Tư tưởng khoan dung của Khổng Tử và sự thể hiện của nó ở Nguyễn Trãi

TRIET HOC, SO 2 (237), THANG 2-2011

TlTTirOTNC KHOAN DUNG CUA KHONG TUT

VA Sir THE HIEN CUA NO 6 NGUYEN TRAI

TRAN NGUYEN VI£ T *'

Trong bdi viet ndy, tdc gid dd ldm ro them khdi niem khoan dung; tren cd sd do, phan tich

vd so sdnh tii tiidng khoan dung cua Khdng Tii vd tii tiidng khoan dung cua Nguyen Trdi tren

mgt sd ngi dung cd bdn. Theo tdc gid, mgc dii chiu dnh hiidng sdu sac cua Nho gido, song tit

tiidng khoan dung cua Nguyen Trdi co y nghla nhdn vdn hdn, rgng md hdn, the hien d dgo ly

nhdn nghla, d tii tiidng vi ddn vd theo ddn, d sii chdp nhgn cdc hgc thuyet ngodi Nho gido...

1. Dan nhap

Thuat ngii khoan dung cd nguon gd'c

til tie'ng latinh tolerantia vdi nghia la

sy chap nhan, sy dung nap va tha thif.

0 nhieu nUdc phydng Tay thuat ngfi

nay dUdc sif dyng vdi nghia chung la sy

chiu dyng, tha thif. Cdn ci phydng Ddng,

thuat ngii khoan dung dUdc de cap tif

rat sdm, cd the lan dau tien n6 dUdc

xuat hien trong Kinh Thii, theo dd

"khoan" la khoan thif, khoan hong, rgng

lUdng; "dung" la bao dung. Thuat ngil

khoan dung dUdc sif dyng phd bie'n hien

nay d Viet Nam vdi nghia bao dung,

khoan hdng, lUdng thif, vi tha.

Khi nghien cifu ty tydng khoan dung

cua Khdng Til cfing nhy cua Nguyen

Trai va Ho Chf Minh, chiing tdi dya vao

Cdng bd' tieu chuan khoan dung trong

Van kien cd ban ciia UNESCO vdi mdt

sd' ndi dung dang chii y nhy sau:

"Thii nhat, khoan dung la sy tdn

trong, chap nhan va danh gia cao sy

phong phli, da dang ciia cac nen van

hda tren the gidi ciia chiing ta, ciia

nhfing phUdng thifc bieu hien va nhfing

each the hien pham chat cila con

ngUdi... Khoan dung la hda hdp trong

sy khac biet... Nd khdng chi la mdt

nghia -vy dao difc, ma cdn la yeu cau

chlnh tri va phap luat. Khoan dung la.

mdt difc tfnh khien cho hda binh cd the

thyc hien dydc tren trai da't va gdp

phan thay the van hda chie'n tranh

bing van hda hda binh.

Thii hai, khoan dung khdng phai la

nhUdng bd, ha cd' hay chieu long. Khoan

dung trUdc he't la mdt thai do ifng xil

tfch cyc xua't phat tif viec thifa nhan

cac quyen phd quat ciia con ngydi va

thifa nhan sy ty do cua ngUdi khac"(l).

Til nhfing tieu chuan cd ban ndi tren

cho thay, khai niem khoan dung trong

triet hgc phUdng Ddng so vdi tieu chuan

cua UNESCO ed nhieu diem triing hdp,

ddng thdi trong nen triet hgc nay ciing

cd nhiing mat tfch cyc va han che ciia

nd. Trong ty tydng eila Khdng Tif (551 -

479 TCN.), ngydi sang lap trydng phai

Nho gia, khai niem khoan dung dygc de

cap trong nhieu tinh hud'ng ifng xif, da

trd thanh triet ly nhan sinh cd anh

(*) Pho giao sii, tie'n si, Tritcing phong Triet hoc

-yiet Nam, -Vien Triet hoc, -Vien Khoa hoc xa hpi

Viet Nam.

(1) TriJch tu: nguon; http://www.uriescn.arg'tQlereinoeAepca:thtm.

10