Xác định cha, mẹ, con trong trường hợp nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN HẢI LĨNH

XÁC ĐỊNH CHA, MẸ, CON TRONG TRƯỜNG HỢP

NAM, NỮ CHUNG SỐNG VỚI NHAU NHƯ

VỢ CHỒNG MÀ KHÔNG ĐĂNG KÝ KẾT HÔN

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

XÁC ĐỊNH CHA, MẸ, CON TRONG TRƯỜNG HỢP

NAM, NỮ CHUNG SỐNG VỚI NHAU NHƯ

VỢ CHỒNG MÀ KHÔNG ĐĂNG KÝ KẾT HÔN

Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng dân sự

Định hướng ứng dụng

Mã số: 60380103

Người hướng dẫn khoa học : Ts. Lê Vĩnh Châu

Học viên : Nguyễn Hải Lĩnh

Lớp : Cao học Luật, Bình Thuận - khóa 2

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan luận văn thạc sĩ “Xác định cha, mẹ, con trong trường hợp

nam nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn” là công

trình nghiên cứu khoa học do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn tận tình của

Tiến sĩ Lê Vĩnh Châu. Những tài liệu, thông tin không thuộc ý tưởng của tác giả

được trích dẫn đầy đủ, đúng quy định.

Tôi xin chịu trách nhiệm về tính trung thực, khách quan của các nội dung, kết

quả nghiên cứu trong Luận văn.

Tác giả

Nguyễn Hải Lĩnh

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT NỘI DUNG ĐƯỢC VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT

1 Bộ luật Dân sự BLDS

2 Bộ luật Tố tụng dân sự BLTTDS

4 Luật Hộ tịch LHT

3 Luật Hôn nhân và gia đình Luật HNGĐ

5

Nghị định số 123/2015/NĐ-CP ngày

15/11/2015 của Chính phủ quy định chi

tiết một số điều và biện pháp thi hành

Luật Hộ tịch

Nghị định số 123/2015/NĐ-CP

7 Tòa án nhân dân TAND

6

Thông tư số 04/2020/TT-BTP ngày

28/5/2020 của Bộ Tư pháp quy định chi

tiết thi hành một số điều của Luật Hộ

tịch và Nghị định số 123/2015/NĐ-CP

ngày 15/11/2015 của Chính phủ quy

định chi tiết một số điều và biện pháp

thi hành Luật Hộ tịch

Thông tư số 04/2020/TT-BTP

8 Ủy ban nhân dân UBND

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƯƠNG 1. THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT YÊU CẦU XÁC ĐỊNH CHA,

MẸ, CON TRONG TRƯỜNG HỢP NAM, NỮ CHUNG SỐNG VỚI NHAU

NHƯ VỢ CHỒNG MÀ KHÔNG ĐĂNG KÝ KẾT HÔN.....................................8

1.1. Thẩm quyền xác định cha, mẹ, con trong trường hợp không có tranh

chấp ........................................................................................................................9

1.2. Thẩm quyền xác định cha, mẹ, con trong trường hợp có tranh chấp;

người được xác định hoặc người có yêu cầu xác định cha, mẹ, con chết ......18

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................................23

CHƯƠNG 2. THỦ TỤC GIẢI QUYẾT YÊU CẦU XÁC ĐỊNH CHA, MẸ,

CON TRONG TRƯỜNG HỢP NAM, NỮ CHUNG SỐNG VỚI NHAU NHƯ

VỢ CHỒNG MÀ KHÔNG ĐĂNG KÝ KẾT HÔN .............................................24

2.1. Thủ tục giải quyết tại cơ quan đăng ký hộ tịch.........................................24

2.2. Thủ tục giải quyết tại Toà án nhân dân.....................................................31

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2........................................................................................42

KẾT LUẬN..............................................................................................................43

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Việc xác định quan hệ cha, mẹ, con trong trường hợp nam, nữ chung sống

với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn vừa có ý nghĩa về mặt pháp lý,

vừa có ý nghĩa về mặt tự nhiên, cũng như trong việc gìn giữ truyền thống tốt đẹp

tồn tại từ lâu đời, vốn có của gia đình Việt Nam. Quan hệ cha, mẹ, con trong trường

hợp nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn được

xác lập không chỉ đem lại những giá trị về mặt pháp lý về hộ tịch, các quyền nhân

thân, quyền tài sản, mà đôi khi về mặt xã hội đây còn là biện pháp khẳng định quan

hệ huyết thống, với mục đích được cộng đồng thừa nhận.

Hiện nay, việc quan tâm, chăm sóc và bảo vệ quyền làm cha, làm mẹ và quyền

làm con là một trong những quyền thiêng liêng, là nhiệm vụ trọng tâm trong sự

nghiệp cách mạng của Đảng và Nhà nước ta. Con người sinh ra được quyền phát triển

một cách tốt nhất cả về mặt vật chất và tinh thần trong một môi trường gia đình tốt,

có đầy đủ cha, mẹ. Vì vậy mà việc xác định cha, mẹ, con nhằm xác định thân phận và

quan hệ huyết thống giữa các chủ thể là việc làm hết sức quan trọng, góp phần ổn

định các mối quan hệ trong gia đình và ngoài xã hội. Tuy nhiên, không phải đứa trẻ

nào sinh ra cũng xác định được cha, mẹ theo pháp luật hôn nhân và gia đình; trong

đời sống xã hội hiện nay có sự hội nhập kinh tế và văn hóa toàn cầu, đã nảy sinh

nhiều mặt trái của xã hội, trong đó có hiện tượng nam nữ quan hệ tình dục trước hôn

nhân, nam nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn hay

“sống thử”…, dẫn đến các trường hợp trẻ em được sinh ra nhưng không biết cha, mẹ

đẻ là ai, hoặc bị chính cha, mẹ đẻ chối bỏ, không công nhận… Do đó, Luật HNGĐ

năm 2014 đã dành Phần 2 Chương V quy định về vấn đề xác định cha, mẹ, con.

Nguyên tắc xác định cha, mẹ cho con đã được quy định tương đối sớm trong hệ thống

pháp luật Việt Nam, các quy định này được kế thừa, được sửa đổi, bổ sung nhằm

tiệm cận với thực tiễn, đồng thời giữ vai trò quan trọng trong sự phát triển của Luật

Hôn nhân và gia đình nói riêng và của cả xã hội nói chung. Nguyên tắc này thể hiện

tính nhân đạo sâu sắc, truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đồng thời thể hiện mục đích

cao cả vì sự phát triển toàn diện của trẻ em, của gia đình và của toàn xã hội.

Việc xác định cha, mẹ, con trong trường hợp nam, nữ chung sống với nhau

như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn được thực hiện làm phát sinh quyền và

nghĩa vụ giữa cha, mẹ, con theo pháp luật hôn nhân và gia đình, hay các quyền tài

2

sản khác theo pháp luật dân sự. Hệ thống pháp luật Việt Nam đã có những quy định

về vấn đề này nhằm tạo hành lang pháp lý để xác định mối quan hệ cha, mẹ, con

trong trường hợp nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký

kết hôn; tuy nhiên những quy định này trong thực tiễn áp dụng vẫn còn nhiều bất

cập, hạn chế, nhiều quy định có sự chồng chéo, chưa rõ nghĩa, gây khó khăn trong

việc áp dụng pháp luật. Mặt khác, các căn cứ để xác định cha, mẹ, con trong trường

hợp nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn chưa

được nêu rõ, nhận thức về vấn đề này còn có nhiều quan điểm dẫn đến tình trạng

tranh chấp về thẩm quyền, khó khăn trong việc xác minh, thu thập chứng cứ. Do đó,

cần có những nghiên cứu, sửa đổi nhằm tạo ra các cơ sở pháp lý để giải quyết các

tranh chấp bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cha, mẹ, con trong trường hợp

nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn, đặc biệt là

bảo vệ quyền lợi của trẻ em.

Vì những lý do cơ bản trên, Tác giả quyết định chọn đề tài “Xác định cha, mẹ,

con trong trường hợp nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký

kết hôn” để tìm hiểu, nghiên cứu làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Pháp luật xác định cha, mẹ, con là một vấn đề không mới, nhưng quan trọng

đối với việc xác định quyền nhân thân của con người. Do vậy, vấn đề này nhận

được nhiều sự quan tâm của những nhà nghiên cứu khoa học. Liên quan đến vấn đề

xác định cha, mẹ, con trong trường hợp nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng

mà không đăng ký kết hôn đã có nhiều tác giả nghiên cứu và nhận xét dưới nhiều

góc độ khác nhau, có thể kể đến như:

Giáo trình, sách chuyên khảo:

Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2016), “Giáo trình Luật hôn

nhân và gia đình Việt Nam”, Nguyễn Văn Tiến chủ biên, Nhà xuất bản Hồng Đức –

Hội Luật gia Việt Nam. Tuy nhiên giáo trình này được biên soạn nhằm phục vụ cho

công tác giảng dạy ở các cơ sở đào tạo chuyên ngành luật nên chưa phân tích

chuyên sâu về việc xác định cha, mẹ, con trong trường hợp nam, nữ chung sống với

nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn một cách cụ thể, chi tiết mà chỉ dừng

lại phần lý luận nghiên cứu chung.

Trường Đại học Luật Hà Nội (2019), “Giáo trình Luật hôn nhân và gia đình

Việt Nam”. Trong tài liệu này, các vấn đề liên quan đến việc xác định cha, mẹ, con

được nhóm tác giả phân tích khá chi tiết, cụ thể, tuy nhiên đây cũng là công trình

3

được nghiên cứu, xuất bản nhằm mục đích phục vụ việc giảng dạy, học tập tại các cơ

sở đào tạo Luật, do vậy nhóm tác giả chỉ dừng lại ở nghiên cứu về lý luận, mà không

đánh giá thực tiển, do đó các bất cập, vướng mắc cũng như hướng khắc phục chưa

được nghiên cứu trong công trình, vì vậy việc tiếp tục nghiên cứu là yêu cầu cần thiết.

Luận văn, luận án:

Nguyễn Hạnh Hoa (2016), Xác định cha, mẹ, con và thực tiễn tại Tòa án,

Luận văn thạc sĩluật học, Trường Đại học Luật Hà Nội. Luận văn trình bày những

vấn đề lý luận cơ bản, các quy định pháp luật về xác định cha, mẹ, con tại Tòa án.

Nghiên cứu thực tiễn việc xác định cha, mẹ, con của các TAND, từ đó đưa ra một

số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về vấn đề này.

Lại Ngọc Lan (2019), Xác định cha, mẹ, con tại Tòa án nhân dân và thực tiễn

áp dụng, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội. Tác giả đã phân

tích rõ các căn cứ xác định cha, mẹ, con bao gồm căn cứ về mặt huyết thống, căn cứ

về mặt pháp lý được TAND xác định; luận văn khái quá việc xác định cha, mẹ, con

được TAND thụ lý, giải quyết. Bằng việc liên hệ thực tiễn, có so sánh với pháp luật

nước ngoài, tác giả đã tìm ra những bất cập của pháp luật hiện hành, từ đó đưa ra

những đề xuất để nâng cao hiệu quả công tác giải quyết các vụ việc xác định cha,

mẹ, con tại Tòa án.

Nguyễn Thị Lan (2008), Xác định cha, mẹ, con trong pháp luật Việt Nam,

Luận án tiến sỹ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội. Luận án nghiên cứu những

vấn đề cơ bản liên quan đến việc xác định cha, mẹ, con, đặt từng nội dung trong

mối liên hệ với thực tế từng giai đoạn phát triển của xã hội, cùng với đó so sánh

pháp luật các nước trên thế giới; đồng thời đánh giá được thực trạng thông qua các

thủ tục pháp lý nhất định.

Bài báo khoa học:

Nguyễn Văn Cừ (2002), "Một số vấn đề về xác định cha, mẹ và con ngoài giá

thú theo Luật hôn nhân và gia định Việt Nam", Tạp chí Luật học, số 01/2002. Bài

viết phân tích lịch sử hình thành quy định pháp luật về xác định cha, mẹ, con ngoài

giá thú, không có tồn tại hôn nhân hợp pháp. Tác giả đưa ra một số phương pháp

suy đoán về con chung ngoài giá thú, bên cạnh đó nêu được tính nổi trội của việc

giám định gien nhằm khẳng định tính huyết thống với người được xác định là cha,

mẹ, con.

Nguyễn Thị Liên Hương (2000), "Về thẩm quyền xác định cha, mẹ cho con",

Tạp chí Luật học, số 01/2000. Tác giả phân tích các quy định xoay quanh thẩm