Vị thế và thẩm quyền của thẩm phán Việt Nam trong công cuộc cải cách tư pháp

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ TP. HỒ CHÍ MINH

KHOA LUẬT

BÁO CÁO TỔNG KẾT

ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA SINH VIÊN

THAM GIA XÉT GIẢI THƯỞNG

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP TRƯỜNG

VỊ THẾ VÀ THẨM QUYỀN

CỦA THẨM PHÁN VIỆT NAM

TRONG CÔNG CUỘC CẢI CÁCH TƯ PHÁP

Mã số đề tài:

Thuộc nhóm ngành khoa học: Luật Hiến pháp

Tp. Hồ Chí Minh, tháng 02 năm 2016

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ TP. HỒ CHÍ MINH

KHOA LUẬT

BÁO CÁO TỔNG KẾT

ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA SINH VIÊN

THAM GIA XÉT GIẢI THƯỞNG

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP TRƯỜNG

VỊ THẾ VÀ THẨM QUYỀN

CỦA THẨM PHÁN VIỆT NAM

TRONG CÔNG CUỘC CẢI CÁCH TƯ PHÁP

Mã số đề tài:

Thuộc nhóm ngành khoa học: Luật Hiến pháp

Chủ nhiệm đề tài: Trần Viết Hà Giới tính: Nam

Dân tộc: Kinh

Lớp, khoa: DH13/LK03 Khoa: Luật Năm thứ: 3/4

Ngành học: Luật Kinh tế

Người hướng dẫn: ThS. Trần Thị Mai Phước

Tp. Hồ Chí Minh, tháng 2 năm 2016

Đề tài nghiên cứu khoa học sinh viên cấp trường

LỜI CẢM ƠN

Với lòng biết ơn sâu sắc, tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến Khoa

Luật – Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo môi trường nghiên cứu

cũng như hỗ trợ kinh phí để tác giả có thể hoàn thiện được đề tài này. Đặc biệt, tác giả

xin cảm ơn ThS. Trần Thị Mai Phước, người đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn, định

hướng và bổ sung những kiến thức quý báu để giúp tác giả trong suốt thời gian qua.

Công trình này mang ý nghĩa rất lớn đối với với bản thân tác giả. Đây là tác phẩm

khoa học đánh dấu bước trưởng thành mới, đồng thời cũng là những trải nghiệm thú vị

trong công việc học tập và nghiên cứu. Bằng sự tôn trọng khoa học, với niềm say mê

nghiên cứu, tác giả xin cam kết những hiểu biết trong bài báo cáo là do tác giả tự tìm

hiểu, tổng hợp và đề xuất dưới sự giúp đỡ của giảng viên hướng dẫn.

Do còn nhiều hạn chế về mặt kiến thức cũng như kinh nghiệm nghiên cứu khoa

học nên bài nghiên cứu này chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong

nhận được những ý kiến đóng góp, phê bình của quý Thầy, Cô và bạn đọc.

Tp.Hồ Chí Minh, ngày 03 tháng 3 năm 2016

Tác giả

Trần Viết Hà

Đề tài nghiên cứu khoa học sinh viên cấp trường

MỤC LỤC

TÓM TẮT CÔNG TRÌNH.................................................................................1

PHẦN MỞ ĐẦU..................................................................................................2

PHẦN NỘI DUNG..............................................................................................7

Chương 1 KHÁI QUÁT VỀ CHẾ ĐỊNH THẨM PHÁN VÀ CÔNG CUỘC

CẢI CÁCH TƯ PHÁP Ở VIỆT NAM...........................................7

1.1.Khái quát về công cuộc cải cách tư pháp ở Việt Nam ...............................7

1.1.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn ....................................................................7

1.1.2. Nội dung cải cách tư pháp ở Việt Nam............................................. 10

1.2.Chế định Thẩm phán Việt Nam trước công cuộc cải cách tư pháp......... 13

1.2.1. Khái niệm và đặc trưng về thẩm phán trong pháp luật Việt Nam .... 13

1.2.2. Vị thế của thẩm phán trước cải cách tư pháp.................................... 16

1.2.3. Thẩm quyền của thẩm phán trong hoạt động tố tụng........................ 23

1.2.4. Những hạn chế bất cập của chế định thẩm phán trước cải cách tư

pháp ................................................................................................... 26

Chương 2 CHẾ ĐỊNH THẨM PHÁN TRONG CÔNG CUỘC CẢI CÁCH

TƯ PHÁP....................................................................................... 31

2.1.Vị thế mới của người thẩm phán thông qua chế độ bổ nhiệm, ngạch,

nhiệm kỳ của thẩm phán.......................................................................... 31

2.1.1. Tiêu chuẩn và điều kiện bổ nhiệm thẩm phán .................................. 31

2.1.2. Thủ tục tuyển chọn, thẩm quyền bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức

thẩm phán .......................................................................................... 39

2.1.3. Về nhiệm kỳ và một số thay đổi khác............................................... 47

2.2.Thẩm quyền mới của thẩm phán trong cải cách tư pháp......................... 53

2.2.1. Thẩm quyền của thẩm phán liên quan đến sự thay đổi cơ cấu tổ chức

tòa án ................................................................................................. 55

2.2.2. Thẩm quyền của thẩm phán liên quan đến sự thay đổi của quy định

pháp luật tố tụng................................................................................ 55

Đề tài nghiên cứu khoa học sinh viên cấp trường

Chương 3 NHỮNG THÁCH THỨC VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP KIẾN

NGHỊ NHẰM NÂNG CAO VỊ THẾ, THẨM QUYỀN CỦA

THẨM PHÁN VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI........... 61

3.1.Những bất cập, thách thức đối với thẩm phán Việt Nam trong giai đoạn

hiện nay.................................................................................................... 61

3.1.1. Bất cập giữa quy định pháp luật và thực tiễn thi hành...................... 62

3.1.2. Thẩm phán với vấn đề áp dụng nguyên tắc “thẩm phán độc lập và chỉ

tuân theo pháp luật” .......................................................................... 75

3.2.Một số giải pháp nâng cao vị thế, thẩm quyền của thẩm phán Việt Nam

để pháp luật hóa triệt để tinh thần cải cách tư pháp trong thời gian tới .. 81

3.2.1. Nâng cao chất lượng đội ngũ thẩm phán .......................................... 81

3.2.2. Tăng cường hệ thống giám sát thẩm phán ........................................ 85

3.2.3. Giải pháp đảm bảo thực hiện nguyên tắc xét xử độc lập .................. 87

3.2.4. Kiến nghị về hệ thống cấp hiệu trong trang phục thẩm phán ........... 91

3.2.5. Kiến nghị sửa đổi luật ....................................................................... 94

PHẦN KẾT LUẬN........................................................................................... 96

TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................. i

Đề tài nghiên cứu khoa học sinh viên cấp trường

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1. Quan điểm của thẩm phán về quy trình bổ nhiệm thẩm phán............40

Bảng 3.1. Mật độ thẩm phán tại Việt Nam so với các quốc gia trên thế giới.....70

Bảng 3.2 Ý kiến của thẩm phán các tòa về nguồn bổ nhiệm thẩm phán............84

Đề tài nghiên cứu khoa học sinh viên cấp trường

DANH MỤC HÌNH

Hình 3.1. Khó khăn của thẩm phán khi có quy định mới của pháp luật............ 72

Hình 3.2. Quan điểm của thẩm phán về tỷ lệ các vụ án bị sửa, hủy liên quan đến

cơ chế tái bổ nhiệm..............................................................................77

Hình 3.3. Khảo sát việc trao đổi về đường lối giải quyết vụ án phân loại theo

loại án của thẩm phán..........................................................................78

Hình 3.4. Quan điểm của thẩm phán về hình thức khen thưởng ........................81

Hình 3.5. Quan điểm của thẩm phán về các khóa đào tạo..................................82

Hình 3.6. Quan điểm của thẩm phán về xét xử độc lập......................................88

Hình 3.7. Bộ cấp hiệu và bảng tên thẩm phán ....................................................93

Đề tài nghiên cứu khoa học sinh viên cấp trường

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

1. BLDS : Bộ luật dân sự

2. HĐND : Hội đồng nhân dân

3. Hiến pháp 1992 : Hiến pháp nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam

năm 1992

4. Hiến pháp 2013 : Hiến pháp nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam

năm 2013

5. MSTP : Mã số thẩm phán

6. MTTQ : Mặt trận tổ quốc

7. Nghị quyết 03 : Nghị quyết 03/2015/NQ-HĐTP ngày 28/10/2015 của

Hội đồng Thẩm phán TANDTC về quy trình lựa chọn,

công bố và áp dụng án lệ

8. Nghị quyết 08 : Nghị quyết 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính

trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp

trong thời gian tới

9. Nghị quyết 49 : Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính

trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020

10. TAND : Tòa án nhân dân

11. TAND cấp huyện : Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc

tỉnh và tương đương

12. TAND cấp tỉnh : Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương

13. TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao

14. TAQS : Tòa án quân sự

Đề tài nghiên cứu khoa học sinh viên cấp trường

15. Tp.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh

16. TTDS : Tố tụng dân sự

17. TTHS : Tố tụng hình sự

18. TW : Trung ương

19. UBND : Ủy ban nhân dân

20. UBTVQH : Ủy ban thường vụ Quốc hội

21. VKS : Viện kiểm sát

22. XHCN : Xã hội chủ nghĩa

Đề tài nghiên cứu khoa học sinh viên cấp trường

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ TP.HCM

THÔNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI

1. Thông tin chung:

- Tên đề tài: Vị thế và thẩm quyền của thẩm phán Việt Nam trong công cuộc

cải cách tư pháp

- Chủ nhiệm đề tài: Trần Viết Hà

- Lớp: DH13/LK03 Khoa: Luật Năm thứ: 3/4

- Người hướng dẫn: ThS. Trần Thị Mai Phước

2. Mục tiêu đề tài:

Với việc nghiên cứu đề tài này, tác giả mong muốn tạo ra một sản phẩm có giá

trị tham khảo cho các bạn sinh viên khi tìm hiểu và nghiên cứu đến chiến lược cải

cách tư pháp nói chung và những cải cách pháp luật đối với chế định thẩm phán nói

riêng. Mặt khác, cao hơn đó là mục tiêu đóng góp những sáng kiến của đề tài vào quá

trình thực hiện chiến lược cải cách tư pháp liên quan đến chế định thẩm phán trong hệ

thống pháp luật nước ta. Thêm vào đó, đề tài còn hướng đến việc nâng cao nhận thức

của người đọc về vị trí, vai trò, vị thế và thẩm quyền của người thẩm phán cũng như

những ảnh hưởng của họ trong với việc bảo vệ quyền con người, quyền công dân –

một trong những vấn đề quan trọng đã được Hiến pháp năm 2013 nhấn mạnh.

3. Tính mới và sáng tạo:

Khác với những người đi trước, tác giả mong muốn thực hiện một công trình

trước hết là để hệ thống lại những tiến bộ mà chiến lược cải cách tư pháp đã đem lại

cho đội ngũ thẩm phán trong thời gian qua mà cụ thể là khi Luật Tổ chức Tòa án nhân

dân nhân dân 2014 ra đời. Trên cơ sở đánh giá những bất cập, hạn chế trong chế định

thẩm phán cũng như những khó khăn trong việc thực thi những quy định mới dẫn đến

sự bất cân xứng giữa vị thế và thẩm quyền của người thẩm phán trong giai đoạn hiện

nay. Cuối cùng, trên cơ sở đó để đưa ra những kiến nghị, giải pháp đồng bộ tăng

Đề tài nghiên cứu khoa học sinh viên cấp trường

cường vai trò đội ngũ Thẩm phán của các Tòa án các cấp, khắc phục những tồn tại

trong việc thi hành pháp luật để đáp ứng đúng yêu cầu và tinh thần của chiến lược cải

cách tư pháp đã đặt ra.

4. Kết quả nghiên cứu:

- Đề tài đã đưa một số kiến nghị nhằm góp phần vào cải thiện, nâng cao vị thế và

thẩm quyền của đội ngũ thẩm phán Việt Nam trong quá trình triển khai chiến

lược cải cách tư pháp thời gian tới.

- Là một tài liệu tham khảo cho những ai quan tâm đến chiến lược cải cách tư

pháp nói chung và liên quan đến chế định thẩm phán nói riêng.

- Gợi mở hướng nghiên cứu cho những sinh viên đang quan tâm tới vấn đề cải

thiện, nâng cao vị thế và thẩm quyền của thẩm phán, góp phần hoàn thiện chế

định thẩm phán trong pháp luật Việt Nam.

5. Đóng góp về mặt kinh tế - xã hội, giáo dục và đào tạo, an ninh, quốc phòng và

khả năng áp dụng của đề tài:

Tuy không trực tiếp đóng góp về các lĩnh vực này nhưng Đề tài góp phần xây

dựng và hoàn thiện một đội ngũ công chức đặc thù trong giai đoạn mới. Nếu vị thế và

thẩm quyền của đội ngũ thẩm phán thực sự được Đảng và Nhà nước quan tâm nâng

tầm, nâng vóc và thực thi được trên thực tế thì điều đó ắt hẳn có những đóng góp tích

cực vào nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội.

Tp. Hồ Chí Minh, ngày 03 tháng 03 năm 2016

Chủ nhiệm đề tài

Trần Viết Hà