Vận dụng kĩ thuật dạy học tích cực trong tổ chức dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề về ứng dụng kĩ thuật chương ''Mắt. Các dụng cụ quang'' - vật lí 11

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGÔ THI ̣TUYẾN

VÂN D ̣ UNG K ̣ ĨTHUÂT Ḍ AY Ḥ OC T ̣ ÍCH CƯC TRONG ̣

TỔ CHỨC DAY Ḥ OC PH ̣ ÁT HIÊN V ̣ À GIẢI QUYẾT

VẤN ĐỀ VỀ ỨNG DỤNG KĨ THUẬT CHƯƠNG

“MẮT. CÁC DỤNG CỤ QUANG”- VÂT L ̣ Í 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2016

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGÔ THI ̣TUYẾN

VÂN D ̣ UNG K ̣ ĨTHUÂT Ḍ AY Ḥ OC T ̣ ÍCH CƯC TRONG ̣

TỔ CHỨC DAY Ḥ OC PH ̣ ÁT HIÊN V ̣ À GIẢI QUYẾT

VẤN ĐỀ VỀ ỨNG DỤNG KĨ THUẬT CHƯƠNG

“MẮT. CÁC DỤNG CỤ QUANG”- VÂT L ̣ Í 11

Chuyên ngành: LL&PP DẠY HỌC BỘ MÔN VẬT LÍ

Mã số: 60. 14. 01. 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng Việt

THÁI NGUYÊN - 2016

i

LỜI CAM ĐOAN

Luận văn: Vận dụng kĩ

thuât ḍ ạy hoc t ̣ ích cưc trong t ̣ ổ chức day ḥ ọc

phát hiêṇ vàgiải quyết vấn đềvề ƯDKT chương “Mắt. Các dụng cụ quang”

- Vât l ̣ í11 được thực hiện từ tháng 8 năm 2015 đến tháng 8 năm 2016.

Tôi xin cam đoan:

Luận văn sử dụng những thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, các thông

tin đã được chọn lọc, phân tích, tổng hợp, xử lí và đưa vào luận văn đúng quy

định.

Số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này hoàn toàn trung thực và

chưa được sử dụng để bảo vệ trong bất kì công trình nghiên cứu nào.

Thái Nguyên, tháng năm 2016

Tác giả

Ngô Thị Tuyến

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, phòng đào tạo Sau Đại học,

Ban chủ nhiệm, quý Thầy, Cô giáo khoa Vật lí trường Đại học sư phạm - Đại

học Thái Nguyên và quý thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy, đã giúp đỡ tôi trong

suốt quá trình học tập.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu cùng quý Thầy, Cô giáo tổ Vật

lí trường THPT Vĩnh Yên- TP Vĩnh Yên - tỉnh Vĩnh Phúc đã cộng tác, tạo điều

kiện thuận lợi cho việc học tập, nghiên cứu và TNSP của tôi.

Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô giáo hướng dẫn:

PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng Việt, người đã tận tình hướng dẫn trong suốt thời

gian nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lớp cao học Vật lí K22 đã giúp đỡ, đóng

góp nhiều ý kiến trong quá trình học tập và thực hiện luận văn này.

Xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp

đã giúp đỡ, động viên tác giả hoàn thành luận văn này.

Thái Nguyên, tháng năm 2016

Tác giả

Ngô Thị Tuyến

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................ii

MỤC LỤC............................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT........................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG .....................................................................................v

DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH ............................................................................vi

MỞ ĐẦU..............................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ..............................................................................................1

2. Muc đ̣ ích nghiên cứu .......................................................................................2

3. Đôi tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................2

4. Giả thuyết khoa học.........................................................................................3

5. Nhiêm v ̣ u ̣nghiên cứu ......................................................................................3

6. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................4

7. Đóng góp của luận văn ....................................................................................4

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG

KTDH TÍCH CỰC TRONG DH PH&GQVĐ VỀ ƯDKT NHẰM GÓP PHẦN

PHÁT TRIỂN NLST CHO HS THPT .................................................................5

1.1. Day ḥ oc theo đ ̣ inh hư ̣ ớng phá

t triển năng lực ..............................................5

1.1.1. Đổi mới PPDH nhằm chú trọng phát triển năng lực của HS ....................5

1.1.2. Các năng lưc chuyên bi ̣ êt môn V ̣ ât ḷ í

........................................................6

1.1.3. Một số biện pháp đổi mới PPDH.............................................................14

1.1.4. Đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS.................................15

1.2. Phương pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề ................................16

1.2.1. Bản chất của dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề...................................16

1.2.2. Tình huống có vấn đề.................................................................................17

1.2.3.Tiến trình day ḥ oc phát hi ̣ ện và giải quyết vấn đề ........................................19

1.3. Kỹ thuật dạy học tích cưc̣ ...........................................................................22

iv

1.3.1. Khá

i niêm v ̣ ề kỹ thuật dạy học ................................................................22

1.3.2. Một số kỹ thuật dạy học tích cực đươc ṣ ử dung trong lu ̣ ân văn ̣ .............22

1.4. Dạy học các ƯDKT của Vật lí ...................................................................25

1.4.1. Bản chất, vai trò của việc nghiên cứu về ƯDKT trong dạy học .............25

1.4.2. Các con đường dạy học ƯDKT...............................................................26

1.5. Năng lực sáng tạo .......................................................................................28

1.5.1. Thế nào là năng lực sáng tạo......................................................................28

1.5.2. Biểu hiện của năng lực sáng tạo..............................................................28

1.5.3. Đặc điểm năng lực sáng tạo.....................................................................29

1.5.4. Biện pháp phát triển năng lực sáng tạo ...................................................29

1.6. Điều tra thưc tr ̣ ang̣ DH PH&GQVĐ về ƯDKT tai ṃ ôt ṣ ố trường THPT

trên đia ḅ àn tỉnh Vinh Ph ̃ úc .........................................................................30

1.6.1. Điều tra thưc tr ̣ ang d ̣ ay ̣ DH PH&GQVĐ về ƯDKT với sự hỗ trợ của

KTDH tích cực môt ṣ ố kiến thức chương ‘‘Mắt. Các dụng cụ quang’’ -

Vật lí 11 nhằm góp phần phát triển NLST cho HS THPT tai ṃ ôt ṣ ố trường

THPT trên đia ḅ àn tỉnh Vinh Ph ̃ úc...............................................................30

1.6.2. Nguyên nhân, đề xuất biện pháp khắc phục ..............................................32

Kết luận chương 1..............................................................................................33

Chương 2: XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH DH PH&GQVĐ VỀ ƯDKT MỘT SỐ

KIẾN THỨC CHƯƠNG ‘‘MẮT. CÁC DỤNG CỤ QUANG’’ - VẬT LÝ 11 VỚI

SỰ HỖ TRỢ CỦA KTDH TÍCH CỰC NHẰM GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN

NLST CHO HS THPT .......................................................................................34

2.1. Xây dựng tiến trình tổng quát DH PH&GQVĐ về ƯDKT với sự hỗ trợ của

KTDH tích cực nhằm góp phần phát triển NLST cho HS THPT..................34

2.2. Nghiên cứu mục tiêu dạy học môn vật lí; Chuẩn kiến thức, kĩ năng và

xây dựng sơ đồ cấu trúc nội dung chương “Mắt. Các dụng cụ quang” ....40

2.2.1. Nghiên cứu mục tiêu dạy học môn vật lí ở trường THPT.......................40

2.2.2. Chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương .....................................................41

v

2.2.3. Xây dựng sơ đồ cấu trúc nội dung chương “Mắt. Các dụng cụ quang”..42

2.3. Xây dựng TTDH PH&GQVĐ về ƯDKT với sự hỗ trợ của KTDH tích

cực một số kiến thức chương “Mắt. Các dụng cụ quang” - Vật lí 11

nhằm góp phần phát triển NLST cho HS THPT.......................................43

2.3.1. Tiến trình dạy học bài 33: Kính hiển vi...................................................43

Kết luận chương 2..............................................................................................60

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...........................................................61

3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm......................................61

3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ..............................................................61

3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm..............................................................61

3.2. Đối tượng và nội dung thực nghiệm sư phạm............................................61

3.2.1. Đối tượng thực nghiệm sư phạm.............................................................61

3.2.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm ..............................................................61

3.3. Tiến trình thực nghiệm sư phạm.................................................................62

3.3.1. Công tác chuẩn bị thực nghiệm sư phạm ................................................62

3.3.2. Lập kế hoạch thực nghiệm sư phạm........................................................62

3.3.3. Tiến hành thực nghiệm sư phạm theo kế hoạch......................................62

3.3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm..................................................63

Kết luận chương 3..............................................................................................82

KẾT LUẬN ........................................................................................................83

TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................85

PHỤ LỤC...............................................................................................................

iv

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT Viết tắt Viết đầy đủ

1 CT&NTHĐ Cấu tạo và nguyên tắc hoạt động

2 DH Dạy học

3 ĐC Đối chứng

4 GV GV

5 HS Học sinh

6 KT Kĩ thuật

7 KTDH Kĩ thuật dạy học

8 KTV Kính thiên văn

9 KWL Know, Want to learn, learned

10 KHV Kính hiển vi

11 MHHV Mô hình hình vẽ

12 NLST Năng lực sáng tạo

13 NLTP Năng lực thành phần

14 NXB Nhà xuất bản

15 PP Phương pháp

16 PPDH Phương pháp dạy học

17 PPTN Phương pháp thực nghiệm

18 PH&GQVĐ Phát hiện và giải quyết vấn đề

19 TBKT Thiết bị kĩ thuật

20 TN Thí nghiệm/thực nghiệm

21 TNKT Thí nghiệm kiểm tra

22 TTDH Tiến trình dạy học

23 THPT THPT

24 ƯDKT Ứng dụng kĩ thuật

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Năng lực chuyên biệt môn Vật lí được cụ thể hóa từ năng lực chung........ 7

Bảng 1.2. Năng lực chuyên biệt môn Vật lí ........................................................ 9

Bảng 1.3. Cấp độ các năng lực ......................................................................... 11

Bảng 1.4. Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề các loại kiến thức vật lí đặc thù .. 19

Bảng 2.1. Chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương “Mắt. Các dụng cụ quang”......... 41

Bảng 3.1: Số liệu học sinh các nhóm TN và ĐC............................................... 62

Bảng 3.2. Tiêu chí đánh giá điểm kiểm tra của học sinh .................................. 65

Bảng 3.3. Tiêu chí đánh giá sản phẩm HS chế tạo (Đánh giá theo nhóm) ....... 65

Bảng 3.4. Tiêu chí đánh giá hoạt động nhóm.................................................... 66

Bảng 3.5 Bảng đánh giá kết quả lớp TN ........................................................... 73

Bảng 3.6 Xếp loại điểm lớp TN ........................................................................ 75

Bảng 3.7 Phân bố tần số điểm kiểm tra ............................................................ 75

Bảng 3.8. Xếp loại điểm kiểm tra...................................................................... 76

Bảng 3.9: Bảng phân phối tần suất.................................................................... 78

Bảng 3.10: Bảng phân phối tần suất lũy tích..................................................... 79

Bảng 3.11: Bảng tổng hợp các tham số thống kê .............................................. 80

vi

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH, ĐỒ THỊ

Sơ đồ

Sơ đồ 2.1: Tiến trình tổng quát DH PH&GQVĐ về ƯDKT với sự hỗ trợ của

KTDH tích cực nhằm góp phần phát triển NLST cho HS THPT.....35

Sơ đồ 2.2. Sơ đồ cấu trúc nội dung chương “Mắt. Các dụng cụ quang” ..........43

Hình

Hình 3.1: Cả lớp đang thảo luận nhóm..............................................................67

Hình 3.2: Hình 3.8. Phiếu KWL của một HS....................................................68

Hình 3.3: Đại diện nhóm 3 lên trình bày...........................................................68

Hình 3.4. Khăn phủ bàn của một nhóm.............................................................69

Hình 3.5. Đại diện nhóm lên trình bày phiếu khăn phủ bàn .............................69

Hình 3.6. Các nhóm thảo luận hoàn thành sản phẩm của nhóm mình..............69

Hình 3.7. GV đang hướng dẫn HS làm từng bước............................................69

Hình 3.8. Đại diện các nhóm lên báo cáo..........................................................70

Hình 3.9: GV nêu ứng dụng của KHV..............................................................71

Đồ thị

Đồ thị 3.1: Xếp loại điểm kiểm tra ....................................................................77

Đồ thị 3.2: Phân phối tần suất điểm kiểm tra ....................................................79

Đồ thị 3.3: Phân phối tần suất lũy tích điểm kiểm tra .......................................79

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Trong thời đại ngày nay, giáo dục luôn được đặt lên là quốc sách hàng đầu

của mỗi quốc gia, trong đó giáo dục phổ thông là một trong những nền tảng quan

trọng. Mục tiêu của giáo dục phổ thông được thể hiện trong mục 1 điều 27 Luật

Giáo dục số 38/2005/QH11: “Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh

phổ thông phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng

cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động sáng tạo, hình thành nhân

cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công

dân, chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên và đi vào cuộc sống lao động, tham

gia xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc” [23]. Để đạt được mục tiêu này ngành Giáo dục

và Đào tạo nước ta cũng đã có nhiều đổi mới mạnh mẽ và toàn diện về nội dung,

phương pháp, phương tiện dạy học, chương trình, sách giáo khoa… nhằm bồi

dưỡng thế hệ trẻ phát triển toàn diện, giúp họ thích ứng được với nền kinh tế tri

thức và sự phát triển của thời đại.

PPDH là một trong những yếu tố quan trọng nhất của quá trình DH. Xu

hướng đổi mới PPDH nhằm phát huy tính tích cực, tự lực, chủ động sáng tạo cho

HS, nâng cao chất lượng kiến thức đang là yêu cầu cấp thiết đối với các nhà trường

Việt Nam. Trong thực tiễn, DH vật lí ở nhà trường phổ thông hiện nay đã áp dụng

nhiều PPDH tích cực khác nhau trong đó có PPDH PH&GQVĐ.

Khi đã xác định được mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung của dạy học, ngoài

việc áp dụng các PPDH, phương tiện DH thích hợp thì việc lựa chọn KTDH tích

cưc phù hợp cũng đóng vai trò hết sứ ̣ c quan trọng trong việc giúp HS tích cực,

tự lực chiếm lĩnh tri thức, nâng cao hiệu quả và chất lượng của quá trình DH.

Bên cạnh các KTDH nói chung, có

thể áp dung một số KTDH phát huy tính tích ̣

cực của người học như: KT động não, KT thông tin phản hồi, KT bể cá, KT tia

chớp, KT XYZ, sơ đồ tư duy... Các KTDH tích cực có ý nghĩa đặc biệt trong

việc phát huy sự tham gia tích cực của HS vào quá trình DH, kích thích tư duy,

sự sáng tạo và sự cộng tác làm việc của HS.

2

Chương “Mắt. Các dụng cụ quang”- vật lí 11 là chương có nhiều kiến thức

gắn với thực tiễn,vì vậy HS có nhiều điều kiện để tiếp cận, tìm tòi các ứng dụng

của lí thuyết vào thực tiễn.

Liên quan đến các vấn đề nghiên cứu của đề tài đã có một số công trình

nghiên cứu như: ‘‘Tổ chức dạy học nêu và giải quyết vấn đề với sự hỗ trợ của

bản đồ tư duy chương ‘‘Dòng điện trong các môi trường’’ - Vật lí 11 cho học

sinh THPT miền núi. Bùi Văn Phú. Luận văn thạc sĩ. Đại học Thái Nguyên

(2014). ‘‘Vận dụng dạy học PH&GQVĐ khi dạy học chương "Từ trường" - Vật

lí 11 nâng cao nhằm phát huy tính sáng tạo của HS THPT miền núi. Đoàn Thị

Thu Trang. Luận văn thạc sĩ. Đại học Thái Nguyên (2014) . Roãn Văn Huấn.

“Tổ chức dạy học dự án một số nội dung kiến thức chương Mắt và các

dụng cụ quang vật lí 11 THPT”, luận văn thạc sĩ 2013 ĐHSP II.

Tuy nhiên nghiên cứu dạy học PH&GQVĐ về ƯDKT chương “Mắt. Các

dụng cụ quang” với sự hỗ trợ của KTDH tích cưc t ̣ ai đ̣ iạ bàn tỉnh Vinh Ph ̃ úc thì

chưa có công trình nghiên cứu nào.

Với những lí do đã trình bày ở trên, chúng tôi chọn đề tài: “Vận dụng

KTDH tích cưc trong t ̣ ổ chức daỵ hoc PH& GQVĐ về ƯDKT chương ̣ “Mắt.

Các dụng cụ quang” - Vât l ̣ í11.

2. Muc đ̣ ích nghiên cứu

Xây dưṇ g TTDH PH&GQVĐ về ƯDKT chương “Mắt. Các dụng cụ

quang” - Vật lí 11 với sự hỗ trợ của KTDH tích cực, đáp ứng mục tiêu DH môn

Vật lí, nhằm góp phần phát triển NLST cho HS THPT.

3. Đôi tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng

Hoạt động dạy học PH&GQVĐ về ƯDKT với sự hỗ trợ của KTDH tích cực.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Chương trình: Chương “Mắt. Các dụng cụ quang” - Vật lí 11.

- Địa bàn nghiên cứu: tỉnh Vĩnh Phúc.