Từ điển từ khoá khoa học và công nghệ. Tập I: Bảng tra chính

- I -

Bé khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i tr−êng

Trung t©m th«ng tin t− liÖu khoa häc c«ng nghÖ quèc gia

Bé tõ kho¸

khoa häc vµ c«ng nghÖ

tËP i B¶NG TRA chÝnh

Hµ néi 2001

- II -

néi dung

Lêi giíi thiÖu I-XI

PHÇN i. Tõ kho¸ khoa häc vµ c«ng nghÖ 1

PHÇN ii. C¸c lo¹i tõ kho¸ ®Æc biÖt 465

. ®Þa danh

§Þa danh viÖt nam 467

§Þa danh n−íc ngoµi 471

. tªn c¬ quan, tæ chøc

tªn viÕt ®Çy ®ñ-viÕt t¾t 477

tªn viÕt t¾t-viÕt ®Çy ®ñ 487

. T£N SInh vËt

b¶ng tra viÖt-latinh 499

b¶ng tra latinh-viÖt 561

- III -

Lêi giíi thiÖu

Trong xu thÕ ¸p dông réng r·i c«ng nghÖ th«ng tin vµo mäi ho¹t ®éng x· héi, c¸c hÖ

thèng th«ng tin t− liÖu ngµy nay còng ®· vµ ®ang ®−îc c¶i tæ m¹nh mÏ nh»m n©ng

cao chÊt l−îng phôc vô ng−êi dïng tin ®¸p øng c¸c yªu cÇu míi cña c«ng cuéc c«ng

nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ cña ®Êt n−íc. Nhê ¸p dông c«ng nghÖ th«ng tin, c¸c

ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ t− liÖu hiÖn ®¹i ®· ®−îc ®−a vµo c¸c hÖ thèng th«ng tin. Trong

sè ®ã, nh÷ng ng«n ng÷ dùa trªn c¬ së ng«n ng÷ tù nhiªn ®−îc ®Æc biÖt chó träng.

Ng«n ng÷ tõ kho¸ lµ mét trong nh÷ng ng«n ng÷ nh− vËy. Ng«n ng÷ tõ kho¸ gióp

cho chóng ta giao tiÕp víi m¸y tÝnh thuËn tiÖn, dÔ dµng vµ linh ho¹t h¬n nhiÒu so víi

nh÷ng ng«n ng÷ tr−íc ®©y.

Lµ mét ng«n ng÷ t− liÖu dùa trªn c¬ së ng«n ng÷ tù nhiªn, ng«n ng÷ tõ kho¸ mÆc dï

lµ linh ho¹t, dÔ dïng, nh−ng l¹i khã tr¸nh khái tÝnh phong phó ®a d¹ng, còng nh−

c¸c hiÖn t−îng ®ång ©m, ®ång nghÜa, nh÷ng s¾c th¸i cña nghÜa bãng, khÈu ng÷, v.v.,

lµm h¹n chÕ kh¶ n¨ng diÔn ®¹t th«ng tin chÝnh x¸c vµ nhÊt qu¸n cña ng−êi dïng,

còng nh− kh¶ n¨ng nhËn biÕt cña m¸y tÝnh. §Ó kh¾c phôc nh−îc ®iÓm nµy, cÇn

ph¶i t¹o lËp nh÷ng ph−¬ng tiÖn hç trî cho m¸y tÝnh, nh»m kiÓm so¸t vèn tõ vùng

®−îc quy −íc sö dông. Mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn nh− vËy lµ Bé tõ khãa.

§Ó t¹o ®iÒu kiÖn ¸p dông hiÖu qu¶ c¸c ph−¬ng tiÖn tin häc vµo viÖc qu¶n lý vµ khai

th¸c c¸c nguån tin khoa häc vµ c«ng nghÖ, ®¸p øng c¸c yªu cÇu ngµy cµng cao cña

ho¹t ®éng th«ng tin t− liÖu trong giai ®o¹n míi, Trung t©m Th«ng tin T− liÖu Khoa

häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia ®· tæ chøc biªn so¹n Bé tõ kho¸ Khoa häc vµ C«ng

nghÖ, lµm ph−¬ng tiÖn kiÓm so¸t ng«n ng÷ cho qu¸ tr×nh xö lý th«ng tin vµ t×m tin

trong c¸c ng©n hµng d÷ liÖu cã diÖn bao qu¸t néi dung t−¬ng øng.

Bé tõ kho¸ Khoa häc vµ C«ng nghÖ lµ kÕt qu¶ cËp nhËt Bé tõ kho¸ ®a ngµnh Khoa

häc tù nhiªn vµ C«ng nghÖ (®−îc hoµn thµnh biªn so¹n n¨m 1996), nh»m ®¸p øng

c¸c nhiÖm vô chiÕn l−îc cña Trung t©m Th«ng tin T− liÖu Khoa häc vµ C«ng nghÖ

Quèc gia nãi riªng, vµ cña toµn bé HÖ thèng Th«ng tin Khoa häc vµ C«ng nghÖ

Quèc gia nãi chung trong giai ®o¹n míi, ®Æc biÖt lµ nhiÖm vô më réng néi dung vµ

®a d¹ng ho¸ c¸c nguån tin.

ViÖc cËp nhËt bao gåm c¸c néi dung chÝnh nh− sau:

- Bæ sung tõ kho¸ vÒ khoa häc tù nhiªn vµ c«ng nghÖ míi xuÊt hiÖn trong thêi gian tõ 1996

tíi nay; vµ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh vÒ khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n theo néi dung

bao qu¸t th«ng tin hiÖn nay;

- T¹o lËp thªm quan hÖ liªn ®íi, lµ mét lo¹i quan hÖ ng÷ nghÜa míi gi÷a c¸c tõ kho¸;

- HiÖu chØnh l¹i vÞ trÝ ®Æt dÊu thanh theo c¸ch ®Æt dÊu tù ®éng cña ph«ng ch÷ ABC do Bé

Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng quy ®Þnh;

- IV -

- ChØnh söa nh÷ng nh−îc ®iÓm trong Bé Tõ kho¸ Khoa häc Tù nhiªn vµ C«ng nghÖ trªn c¬

së tiÕp thu ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c chuyªn gia vµ ®ång nghiÖp ®· sö dông thö

nghiÖm Bé Tõ kho¸ nµy trong giai ®o¹n 1996-2001

Bé Tõ kho¸ Khoa häc vµ C«ng nghÖ ®−îc thùc hiÖn d−íi sù chØ ®¹o cña TiÕn sÜ

T¹ B¸ H−ng, Gi¸m ®èc Trung t©m Th«ng tin T− liÖu Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc

gia.

Chñ tr× c«ng tr×nh lµ TiÕn sÜ NguyÔn Thu Th¶o (Trung t©m Th«ng tin T− liÖu

Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia). §¶m b¶o vÒ xö lý thuËt ng÷ khoa häc lµ Chuyªn

gia tõ ®iÓn, Nhµ gi¸o −u tó Tr−¬ng Cam B¶o, Chuyªn gia tõ ®iÓn Vò §×nh Tu©n (Nhµ

xuÊt b¶n Khoa häc Kü thuËt), Bµ TrÇn ThÞ T©m (Trung t©m Th«ng tin Tiªu chuÈn, §o

l−êng vµ ChÊt l−îng), Bµ Ph¹m ThÞ TuyÕt Nhung (Trung t©m Th«ng tin Khoa häc Kü

thuËt vµ Kinh tÕ Thuû s¶n). §¶m b¶o vÒ danh môc ®Þa danh vµ c¬ quan tæ chøc lµ ¤ng

Vò V¨n S¬n (Trung t©m Th«ng tin T− liÖu Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia). §¶m

b¶o vÒ ng«n ng÷ TiÕng ViÖt lµ TiÕn sÜ Ph¹m Hïng ViÖt (ViÖn Ng«n ng÷ häc). §¶m

b¶o vÒ kü thuËt tin häc trong viÖc thu thËp, thèng kª, qu¶n trÞ tõ vùng lµ ¤ng NguyÔn

Th¾ng (Trung t©m Th«ng tin T− liÖu Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia).

C«ng tr×nh cã sù ®ãng gãp quý b¸u vµ hiÖu qu¶ cña Th¹c sÜ Cao Minh KiÓm,

TiÕn sÜ Phïng Minh Lai, Th¹c sÜ Phan Huy QuÕ, Bµ NguyÔn ThÞ Thanh S−¬ng, ¤ng

NguyÔn Hoµng §øc, Th¹c sÜ NguyÔn TiÕn §øc.

C«ng tr×nh cßn ®−îc tiÕp thu nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp thiÕt thùc vµ cô thÓ cña c¸c

c¸n bé trùc tiÕp lµm c«ng t¸c xö lý th«ng tin trong Trung t©m Th«ng tin T− liÖu Khoa

häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia, vµ mét sè c¬ quan th«ng tin vµ th− viÖn kh¸c.

Trung t©m Th«ng tin T− liÖu Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia tr©n träng vµ

c¶m ¬n sù ®ãng gãp cña c¸c t¸c gi¶ vµ hy väng r»ng trong qu¸ tr×nh sö dông Bé tõ

kho¸ trong t−¬ng lai sÏ nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp vÒ mäi mÆt, nh»m tiÕp tôc

hoµn chØnh Bé tõ khãa cho nh÷ng lÇn cËp nhËt tiÕp theo.

Trung t©m Th«ng tin T− liÖu

Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia

- V -

Néi dung vµ c¸ch sö dông

1. Môc ®Ých sö dông

1.1. Bé tõ kho¸ ®−îc sö dông ®Ó thèng nhÊt viÖc m« t¶ nh÷ng néi dung chÝnh ®−îc

®Ò cËp trong c¸c tµi liÖu khoa häcvµ c«ng nghÖ. Mçi ®¬n vÞ tµi liÖu ®−îc m« t¶

b»ng mét hoÆc mét sè tõ kho¸ kh¸c nhau, t¹o thµnh nh÷ng ®iÓm truy t×m th«ng tin

®éc lËp trong c¬ së d÷ liÖu.

1.2. Bé tõ kho¸ ®−îc sö dông ®Ó diÔn ®¹t c©u hái t×m tin. B»ng c¸ch dïng mét hay

nhiÒu tõ kho¸ kh¸c nhau, kÕt hîp víi nhau b»ng c¸c to¸n tö, víi chiÕn thuËt vµ

chiÕn l−îc t×m tin phï hîp, cã thÓ thÓ hiÖn tèt c¸c yªu cÇu tin ®a d¹ng vµ phøc t¹p.

2. DiÖn bao qu¸t

Bé tõ kho¸ mong muèn ph¶n ¸nh mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c tõ ®Þnh danh

kh¸i niÖm, ®èi t−îng vµ mét sè tõ chung th«ng dông trong c¸c ngµnh khoa häc vµ

c«ng nghÖ, phôc vô cho viÖc qu¶n lý vµ khia th¸c hiÖu qu¶ c¸c nguån tin khoa häc

vµ c«ng nghÖ. Vèn tõ trong Bé tõ khãa ®−îc thu thËp tõ c¸c c¬ së d÷ liÖu t− liÖu

®−îc cËp nhËt th−êng xuyªn trong HÖ thèng Th«ng tin Khoa häc C«ng nghÖ Quèc

gia, trong ®ã cã ph¶n ¸nh néi dung cña c¸c nguån tin míi nhÊt ®−îc cËp nhËt vµo

HÖ thèng nµy. Ngoµi ra, vèn tõ cßn ®−îc chän läc bæ sung tõ nh÷ng tµi liÖu tra

cøu míi nhÊt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cã thÓ ®−îc quan t©m trong ph¹m vi nh÷ng nhiÖm

vô chiÕn l−îc cña HÖ thèng Th«ng tin Khoa häc C«ng nghÖ Quèc gia.

3. Nguyªn t¾c xö lý tõ

§Ó t¹o kh¶ n¨ng t×m tin thuËn lîi , c¸c ®¬n vÞ tõ vùng ®−îc chän läc theo c¸c

nguån nãi trªn ®−îc xem xÐt theo c¸c yªu cÇu : ®óng ®¾n, ng¾n gän, ®ñ nghÜa, æn

®Þnh, th«ng dông, cã gi¸ trÞ t×m tin, ®Ó ®−a vµo Bé tõ khãa. C¸c yªu cÇu nµy ®−îc

®¸p øng b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p chÝnh nh− sau:

3.1- NÐn tin

Ph−¬ng ph¸p nÐn tin ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸ch gi¶n l−îc tèi ®a c¸c trî tõ

(c¸c, nh÷ng, sù, cña, cho, co, vµ, trong, v.v.) vµ c¸c tõ kh«ng lµm râ thªm ý nghÜa

cña tõ chÝnh

VÝ dô:

kh«ng dïng C¸c chÝnh s¸ch mµ dïng ChÝnh s¸ch

---------- Sù ph¸t triÓn --------- Ph¸t triÓn

---------- Vïng nhiÖt ®íi ---------- NhiÖt ®íi

---------- TuyÕn ®−êng s¾t ---------- §−êng s¾t

- VI -

---------- Con ba ba ---------- Ba ba

------- -- C©y lóa ---------- Lóa

---------- Ph−¬ng ph¸p s¾c ký ion ho¸ ---------- S¾c ký ion ho¸

---------- Qu¸ tr×nh chÕ biÕn ---------- ChÕ biÕn

3.2. T¸ch côm tõ

Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸ch ph©n tÝch c¸c côm tõ phøc t¹p

thµnh c¸c thµnh phÇn ®¬n gi¶n h¬n, ®¶m b¶o ý nghÜa cña nh÷ng thµnh phÇn ®ã ë

møc ®é chÝnh x¸c tèi ®a.

VÝ dô :

Söa ch÷a tµu biÓn ®−îc ph©n tÝch thµnh Söa ch÷a vµ Tµu biÓn

Lµm mÒm n−íc ------------------------- Lµm mÒm vµ N−íc

B¶o qu¶n thuû s¶n dµi h¹n ------------------------ B¶o qu¶n dµi h¹n vµ

Thuû s¶n

Tuy vËy, ®Ó ®¶m b¶o chÊt l−îng t×m tin tèi −u, Bé tõ kho¸ sö dông côm tõ

trong nh÷ng tr−êng hîp sau ®©y :

- NÕu c¸c thao t¸c nÐn tin hoÆc t¸ch côm tõ lµm cho c¸c tõ kho¸ trë nªn ®a nghÜa, tèi

nghÜa, hoÆc ®æi nghÜa, g©y nhiÔu khi t×m tin,

VÝ dô: Th−îng tÇng kiÕn tróc, TÇng líp x· héi, Lªn men, T¨ng ¸p, §ãng tµu,

C©y g¹o, C©y ®u«i hæ, L−ìi c−a, v.v.

- Nh÷ng côm tõ ®Þnh danh kh¸i niÖm cã tÝnh tæng hîp cao. §ã lµ tªn c¸c ngµnh, bé

m«n khoa häc vµ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng x· héi,

VÝ dô: B¶o vÖ m«i tr−êng ChuyÓn giao c«ng nghÖ, ChÕ t¹o m¸y, C«ng nghÖ

sinh häc, Kü thuËt ®iÖn tö, To¸n tin häc, VËt lý h¹t nh©n, LuËt h×nh sù, v.v.

- Nh÷ng côm tõ thuéc hÖ thèng c¸c thuËt ng÷ c¬ b¶n trong c¸c lÜnh vùc quan t©m −u

tiªn,

VÝ dô: X©y dùng c¬ b¶n, Quy ho¹ch tèi −u, VËt liÖu x©y dùng, Gang ®óc, v.v.

- Nh÷ng côm tõ th«ng dông lµ tªn gäi c¸c nhãm m¸y mãc, thiÕt bÞ, dông cô, ph−¬ng

tiÖn, nguyªn vËt liÖu, ph−¬ng ph¸p ®i kÌm víi chøc n¨ng, tÝnh chÊt, ph−¬ng thøc

ho¹t ®éng, tªn ng−êi ph¸t minh, v.v.,

VÝ dô: M¸y ®iÒu hoµ nhiÖt ®é, ThiÕt bÞ ®iÖn tö, Dông cô ®o ®iÖn, Ph−¬ng tiÖn

giao th«ng, Bª t«ng dù øng lùc, Ph−¬ng ph¸p Fourier, Phæ céng h−ëng tõ h¹t

nh©n, Thö kh«ng ph¸ huû, v.v.

- Mét sè Ýt côm tõ rÊt th«ng dông kh¸c trong c¸c lÜnh vùc quan t©m −u tiªn,

VÝ dô: C©n b»ng sinh th¸i, §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng, ChuyÓn ®æi c¬ cÊu,

v.v.

4. ChÝnh t¶

- VII -

Bé tõ kho¸ viÕt theo chÝnh t¶ th«ng dông cña Nhµ XuÊt b¶n Khoa häc vµ Kü thuËt,

®Æt dÊu thanh tù ®éng theo ph«ng ch÷ chuÈn ABC do Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ

M«i tr−êng quy ®Þnh, ®ång thêi tu©n thñ nguyªn t¾c tiÕt kiÖm. Cô thÓ lµ :

4.1. §èi víi c¸c tõ gèc tiÕng ViÖt :

Ngoµi nh÷ng tõ ®−îc viÕt thèng nhÊt trong mäi tr−êng hîp, cã mét sè tõ

ch−a ®−îc thèng nhÊt. §èi víi c¸c tõ nµy, Bé tõ khãa theo nh÷ng gi¶i ph¸p sau

®©y:

- Chän c¸ch viÕt y cho nh÷ng tr−êng hîp ch−a thèng nhÊt gi÷a y vµ i. VÝ

dô: Lý thuyÕt, Kü thuËt, Mü thuËt, Tû sè, v.v.

- Chän c¸ch viÕt a cho nh÷ng tr−êng hîp ch−a thèng nhÊt gi÷a a vµ ©. VÝ

dô: Mµu, Giµy, V¶y, v.v.

- Trong nh÷ng tr−êng hîp ch−a thèng nhÊt vÞ trÝ ®Æt dÊu ph¸t ©m, th× chän

gi¶i ph¸p ®Æt dÊu theo c¸ch ®Æt dÊu tù ®éng cña ph«ng ch÷ chuÈn ABC ®·

®−îc Bé Khoa häc C«ng NghÖ vµ M«i tr−êng ban hµnh.

VÝ dô : Ho¸ , HoÌ ,Thuû.

- Khi dïng dÊu g¹ch nèi th× viÕt liÒn, kh«ng ®Ó ký tù trèng ë tr−íc vµ sau

g¹ch nèi,

VÝ dô: ChØ tiªu kinh tÕ-kü thuËt

4.2. §èi víi c¸c tõ gèc n−íc ngoµi:

- Danh tõ chung:

. Nh÷ng danh tõ chung ®· ®−îc ViÖt ho¸ th«ng dông ®−îc viÕt theo

c¸ch viÕt cña tiÕng ViÖt (t¸ch rêi tõng ©m tiÕt, cã dÊu thanh),

VÝ dô: Xµ phßng, Bª t«ng, v.v.

. Nh÷ng danh tõ chung ch−a ®−îc ViÖt ho¸ th«ng dông ®−îc phiªn

theo h−íng dÉn cña Tiªu chuÈn ViÖt Nam TCVN-5529-1991, viÕt liÒn,

kh«ng cã dÊu thanh,

VÝ dô: Photpho , Cacbon, Nit¬, v.v.

- Danh tõ riªng :

- VIII -

. Tªn ®Þa lý ®−îc viÕt dùa theo c¸ch th«ng dông cña B¸o Nh©n d©n vµ Côc b¶n ®å,

cô thÓ nh− sau :

+ Nh÷ng tõ ®· ViÖt ho¸ th«ng dông ®−îc viÕt theo c¸ch th«ng dông,

VÝ dô: Hµ Lan; Thôy §iÓn; Ch©u ¢u; NhËt B¶n, v.v.

+ Nh÷ng tõ ch−a ViÖt ho¸ th«ng dông ®−îc viÕt chñ yÕu theo phiªn ©m, kh«ng

cã c¸c dÊu g¹ch nèi vµ dÊu thanh,

VÝ dô: Achentina ;Genev¬ ; Niu §eli ; v.v.

5. Tr×nh tù s¾p xÕp

C¸c môc tõ ®−îc s¾p xÕp theo tr×nh tù ch÷ c¸i :

a ¨ © b c d ® e ª f g h i j k l m n o « ¬ p q r s t u − v w x y z

vµ theo tr×nh tù dÊu ph¸t ©m :

- kh«ng dÊu

- dÊu huyÒn ( ` )

- dÊu hái ( ? )

- dÊu ng· ( ~ )

- dÊu s¾c ( ' )

- dÊu nÆng ( . )

6. Thµnh phÇn : Bé tõ kho¸ ®−îc tr×nh bµy thµnh 2 tËp

6.1. TËp 1: B¶ng tra chÝnh, gåm 2 phÇn :

PhÇn 1: Tõ kho¸ khoa häc vµ c«ng nghÖ:

PhÇn nµy bao gåm c¸c tõ ®Þnh danh kh¸i niÖm vµ ®èi t−îng ®−îc quan

t©m trong HÖ thèng Th«ng tin Khoa häc C«ng nghÖ Quèc gia

PhÇn 2: C¸c lo¹i tõ kho¸ ®Æc biÖt:

PhÇn nµy bao gåm c¸c lo¹i tõ kho¸ cã c¸ch viÕt ®Æc biÖt, trong ®ã cã c¸c

b¶ng sau ®©y:

2.1. C¸c b¶ng tra ®Þa danh, gåm 2 b¶ng tra: §Þa danh ViÖt Nam vµ ®Þa

danh n−íc ngoµi

B¶ng tra ®Þa danh ViÖt nam bao gåm tªn c¸c tØnh, thµnh phè,

thÞ trÊn lín, c¸c vïng biÓn, s«ng, nói, hå, ®¶o, quÇn ®¶o, vµ c¸c khu

vùc phi hµnh chÝnh lín cña ViÖt Nam

- IX -

B¶ng tra ®Þa danh n−íc ngoµi bao gåm tªn c¸c ch©u lôc, quèc

gia, thñ ®«, mét sè tØnh lín, c¸c ®¹i d−¬ng, ®¶o, quÇn ®¶o, s«ng, nói

lín, vµ c¸c khu vùc phi hµnh chÝnh lín trªn thÕ giíi

2.2. C¸c b¶ng tra tªn c¸c c¬ quan tæ chøc, gåm 2 b¶ng tra: Tra theo tªn

viÕt ®Çy ®ñ vµ tªn viÕt t¾t

B¶ng tra nµy bao gåm tªn c¸c c¬ quan tæ chøc nghiªn cøu vµ

ph¸t triÓn khoa häc, c«ng nghÖ, kinh tÕ vµ m«i tr−êng lín ë cÊp

quèc tÕ, khu vùc vµ quèc gia.

Khi m« t¶ c¸c c¬ quan tæ chøc nµy chØ sö dông tªn viÕt t¾t.

2.3. C¸c b¶ng tra tªn sinh vËt, gåm 2b¶ng tra: ViÖt-Latinh vµ Latinh￾ViÖt.

B¶ng tra nµy gåm tªn c¸c sinh vËt, ngµnh, líp, hä, bé, loµi sinh

vËt ë ViÖt Nam hoÆc cã liªn quan tíi ViÖt Nam.

6.2. TËp 2: B¶ng tra tõ kho¸ ho¸n vÞ

B¶ng tra tõ kho¸ ho¸n vÞ lµ b¶ng tra phô trî cho b¶ng tra chÝnh, trong

®ã c¸c tõ kho¸ ®−îc s¾p xÕp theo vÇn ch÷ c¸i cho tõng phÇn tö cã nghÜa

chøa ®ùng trong tõ kho¸. C¸ch tr×nh bµy nµy cho phÐp t×m ra tõ kho¸ theo

tõng phÇn tö nh− vËy víi môc ®Ých trî gióp thªm cho viÖc t×m ra tõ kho¸ phï

hîp nhÊt ®Ó thÓ hiÖn ®óng vµ ®Çy ®ñ c¸c kh¸i niÖm ®−îc quan t©m.

Trong b¶ng tra nµy, c¸c tõ kho¸ kh«ng −u tiªn ®−îc in b»ng ch÷

nghiªng. §Ó t×m tõ kho¸ −u tiªn ®¹i diÖn cho chóng, cÇn ph¶i tra t×m l¹i

trong B¶ng tra chÝnh.

7. C¸c dÊu hiÖu chØ dÉn ®−îc sö dông trong Bé tõ kho¸

7.1. DÊu hiÖu quan hÖ t−¬ng ®−¬ng quy −íc: SD vµ DC

Quan hÖ t−¬ng ®−¬ng quy −íc lµ mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng tõ kho¸ cã gi¸ trÞ

t×m tin nh− nhau hoÆc gÇn nh− nhau, ®−îc lËp ra nh»m ®¶m b¶o tÝnh nhÊt qu¸n

gi÷a nh÷ng ng−êi sö dông ng«n ng÷ tõ kho¸. Nh÷ng tõ kho¸ cã gi¸ trÞ t×m tin nh−

nhau hoÆc gÇn nh− nhau ®−îc tËp hîp l¹i thµnh nhãm, gäi lµ nhãm tõ t−¬ng ®−¬ng

quy −íc. Trong mçi nhãm tõ t−¬ng ®−¬ng nh− vËy chØ cã mét tõ ®−îc quy −íc chän

®Ó sö dông ®¹i diÖn cho c¸c tõ cßn l¹i. Tõ ®−îc chän nµy ®−îc gäi lµ tõ −u tiªn. ChØ

cã tõ −u tiªn míi ®−îc sö dông ®Ó xö lý th«ng tin vµ t×m tin. C¸c tõ kh«ng −u tiªn

®−îc thay thÕ b»ng tõ −u tiªn. Tõ kh«ng −u tiªn ®−îc chØ dÉn sang tõ −u tiªn b»ng

ký hiÖu SD (sö dông). Tõ −u tiªn ®−îc tr×nh bµy trong quan hÖ víi nh÷ng tõ kh«ng

−u tiªn b»ng ký hiÖu DC (dïng cho).

§Ó dÔ nhËn biÕt mèi quan hÖ nµy, c¸c tõ kh«ng −u tiªn ®−îc in nghiªng.

H×nh thøc tr×nh bµy dÊu hiÖu chØ dÉn nh− sau::

Aminoaxit

SD Axit amin

- X -

Axit amin

DC Aminoaxit

vµ:

C¸ ®ao ®á

SD C¸ rÔ cau

C¸ rÔ cau

DC C¸ ®ao ®á

7.2. DÊu hiÖu quan hÖ liªn ®íi: TL

Quan hÖ liªn ®íi lµ mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng tõ kho¸ kh«ng ph¶i lµ t−¬ng

®−¬ng, kh«ng bao trïm nhau, nh−ng cã liªn quan chÆt chÏ víi nhau trong nhiÒu

tr−êng hîp, hoÆc th−êng ®−îc sö dông kh«ng chÆt chÏ vµ ®«i lóc cã kh¶ n¨ng thay thÕ

lÉn cho nhau, tuú vµo ng÷ c¶nh cña chñ ®Ò tµi liÖu.

Quan hÖ liªn ®íi ®−îc lËp nªn ®Ó gîi ý cho ng−êi t×m tin trong viÖc chän lùa

hoÆc bæ sung thªm nh÷ng tõ kho¸ cÇn thiÕt, më réng yªu cÇu t×m tin nh»m ®¹t kÕt qu¶

t×m ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c nhÊt.

Quan hÖ liªn ®íi ®−îc ký hiÖu b»ng TL (tõ liªn ®íi), vµ ®−îc tr×nh bµy d−íi

h×nh thøc sau:

XÐt xö

TL Xö ¸n

Xö ¸n

TL XÐt xö

L−u ý: Khi cÇn sö dông quan hÖ nµy, nªn tra cøu theo c¶ 2 chiÒu. VÝ dô, sau

khi thÊy tõ Gia c«ng cã quan hÖ liªn ®íi víi tõ Xö lý, nªn t×m tõ Xö lý ®Ó xem

thªm c¸c chØ dÉn trî gióp kh¸c, nÕu cã. Ngoµi ra, viÖc kÕt hîp thªm víi b¶ng tra

ho¸n vÞ còng gióp cho viÖc më réng yªu cÇu t×m tin mét c¸ch hiÖu qu¶.

VÝ dô: Gia c«ng

TL Xö lý

Xö lý

TL BiÕn ®æi

TL ChÕ biÕn

TL Gia c«ng

NÕu trong mét nhãm tõ cã tån t¹i c¶ quan hÖ t−¬ng ®−¬ng vµ quan hÖ liªn ®íi,

th× quan hÖ liªn ®íi ®−îc ®Æt sau quan hÖ t−¬ng ®−¬ng. VÝ dô:

C«ng nghÖ

DC Kü nghÖ

TL Kü thuËt

§Ó cho Bé tõ kho¸ ®−îc gän nhÑ vµ dÔ sö dông, c¸c nhãm quan hÖ liªn ®íi chØ

®−îc lËp víi c¸c tõ −u tiªn.

7.3. DÊu hiÖu kÕt hîp: %

- XI -

NÕu mét kh¸i niÖm cã thÓ thÓ hiÖn ®ång thêi b»ng 2 ph−¬ng ¸n th«ng dông: b»ng mét

tõ phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn cña tõ kho¸, vµ b»ng mét côm tõ phøc t¹p (®−îc kiÕn

nghÞ lµ nªn ph©n t¸ch ra nhá h¬n), th× ph−¬ng ¸n thø nhÊt sÏ ®−îc quy −íc lµ −u tiªn,

vµ ph−¬ng ¸n thø 2 sÏ ®−îc t¸ch ra thµnh c¸c tõ ®¬n gi¶n, ®−îc tr×nh bµy d−íi d¹ng

kÕt hîp víi nhau b»ng dÊu hiÖu %, vµ ®−îc quy −íc lµ ph−¬ng ¸n kh«ng −u tiªn.

VÝ dô:

Khai má

DC Khai th¸c%Má

7.4. DÊu hiÖu ph¸i sinh: " ..."

DÊu hiÖu ph¸i sinh ®−îc sö dông nh»m gi¶m bít ®é phøc t¹p cña Bé tõ kho¸

trong nh÷ng tr−êng hîp nhiÒu tõ cã quan hÖ liªn ®íi t−¬ng tù nhau. Khi mét sè tõ gèc

cã thÓ cïng cã nh÷ng phÇn ph¸i sinh gièng nhau vµ cã quan hÖ liªn ®íi víi nhau, th×

nh÷ng tõ gèc ®ã ®−îc tr×nh bµy kÌm theo dÊu hiÖu "...", nh»m gîi ý víi ng−êi sö dông

nªn quan t©m xem xÐt tÊt c¶ c¸c tõ ph¸i sinh cã cïng gèc ®ã ®Ó chän tõ kho¸ khi t×m

tin.

VÝ dô:

HÖ thèng ...

TL HÖ ...

TL ThiÕt bÞ ...

8. ViÖc söa ®æi, cËp nhËt Bé tõ kho¸

Do khoa häc vµ c«ng nghÖ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, thóc ®Èy sù ph¸t sinh c¸c

kh¸i niÖm míi vµ thuËt ng÷ míi, còng nh− sù l·o ho¸ vµ phñ nhËn mét sè thuËt ng÷

cò. V× vËy Bé tõ kho¸ sÏ ®−îc cËp nhËt ®Þnh kú.

- XII -

PHÇN i

tõ kho¸

khoa häc vµ c«ng nghÖ

- XIII -

_________________________ Tõ kho¸ khoa häc vµ c«ng nghÖ ________________________

- 1 -

1901-1910

1911-1920

1921-1930

1931-1940

1941-1950

1951-1960

1961-1970

1971-1980

1981-1990

1991-2000

2001-2010

2011-2020

2021-2030

2031-2040

2041-2050

___________________

A

¸ c¸t

¸ cÊu tróc

¸ kim

DC Nguyªn tè phi kim

DC Phi kim lo¹i

¸ nhiÖt ®íi

SD CËn nhiÖt ®íi

¸ nói löa

¸ ph«i

¸ sÐt

ABA

DC Axit absi®ic

Abemestin

Aben

Abequoza

Abolit

ABS

DC Acrylonitril buta®ien

styren

¸c lµ

DC Bå c¸c

Acanthit

Acbit hèi ®o¸i

Acbovirut

Acgenopyrit

Acgentit

Acgilit

Acgilit ho¸

Acginaza

Acginin

Acginyl

Acgirit

Acgon

¸ch t¾c

SD T¾c nghÏn

Achon®rit

Acmatit

Aconi

Aconitaza

Acpait

Acquy

Acquy axit

Acquy ®Öm

Acquy ®iÖn ho¸

Acquy kh«

Acquy kiÒm

Acquy kÝn khÝ

Acquy thuû lùc

Acrolein

SD Propenal

Acry®in

Acry®inil

Acry®inyl

Acry®omocpha

Acry®on

Acrylamit

Acrylat

Acrylic

Acrylonitril

Acrylonitril buta®ien styren

SD ABS

Acryloyl

Acrylpolyesteuretan

Acryxit

Actasit

Actemia

Actemisinin

Actini

Actini oxit

Actinin

Actinit

Actinit 3

Actinit 4

Actinit 5

Actino®actyl

Actinoit

Actinolit

Actinomyxetin

Actinomyxin

Actis«

Acvetsonit

Acxoit

ADA

DC A®enosin ®iaminaza

ADN

DC Axit ®eoxyribonucleic

ADN diÖp lôc

ADN ngo¹i sinh

ADN nh©n

ADN plasmit

ADN protein

ADN t¸i tæ hîp

ADN tinh khiÕt

ADN ty thÓ

ADN vßng

ADNaza

A®amantyl

A®amantylen

A®amelit

A®amin

SD A®amit

A®amit