Vùng biên ải vùng thẩm mỹ đặc sắc trong hành trình sáng tạo nghệ thuật của Ma Văn Kháng

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 3(43)/N¨m 2007

15

Vïng biªn ¶i - Vïng thÈm mü ®Æc s¾c

trong hµnh tr×nh s¸ng t¹o nghÖ thuËt cña Ma V¨n Kh¸ng

§µo Thuû Nguyªn (Tr−êng §H S− ph¹m - §H Th¸i Nguyªn)

Nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 60 cña thÕ kû XX, ng−êi ®äc yªu v¨n ch−¬ng b¾t ®Çu lµm quen

víi mét c¸i tªn mang ®Ëm dÊu Ên miÒn nói trong s¸ng t¹o nghÖ thuËt: Ma V¨n Kh¸ng. Tõ ®ã ®Õn

nay ® gÇn nöa thÕ kû tr«i qua, c¸i tªn Êy ngµy cµng g¾n bã vµ ® trë nªn th©n thiÕt víi bao thÕ

hÖ b¹n ®äc bëi nh÷ng kh¸m ph¸ ®Çy bÊt ngê vÒ con ng−êi vµ cuéc sèng cña mét ngßi bót v¨n

ch−¬ng b¶n lÜnh vµ tµi n¨ng.

Ma V¨n Kh¸ng lµ bót danh cña §inh Träng §oµn- nhµ v¨n gèc ng−êi Hµ Néi. N¨m 1955,

theo tiÕng gäi cña Tæ quèc, chµng trai ®Êt Hµ Thµnh xung phong lªn Lµo Cai d¹y häc. Lµo Cai –

“miÒn ®Êt vµng” lËp tøc cuèn hót ng−êi thÇy gi¸o trÎ vµo mèi t×nh ®Çu trong s¸ng vµ mnh liÖt.

Nh÷ng trang v¨n lÇn l−ît ra ®êi tõ m¶nh ®Êt nµy sau nh÷ng chuyÕn th©m nhËp thùc tÕ dµi ngµy

cña §inh Träng §oµn ®Õn nh÷ng vïng xa x«i cña m¶nh ®Êt miÒn cùc T©y Tæ quèc. C¸i tªn Ma

V¨n Kh¸ng lµ kÕt qu¶, còng lµ biÓu hiÖn cña t×nh yªu vµ sù g¾n bã gi÷a chµng trai Hµ Thµnh víi

®Êt vµ ng−êi miÒn biªn viÔn.

Mét sè nhµ nghiªn cøu ® nãi ®Õn søc hÊp dÉn cña ®Ò tµi miÒn nói ®èi víi ngßi bót Ma

V¨n Kh¸ng, nh−ng cßn thiÕu mét c¸i nh×n xuyªn suèt vµ tæng thÓ vÒ gi¸ trÞ cña vïng thÈm mü

®Æc biÖt nµy trong hµnh tr×nh s¸ng t¹o nghÖ thuËt cña nhµ v¨n. Bµi viÕt cña chóng t«i cè g¾ng

kh¾c phôc ®iÒu ®ã vµ h−íng tíi kh¼ng ®Þnh vÎ ®Ñp v¨n ch−¬ng, kh¼ng ®Þnh søc sèng cña ngßi

bót Ma V¨n Kh¸ng suèt chÆng ®−êng nöa thÕ kû qua trong sù g¾n bã víi mét vïng thÈm mü

nghÖ thuËt cø trë ®i trë l¹i trong s¸ng t¸c cña «ng - Vïng biªn ¶i.

Kh¸i niÖm vïng thÈm mü chóng t«i sö dông ë ®©y lµ dùa theo quan niÖm cña Gi¸o s−

NguyÔn §¨ng M¹nh ( in trong cuèn Con ®−êng ®i vµo thÕ giíi nghÖ thuËt cña nhµ v¨n, Nxb

Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1995). §ã lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ mét ph¹m vi ®êi sèng cã søc cuèn hót

®Æc biÖt ®èi víi nhµ v¨n, ®Ó tõ ®ã anh ta t¹o nªn mét thÕ giíi nghÖ thuËt riªng cã cña m×nh. Víi

Ma V¨n Kh¸ng, vïng biªn ¶i lµ ®iÓm ®Õn, lµ n¬i vÒ, lµ d»ng dÆc mèi t¬ v−¬ng gãp phÇn quan

träng h×nh thµnh nªn ë nhµ v¨n mét phong c¸ch riªng víi nh÷ng t− t−ëng nghÖ thuËt ®éc ®¸o .

Khëi thuû lµ nhµ gi¸o, ng−êi c¸n bé råi míi ®Õn víi nghÒ v¨n, Ma V¨n Kh¸ng xem ®ã nh−

“mét ngÉu nhiªn cã tÝnh ®Þnh mÖnh”. M¶nh ®Êt l¹ miÒn T©y víi vÎ ®Ñp nguyªn s¬, bÝ Èn cuèn

hót Ma V¨n Kh¸ng vµo nghiÖp v¨n ch−¬ng mét c¸ch tù nhiªn. ¤ng viÕt b¸o, viÕt v¨n nh− mét

nhu cÇu tù th©n, nh− mét kh¸t khao hèi thóc.

Phè Côt - truyÖn ng¾n ®Çu tay tr×nh lµng n¨m 1961 - cïng víi mét lo¹t truyÖn ng¾n Ma

V¨n Kh¸ng viÕt sau ®ã nh−: Ng−êi thî ®−êng d©y, Nh÷ng ng−êi hµng xãm, Nh÷ng ng−êi coi

miÕu thæ ty, Nh÷ng ngµy ®Çu… lµ nh÷ng c©u chuyÖn gi¶n dÞ vÒ nh÷ng con ng−êi chÊt ph¸c

sèng ë c¸i thÞ x nhá bÐ vµ heo hót thêi ®ã. Nh÷ng trang viÕt vµo nghÒ cßn cã c¸i s¬ l−îc vµ th¬

d¹i cña buæi ban ®Çu bÐn duyªn nghÖ thuËt, nh−ng ®ã lµ tÊt c¶ niÒm say mª cña tuæi thanh niªn

d©ng hiÕn trong t×nh yªu th−¬ng g¾n bã víi ng−êi vµ ®Êt Lµo Cai. Ng−êi ®äc ® cã thÓ thÊy ë ®ã

nh÷ng d¸ng nÐt ban ®Çu cña mét phong c¸ch v¨n xu«i nÆng lßng víi con ng−êi vµ cuéc sèng. §ã