Tỷ lệ và yếu tố liên quan trầm cảm sau sinh 4 tuần ở các bà mẹ đến sinh tại bệnh viện đa khoa tỉnh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƢỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

---------------

VÕ THỊ THU HƢƠNG

TỶ LỆ VÀ YẾU TỐ LIÊN QUAN TRẦM CẢM SAU

SINH 4 TUẦN Ở CÁC BÀ MẸ ĐẾN SINH TẠI BỆNH

VIỆN ĐA KHOA TỈNH BÌNH ĐỊNH

LUẬN VĂN CHUYÊN KHOA CẤP II

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2020

.

.

ii

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƢỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

---------------

VÕ THỊ THU HƢƠNG

TỶ LỆ VÀ YẾU TỐ LIÊN QUAN TRẦM CẢM SAU

SINH 4 TUẦN Ở CÁC BÀ MẸ ĐẾN SINH TẠI BỆNH

VIỆN ĐA KHOA TỈNH BÌNH ĐỊNH

CHUYÊN NGÀNH: SẢN PHỤ KHOA

MÃ SỐ: CK 62 72 13 03

LUẬN VĂN CHUYÊN KHOA CẤP II

HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS.BS. TÔ MAI XUÂN HỒNG

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2020

Bản quyền tài liệu thuộc về Thư viện Đại học Y Dược TP.Hồ Chí Minh.

.

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu, kết quả trình bày trong luận văn là hoàn toàn trung thực và chƣa từng

đƣợc ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

TP Hồ Chí Minh, ngày 17 tháng 09 năm 2020

Tác giả luận văn

Võ Thị Thu Hƣơng

.

.

MỤC LỤC

Lời cam đoan

Mục lục

Bảng các chữ viết tắt

Bảng đối chiếu thuật ngữ Anh – Việt

Danh mục các bảng

Danh mục các biểu đồ - sơ đồ - hình ảnh

ĐẶT VẤN ĐỀ................................................................................................... 1

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU.............................................................................. 4

Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................ 5

1.1 Tổng quan về rối loạn trầm cảm sau sinh ................................................... 5

1.2 Tổng quan tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực đề tài ............................. 18

1.3 Đặc điểm tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Bình Định ..................................... 31

Chƣơng 2 ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................... 33

2.1 Thiết kế nghiên cứu................................................................................... 33

2.2 Đối tƣợng nghiên cứu................................................................................ 33

2.3 Tiêu chuẩn chọn mẫu ................................................................................ 33

2.4 Cỡ mẫu ...................................................................................................... 34

2.5 Phƣơng pháp chọn mẫu............................................................................. 34

2.6 Phƣơng pháp tiến hành.............................................................................. 35

2.7 Các biến số trong nghiên cứu.................................................................... 42

2.8 Thu thập và quản lý số liệu ....................................................................... 46

2.9 Vai trò của ngƣời nghiên cứu.................................................................... 46

2.10 Y đức trong nghiên cứu........................................................................... 46

Chƣơng 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................ 48

.

.

3.1 Đặc điểm chung của đối tƣợng nghiên cứu .............................................. 49

3.2 Tỷ lệ rối loạn trầm cảm sau sinh 4 tuần .................................................... 54

3.3 Các yếu tố liên quan đến tình trạng rối loạn trầm cảm sau sinh 4 tuần.... 55

Chƣơng 4 BÀN LUẬN ................................................................................... 64

4.1 Ý nghĩa thực tiễn của đề tài....................................................................... 64

4.2 Tỷ lệ rối loạn trầm cảm sau sinh 4 tuần .................................................... 65

4.3 Yếu tố liên quan đến tình trạng rối loạn trầm cảm sau sinh 4 tuần .......... 68

4.4 Hạn chế của đề tài ..................................................................................... 81

KẾT LUẬN..................................................................................................... 83

KIẾN NGHỊ .................................................................................................... 84

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Phụ lục 1: Bảng đồng thuận tham gia nghiên cứu và chấp thuận tham gia

nghiên cứu

Phụ lục 2: Bảng thu thập số liệu nghiên cứu

Phụ lục 3: Bảng câu hỏi EPDS phiên bản tiếng Anh

Phụ lục 4: Bảng câu hỏi EPDS phiên bản tiếng Việt

Phụ lục 5: Danh sách sản phụ tham gia nghiên cứu

Phụ lục 6: Quyết định về việc công nhận tên đề tài và ngƣời hƣớng dẫn học

viên chuyên khoa cấp II

Phụ lục 7: Giấy chấp thuận của Hội đồng Đạo Đức trong nghiên cứu y sinh

học Đại học Y Dƣợc TP Hồ Chí Minh

Phụ lục 8: Quyết định về việc đồng ý cho phép tiến hành thu nhận số liệu tại

Bệnh viện Đa khoa tỉnh Bình Định

.

.

BẢNG CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BSS Buồn sau sinh

CNVC Công nhân viên chức

DALYs Disability-Adjusted Life-Years

DTBS Dị tật bẩm sinh

DSM Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders

ĐH Đại học

EPDS Edinburgh Postnatal Depression Scale

ICD International Statistical Classification of Diseases and

Related Health Problems

KTC Khoảng tin cậy

LTSS Loạn thần sau sinh

n Tổng số trị giá

OR Odds Ratio

PR Prevalence Ratio

TCSS Trầm cảm sau sinh

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

RLTC Rối loạn trầm cảm

WHO World Health Organization

.

.

BẢNG ĐỐI CHIẾU THUẬT NGỮ ANH – VIỆT

TIẾNG ANH TIẾNG VIỆT

Disability-Adjusted Life-Years Gánh nặng bệnh tật

Diagnostic and Statistical Manual of

Mental Disorders

Hƣớng dẫn chẩn đoán và thống

kê các rối loạn tâm thần

Edinburgh Postnatal Depression

Scale

Thang đo trầm cảm sau sinh

International Statistical Classification

of Diseases and Related Health

Problems

Bảng Phân loại Quốc tế về

bệnh tật và các vấn đề sức khỏe

có liên quan

Odds Ratio Tỷ số chênh

Prevalence Ratio Tỉ số tỷ lệ hiện mắc

World Health Organization Tổ chức y tế thế giới

.

.

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1 Phân loại rối loạn tâm thần sau sinh.................................................. 9

Bảng 3.1 Đặc điểm nhân khẩu học – xã hội.................................................... 49

Bảng 3.2 Đặc điểm điều kiện kinh tế - tình trạng hôn nhân ........................... 50

Bảng 3.3 Tiền sử mang thai ............................................................................ 51

Bảng 3.4 Đặc điểm giai đoạn mang thai......................................................... 51

Bảng 3.5 Đặc điểm của trẻ .............................................................................. 52

Bảng 3.6 Đặc điểm mối quan hệ - xã hội........................................................ 53

Bảng 3.7 Mối liên quan giữa trầm cảm sau sinh và đặc điểm nhân khẩu học –

xã hội............................................................................................................... 55

Bảng 3.8 Mối liên quan giữa trầm cảm sau sinh và điều kiện kinh tế............ 56

Bảng 3.9 Mối liên quan giữa trầm cảm sau sinh và tình trạng hôn nhân ....... 57

Bảng 3.10 Mối liên quan giữa trầm cảm sau sinh và tiền sử mang thai......... 58

Bảng 3.11 Mối liên quan giữa trầm cảm sau sinh và đặc điểm giai đoạn mang

thai................................................................................................................... 59

Bảng 3.12 Mối liên quan giữa trầm cảm sau sinh và đặc điểm của trẻ .......... 60

Bảng 3.13 Mối liên quan giữa trầm cảm sau sinh và đặc điểm mối quan hệ -

xã hội............................................................................................................... 61

.

.

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ - SƠ ĐỒ - HÌNH ẢNH

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1 Biểu đồ histogram điểm trung bình................................................. 54

Biểu đồ 3.2 Tỷ lệ trầm cảm sau sinh................................................................... 54

DANH MỤC SƠ ĐỒ

Sơ đồ 2.1 Quy trình thực hiện nghiên cứu .......................................................... 41

Sơ đồ 3.1 Tóm tắt kết quả nghiên cứu ................................................................ 48

DANH MỤC HÌNH ẢNH

Hình 1.1 Bệnh viện đa khoa tỉnh Bình Định....................................................... 31

Hình 1.2 Phòng khám sản, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Bình Định ......................... 32

Hình 2.1 Phỏng vấn sản phụ sau sinh 4 tuần tại phòng khám sản...................... 40

.

.

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trầm cảm hiện đang là một rối loạn tâm thần phổ biến ở hầu hết các

quốc gia trên thế giới, gây ra gánh nặng to lớn cho xã hội và ngày càng có xu

hƣớng gia tăng. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), ƣớc tính đến năm 2030,

trầm cảm sẽ là nguyên nhân hàng đầu trong gánh nặng bệnh tật toàn cầu [82].

Tỷ lệ rối loạn trầm cảm trên thế giới thay đổi theo giới tính, nữ giới có

nguy cơ mắc trầm cảm nhiều hơn so với nam giới 50% [68]. Ở nữ giới, các

nghiên cứu cho thấy sau sinh, đặc biệt trong tháng đầu tiên sau sinh là khoảng

thời gian mà ngƣời phụ nữ gia tăng nguy cơ phát triển các bệnh tâm thần hơn

bất kỳ thời điểm nào trong cả cuộc đời [56], [57]. Trong giai đoạn sau sinh có

đến 85% phụ nữ có rối loạn về trạng thái tâm thần sau sinh, với hầu hết phụ

nữ, những triệu chứng này thƣờng thoáng qua và tƣơng đối nhẹ, tuy nhiên có

khoảng 10-15% phụ nữ xuất hiện trầm cảm sau sinh và 25% những phụ nữ

này bệnh vẫn còn diễn tiến đến 12 tháng sau sinh [50], [56].

Trầm cảm sau sinh thƣờng ít đƣợc chú ý chẩn đoán và nếu không đƣợc

điều trị kịp thời thì tình trạng rối loạn này có thể gây ra những tác động xấu

đến sức khỏe của sản phụ và trẻ em, cũng nhƣ mối quan hệ của họ với các

thành viên khác trong gia đình [34], [44], [49]. Sản phụ bị trầm cảm thƣờng

có những cảm xúc tiêu cực nhƣ buồn phiền, lo âu, căng thẳng, dễ cáu gắt [54].

Nghiêm trọng hơn, họ có thể xuất hiện ý định tự tử, tự hủy hoại bản thân và

con của họ [45]. Một trong các nguyên nhân chính làm cho hậu quả của trầm

cảm trở nên trầm trọng, đó là ngƣời phụ nữ thƣờng thiếu kiến thức để nhận

biết triệu chứng của bệnh trầm cảm và không tìm sự giúp đỡ khi có dấu hiệu

trầm cảm [42], [46].

Để hiểu rõ hơn về rối loạn trầm cảm sau sinh, cần sự phối hợp giữa

Tâm Thần và Sản Phụ Khoa nhằm nhận biết và điều trị sớm các rối loạn tâm

.

.

thần sau sinh, đây cũng là một vấn đề lớn hiện nay mà các ngành Sản Phụ

Khoa và Tâm Thần đang thật sự quan tâm [50]. Trầm cảm sau sinh đã đƣợc

khảo sát tại nhiều nơi trên thế giới và tỷ lệ bệnh cũng rất biến đổi theo từng

nghiên cứu. Một số nghiên cứu đã chỉ ra các yếu tố liên quan đến trầm cảm

sau sinh bao gồm yếu tố di truyền, trình độ học vấn thấp, nghèo đói, thu nhập

thấp, thất nghiệp, thiếu sự hỗ trợ của gia đình, mối quan hệ không tốt với

chồng, mâu thuẫn với gia đình bên chồng,… [32], [42], [85].

Tại Việt Nam cũng đã có một số nghiên cứu về trầm cảm sau sinh, tập

trung chủ yếu tại một số bệnh viện phụ sản, với tỷ lệ trầm cảm sau sinh dao

động từ 11,5% đến 33% [2], [3], [4], [5], [8], [9], [11], [15], [16], [36]. Kết

quả này đã đặt ra một yêu cầu bức thiết cần đƣợc quan tâm để cải thiện chất

lƣợng chăm sóc sức khỏe sản phụ sau khi sinh.

Bệnh viện Đa khoa tỉnh Bình Định là tuyến điều trị cao nhất của ngành

Y tế tỉnh, với nhiệm vụ chăm sóc sức khỏe cho nhân dân trong tỉnh Bình Định

cũng nhƣ các địa phƣơng lân cận. Phần Mở Rộng của Bệnh viện Đa khoa tỉnh

Bình Định đƣợc thành lập tháng 3 năm 2018, trung bình hằng ngày có khoảng

10-15 ca sanh và mổ. Sản phụ khi xuất viện sẽ đƣợc hẹn tái khám 4 tuần sau

sinh. Tỷ lệ sinh trung bình hằng năm gần 2000 trƣờng hợp, tuy nhiên việc

chăm sóc sức khỏe sản phụ sau sinh vẫn còn bỏ ngõ, nhất là các vấn đề về sức

khỏe tâm thần. Bên cạnh đó, chúng tôi nhận thấy những hủ tục kiêng kỵ sau

sinh nhƣ kiêng gió, kiêng tắm gội, nằm than... theo quan niệm cũ hiện nay vẫn

còn khá nhiều, ngay cả khi những thông tin khoa học về chăm sóc y khoa đã

đƣợc truyền thông rộng rãi.

Vì lý do trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Tỷ lệ và yếu tố liên

quan trầm cảm sau sinh 4 tuần ở các bà mẹ đến sinh tại Bệnh viện Đa khoa

tỉnh Bình Định” nhằm khảo sát thực trạng trầm cảm ở các phụ nữ sau sinh,

đồng thời đánh giá các yếu tố liên quan tại địa phƣơng, từ đó đƣa ra các kiến

.

.