Tự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

----------

VÕ THỊ TƢỜNG VY

TỰ ĐIỀU CHỈNH XÚC CẢM CỦA NGƢỜI

LÀM THAM VẤN TÂM LÝ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC

Hà Nội -2013

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

----------

VÕ THỊ TƢỜNG VY

TỰ ĐIỀU CHỈNH XÚC CẢM CỦA NGƢỜI

LÀM THAM VẤN TÂM LÝ

Chuyên ngành: Tâm lý học chuyên ngành

Mã số: 62.31.80.05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC

Người hướng dẫn khoa học:

PGS.TS. LÊ THỊ THANH HƢƠNG

TS. NGUYỄN KIM QUÝ

Hà Nội -2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trính nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu và

kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ

công trình nào khác.

Tác giả luận án

Võ Thị Tường Vy

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến:

*PGS. TS. Lê Thị Thanh Hƣơng và TS. Nguyễn Thị Kim Quý, hai nhà

khoa học với bề dày kinh nghiệm, với lòng yêu nghề đã tận tính hướng dẫn và động

viên tôi hoàn thành luận án này.

*Ban Giám đốc, Ban chủ nhiệm, các thầy, cô giáo Khoa Tâm lý, Phòng

đào tạo – quản lý sau đại học Học viện Khoa học xã hội đã giúp đỡ và tạo mọi

điều kiện trong suốt thời gian tôi học và hoàn thành luận án.

*Ban Giám hiệu, Ban chủ nhiệm, các thầy, cô giáo Khoa Tâm Lý- Giáo

dục trƣờng Đại học Sƣ phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã quan tâm, khuyến

khích, tạo điều kiện trong suốt thời gian tôi học tập.

*Các bạn đồng nghiệp làm công tác tham vấn tâm lýđã nhiệt tình tham

gia vào quá trình nghiên cứu và đã cung cấp những ý kiến quý báu giúp tôi thu thập

số liệu và tiến hành thực nghiệm.

*Gia đình, ngƣời thân, bạn bè và các học trò đã luôn bên cạnh tôi, cùng

tôi chia sẻ những khó khăn, động viên, khích lệ và hết lòng giúp đỡ tôi hoàn thành

luận án.

Xin chân thành cám ơn!

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC BẢNGVÀ BIỂU ĐỒ

MỞ ĐẦU 1

CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TỰ ĐIỀU CHỈNH

XÚC CẢM CỦA NGƢỜI LÀM THAM VẤN TÂM LÝ 8

ự điều chỉnh xúc cảm của NLTVTL 8

1.2.Cơ sở ứ a NLTVTL 20

1.2.1. Khái niệm cơ bản

1.2.2. Biểu hiện tự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý 28

1.2.3. Tiêu chì đánh giá tự điều chỉnh xúc cảm của NLTVTL 51

1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến tự điều chỉnh xúc cảm của NLTVTL 59

CHƢƠNG 2: TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TỰ ĐIỀU

CHỈNH XÚC CẢM CỦA NGƢỜI LÀM THAM VẤN TÂM LÝ 67

2.1. Tổ chức nghiên cứu 67

2.2. Nội dung và các phương pháp nghiên cứu 67

2.3. Khách thể nghiên cứu 87

CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG TỰ ĐIỀU CHỈNH XÚC CẢM CỦA NGƢỜI

LÀM THAM VẤN TÂM LÝ 88

3.1. Thực trạng trải nghiệm xúc cảm của NLTVTL 88

3.2. Thực trạng tự điều chỉnh xúc cảm của NLTVTL 95

3.3. Những yếu tố tác động đến tự điều chỉnh xúc cảm của NLTVTL 113

3.4. Phân tìch chân dung NLTVTL điển hình 121

3.5. Kết quả thực nghiệm 125

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 131

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ 136

TÀI LIỆU THAM KHẢO 137

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1 Phân bố khách thể tham gia nghiên cứu 87

Bảng 3.1 Trải nghiệm xúc cảm của NLTVTL trong các tình huống 90

Bảng 3.2 Nhận thức của NLTVTL về yêu cầu xúc cảm trong công việc của họ97

Bảng 3.3 Nhận thức của NLTVTL về hiệu quả của cách TĐCXC trong công việc99

Bảng 3.4 TĐCXC thể hiện ở hành vi của NLTVTL trong công việc 104

Bảng 3.5 TĐCXC thể hiện ở mặt hành vi của NLTVTL thông qua việc lựa chọn109

cách TĐCXC trong công việc

Bảng 3.6 So sánh mức độ TĐCXC theo giới tính 112

Bảng 3.7 So sánh mức độ TĐCXC theo kinh nghiệm thực tế 113

Bảng 3.8 So sánh mức độ TĐCXC của NLTVTL theo trính độ đào tạo 114

Bảng 3.9 Những yếu tố xã hội tác động đến TĐCXC của NLTVTL 116

Bảng 3.10 Kết quả tự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý

trước và sau thực nghiệm 125

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1 Tần suất biểu hiện xúc cảm của NLTVTL 92

Biểu đồ 3.2 Trải nghiệm xúc cảm của NLTVTL liên quan đến thái độ 93

thân chủ và vấn đề của thân chủ

Biểu đồ 3.3 Mức độ TĐCXC của NLTVTL trong công việc 95

Biểu đồ 3.4 TĐCXC của NLTVTL thể hiện ở mặt nhận thức 96

Biểu đồ 3.5 TĐCXC thể hiện ở hành vi của NLTVTL trong công việc 103

Biểu đồ 3.6 TĐCXC thể hiện ở hành vi của NLTVTL được xét theo 106

nhóm cách TĐCXC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ĐTB

ĐCXC

ĐLC

EI

NLTVTL

Điểm trung bình

Điều chỉnh xúc cảm

Độ lệch chuẩn

Emotional intelligence (Trí tuệ xúc cảm)

Người làm tham vấn tâm lý

TVTL

TPHCM

TC

TH

TĐCXC

TTXC

XC

Tham vấn tâm lý

Thành phố Hồ Chí Minh

Thân chủ

Tình huống

Tự điều chỉnh xúc cảm

Trí tuệ xúc cảm

Xúc cảm

1

MỞ ĐẦU

Tham vấn tâm lý chính là một quá trình giúp cho thân chủ tự chịu trách nhiệm

về cuộc đời của họ mà trong đó người làm tham vấn tâm lý là người soi sáng vấn

đề, giúp về mặt thông tin, giải tỏa các xúc cảm gây ảnh hưởng tiêu cực đến đến các

quyết định của thân chủ [14]. Chính vì bản chất của tham vấn tâm lý là một quá

trính tương tác nên luôn có sự tác động lẫn nhau về mặt xúc cảm giữa người làm

tham vấn tâm lý với thân chủ. Để làm tốt vai trò nâng đỡ về mặt xúc cảm cho thân

chủ, người làm tham vấn tâm lý phải luôn lắng nghe và thấu cảm với những vấn đề

của thân chủ, đặc biệt là đồng hành cùng thân chủ đối diện với những xúc cảm tiêu

cực như giận dữ, buồn phiền, lo lắng, sợ hãi,…của chính họ. Tuy nhiên do luôn phải

thấu cảm với những xúc cảm tiêu cực của thân chủ, người làm tham vấn tâm lý dễ

bị ảnh hưởng bởi những xúc cảm tiêu cực này ở nhiều mức độ khác nhau. Các công

trình nghiên cứu của C.R.Figley đã chỉ ra những ảnh hưởng của câu chuyện của

thân chủ đối với người làm tham vấn tâm lý. Hầu hết những triệu chứng ở người

làm tham vấn tâm lý là sự chán nản, buồn chán, tức giận, bất an, vô vọng, tội lỗi,

cảm giác không thanh thản, mất niềm tin... Ông coi đó như là “Cái giá phải trả cho

việc quan tâm chăm sóc đến người khác”[dẫn theo 35, tr95]. Những khủng hoảng

trong đời sống của thân chủ thường có xu hướng ảnh hưởng tới đời sống xúc cảm

của người làm tham vấn tâm lý. Đặc biệt là sự tái hiện những vấn đề cũ đã trải

nghiệm của bản thân người làm tham vấn tâm lýcó khả năng làm bùng phát lên

những kinh nghiệm xúc cảm nơi họ. Nếu người làm tham vấn tâm lý không tự điều

chỉnh được xúc cảm của mình, một mặt, họ sẽ mang những xúc cảm ấy tác động

ngược lại thân chủlàm mất đi tình khách quan của tiến trình tham vấn và gây ảnh

hưởng xấu đến kết quả công việc. Mặt khác, nếu xúc cảm của người làm tham vấn

tâm lý không được điều chỉnh sẽgóp phần tạo nên ức chế nghề nghiệp hay những

cơn bùng phátlàm ảnh hưởng xấu đến hiệu quả công việc, đến nhân cách và chất

lượng cuộc sống của họ. Điều này đòi hỏi người làm tham vấn tâm lý cần biết tự

điều chỉnh xúc cảm.

Xuất phát từ tầm quan trọng của tự điều chỉnh xúc cảm đối với người làm

tham vấn tâm lý nên ở một số nước một trong những tiêu chì để tuyển chọn người

làm tham vấn tâm lý là phải có năng lực tự điều chỉnh xúc cảm. Đây là tiêu chì bắt

buộc, khá quan trọng và đã được đưa vào chương trính đào tạo [104]. Có thể nói, tự

điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý là một yêu cầu cơ bản, bắt buộc

xuất phát từ bản chất của hoạt động tham vấn tâm lý.

Trong thực tiễn tham vấn hiện nay ở Việt Nam, nhiều người làm tham vấn tâm

lýcó mức độ tự điều chỉnh xúc cảm chưa tốt, họ vẫn đưa những xúc cảm và kinh

nghiệm của cá của cá nhân vào trong quá trình tham vấn [23], vì vậy hiệu quả công

việc không cao.

Trong đào tạo tại Việt Nam, việc trang bị năng lực tự điều chỉnh xúc cảm cho

người làm tham vấn tâm lý chưa được quan tâm đúng mức, cụ thể nội dung liên

quan đến xúc cảm của người làm tham vấn được đề cập lướt qua. Vì thế, phải

nghiên cứu để đề xuất những biện pháp nhằm cải thiện mức độ tự điều chỉnh xúc

cảmcủa người làm tham vấn tâm lý,nhằm góp phần nâng cao hiệu quả trong công

việc tham vấn đồng thời giúp họ cân bằng trong đời sống tâm lý của mình.

Lý luận về tự điều chỉnh xúc cảm và tự điều chỉnh xúc cảmcủa người làm

tham vấn tâm lý ở nước ta còn khá mới mẻ. Vì thế, nghiên cứu về tự điều chỉnh xúc

cảm cũng sẽ góp phần làm sáng tỏ nội hàm khoa học của thuật ngữ này.

Với tất cả các lý do trên, nghiên cứu tự điều chỉnh xúc cảm của người làm

tham vấn tâm lý vừa mang ý nghĩa lý luận và vừa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn

trong công việc tham vấn tâm lý.

Phát hiện thực trạng tự điều chỉnh xúc cảm của NLTVTL và một số yếu tố ảnh

hưởng đến TĐCXC của NLTVTL, đề xuất một số biện pháp nhằm cải thiện mức độ

TĐCXC của NLTVTL.

3.1. Đối tƣợng nghiên cứu

- Biểu hiện,mức độtự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý.

- Các yếu tố ảnh hưởng đếntự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn

tâm lý.

3.2. Khách thể nghiên cứu

Khách thể nghiên cứu chình là 75 người làm tham vấn tâm lý. Khách thể

nghiên cứu hỗ trợ gồm 12 người vừa là chuyên gia trong lĩnh vực tham vấn vừa là

giảng viên giảng dạy về tham vấn và 3 thân chủ.

- Trong các nhóm cách tự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm

lýnhư điều chỉnh tình huống gây xúc cảm, điều chỉnh nhận thức, điều chỉnh biểu

hiện xúc cảm, chia sẻ xã hội thì nhóm cách điều chỉnh nhận thứcvà chia sẻ xã hội là

các nhóm được người làm tham vấn tâm lý lựa chọn nhiều nhất.

- Nếu người làm tham vấn tâm lý được tham gia vào nhóm giám sát một cách

đều đặn cùng với nhà chuyên môn và các đồng nghiệp để được giám sát, chia sẻ và

nâng đỡ xúc cảm lẫn nhau thí mức độ tự điều chỉnh xúc cảm của họ sẽ được cải

thiện.

5.

5.1. Xây dựng cơ sở lý luận nghiên cứu tự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham

vấn tâm lý như xác định các khái niệm công cụ, các tiêu chì đánh giá tự điều chỉnh

xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý, các yếu tố tác động tới tự điều chỉnh xúc

cảm của người làm tham vấn tâm lý.

5.2. Làm rõ thực trạng tự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý và

một số yếu tố tác động đến tự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý.

5.3. Đề xuất một số biện pháp và tổ chức thực nghiệm nhằm cải thiện mức độ tự

điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý thông qua tổ chức nhóm giám

sát.

6.

6.1. Giới hạn về nội dung

- Luận án chỉ nghiên cứu các xúc cảm tiêu cựctrong công việc của người làm

tham vấn tâm lý.

- Luận án chỉ nghiên cứu biểu hiện, mức độ, các yếu tố tác động đến tự điều

chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý trong quá trính tham vấn tâm lý.

- Do tính chất của công việc, người làm tham vấn tâm lýcó thể tham gia điều

chỉnh xúc cảm cho chính mình và cho cả thân chủ của họ. Luận án chỉ nghiên cứu

tự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý, tức là người làm tham vấn

tâm lý điều chỉnh xúc cảm trong công việc của chình họ.

6.2. Giới hạn về khách thể

Luận án tập trung nghiên cứu trên khách thể là những người làm tham vấn tâm

lý tại các trung tâm tham vấn, các bệnh viện và các trường học.

6.3. Giới hạn về địa bàn

Luận án triển khai trên các khách thể chình ở thành phố Hồ Chì Minh. Còn

khách thể là các Thầy Cô và các chuyên gia về tham vấn tâm lý ở Pháp, ở thành phố

Hồ Chì Minh và ở Hà Nội.

7.

7.1. Các quan điểm phƣơng pháp luận

Để nghiên cứutự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý, chúng

tôi tiếp cận dựa trên:

Quan điểm hoạt động – nhân cách

Tham vấn tâm lý là một hoạt động nghề nghiệp. Với tư cách là chủ thể trong

hoạt động tham vấn tâm lý, tự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý

diễn ra và hình thành trong chính hoạt động đó. Yêu cầu hoạt động nghề nghiệp đòi

hỏi người làm tham vấn tâm lý có những phẩm chất và năng lực nhất định như có

khả năng tự định hướng, tự điều chỉnh, tự kiểm tra nhận thức, thái độ, hành vi của

mình. Vì vậy, nghiên cứu tự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lýphải

đồng thời nghiên cứu cả hoạt động nghề nghiệp và một số đặc điểm nhân cách của

họ.

Quan điểm tiếp cận hệ thống

Tự điều chỉnh xúc cảm là một năng lực và biểu hiện cụ thể của đời sống tâm

lý. Con người là một thực thể xã hội. Hành vi của cá nhân là kết quả của sự tác

động của nhiều yếu tố khách quan và chủ quan khác nhau. Vì vậy, tự điều chỉnh xúc

cảm của người làm tham vấn tâm lýđược nghiên cứu trong mối tương quan với

nhiều yếu tố như: yếu tố tâm lý cá nhân, yếu tố tâm lý xã hội.

7.2. Phƣơng pháp nghiên cứu

Để giải quyết các nhiệm vụ đề ra, luận án sử dụng phối hợp các phương pháp

sau:

- Phương pháp nghiên cứu tài liệu

- Phương pháp chuyên gia

- Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi

- Phương pháp phỏng vấn sâu

- Phương pháp quan sát

- Phương pháp thực nghiệm tác động

- Phương pháp phân tìch chân dung tâm lý

- Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học.

8.

Đóng góp mới trong nghiên cứu lý luận

Luận án đã có những đóng góp mới về mặt lý luận như xác định rõ hơn khái

niệm tự điều chỉnh xúc cảm, tự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý

và cấu trúc tâm lý của tự điều chỉnh xúc cảm thể hiện ở mặt nhận thức (nhận thức

yêu cầu xúc cảm trong công việc để định hướng cho hành vi tự điều chỉnh xúc cảm;

nhận biết những xúc cảm phù hợp hoặc không phù hợp trong những tình huống cụ

thể) và mặt hành vi (cá nhân biết chọn và thực hiện các cách tự điều chỉnh xúc cảm;

cá nhân biết đánh giá tính hiệu quả của cách tự điều chỉnh xúc cảm mà mính đang

sử dụng).

Đóng góp mới trong nghiên cứu thực tiễn

Luận án làm rõ thực trạng tự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm

lý. Kết quả nghiên cứu cho thấy người làm tham vấn tâm lý thường trải nghiệm

những xúc cảm lo lắng, buồn, sợ hãi, thất vọng…trong công việc. Thực trạng tự

điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lýchỉ ở mức tương đối phù hợp.

Xét riêng mặt nhận thức ta cũng thấy, phần lớn người làm tham vấn tâm lý có mức

độ tự điều chỉnh xúc cảm tương đối đúng. Nếu như hầu hết người làm tham vấn tâm

lý đều nắm được yêu cầu xúc cảm trong công việc, thì chỉ có một số ìt người nhận

biết đúng cách tự điều chỉnh xúc cảm khi có hiện tượng chuyển dịch và chuyển dịch

ngược. Về biểu hiện hành vi, phần lớn tự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham

vấn tâm lý là tương đối phù hợp và có rất ít tự điều chỉnh xúc cảm của người làm

tham vấn tâm lý ở mức phù hợp và chưa phù hợp. Trong 4 nhóm cách đểtự điều

chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý, lựa chọn nhóm cách điều chỉnh nhận

thức là nhiều nhất), xác định được rằng trong số những yếu tố tác động được nghiên

cứu (giới tính, trình độ chuyên môn, kinh nghiệm thực tế, sự hài lòng trong công

việc, sự giám sát của nhà chuyên môn, sự hỗ trợ của đồng nghiệp, hoạt động đào

tạo và bồi dưỡng năng lực thường xuyên, áp lực công việc thì yếu tố trình độ

chuyên môn và sự giám sát của nhà chuyên môn là có tác động mạnh nhất).

Trên cơ sở thực nghiệm tác động, luận án đã khẳng định tạo điều kiện để

người làm tham vấn tâm lý tham gia vào các nhóm giám sát có thể cải thiện mức độ

tự điều chỉnh xúc cảm của họ.

Như vậy, ngoài việc bổ sung làm sâu sắc thêm các lý luận về tự điều chỉnh xúc

cảm của người làm tham vấn tâm lý, kết quả thực trạng đã cho thấy cần phải cải

thiện mức độ tự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lý và một trong

những biện pháp hữu hiệu là tham gia nhóm giám sát. Kết quả luận án là tài liệu

tham khảo cho việc thiết kế các chương trính đào tạo và bồi dưỡng nhằm cải thiện

mức độtự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lýở nước ta.

9.

Luận án bao gồm các phần:

- Mở đầu

- Chương 1: Cơ sở lý luận nghiên cứu tự điều chỉnh xúc cảm của người làm

tham vấn tâm lý

- Chương 2: Tổ chức và phương pháp nghiên cứu

- Chương 3: Thực trạng tự điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm

lý

- Kết luận và kiến nghị

- Danh mục các công trính đã công bố

- Tài liệu tham khảo

- Phụ lục

CHƢƠNG 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TỰ ĐIỀU CHỈNH XÚC CẢM

CỦA NGƢỜI LÀM THAM VẤN TÂM LÝ

1.1. quan tình hình nghiên cứu

1.1.1. Nghiên cứu ở nƣớc ngoài

1.1.1.1. Nghiên cứu về điều chỉnh xúc cảmtự động

Những nghiên cứu về điều chỉnh xúc cảm (ĐCXC) có thể phân chia thành hai

hướng chình, đó là điều chỉnh xúc cảm tự động và điều chỉnh xúc cảm có ý thức.

Về điều chỉnh xúc cảm tự động: (cơ chế tự động + khoái cảm) tự động vô thức

Hầu hết các nghiên cứu điều chỉnh xúc cảm tự động đều dựa trênphương pháp

tiếp cận hành vi. Điều chỉnh xúc cảm tự động được hiểu là sự chỉnh sửa bất kỳ khía

cạnh nào của xúc cảm mà không đưa ra những quyết định có ý thức, không chú ý

đến quá trình điều tiết xúc cảm, và không có sự tham gia kiểm soát một cách cố

ý. Những nghiên cứu về điều chỉnh xúc cảm tự động gần đây đã đề cập đến những

thay đổi quá trình xúc cảm trong tương quan với những mục tiêu tự động.

Cơ chế của điều chỉnh xúc cảm tự động

Cơ chế tự vệ và sự dồn nén các xúc cảm tiêu cực được xem là hiện tượng đại

diện cho những hình thức sớm nhất của điều chỉnh xúc cảm tự động (S. Freud,

1936). Trong lý thuyết của S. Freud, cá nhân phòng vệ bằng cách ức chế kinh

nghiệm xúc cảm tiêu cực. Mục đìch của việc tự động dồn nén các xúc cảm tiêu cực

là để cá nhân né tránh việc phải đối diện trực tiếp với những xúc cảm gây ra đau

đớn cho họ hoặc hiện thời họ không thể đối phó (S. Freud, 1961). Trong lý thuyết

phân tâm của S. Freud, cơ chế tự vệ là những chiến lược tâm lý được đưa vào vở

kịch của vô thức để thao tác, từ chối, hoặc bóp méo sự thật (thông qua các quá trình

dồn nén, hợp lý hoá…), và để duy trì một hình ảnh cá nhân được xã hội chấp nhận.

Người khỏe mạnh bình thường sử dụng các cơ chế tự vệ khác nhau, trong suốt cuộc

đời. Nếu một cơ chế tự vệ nào đó được bản ngã sử dụng liên tục, dẫn đến đến chỗ