Xác định ngưỡng chịu hạn và nhu cầu sử dụng nước cho một số giống Lúa mới nhập nội tại Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

®¹i häc th¸i nguyªn

tr-êng ®¹i häc n«ng l©m

--------------------

ĐẶNG THỊ THU HIỀN

XÁC ĐỊNH NGƢỠNG CHỊU HẠN

VÀ NHU CẦU SỬ DỤNG NƢỚC CHO MỘT SỐ

GIỐNG LÚA MỚI NHẬP NỘI TẠI THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP

THÁI NGUYÊN - 2009

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

®¹i häc th¸i nguyªn

tr-êng ®¹i häc n«ng l©m

--------------------

ĐẶNG THỊ THU HIỀN

“XÁC ĐỊNH NGƢỠNG CHỊU HẠN VÀ NHU CẦU SỬ DỤNG NƢỚC CHO

MỘT SỐ GIỐNG LÚA MỚI NHẬP NỘI TẠI THÁI NGUYÊN”

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP

Chuyên ngành : Trồng trọt

Mã số : 62 62 01 01

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

1. TS. ĐẶNG QUÝ NHÂN

2. PGS. TS. ĐẶNG VĂN MINH

Thái Nguyên - 2009

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Qua thời gian nghiên cứu, bản luận văn của tôi đã đƣợc hoàn thành

với sự nỗ lực của bản thân, sự động viên khích lệ của bạn bè, đồng

nghiệp. Đặc biệt là sự quan tâm giúp đỡ của TS. Đặng Quý Nhân bộ

môn cây Lƣơng thực và cây Công nghiệp; PGS.TS. Đặng Văn Minh

Trƣởng Khoa Sau đại học, Trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên là

những ngƣời thầy đã tận tình hƣớng dẫn tôi trong suốt thời gian thực

hiện đề tài.

Nhân dịp này, tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Khoa

Nông học cùng các thầy cô giáo trong Ban Giám hiệu Trƣờng Đại học

Nông Lâm Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi hoàn thành đề tài nghiên cứu và

hoàn thành luận văn.

Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc tới gia đình và bạn bè

đã động viên khích lệ, giúp đỡ tôi hoàn thành bản luận văn này.

Xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, ngày 29 tháng 9 năm 2009.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Đặt vấn đề

Lúa (Oryza sativa L.) là một trong những cây lƣơng thực có vị trí quan

trọng hàng đầu trên thế giới và là nguồn thức ăn thƣờng xuyên cho khoảng 3

tỷ ngƣời trên trái đất [44].

Lúa có khả năng thích nghi rộng nên đƣợc trồng nhiều nơi trên thế giới,

tuy nhiên tập chung chủ yếu ở châu Á chiếm 90% (còn lại phân bố ở châu Phi,

châu Mỹ và châu Úc) trong đó khoảng 75% diện tích lúa đƣợc trồng trong

điều kiện ruộng ngập nƣớc, 19% diện tích lúa trồng trong điều kiện ruộng

thấp nhờ nƣớc trời, và khoảng 4% diện tích lúa trồng trong điều kiện ruộng

cạn không chủ động nƣớc [44].

Trong những năm gần đây, nguồn nƣớc cung cấp cho canh tác lúa đang

ngày càng khan hiếm, đặc biệt là ở châu Á, nơi mà cây lúa đƣợc trồng trên

khoảng 30% diện tích đất chủ động nƣớc và chiếm 50% lƣợng nƣớc tƣới cho

cây trồng [31]. Theo tính toán, trên đồng ruộng nhu cầu về nƣớc cho cây lúa

cao gấp 2 đến 3 lần so với các cây trồng khác [47], nguyên nhân chính bởi

lƣợng nƣớc bị thất thoát trong suốt quá trình canh tác mà không tham gia vào

quá trình sản xuất chiếm tới 80% lƣợng nƣớc đƣợc cung cấp, chủ yếu thông

qua quá trình bay hơi, chảy tràn bề mặt, thấm xuống lòng đất. Việc thiếu hụt

lƣợng nƣớc tƣới cho canh tác nông nghiệp nói chung và cây lúa nói riêng đang

là mối đe dọa đối với ngành sản xuất lúa đặc biệt là hệ thống lúa tƣới tiêu chủ

động.

Vì những lý do này, việc tiết kiệm nguồn nƣớc và tăng cƣờng hệ số

sử dụng nƣớc cho lúa là việc làm cần thiết mang tính chiến lƣợc trên qui

mô toàn cầu.

Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, chúng tôi tiến hành đề tài:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

“Xác định ngƣỡng chịu hạn và nhu cầu sử dụng nƣớc cho một số

giống lúa mới nhập nội tại Thái Nguyên”.

2. Mục tiêu

 Xác định ngƣỡng chịu hạn cho các giống lúa thí nghiệm nhằm chọn ra

giống có chất lƣợng tốt đồng thời có khả năng chịu hạn tốt.

 Xác định đƣợc ảnh hƣởng của tƣới nƣớc hạn chế đến các yếu tố cấu

thành năng suất và năng suất của các giống lúa trong điều kiện thí

nghiệm.

3. Yêu cầu

 Đánh giá đƣợc ngƣỡng chịu hạn cho các giống lúa ở giai đoạn đẻ nhánh

trong điều kiện thí nghiệm.

 Đánh giá đƣợc nhu cầu về nƣớc, hệ số sử dụng nƣớc cho các giống lúa

trong điều kiện thí nghiệm.

 Đánh giá mối quan hệ giữa ngƣỡng chịu hạn, hệ số sử dụng nƣớc, chỉ

số chịu hạn và hiệu suất sử dụng nƣớc với các yếu tố cấu thành năng

suất và năng suất lúa.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

CHƢƠNG I

TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU

1.1. Cơ sở khoa học của việc nghiên cứu

Hiện nay, tình trạng thiếu hụt nƣớc đang đe dọa hệ thống sản xuất lúa

nƣớc chủ động và an ninh lƣơng thực của châu Á [47]. Điều này thách thức

chúng ta cần phải phát triển các công nghệ mới, kỹ thuật mới và các hệ thống

sản xuất mới để duy trì ngành sản xuất lúa gạo và tăng cƣờng khả năng chống

chịu với điều kiện khan hiếm nƣớc. Với tiêu đề mở đầu nhƣ một lời hiệu

triệu:

“Làm ra nhiều thóc gạo hơn nhƣng lại sử dụng ít nƣớc hơn”

Đó chính là mục tiêu của các nghiên cứu về canh tác lúa tiết kiệm nƣớc

mà Tiến sỹ, Viện sỹ Viện nghiên cứu lúa quốc tế (IRRI) Tô Phúc Tƣờng đã

viết trong phần mở đầu một bài báo về canh tác lúa tiết kiệm nƣớc đăng trên

tạp chí Plant Production Sciences số 8 (3) năm 2005 [32].

Tƣới nƣớc hợp lý, ngoài tiết kiệm đáng kể đƣợc lƣợng nƣớc trong canh

tác còn giúp nâng cao hiệu quả sử dụng phân bón và giảm sâu bệnh hại trên

đồng ruộng.

Nguyên lý chung cho việc phát triển công nghệ và hệ thống mới trong quá

trình canh tác lúa tiết kiệm nƣớc nhằm giảm tối thiểu lƣợng nƣớc đầu vào, tăng

lƣợng nƣớc sản xuất hay còn gọi là lƣợng nƣớc mà cây sử dụng là quản lý nguồn

nƣớc ở mức độ hệ thống. Làm ra nhiều thóc gạo hơn nhƣng lại sử dụng nƣớc tiết

kiệm hơn hoàn toàn có thể thực hiện khi qui trình quản lý nƣớc đƣợc thực hiện

các biện pháp tổng hợp: (i) Chọn tạo và sử dụng nguồn gen, giống chống chịu

hạn, đồng thời thực hiện các biện pháp kỹ thuật quản lý nguồn tài nguyên nhằm

tăng năng suất cây trồng. (ii) Quản lý nƣớc ở mức độ toàn bộ hệ thống chẳng

hạn nhƣ lƣợng nƣớc tiết kiệm trên đồng ruộng đƣợc sử dụng hiệu quả hơn khi

tƣới cho các ruộng trồng lúa mà các cây trồng trƣớc đó không cần tƣới hoặc sử

dụng ít nƣớc.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Nhiều nghiên cứu gần đây về canh tác lúa ở Trung Quốc, IRRI, Philippine,

Ấn độ… đã chỉ ra rằng khi canh tác lúa bằng các kỹ thuật mới nhƣ tƣới và không

tƣới xen kẽ theo yêu cầu của từng thời kỳ sinh trƣởng, lƣợng nƣớc có thể tiết

kiệm đƣợc cho lúa là rất lớn, chỉ cần từ 32 - 54% so với phƣơng thức canh tác

ngập nƣớc truyền thống nhƣng năng suất chỉ giảm nhẹ khoảng 8% so với đối

chứng. Tuy nhiên hiệu số sử dụng nƣớc trong phƣơng pháp mới là cao hơn hẳn

0,35 so với 0,23 của đối chứng [40].

Mặc dù vậy trong thực tế việc giảm thiểu lƣợng nƣớc đầu vào, thay đổi

hẳn tập quán canh tác cây lúa sẽ gây ra những tác động rất lớn cần nghiên cứu

nhƣ: cỏ dại, dinh dƣỡng cây trồng, dinh dƣỡng đất, môi trƣờng, duy trì hệ

thống canh tác bền vững… đòi hỏi chúng ta cần nỗ lực tập chung nghiên cứu

tìm ra đƣợc những giải pháp tổng thể đảm bảo canh tác bền vững cây lúa.

1.2. Khái quát về tài nguyên nƣớc

1.2.1. Một số khái niệm về tài nguyên nước

Nƣớc là tài nguyên có ý nghĩa quyết định đối với sự sống và phát triển

của con ngƣời và xã hội loài ngƣời. Ngôn ngữ Việt Nam đã dùng chữ „nƣớc”

để nói lên phạm vi lãnh thổ quốc gia, trên đó ngƣời dân của quốc gia đƣợc

hƣởng những quyền lợi chung của dân tộc. Nƣớc là thành phần cấu thành sinh

quyển và tác động trực tiếp đến các yếu tố của thạch quyển, khí quyển và các

nhân tố tác động tới khí hậu, thời tiết trong khí quyển. Nƣớc vừa là tài nguyên

vật liệu vừa mang năng lƣợng, di chuyển các vật chất trên trái đất dƣới dạng

hoà tan, lơ lửng hoặc di đẩy trong nƣớc.

Nƣớc di chuyển theo tuần hoàn nƣớc nhƣ là một chu trình thu thập,

thanh lọc và phân phối nƣớc một cách liên tục khắp mọi nơi trên Trái Đất.

Nƣớc là một trong những nhân tố chủ yếu quyết định chất lƣợng môi trƣờng

sống của con ngƣời, cũng nhƣ của mọi sinh vật sống trên trái đất. Chỗ nào có

nƣớc chỗ ấy có sự sống, không có nƣớc thì mọi hoạt động sống đều đình chỉ.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Nƣớc bao phủ 70% mặt đất và tạo thành hơn 2/3 trọng lƣợng của tất cả các

sinh vật sống [12].

1.2.2. Phân bố nước trên trái đất

Nƣớc là dạng tài nguyên rất phong phú gần nhƣ vô tận trong sinh quyển,

tập trung nhiều nhất ở Đại Dƣơng và trong các lớp băng hà. Tuy nhiên, lƣợng

nƣớc ngọt thực sự hiện hữu cho nhân loại trực tiếp sử dụng không phải là vô

tận và đặc biệt do sự phân bố không đồng đều nên con ngƣời ở nhiều khu vực

trên thế giới đã chịu hạn hán thiếu nƣớc trầm trọng, nhất là vào mùa khô. Bên

cạnh đó, lƣợng nƣớc ngầm, nƣớc sông suối còn bị ô nhiễm do hoạt động sinh

hoạt của con ngƣời nên một số trƣờng hợp trở thành nguy hiểm cho sức khoẻ

và đời sống của con ngƣời và sinh vật.

Tổng lƣợng nƣớc lớn nhƣng lƣợng nƣớc ngọt mà con ngƣời có thể sử

dụng đƣợc rất ít và chỉ có thể khai thác đƣợc từ các nguồn sau (lƣợng nƣớc

ngọt trên bề mặt đất):

- Lƣợng nƣớc mƣa rơi xuống mặt đất.

- Nƣớc tồn tại trong các sông, rạch, ao, hồ.

- Một phần rất ít nƣớc từ đầm lầy và băng tuyết.

Hiện nay trên phạm vi toàn cầu con ngƣời dùng 8% trong tổng lƣợng

nƣớc ngọt đƣợc khai thác cho sinh hoạt, 23% cho công nghiệp và 63% cho

nông nghiệp [12].

Nƣớc ta với lƣợng mƣa bình quân năm khoảng gần 2.000 mm/năm trên

cả nƣớc, lại ở vùng trung và hạ lƣu một số sông lớn xuất phát từ các quốc gia

khác nên có lƣợng nƣớc bình quân trên đầu ngƣời khá lớn bằng

17.000m3

/ngƣời/năm. Modun dòng chảy vùng nhiều mƣa lên tới 70 – 100

l/giây/km2

, nơi ít mƣa cũng 5 l/giây/km2

. Sông ngòi Việt Nam có tiềm năng

cung cấp cho dân sinh và các ngành kinh tế ở nƣớc ta một lƣợng nƣớc khoảng

100-150 km3

/năm, chƣa kể lƣợng nƣớc từ bên ngoài đổ vào. Trữ lƣợng nƣớc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

ngầm có thể khai thác vào khoảng 10 triệu m

3

/ngày, hiện nay ta đã khai thác

khoảng 500m3

/năm/ngƣời, chỉ khoảng 3% tiềm năng [12].

Trong thực tế hiện tƣợng thiếu nƣớc đã trở nên nghiêm trọng tại một số

địa phƣơng. Các hồ chứa nƣớc lớn nhỏ, các khu tƣới lớn đƣợc xây dựng và

hoạt động vài mƣơi năm gần đây đã tăng tổn thất nƣớc do bốc hơi. Lƣợng

nƣớc tƣới cho nông nghiệp không hồi quy vào vùng hạ lƣu lên tới trên 20%

lƣợng nƣớc dùng. Tại các vùng rừng đã bị tàn phá nghiêm trọng các suối khô

cạn, nạn thiếu nƣớc trở nên trầm trọng. Vào mùa khô nhân dân vùng núi cao

phía Bắc (Đồng Văn, Mèo Vạc...) Tây Bắc (Lai Châu) phải đi xa hàng chục

km để lấy nƣớc ăn. Năm 1993 hạn hán nghiêm trọng tại Quảng Trị, năm 1995

tại Đắc Lắc gây thiệt hại nghiêm trọng về nông nghiệp và khó khăn lớn về đời

sống.

Ví dụ tại đồng bằng Miền Bắc Trung Quốc, khu vực này đang thiếu hụt

khoảng 15 tỷ m

3

nƣớc hàng năm, điều này làm sụt giảm năng suất và lƣợng

nƣớc ngầm đang ngày càng cạn kiệt dần [40]. Hơn nữa, sự cạnh tranh về nhu

cầu nƣớc của các ngành công nghiệp, sinh hoạt của các khu đô thị ngày càng

tăng đối với nguồn nƣớc sử dụng cho nông nghiệp. Diện tích đất dành cho

canh tác đặc biệt là những cây trồng đòi hỏi lƣợng nƣớc lớn nhƣ lúa nƣớc lúa

bắt đầu bị cắt giảm từ những năm 2002, và năm 2007 lúa nƣớc bị cấm canh

tác ở khu vực thành phố Bắc Kinh [41]. Ở Việt Nam trong đợt hạn kéo dài

đầu năm 2007, do cần một lƣợng nƣớc tƣới lớn cung cấp cho đồng bằng

Sông Hồng canh tác nông nghiệp, nhà máy thủy điện lớn nhất Việt Nam đã

phải cắt giảm sản xuất đến mức duy trì tối thiểu để đập nƣớc Hòa Bình xả

nƣớc cho sản xuất nông nghiệp lƣu vực hạ lƣu sông Hồng.

Do đó, vấn đề sử dụng nƣớc ngọt một cách hợp lý và hữu hiệu cần phải

đặc biệt chú ý nhằm có đủ dự trữ cho nhu cầu ngày càng tăng nhanh (nƣớc

sinh hoạt, nƣớc tƣới tiêu, nƣớc cho công nghiệp và giải trí...).

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

1.2.3. Tác động gây suy thoái chất lƣợng nguồn nƣớc

Ngày nay, nhu cầu phát triển kinh tế nhanh với mục tiêu lợi nhuận cao,

con ngƣời đã lờ đi các tác động ảnh hƣởng đến các nhân tố tự nhiên và môi

trƣờng một cách trực tiếp hoặc gián tiếp. Đặc biệt đối với các nƣớc đang phát

triển và các nƣớc nghèo đã làm cho môi trƣờng nƣớc bị ô nhiễm ngày càng

trầm trọng hơn.

Sự gia tăng dân số quá nhanh là nguyên nhân chính gây áp lực lên nguồn

nƣớc. Vì nhu cầu nƣớc cho phát triển nông nghiệp để gia tăng lƣơng thực thực

phẩm, phát triển công nghiệp để gia tăng hàng hóa và gia tăng thêm nhiều hình

thức dịch vụ.

Với trình độ công nghệ hiện nay để sản xuất 1 tấn giấy cần 250 tấn nƣớc,

1 tấn phân đạm cần 600 tấn nƣớc. Trong nông nghiệp để sản xuất đƣờng hoặc

chất bột cần khoảng 1000 tấn nƣớc. Sản xuất chất bột từ lúa nƣớc còn cần

nhiều hơn. Nhu cầu sinh học của ngƣời và động vật vào khoảng 10 tấn

nƣớc/1tấn tế bào sống. Để đáp ứng nhu cầu của mình, tại nhiều nơi trên thế giới

con ngƣời đã sử dụng hết nguồn nƣớc mặt và đã phải khai thác nguồn nƣớc

ngầm. So với 3 thập kỉ trƣớc đây lƣợng nƣớc ngầm khai thác đã tăng gấp 30

lần và đến đầu thế kỉ 21 tăng thêm 1/3 lần nữa. Chất lƣợng nƣớc có những suy

thoái nghiêm trọng. Nồng độ Nitrat ở các sông châu Âu cao hơn nhiều lần so

với tiêu chuẩn cho phép [12].

Từ năm 1980, Liên Hiệp Quốc đã khởi xƣớng “thập kỉ quốc tế về cung

cấp nƣớc uống và vệ sinh” với mục tiêu là tới năm 1990 tất cả mọi ngƣời trên

thế giới đều đƣợc cung cấp nƣớc sạch và có các điều kiện vệ sinh tối thiểu cần

thiết. Chƣơng trình đã sử dụng khoảng 300 tỉ USD, thu đƣợc nhiều kết quả tốt

nhƣng mục tiêu cuối cùng vẫn chƣa đạt tới. Tới cuối năm 1990, theo báo cáo

chỉ 79% dân thành thị và 41% dân nông thôn đƣợc hƣởng nƣớc sạch và điều

kiện vệ sinh. Bình quân trong 5 ngƣời sống ở các nƣớc đang phát triển, có 3

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

ngƣời không đƣợc uống nƣớc sạch, không có nguồn bệnh. 80% bệnh tật trong

nhân dân ở các nƣớc này bắt nguồn từ việc dùng nƣớc bị ô nhiễm [12].

Các dòng nƣớc mặt (sông, kênh rạch…) đặc biệt là ở vùng đô thị đều bị

ô nhiễm trầm trọng bởi rác thải, nƣớc thải sinh hoạt từ các khu dân cƣ xả vào

kênh rạch chƣa qua xử lý. Tình trạng lấn chiếm lòng, bờ sông kênh rạch để

sinh sống, xả rác và nƣớc thải trực tiếp trên bề mặt gây ô nhiễm nƣớc mặt, cản

trở lƣu thông của dòng chảy, tắc nghẽn cống rãnh tạo nƣớc tù. Môi trƣờng

yếm khí gia tăng phân hủy các hợp chất hữu cơ, không những gây mùi hôi

thối, ô nhiễm nguồn nƣớc và môi trƣờng mà còn gây khó khăn trong việc lấy

nguồn nƣớc mặt để xử lý thành nguồn nƣớc sạch cấp cho nhu cầu xã hội.

Nhu cầu nƣớc sử dụng cho ăn uống, sinh hoạt và các hoạt động khác của

con ngƣời gia tăng, dẫn đến tình trạng khai thác nƣớc dƣới đất tràn lan gây cạn

kiệt nguồn nƣớc và ảnh hƣởng đến môi trƣờng nhƣ sụp lún, nhiễm mặn.

Tài nguyên nƣớc là thành phần chủ yếu của môi trƣờng sống, quyết định

sự thành công trong các chiến lƣợc, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã

hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh quốc gia. Hiện nay nguồn tài nguyên thiên

nhiên quý hiếm và quan trọng này đang phải đối mặt với nguy cơ ô nhiễm và

cạn kiệt. Nguy cơ thiếu nƣớc, đặc biệt là nƣớc ngọt và sạch là một hiểm họa

lớn đối với sự tồn vong của con ngƣời cũng nhƣ toàn bộ sự sống trên trái đất.

Do đó con ngƣời cần phải nhanh chóng có các biện pháp bảo vệ và sử dụng

hợp lý nguồn tài nguyên nƣớc.

Hiện nay, đã có nhiều hoạt động tuyên truyền chủ trƣơng xã hội hoá

công tác bảo vệ tài nguyên nƣớc, đƣa ra nhiều biện pháp nhằm kêu gọi tất cả

các thành viên trong xã hội nâng cao ý thức, cùng hành động tích cực bảo vệ

nguồn tài nguyên thiên nhiên này. Bảo vệ tài nguyên nƣớc, nghiên cứu khai

thác và sử dụng nƣớc tiết kiệm là nhiệm vụ cấp bách, nó không chỉ đáp ứng các

yêu cầu trƣớc mắt mà còn tạo nền tảng vững chắc cho sự nghiệp bảo vệ Tài

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

nguyên và môi trƣờng trong tƣơng lai lâu dài, vì đó là sự sống còn của chính

chúng ta hiện nay và con cháu sau này.

1.3. Tình hình sản xuất và tiêu thụ lúa trên thế giới

Cây lúa có nguồn gốc ở vùng nhiệt đới, có khả năng thích nghi rộng

nên cây lúa có thể trồng ở nhiều vùng khí hậu khác nhau và đƣợc trồng ở

nhiều nơi trên thế giới. Hiện nay trên thế giới có trên 100 nƣớc trồng lúa

hầu hết các châu lục, với tổng diện tích thu hoạch năm 2007 khoảng 156

triệu ha (Bảng 2.1). Tuy nhiên sản xuất lúa gạo vẫn tập trung chủ yếu ở

các nƣớc châu Á nơi chiếm tới 90% diện tích gieo trồng và sản lƣợng [57].

Trong đó Ấn Độ là nƣớc có diện tích thu hoạch lúa lớn nhất tiếp đến là

Trung Quốc.

Bảng 1.1. Diện tích năng suất sản lƣợng lúa thế giới

Năm

Diện tích

( triệu ha )

Năng suất

( Tạ/ha)

Sản lƣợng

( Triệu tấn)

1961 115,50 18,7 215,65

1970 133,10 23,8 316,38

1980 144,67 27,4 396,87

1990 146,98 35,3 518,23

2000 154,11 38,9 598,97

2001 151,97 39,4 598,03

2002 147,69 39,31 577,99

2003 149,20 39,1 583,00

2004 151,02 40,3 608,37

2005 153,78 40,2 618,53

2006 154,32 41,12 634,60

2007 156,95 41,50 651,7

( Nguồn: FAOSTAT, 2008) [57]

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Từ năm 1961 đến năm 2000 diện tích lúa trên thế giới tăng từ 115,5

triệu ha lên 154,1 triệu ha. Sau đó diện tích lúa lại giảm dần và mức giảm thấp

nhất xuống tới 147,6 triệu ha năm 2002 sau đó lại tăng dần và nay duy trì ở

mức khoảng 156,95 triệu ha năm 2007.

Nhờ tác động của cuộc cách mạng xanh lần thứ nhất, tạo ra nhiều giống

mới có năng suất cao, và áp dụng các biện pháp kỹ thuật mới nhƣ tƣới nƣớc,

bón phân, năng suất lúa trung bình tăng gấp đôi từ năm 1961-2000, và nay đạt

ở mức khoảng 41 tạ/ha. Đồng thời sản lƣợng lúa cũng tăng gấp 3 lần từ 215,6

triệu tấn năm 1961 tăng lên 598,9 triệu tấn năm 2000 và duy trì ở mức 651,7

triệu tấn năm 2007 (Bảng 1.1).

Bảng 1.2. Diện tích, năng suất và sản lƣợng lúa của 10 nƣớc hàng đầu

Thế giới năm 2007

Tên nƣớc

Diện tích

( Triệu ha)

Năng suất

( Tạ/ha)

Sản lƣợng

(triệu tấn)

Trung Quốc 29,49 63,41 187,04

Ấn Độ 44,00 32,07 141,13

Inđônêxia 12,16 46,89 57,04

Băngladesh 11,20 38,84 43,5

Việt Nam 7,30 48,68 35,56

Thái Lan 10,36 26,91 27,87

Myanma 0,82 39,76 32,61

Philippin 4,25 37,64 16,00

Braxin 2,90 38,20 11,09

Nhật Bản 1,67 65,37 10,97

(Nguồn: FAO STAT, 2007) [57]

Châu Á là vùng đông dân cƣ và cũng là vùng sản xuất lúa trọng

điểm trên thế giới, có diện tích lúa 133,251 triệu ha và sản lƣợng 477,267

triệu tấn, năng suất bình quân đạt 36 tạ/ha chiếm 90% sản lƣợng thóc trên

thế giới, đồng thời Châu Á cũng là nơi tiêu thụ khoảng 90% sản lƣợng

gạo thế giới.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Theo số liệu của Bảng 1.2 thì trong 10 nƣớc trồng lúa có sản lƣợng trên

10 triệu tấn/ năm đã có 9 nƣớc nằm ở châu Á, chỉ có một đại diện của châu

lục khác đó là Braxin (Nam Mỹ). Riêng 8 nƣớc: Trung Quốc, Ấn Độ, Thái

Lan, Inđônêxia, Banglađét, Việt Nam, Mianma, Nhật Bản chiếm 90% sản

lƣợng lúa của thế giới.

Trung Quốc và Nhật Bản là 2 nƣớc có năng suất cao hơn hẳn đạt 61,9

tạ/ha (Trung Quốc) và 65,8 tạ/ha (Nhật Bản). Điều đó có thể lý giải là vì

Trung Quốc là nƣớc đi tiên phong trong lĩnh vực phát triển lúa lai và ngƣời

dân nƣớc này có tinh thần lao động cần cù, có trình độ thâm canh cao. Còn

Nhật Bản là nƣớc có trình độ khoa học kỹ thuật cao, đầu tƣ lớn [16]. Việt

Nam cũng là nƣớc có năng suất và sản lƣợng lúa cao đứng hàng trong 10

nƣớc trồng lúa chính, đạt 45,9 tạ/ha. Thái Lan tuy là nƣớc xuất khẩu gạo đứng

hàng đầu thế giới trong nhiều năm liên tục, song năng suất chỉ đạt 26,1 tạ/ha,

bởi vì Thái Lan chú trọng nhiều hơn đến canh tác các giống lúa dài ngày, chất

lƣợng cao [6].

Trong vài thập niên gần đây Trung Quốc có nhiều thành tựu trong cải

tiến giống lúa trong đó đặc biệt quan tâm đến sử dụng ƣu thế lai ở lúa do đó

năng suất bình quân đạt 63,41 tạ/ha, sản lƣợng năm 2007 đạt 187,04 triệu tấn

cao nhất thế giới [48], thấp hơn so với những năm 90 của thế kỷ XX, nguyên

nhân do diện tích sản xuất lúa ngày càng bị thu hẹp bởi sự chuyển đổi cơ cấu

kinh tế và vấn đề đô thị hoá. Bên cạnh đó nguồn nƣớc ngọt không đủ và phân

bố không đều [12] còn là trở ngại lớn trong việc nâng cao năng suất và sản

lƣợng lúa của Trung Quốc. Để bình ổn thị trƣờng lƣơng thực trong năm 2007

vừa qua Trung Quốc cho biết, sản lƣợng ngũ cốc nƣớc này năm nay vƣợt mức

500 triệu tấn và là năm thứ tƣ liên tiếp sản lƣợng ngũ cốc tăng [7]. Tuy nhiên,

lƣợng gạo trong nƣớc của Trung Quốc vẫn không đáp ứng đủ cầu.

Ấn Độ trong niên vụ 2002 - 2003 sản lƣợng gạo là 72,66 triệu tấn, giảm

20,42 triệu tấn so với năm 2001 - 2002 tƣơng đƣơng 21,94%. Một trong những