Văn học Việt Nam 1900 - 1930

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT

KHOA NGÖÕ VAÊN

ThS. PHAN THÒ HOÀNG

VAÊN HOÏC VIEÄT NAM 1900-1930

(Giaùo trình toùm taét duøng cho lôùp Ñaïi hoïc töø xa)

Ñaø laït 2003

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT

KHOA NGÖÕ VAÊN

F 7 G

GIAÙO TRÌNH

VAÊN HOÏC VIEÄT NAM 1900-1930

(Giaùo trình toùm taét daønh cho lôùp Ñaïi hoïc töø xa)

ThS. PHAN THÒ HOÀNG

2003

Vaên hoïc Vieät Nam 1900 – 1930 - 1 –

ThS. Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ Vaên

MUÏC LUÏC

YÖZ

CHÖÔNG I: KHAÙI QUAÙT ....................................................................................... 2

1. Hoaøn caûnh ñaát nöôùc........................................................................................ 2

a) Coâng cuoäc cuûng coá boä maùy thoáng trò, khai thaùc thuoäc ñòa cuûa thöïc daân

Phaùp vaø söï chuyeån bieán cuûa xaõ hoäi Vieät Nam. ............................................... 2

b) Caùc phong traøo yeâu nöôùc....................................................................... 3

2. Tình hình vaên hoïc........................................................................................... 4

a) Tính chuyeån tieáp, giao thôøi hay söï ñan xen giöõa hai neàn vaên hoïc cuõ vaø

môùi.................................................................................................................. 4

b) Nhöõng thuaän lôïi cho söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa vaên hoïc môùi..................... 5

CHÖÔNG II: VAÊN HOÏC YEÂU NÖÔÙC BA MÖÔI NAÊM ÑAÀU THEÁ KYÛ ............... 7

1. Quaù trình beàn bæ phaùt trieån ............................................................................. 7

2. Moät soá noäi dung trong vaên thô yeâu nöôùc cuûa caùc só phu caáp tieán ñaàu theá kyû . 9

a) Taâm tö tröôùc thôøi ñaïi môùi cuûa caùc nhaø yeâu nöôùc ........................................ 9

b) Tö töôûng môùi, duy taân ñeå töï cöôøng, giaønh ñoäc laäp.................................... 10

CHÖÔNG III: PHAN BOÄI CHAÂU (1867 – 1940) VAØ QUAÙ TRÌNH SAÙNG TAÙC

THÔ VAÊN YEÂU NÖÔÙC ......................................................................................... 15

1. Tröôùc khi xuaát döông cöùu nöôùc cho ñeán 1908.............................................. 17

2. Giai ñoaïn 1908 – 1925................................................................................. 21

a) Thô tuyeân truyeàn yeâu nöôùc, cöùu nöôùc...................................................... 22

b) Truyeän, tieåu thuyeát .................................................................................. 24

3. Giai ñoaïn “OÂng giaø Beán Ngöï”..................................................................... 27

a) Tieáp tuïc laøm thô vaên coå ñoäng yeâu nöôùc cöùu nöôùc.................................... 27

b) Thô taâm söï................................................................................................ 30

CHÖÔNG IV: TAÛN ÑAØ – NGUYEÃN KHAÉC HIEÁU (1889 – 1939)....................... 32

1. Taûn Ñaø – Nhaø vaên........................................................................................ 33

2. Taûn Ñaø – Nhaø thô......................................................................................... 34

Vaên hoïc Vieät Nam 1900 – 1930 - 2 –

ThS. Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ Vaên

CHÖÔNG I: KHAÙI QUAÙT

1. Hoaøn caûnh ñaát nöôùc

a) Coâng cuoäc cuûng coá boä maùy thoáng trò, khai thaùc thuoäc ñòa cuûa thöïc daân

Phaùp vaø söï chuyeån bieán cuûa xaõ hoäi Vieät Nam.

Ñoä vaøi thaäp nieân cuoái theá kyû XIX, vôùi söï thaát baïi cuûa caùc phong traøo yeâu

nöôùc, söï ñaàu haøng cuûa trieàu Nguyeãn, vieäc bình ñònh Vieät Nam cuûa thöïc daân Phaùp

cô baûn ñaõ xong. Ñeå giöõ vöõng aùch ñoâ hoä, Phaùp khaån tröông cuûng coá boä maùy haønh

chính, thieát laäp heä thoáng quaân söï, caûnh saùt, toøa aùn, nhaø tuø, ñeà ra chính saùch rieâng veà

vaên hoùa, giaùo duïc v.v...

Ñaàu theá kyû XX, khi boä maùy thoáng trò ñaõ ñöôïc toå chöùc, cuûng coá, thöïc daân

Phaùp baét ñaàu coâng cuoäc khai thaùc thuoäc ñòa. Caùc lónh vöïc quan troïng cuûa neàn kinh

teá nhö: noâng, coâng, thöông nghieäp, giao thoâng vaän taûi, ngaân haøng, taøi chính ñeàu

naèm trong tay thöïc daân. Ñeå thuaän lôïi cho vieäc kìm keïp, boùc loät nhaân daân thuoäc ñòa,

thöïc daân vaãn cho duy trì boä maùy quan lieâu, cöôøng haøo vôùi chính saùch söu thueá cuõ.

Boä maùy chính quyeàn thöïc daân hay cheá ñoä thöïc daân nöûa phong kieán cô baûn ñöôïc

thieát laäp treân cô sôû cuûa söï caáu keát chaët cheõ giöõa chuû nghóa ñeá quoác vaø theá löïc phong

kieán phaûn ñoäng, laø coâng cuï cuûa thöïc daân Phaùp ñaøn aùp daân toäc Vieät Nam, chia reõ ñaát

nöôùc Vieät Nam, thöïc hieän chính saùch khai thaùc thuoäc ñòa voâ cuøng taøn baïo cuûa

chuùng.

Coâng cuoäc khai thaùc thuoäc ñòa cuûa thöïc daân Phaùp khieán ñaát nöôùc Vieät Nam

bò cuoán vaøo quó ñaïo hoaït ñoäng cuûa chuû nghóa tö baûn chuû yeáu ôû phöông dieän thò

tröôøng tieâu thuï vaø cung caáp nguyeân lieäu, haøng xuaát khaåu. Nhöng quaù trình ñoâ hoä

cuûa Phaùp duø muoán duø khoâng ñaõ taïo ra nhöõng bieán ñoåi lôùn: giao thoâng môû mang,

buoân baùn phaùt trieån, caùc ñoâ thò lôùn hình thaønh, caùc haûi caûng ñöôïc xaây döïng, taïo neân

söï tieáp xuùc ngaøy caøng roäng raõi cuûa nöôùc ta vôùi theá giôùi.

Cheá ñoä thöïc daân phong kieán vôùi chính saùch söu thueá, phu phen taïp dòch

naëng neà cuøng thieân tai, maát muøa ñaõ laøm cho moät boä phaän noâng daân, thôï thuû coâng

baàn cuøng, phaù saûn. Bò cöôùp maát nguoàn soáng laø ñaát ñai, nhöõng ngöôøi noâng daân baàn

cuøng nhanh choùng trôû thaønh coâng nhaân ñoàn ñieàn, haàm moû, nhöõng ngöôøi laøm thueâ,

buoân thuùng baùn meït ôû khaép thaønh phoá.

Nhìn chung, coâng cuoäc khai thaùc thuoäc ñòa cuûa thöïc daân Phaùp ñaõ thuùc ñaåy

ñaát nöôùc Vieät Nam vaän ñoäng, phaùt trieån theo xu höôùng tö saûn hoùa. Maëc duø xu

höôùng tö saûn hoùa cuûa xaõ hoäi Vieät Nam ñaàu theá kyû laø moät xu höôùng “keùm laønh

maïnh nhaát, queø quaët nhaát, ñeå laïi nhöõng haäu quaû tai haïi nhaát nhöng ñieàu ñoù cuõng loâi

keùo caùc maët khaùc phaùt trieån: thay ñoåi boä maët thaønh thò, bieán noù thaønh nhöõng trung

taâm kinh teá, daàn daàn qui tuï noâng thoân quanh thaønh thò, thay ñoåi keát caáu xaõ hoäi, laøm

maát theá löïc nhieàu löïc löôïng baûo thuû, trì treä, taïo ñieàu kieän cho caùi môùi – sau khi ñaõ

thay da, ñoåi thòt, bieán hoùa – coù ñieàu kieän töø thaønh thò toûa veà noâng thoân, chi phoái söï

Vaên hoïc Vieät Nam 1900 – 1930 - 3 –

ThS. Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ Vaên

phaùt trieån theo kieåu caùc xaõ hoäi hieän ñaïi”(1). Cuøng vôùi söï thay theá cuûa cheá ñoä thöïc

daân nöûa phong kieán, traïng thaùi yù thöùc cuûa xaõ hoäi cuõng bieán ñoåi theo – söï xuaát hieän

cuûa yù thöùc heä tö saûn chính laø moät nhaân toá môùi coù vai troø quan troïng trong ñôøi soáng

tinh thaàn cuûa xaõ hoäi.

b) Caùc phong traøo yeâu nöôùc

Sau thaát baïi cuûa caùc phong traøo choáng Phaùp cuoái theá kyû XIX vaø ngay töø thaäp

nieân ñaàu theá kyû XX, yeâu caàu ñoäc laäp, töï cöôøng vaãn nung naáu trong suy nghó cuûa

nhöõng nhaø yeâu nöôùc Vieät Nam. Treân cô sôû tieáp thu nhöõng tö töôûng môùi, tö töôûng

daân chuû tö saûn qua taân thö, taân vaên Trung Quoác, caùc thuyeát veà nhaân ñaïo, daân quyeàn

cuûa caùc nhaø tö töôûng giai caáp tö saûn Phaùp nhö Voltaire, Roussault, Montesquier vaø

göông töï cöôøng cuûa Nhaät theo chuû nghóa daân chuû tö saûn – moät phong traøo yeâu nöôùc

caùch maïng mang maøu saéc môùi ñaõ daáy leân trong nöôùc nhö phong traøo Ñoâng Du,

Ñoâng Kinh Nghóa Thuïc, Duy Taân... Veà cô baûn coù theå phaân bieät caùc phong traøo naøy

thanh hai xu höôùng chính ñoù laø xu höôùng baïo ñoäng vaø xu höôùng caûi löông.

Ñeå taïo ñöôïc vuõ löïc tieán tôùi baïo ñoäng côûi aùch thoáng trò cuûa thöïc daân Phaùp,

thuû lónh cuûa xu höôùng baïo ñoäng laø Phan Boäi Chaâu ñaõ toå chöùc ñöa thanh nieân sang

Nhaät ñaøo taïo veà vaên hoùa, quaân söï...Phong traøo daáy leân töø 1905 keùo daøi cho ñeán

1908. Cuoái 1908, Nhaät baét tay vôùi Phaùp truïc xuaát caùc hoïc vieân Ñoâng Du. Naêm 1909

laõnh tuï Phan Boäi Chaâu cuõng bò buoäc rôøi khoûi ñaát Nhaät. Phong traøo Ñoâng Du tuy thaát

baïi nhöng noù ñaõ khaúng ñònh moät xu höôùng cöùu nöôùc môùi vôùi noã löïc tìm toøi saùng taïo

cuûa caùc nhaø Nho yeâu nöôùc ñaàu theá kyû.

Moät soá nhaø yeâu nöôùc khaùc laïi thaáy raèng baïo ñoäng giaønh chính quyeàn luùc baáy

giôø laø vieäc heát söùc khoù khaên. Caàu vieän thì chaéc chaén seõ laâm vaøo caûnh “ñoåi chuû maø

vaãn laøm ñaày tôù”. Vì theá, caùch duy nhaát ñeå khoâi phuïc chuû quyeàn ñaát nöôùc laø vaän

ñ6oïng nhaân daân caùch taân vaên hoùa, tö töôûng, sinh hoaït, kinh teá theo phöông thöùc tö

baûn chuû nghóa ñeå töï cöôøng töï chuû laâu daøi veà sau. Luùc baáy giôø, Phaùp cuõng ñang thöïc

hieän chuû tröông môû mang kinh teá neân chuùng ta coù theå taïm thôøi ñoaøn keát, hôïp taùc.

Tuy nhieân, caùi khoù laø, ñeå thöïc hieän ñöôïc ñieàu naøy phaûi trieät haï quan laïi, thöïc hieän

quyeàn daân. Chuû tröông ñöôøng loái cöùu nöôùc naøy laø nhaø yeâu nöôùc Phan Chaâu Trinh.

OÂng cuøng caùc ñoàng chí cuûa mình nhö Huyønh Thuùc Khaùng, Traàn Quí Caùp ñaõ noã löïc

tuyeân truyeàn cho coâng cuoäc khai daân trí, chaán daân khí, haäu daân sinh, ñaùnh ñoå cheá

ñoä quaân chuû, tieán leân con ñöôøng daân chuû.

Xu höôùng caûi löông vôùi vieäc ñeà cao coâng vieäc duy taân coøn ñöôïc theå hieän roõ

ôû phong traøo Ñoâng Kinh Nghóa Thuïc. Caùc só phu Ñoâng Kinh Nghóa Thuïc vöøa hoâ

haøo thöïc nghieäp, chaán höng kinh teá vöøa tröïc tieáp tham gia hoaït ñoäng coâng thöông,

môû xöôûng, thaønh laäp haõng buoân ñeå coå ñoäng haøng trong nöôùc.

(1) Traàn Ñình Höôïu – Leâ Chí Duõng,Vaên hoïc Vieät Nam 1900-1930, NXB Giaùo duïc 1996, tr. 12.