.2.1 Mục tiêu chung ................................................................................3
1.2.2 Mục tiêu cụ thể ................................................................................4
1.3 GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU VÀ CÂU HỎI NGHIÊN CỨU............4
1.3.1 Giả thuyết nghiên cứu......................................................................4
1.3.2 Câu hỏi nghiên cứu..........................................................................4
1.4 NỘI DUNG NGHIÊN CỨU................................................................4
1.4.1 Cơ sở lý luận về ảnh hưởng của quy mô đất đến HQHĐSX của nông
hộ trồng lúa ĐBSCL..................................................................................4
1.4.2 Phân tích thực trạng sản xuất và sử dụng đất trong sản xuất lúa của
nông hộ ĐBSCL ........................................................................................5
1.4.3 Ảnh hưởng của quy mô đến HQHĐSX lúa của nông hộ ĐBSCL ......5
1.4.4 Xác định quy mô tối ưu trong sản xuất lúa của nông hộ ĐBSCL......5
1.4.5 Đề xuất giải pháp góp phần nâng cao HQHĐSX lúa cho nông hộ
ĐBSCL......................................................................................................5
1.5 PHẠM VI NGHIÊN CỨU ..................................................................6
1.5.1 Đối tượng ........................................................................................6
1.5.2 Nội dung..........................................................................................6
viii
1.5.3 Không gian......................................................................................6
1.5.4 Thời gian .........................................................................................7
1.6 CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN .............................................................7
1.7 NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN .....................................8
1.7.1 Về lý luận ........................................................................................8
1.7.2 Về thực tiễn .....................................................................................8
CHƯƠNG 2CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......9
2.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN...............................................................................9
2.1.1 Khái niệm ........................................................................................9
2.1.2 Cơ sở lý luận về các thước đo hiệu quả hoạt động sản xuất...........12
2.1.2.1 Năng suất đất...........................................................................13
2.1.2.2 Năng suất lao động..................................................................13
2.1.2.3 Hiệu quả đồng vốn ..................................................................14
2.1.2.4 Hiệu quả kinh tế (EE)..............................................................15
2.1.2.5 Năng suất nhân tố tổng hợp (TFP)...........................................19
2.1.3 Cơ sở lý luận về ảnh hưởng của quy mô đất đến hiệu quả hoạt động
sản xuất...................................................................................................21
2.1.4 Cơ sở lý luận về quy mô tối ưu ........................................................25
2.2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................26
2.2.1 Các nghiên cứu ảnh hưởng của quy mô đến HQHĐSX..................27
2.2.1.1 Ảnh hưởng của quy mô đến năng suất đất ...............................27
2.2.1.2 Ảnh hưởng của quy mô đến năng suất lao động.......................32
2.2.1.3 Ảnh hưởng của quy mô đến hiệu quả đồng vốn .......................33
2.2.1.4 Ảnh hưởng của quy mô đến hiệu quả kinh tế (EE)...................34
2.2.1.5 Ảnh hưởng của quy mô đến năng suất nhân tố tổng hợp..........38
2.2.1.6 Ảnh hưởng của quy mô đến hiệu quả hoạt động sản xuất ........39
2.2.1.7 Kết luận...................................................................................40
2.2.2 Các nghiên cứu về quy mô tối ưu...................................................42
2.3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .....................................................43
2.3.1 Cách tiếp cận và khung nghiên cứu ...............................................43
ix
2.3.1.1 Cách tiếp cận...........................................................................43
2.3.1.2 Khung nghiên cứu ...................................................................45
2.3.2 Thu thập số liệu .............................................................................45
2.3.2.1 Số liệu sơ cấp ..........................................................................45
2.3.2.2 Số liệu thứ cấp.........................................................................46
2.3.3 Phân tích số liệu............................................................................47
2.3.3.1 Thống kê mô tả .......................................................................47
2.3.3.2 Ước lượng hàm sản xuất để tính TFP ......................................47
2.3.3.3 Ước lượng hàm lợi nhuận biên ngẫu nhiên để tính EE.............48
2.3.3.4 Ước lượng ảnh hưởng của quy mô đến HQHĐSX (trừ EE) .....50
2.3.4 Mô hình thực nghiệm ảnh hưởng của quy mô đến HQHĐSX lúa của
nông hộ ĐBSCL ......................................................................................50
CHƯƠNG 3TỔNG QUAN ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU..............................58
3.1 TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ XÃ HỘI.................................58
3.2 TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN ........................................................59
3.2.1 Tài nguyên đất...............................................................................59
3.2.1.1 Đồng bằng sông Cửu Long......................................................59
3.2.1.2 An Giang.................................................................................60
3.2.1.3 Cần Thơ ..................................................................................60
3.2.1.4 Đồng Tháp ..............................................................................60
3.2.2 Tài nguyên nước ............................................................................60
3.2.2.1 Đồng bằng sông Cửu Long......................................................60
3.2.2.2 An Giang.................................................................................60
3.2.2.3 Cần Thơ ..................................................................................61
3.2.2.4 Đồng Tháp ..............................................................................61
3.3 SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP ...........................................................61
3.4 HIỆN TRẠNG SẢN XUẤT LÚA .....................................................62
3.4.1 Thế giới .........................................................................................62
3.4.2 Việt Nam........................................................................................63
3.4.3 Đồng bằng sông Cửu Long............................................................65
x
3.5 QUY MÔ ĐẤT Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG......................66
3.6 NHỮNG VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN QUY MÔ ĐẤT.....................68
3.6.1 Quy mô và chất lượng đất sản xuất................................................68
3.6.2 Hạn chế về sử dụng đất..................................................................69
3.6.3 Thực trạng tích tụ và tập trung ruộng đất ......................................69
CHƯƠNG 4KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ......................71
4.1 THỰC TRẠNG SẢN XUẤT LÚA CỦA NÔNG HỘ ĐBSCL ...........71
4.1.1 Mô tả mẫu khảo sát .......................................................................71
4.1.1.1 Nhân khẩu và lao động............................................................71
4.1.1.2 Thực trạng vay vốn của nông hộ..............................................73
4.1.1.3 Mối quan hệ xã hội..................................................................75
4.1.1.4 Giao thông và thị trường..........................................................75
4.1.1.5 Tài sản.....................................................................................78
4.1.2 Thực trạng sản xuất lúa của nông hộ ĐBSCL................................79
4.1.2.1 Cơ cấu mùa vụ và mô hình canh tác ........................................79
4.1.2.2 Đất đai.....................................................................................80
4.1.2.3 Giống lúa.................................................................................82
4.1.2.4 Trình độ công nghệ..................................................................82
4.1.2.5 Kết quả sản xuất lúa của nông hộ ĐBSCL...............................83
4.1.2.6 Thuận lợi, khó khăn và rủi ro của nông hộ trồng lúa ĐBSCL ..86
4.2 MÔ TẢ CÁC BIẾN TRONG MÔ HÌNH...........................................89
4.3 QUY MÔ TỐI ƯU NHẰM TỐI ĐA HÓA NĂNG SUẤT ĐẤT
TRONG SẢN XUẤT LÚA CỦA NÔNG HỘ ĐBSCL................................91
4.3.1 Ảnh hưởng của quy mô đến năng suất đất......................................91
4.3.2 Quy mô tối ưu................................................................................94
4.4 QUY MÔ TỐI ƯU NHẰM TỐI ĐA HÓA NĂNG SUẤT LAO ĐỘNG
TRONG SẢN XUẤT LÚA CỦA NÔNG HỘ ĐBSCL................................95
4.4.1 Ảnh hưởng của quy mô đến năng suất lao động.............................95
4.4.2 Quy mô tối ưu................................................................................98
4.5 QUY MÔ TỐI ƯU NHẰM TỐI ĐA HÓA HIỆU QUẢ ĐỒNG VỐN
xi
TRONG SẢN XUẤT LÚA CỦA NÔNG HỘ ĐBSCL................................98
4.5.1 Ảnh hưởng của quy mô đến hiệu quả đồng vốn..............................98
4.5.2 Quy mô tối ưu..............................................................................102
4.6 QUY MÔ TỐI ƯU NHẰM TỐI ĐA HÓA HIỆU QUẢ KINH TẾ
TRONG SẢN XUẤT LÚA CỦA NÔNG HỘ ĐBSCL..............................103
4.6.1 Ảnh hưởng của quy mô đến hiệu quả kinh tế................................103
4.6.2 Quy mô tối ưu..............................................................................107
4.7 QUY MÔ TỐI ƯU NHẰM TỐI ĐA HÓA NĂNG SUẤT NHÂN TỐ
TỔNG HỢP TRONG SẢN XUẤT LÚA CỦA NÔNG HỘ ĐBSCL..........108
4.7.1 Năng suất nhân tố tổng hợp.........................................................108
4.7.2 Ảnh hưởng của quy mô đất đến TFP............................................109
4.7.3 Quy mô tối ưu.............................................................................. 112
4.8 KẾT LUẬN ....................................................................................113
4.9 GIẢI PHÁP GÓP PHẦN NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG
SẢN XUẤT LÚA CỦA NÔNG HỘ ĐBSCL ............................................114
4.9.1 Giải pháp sử dụng quy mô đất hợp lý .......................................... 114
4.9.1.1 Những hộ có quy mô canh tác nhỏ hơn ngưỡng quy mô tối ưu114
4.9.1.2 Những hộ có quy mô canh tác lớn hơn ngưỡng quy mô tối ưu116
4.9.2 Giải pháp về lao động..................................................................116
4.9.3 Giải pháp về khoa học công nghệ ................................................117
CHƯƠNG 5KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..............................................119
5.1 KẾT LUẬN ....................................................................................119
5.2 KIẾN NGHỊ....................................................................................120
5.3 HẠN CHẾ CỦA LUẬN ÁN............................................................121
5.4 HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO ............................................121
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................122
PHỤ LỤC ...............................................................................................134
PHỤ LỤC 1. BẢNG PHỎNG VẤN NÔNG HỘ................................................134
PHỤ LỤC 2: KẾT QUẢ ƯỚC LƯỢNG.............................................................143
xii
DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1 Chi tiết về đối tượng và cỡ mẫu điều tra .........................................46
Bảng 2.2 Kỳ vọng về dấu của các hệ số βi
trong mô hình (2.30)....................56
Bảng 3.1 Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ĐBSCL...............................................58
Bảng 3.2 Số hộ sử dụng đất nông nghiệp ở ĐBSCL phân theo quy mô..........67
Bảng 4.1 Các chỉ tiêu cơ bản của nông hộ trồng lúa ĐBSCL.........................71
Bảng 4.2 Trình độ học vấn của hộ gia đình....................................................72
Bảng 4.3 Nguồn vốn vay phục vụ hoạt động sản xuất lúa..............................74
Bảng 4.4 Nguồn vốn vay của nông hộ ...........................................................74
Bảng 4.5 Khoảng cách từ nhà nông hộ đến đường giao thông .......................76
Bảng 4.6 Khoảng cách từ nhà nông hộ đến thị trường yếu tố đầu vào............78
Bảng 4.7 Khoảng cách từ nhà nông hộ đến trung tâm....................................78
Bảng 4.8 Giá trị các loại tài sản của nông hộ .................................................79
Bảng 4.9 Thực trạng đất canh tác của nông hộ...............................................80
Bảng 4.10 Quy mô trồng lúa phân theo địa phương.......................................81
Bảng 4.11 Chi phí sản xuất lúa của nông hộ ..................................................84
Bảng 4.12 Lượng phân nguyên chất sử dụng bón cho lúa của nông hộ ..........85
Bảng 4.13 Kết quả canh tác lúa của nông hộ ĐBSCL phân theo mùa vụ........85
Bảng 4.14 Đối tượng thu mua lúa của nông hộ..............................................86
Bảng 4.15 Những rủi ro thường gặp trong canh tác lúa của nông hộ..............88
Bảng 4.16 Các biến định lượng trong mô hình (2.30) ....................................89
Bảng 4.17 Các biến định tính trong mô hình (2.30) .......................................90
Bảng 4.18 Năng suất đất trong canh tác lúa của nông hộ ...............................91
Bảng 4.19 Các yếu tố ảnh hưởng của quy mô đến năng suất đất....................92
Bảng 4.20 Năng suất lao động trong canh tác lúa của nông hộ ......................95
Bảng 4.21 Các yếu tố ảnh hưởng của quy mô đến năng suất lao động ...........96
Bảng 4.22 HQDV và HQDVR trong canh tác lúa của nông hộ......................98
Bảng 4.23 Các yếu tố ảnh hưởng của quy mô đến HQDV và HQDVR........100
xiii
Bảng 4.24 Thống kê mô tả các biến số trong hàm lợi nhuận biên ngẫu nhiên
....................................................................................................................103
Bảng 4.25 Phân bổ mức hiệu quả kinh tế của nông hộ.................................103
Bảng 4.26 Hiệu quả kinh tế của nông hộ trồng lúa ĐBSCL.........................104
Bảng 4.27 Kết quả ước lượng mối quan hệ giữa quy mô và hiệu quả kinh tế
....................................................................................................................105
Bảng 4.28 Các biến định lượng trong mô hình (2.19) ..................................108
Bảng 4.29 Kết quả ước lượng hàm sản xuất để tính TFP .............................109
Bảng 4.30 Năng suất nhân tố tổng hợp trong canh tác lúa của nông hộ........109
Bảng 4.31 Các yếu tố ảnh hưởng của quy mô đến TFP................................110