Vua minh mạng với các tín ngưỡng truyền thống của người việt (1820 - 1840)

ƢỜ Ƣ



Ó UẬ Ố Ệ

t i

VU VỚ Á Í ƢỠ

UYỀ Ố Ủ ƢỜ V Ệ

(1820 – 1840)

Đà Nẵng, 05/2016

inh viên thực hiện : oàng hị ồng gọc

Chuyên ngành : ƣ phạm ịch sử

ớp : 12SLS

gƣời hƣớng dẫn : h . guyễn Duy hƣơng

1

Lôøi caûm ôn

Đề tài này được thực hiện dưới sự hướng

dẫn của ThS. Nguyễn Duy Phương – Giảng viên

trường Đại học Sư Phạm – Đại học Đà Nẵng. Tôi

xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc

tới cô, đã hướng dẫn hết sức nhiệt tình trong quá

trình tôi thực hiện đề tài. Tôi cũng xin vô cùng cảm

ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của các cán bộ thư viện

trường Đại học sư phạm – Đại học Đà Nẵng; các

cán bộ thư viện trường đại học Khoa học Huế, thư

viện Tổng hợp Đà Nẵng và phòng học liệu trường

Đại học Sư phạm Đà Nẵng đã tạo điều kiện cho tôi

tìm kiếm tư liệu. Đồng thời, tôi gửi lời cảm ơn

chân thành đến quý thầy cô giáo trong khoa Lịch

sử và các bạn đã góp ý kiến quý báu cho đề tài.

Một lần nữa tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ quý báu đó!

Đà nẵng, tháng 05 năm 2016

Sinh viên

Hoàng Thị Hồng Ngọc

2

Ụ LỤC

Ở ẦU ....................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................4

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề....................................................................................5

3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu............................................................................6

3.1. Đối tượng nghiên cứu ...........................................................................................6

3.2. Phạm vi nghiên cứu ..............................................................................................7

4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................7

4.1. Mục đích ...............................................................................................................7

4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ...........................................................................................7

5. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu ..........................................................7

5.1. Nguồn tư liệu ........................................................................................................7

5.2. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................8

6. Đóng góp của đề tài..............................................................................................8

7. Bố cục của đề tài...................................................................................................9

Ộ DUNG ..............................................................................................................10

ƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH VIỆ NAM DƢỚ T Ờ MINH

VÀ TÍN NGƢỠ TRUYỀ THỐNG Ủ NGƢỜI VIỆT...............10

1.1. Tình hình Việt Nam dưới thời Minh Mạng ........................................................10

1.2. Tổng quan về tín ngưỡng truyền thống của người Việt .....................................17

1.2.1. Khái niệm........................................................................................................17

1.2.2. Vai trò của tín ngưỡng truyền thống đối với đời sống người Việt..................22

1.2.3. Một số tín ngưỡng truyền thống tiêu biểu của người Việt..............................24

1.2.3.1. Thờ cúng tổ tiên ...........................................................................................24

1.2.3.2. Thờ Thành Hoàng ........................................................................................26

1.2.3.3. Thờ cúng Trời Đất........................................................................................28

ƢƠNG 2: ỨNG X Ủ VUA MINH M VỚ CÁC TÍN NGƢỠNG31

UYỀ THỐNG (1820 – 1840) ..........................................................................31

2.1. Thờ cúng tổ tiên .................................................................................................31

2.2. Thờ Thành hoàng................................................................................................46

2.3. Thờ cúng Trời Đất ..............................................................................................52

2.4. Một số nhận xét ..................................................................................................57

Ế LUẬ ..............................................................................................................62

TÀI LIỆU THAM KHẢ ......................................................................................64

Ụ LỤC.................................................................................................................69

3

DANH MỤ CÁC BẢ BIỂU, HÌNH ẢNH

Bảng 1: Thống kê các sự kiện thể hiện thái độ của vua Minh Mạng đối với các tín

ngưỡng truyền thống của người Việt

Ảnh 1: Vua Minh Mạng (1791 - 1841)

Ảnh 2: Thế miếu

Ảnh 3: Triệu miếu

Ảnh 4: Thái miếu

Ảnh 5: Hưng miếu

Ảnh 6: Lễ tế Nam Giao thời Nguyễn

4

1. Lý do chọn đề tài

MỞ ẦU

Dân tộc Việt Nam có một truyền thống văn hóa lâu đời, kết tinh thành hệ giá

trị chân – thiện – mỹ như một hệ giá trị phổ quát của văn hóa, của mọi dân tộc trong

cộng đồng nhân loại. Song mỗi dân tộc, do những điều kiện và hoàn cảnh lịch sử

riêng của mình, từ những trải nghiệm trực tiếp trong thực tiễn lao động và đấu

tranh, trong môi trường tự nhiên và xã hội để tồn tại và phát triển nên có những

quan niệm và cách thức biểu hiện riêng của mình về chân – thiện – mỹ. Nó biểu

hiện thành tâm lý và ý thức, phong tục tập quán và lối sống, tạo thành tính cách của

con người và cộng đồng dân tộc. Các giá trị văn hóa truyền thống đó kết tinh lại

trong quan niệm, tư tưởng, triết lý, trong đạo đức và cách thức ứng xử, phản ánh

diện mạo tinh thần, tâm hồn và tình cảm của cả một dân tộc, có trong các sản phẩm

vật thể và phi vật thể của văn hóa. Trong đời sống văn hóa tinh thần (phi vật thể)

của dân tộc Việt Nam cần đặc biệt chú trọng tới tín ngưỡng.

Tín ngưỡng là một phạm trù lịch sử về niềm tin, là vấn đề văn hóa mang tính

nhạy cảm của xã hội. Nắm được tín ngưỡng là nắm được niềm tin của cộng đồng để

điều khiển cộng đồng theo hướng lợi ích của người lãnh đạo. Do vậy, trong quá

khứ, tín ngưỡng đã trở thành vấn đề được các triều đại hết sức quan tâm.

Minh Mạng – vị vua thứ hai của triều Nguyễn cũng nhận thức được rằng để

bảo vệ độc lập dân tộc, để giữ vững hệ tư tưởng phong kiến thì điều quan trọng là

phải tăng cường lòng tin của nhân dân đối với Nhà nước. Đặc biệt, trong bối cảnh

triều Nguyễn dựng nước bằng việc cầu cứu phương Tây, chứ không phải như những

triều đại trước được hình thành từ sau những cuộc kháng chiến chống giặc ngoại

xâm nên sự đồng tình, đoàn kết trong dân còn thấp, niềm tin của dân vào Nhà nước

chưa cao. Chính vì vậy, vua Minh Mạng đã chăm lo đến đời sống vật chất của

người dân bằng nhiều biện pháp như giảm tô thuế, khai hoang mở rộng diện tích,

xây dựng các công trình thủy lợi. Cùng với đó, vua Minh Mạng cũng hết sức chăm

lo đến đời sống tinh thần của người dân. Trong đó, có việc quan tâm đến tín ngưỡng

truyền thống. Trên cơ sở như vậy, vua Minh Mạng đã đưa ra những ứng xử phù hợp

nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị truyền thống của dân tộc.

Mặt khác, trong bối cảnh đất nước đang đổi mới, đang thực sự tạo dựng một

xã hội ấm no hạnh phúc. Đời sống vật chất càng sung túc, đời sống tinh thần trong

5

đó có đời sống tâm linh được tôn trọng. Hiện đại hóa đất nước trên cơ sở giữ gìn

bản sắc văn hóa dân tộc là phương châm, là mục tiêu phát triển của xã hội. Làm thế

nào để giải quyết được mối tăng trưởng kinh tế với đời sống tinh thần, nhu cầu tâm

linh của người dân trong bối cảnh hội nhập là vấn đề hết sức quan trọng. Điều đó

cho thấy nghiên cứu vấn đề vua Minh Mạng với các tín ngưỡng truyền thống của

người Việt có ý nghĩa thực tiễn to lớn. Những bài học rút ra từ lịch sử vẫn còn

nguyên giá trị đối với Đảng và Nhà nước ta trong việc thể hiện thái độ với tín

ngưỡng tôn giáo hiện nay.

Xuất phát từ những lý do đó, tôi quyết định chọn đề tài: “Vua Minh Mạng

với các tín ngưỡng truy n thống của người Việt (1820 - 1840)” làm đề tài khóa

luận tốt nghiệp của mình.

2. ịch sử nghiên cứu vấn đề

Nhà Nguyễn được rất nhiều nhà sử học, nhà nghiên cứu trong và ngoài nước

quan tâm nghiên cứu trên nhiều mặt cho nên tài liệu viết về thời kỳ này khá phong

phú. Trong đó, vấn đề vua Minh Mạng với các tín ngưỡng truyền thống nói riêng và

các vua triều Nguyễn với các tín ngưỡng truyền thống nói chung được đặc biệt chú

ý.

Vấn đề vua Minh Mạng với các tín ngưỡng truyền thống của người Việt đã

được đề cập ở một số bài viết như:

Phan Đại Doãn (1996), với bài viết “Vài nét về tín ngưỡng và tôn giáo Việt

Nam thế kỷ XIX” in trong Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, số 3. Bài viết đã miêu tả về

việc thờ cúng tổ tiên, thờ Thành hoàng, các vị anh hùng dân tộc ở một số làng quê

được thành lập vào đầu thế kỷ XIX. Đồng thời, cũng đã phác thảo về thái độ của

triều Nguyễn đối với tôn giáo và tín ngưỡng Việt Nam. Nhưng tác giả chưa đi sâu

vào phân tích thái độ của vua Minh Mạng với các tín ngưỡng truyền thống của

người Việt.

Nguyễn Văn Kiệm (1997), với bài viết “Một vài tư liệu về tín ngưỡng của

người Việt Nam ở thế kỷ XIX qua một số thư của giáo sĩ phương Tây”, in trong Tạp

chí Nghiên cứu Lịch sử, số 2. Trong bài viết này, tác giả tác giả đã sắp xếp, dịch và

giới thiệu những đoạn trích trong các bức thư của các giáo sĩ phương Tây gửi về

cho nhân dân hoặc cho các bề trên của họ với những vấn đề có liên quan đến tín

ngưỡng. Qua đó, giúp chúng ta hình dung được diện mạo sinh động, thậm chí khá

6

chi tiết về tín ngưỡng của nhân dân ở thế kỷ XIX. Tuy nhiên, bài viết này chỉ mới

dừng lại ở việc phiên dịch các bức thư chứ chưa phân tích một cách cụ thể về thái

độ của vua Minh Mạng với các tín ngưỡng truyền thống của người Việt.

Lê Nguyễn Lưu (1999), với bài viết “Sắc phong thần vùng Huế” được đăng

trong cuốn Tuyển tập những bài nghiên cứu về triều Nguyễn của Tạp chí Nghiên

cứu và Phát triển do Sở Khoa học, Công nghệ và Môi trường Thừa Thiên Huế phát

hành đã phần nào nói về thái độ của các vua triều Nguyễn đối với tín ngưỡng. Tuy

nhiên, bài viết này chỉ mới đề cập đến việc sắc phong thần – một phần nhỏ về tín

ngưỡng truyền thống của dân tộc nửa đầu thế kỷ XIX và chỉ có phạm vi ở Huế.

PGS.TS Lương Kim Thoa (2005), với bài viết “Các vua triều Nguyễn đối với

tín ngưỡng cổ truyền của dân tộc nửa đầu thế kỷ XIX” in trong sách Lịch sử nhà

Nguyễn một cách tiếp cận mới có đề cập đến thái độ của các vua triều Nguyễn đối

với tín ngưỡng truyền thống nhưng bài viết chỉ trong phạm vi vài trang nên chưa đi

sâu phân tích về thái độ của vua Minh Mạng với các tín ngưỡng truyền thống của

người Việt và bài viết cũng chưa có một dàn bài rõ ràng để trình bày vấn đề này.

Khóa luận tốt nghiệp Triều Nguyễn đối với tín ngưỡng dân gian nửa đầu thế

kỷ XIX của tác giả Hồ Thị Quyên, sinh viên Khoa Lịch sử, trường Đại học Sư phạm

Đà Nẵng, năm 2013. Bài viết này đã trình bày về những chính sách của các vị vua

triều Nguyễn đối với tín ngưỡng truyền thống như thiết lập hệ thống đền, miếu; một

vài chính sách thờ tự của triều Nguyễn chứ chưa đi sâu vào phân tích một cách cụ

thể về thái độ của vua Minh Mạng với các tín ngưỡng truyền thống như thờ cúng

Trời Đất, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, thờ Thành hoàng.

Như vậy, ta có thể thấy đã có khá nhiều công trình nghiên cứu về tín ngưỡng

dưới triều Nguyễn, nhưng chưa có một công trình hay bài viết nào nghiên cứu một

cách đầy đủ toàn diện về thái độ của vua Minh Mạng với các tín ngưỡng truyền

thống của người Việt. Tuy nhiên, những tư liệu trên là nguồn tài liệu vô cùng quý

báu trong quá trình thực hiện đề tài này.

3. ối tƣợng, phạm vi nghiên cứu

3.1. ối tượng nghiên cứu

Với đề tài này, chúng tôi tập trung nghiên cứu về thái độ của vua Minh Mạng

với một số tín ngưỡng truyền thống dân tộc như: tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, thờ

Thành hoàng, thờ cúng Trời Đất.