Từ câu sai đến câu hay

BIỂU GHI BIÊN MỤC TRƯỚC XUẤT BẢN ĐƯỢC THỰC HIỆN BỞI THƯ VIỆN KHTH TP.HCM

General Sciences Library Cataloging-in-Publication Data

Nguyễn Đức Dân

Từ câu sai đến câu hay / Nguyễn Đức Dân. - T.P. Hồ Chí Minh : Trẻ, 2013.

436 tr. ; 20 cm. - (Tiếng Việt giàu đẹp)

1. Tiếng Việt -- Câu.

1. Vietnamese language – Sentence.

495.9225 -- dc 22

N573-D17

Phần một

7

Chương 1

MỞ ĐẦU

1.1. Nguyên nhân viết sai:

Nhìn từ phía xã hội1

1.1.1. Vì sao tình trạng dùng tiếng Việt lộn xộn, tùy tiện, bừa

bãi hiện nay không hề thuyên giảm mà có chiều hướng gia

tăng đáng sợ? Do nhà trường, do sách giáo khoa? Do Nhà

nước? Do xã hội? Hay do chính chúng ta?

Có người viết rằng chúng ta đã hoàn toàn thất bại trong

giảng dạy tiếng Việt do ‘sách ngữ pháp hoàn toàn thoát ly

tiếng Việt’, (từ đây trở đi, chúng tôi dùng dấu ‘,’ thay cho dấu

ngoặc kép) do chúng ta dạy thứ tiếng Việt ‘không hề căn cứ

vào một cái gì mà một người Việt có văn hóa phải biết cả’.

Thậm chí ‘nhiều giáo sư văn học phải thốt lên: mong sao

sau 12 năm học phổ thông con tôi vẫn còn nói và viết được

tiếng Việt như trước khi đi học’...

1 Với tít cùng tên, một phần của mục này đã đăng trong SGTT, ngày 21.02.2011

8

1.1.2. Quan sát kỹ, chúng ta thấy:

Nói và viết là hai chuyện khác nhau. Do con người có khả

năng bẩm sinh trong tiếp nhận ngôn ngữ, nên trẻ em được

sinh ra và lớn lên trong môi trường ngôn ngữ nào là tự chúng

nói thành thạo ngôn ngữ đó. Nhưng viết lại là chuyện khác.

Không học thì không biết viết. Chúng ta từng gặp những giấy

tờ, thư từ do những người mới thông ‘mặt chữ’ tiếng Việt

viết. Còn xa chúng mới đạt chuẩn chữ nghĩa.

Người biết một ngoại ngữ, tiếng Anh, tiếng Pháp hay tiếng

Nga... thường viết chuẩn hơn, tốt hơn những người không

biết ngoại ngữ nào. Ngôn ngữ là một công cụ phản ánh tư

duy, con người tư duy qua ngôn ngữ. Học được một ngoại

ngữ là biết thêm được cấu trúc của một ngôn ngữ, biết thêm

một công cụ thể hiện tư duy. Học sinh giỏi khoa học tự nhiên

thường viết chuẩn mực hơn (không kể một số rất ít những

học sinh yếu về khoa học tự nhiên nhưng có năng khiếu

văn học). Như vậy, năng lực tư duy chặt chẽ ảnh hưởng tới

khả năng viết chuẩn xác (Tôi chưa bàn tới chuyện viết hay).

Những người tư duy tốt thường viết chính xác.

Thời trước học sinh viết đúng hơn. Những người thế hệ

trước, nói chung viết tốt hơn. Mà thời trước học sinh nào

có được nhiều sách tham khảo về tiếng Việt như hiện nay.

Trong công trình Từ điển về từ điển (1999), Phó giáo sư Vũ

Quang Hào cho chúng ta biết tới nay ở Việt Nam đã có 18 từ

điển chính tả, 7 từ điển ngữ pháp, 23 từ điển thành ngữ, 10

từ điển tục ngữ, 8 từ điển đồng nghĩa, 6 từ điển trái nghĩa,

7 từ điển giáo khoa, 10 từ điển học sinh, 220 từ điển thuật

9

ngữ, 48 từ điển tiếng Việt. Vậy không thể nói chúng ta thiếu

sách, thiếu những công cụ tra cứu. Ai quan tâm tới cách

dùng chuẩn mực tiếng Việt đều có thể dễ dàng tìm ra những

quyển sách cần thiết.

Vậy thì, vì sao hiện nay học sinh viết sai hơn thời trước

và sai quá nhiều? Vì sao trên các phương tiện truyền thông

nhan nhản những lỗi về từ ngữ, câu cú? Câu trả lời có thể

khác nhau, nhưng chắc chắn sách giáo khoa dở không phải

là nguyên nhân duy nhất, thậm chí không phải là nguyên

nhân chính.

1.1.3. Viết sai nhìn từ phía Nhà nước và công luận

Không quan tâm và không có chính sách cụ thể bảo vệ

tiếng Việt chuẩn mực của những người quản lý, điều hành

đất nước là nguyên nhân cơ bản tạo ra tình trạng tiếng Việt

tùy tiện, lộn xộn hiện nay.

Thủ tướng Phạm Văn Đồng là người nhiều tâm huyết với

việc giữ gìn và bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt. Ông có

những bài nói rất hay về vấn đề này, gây được tiếng vang,

tạo được sự đồng tình và quan tâm của giáo giới và giới cầm

bút. Tuy nhiên, điều đó chưa đủ.

Kinh nghiệm nước ngoài

Không điếc nên sợ súng. Người nước ngoài, nhất là Pháp,

Anh, Mỹ... rất sợ viết, nói những câu sai. Viết những câu sai

là một điều đáng hổ thẹn. Thời nay, vì có băng ghi âm nên

không còn chuyện ‘khẩu thiệt vô bằng’. Họ lo một lời thất

thố, một câu viết sai là có thể bị đem ra nhạo báng dù cả

10

chục năm sau. Sau này nếu được làm chức to hoặc muốn ra

tranh cử một ghế dân biểu... lỡ có một tay nhà báo nhiễu sự

hoặc không nhiễu sự nào đó đem những hành vi thiếu văn

hóa hoặc lời nói không chuẩn mực và thiếu trí tuệ trước đây

của mình trương lên mặt báo thì cũng phiền. Sẽ mất vài điểm

tín nhiệm trong các cuộc thăm dò dư luận... ít nhất cũng làm

chuyện cười, đàm tiếu về thiếu năng lực, thiếu văn hóa, kém

cỏi trong tư duy. Sợ viết sai nên người Pháp thường xuyên

dùng từ điển khi viết lách. Thôi thì viết có sách, có từ điển. Ở

những nước đó, quan chức càng cao càng thận trọng trong

ngôn từ. Công khai hóa dư luận kể cũng tốt.

Có một giai thoại về phó tổng thống Mỹ Spiro Agnew dưới

thời R. Nixon liên quan đến năng lực tiếng Anh của ông này.

Trong quyển Bình đẳng, Tự do và Cười phá lên (tiếng Pháp),

M. và A. Guillois kể giai thoại: Có một phóng viên hỏi Spiro

Agnew ‘Tại sao ngài lại ác cảm với cánh nhà báo như vậy?

Phải chăng họ hay xuyên tạc lời của ngài?’ Spiro Agnew đáp:

‘Trái lại thì có. Họ cứ đưa nguyên xi những lời của tôi lên mặt

báo mà không chịu biên tập lại gì cả.’ Vậy đấy, đưa nguyên

xi những lời của một quan chức lên mặt báo là một cách để

xã hội nhận ra chân ‘giá trị’ của người này.

Thường dân cũng cần giữ gìn ngôn từ. Một vận động viên

thể thao thường bị coi là ‘võ biền’ nhưng trước công chúng

thì không được phép có những cử chỉ và lời nói thiếu văn

hóa. Trong trận bán kết giải Wimbledon ngày 03.07.2009,

đang trong lúc thi đấu Andy Murray bị trọng tài nhắc nhở

vì có những lời nói ‘không thích hợp.’ (VTC 3)

11

Bên cạnh việc dùng dư luận xã hội người ta còn dùng

hình thức chế tài với những người nói sai:

Chuyện viết đúng sai còn liên quan trực tiếp đến cuộc

sống của bạn. ‘Nhiều thanh niên Nhật thất nghiệp vì viết

sai chính tả’ (Tuổi Trẻ, 19.02.2002). Viết sai thì bị loại. Trong

chương trình ‘Chiếc nón kỳ diệu’, ngày 12.06.2004, có một

ô 7 chữ. Một thí sinh sau khi đoán được 6 chữ ‘TIEU  AO’,

đã đoán đúng đó là chữ ‘tiểu xảo’, nhưng lại nói là ‘Tôi đoán

chữ S’. Là tiểu xảo chứ không phải là tiểu sảo! Thế là mất

cơ hội giành phần thắng. ‘Theo Burton, để được tuyển chọn

vào CIA hay tham dự các khoá đào tạo của CIA dành cho

sinh viên, các thí sinh cần phải trả lời một bản câu hỏi dày

21 trang, trong đó có việc yêu cầu thí sinh phải viết một bài

dài 500 chữ về một sự kiện thời sự và viết ra những câu trả

lời cá nhân về những câu hỏi liên quan đến việc sử dụng ma

tuý...’ (TTCN, 23.06.1996)

Theo một bộ luật mới đang được Bộ Thông tin Truyền

thông Nga soạn thảo: ‘Các quan chức và chính trị gia Nga sẽ

bị phạt nếu phát âm sai các từ hoặc sử dụng ngôn từ thô lỗ

trong các bài trả lời phỏng vấn’. Có điều, luật này khó thực

hiện vì ‘chưa có từ điển nào được dùng làm chuẩn phát âm

và khái niệm thế nào là ‘thô lỗ’ cũng chưa được luật pháp

quy định’. (Tuổi Trẻ, 02.07.2009)

Kinh nghiệm Việt Nam thời xưa

Người Việt cũng từng dùng dư luận xã hội để trừng trị

kẻ viết sai. Từ xưa xã hội Việt Nam đã không đồng tình với

12

lối dùng tiếng Việt tuỳ tiện, bừa bãi. Những người viết sai

thường bị chê cười, phê phán. Trong Phụ san Văn Nghệ, số

5.1993, Nguyễn Đức Bính kể lại chuyện sau:

Hồi đó báo chí bị kiểm soát rất gắt gao, khó lòng nói được

những gì muốn nói. Nhân có một ‘cụ nghè’ viết một bài công

kích cộng sản. Ngô Tất Tố xem bài ấy, lấy làm giận lắm, bèn

tìm cách sửa người ấy một mẻ. Sau khi tìm được một vài câu

văn bất thông trong bài đó, Ngô tiên sinh liền viết một bài

chỉ ra những chỗ văn dốt trong bài này rồi buộc tội ‘cụ nghè’

âm mưu phá hoại quốc văn và bôi nhọ đạo Khổng. Ông ví ‘cụ

nghè’ như thầy đề trong truyện tiếu lâm sau: Viên tri huyện

cử thầy đề đi tịch ký nhà một người bị án. Thầy đề, theo luật

lệ, lập biên bản ghi tất cả những tài sản của nhà này. Còn

lại một cái váy nâu đàn bà, thầy đề nghĩ mãi không biết ghi

bằng chữ gì. Cuối cùng thầy nảy ra một ý: cái váy nâu ở địa

phương này người ta gọi là cái xống nâu. Thầy nghĩ rằng tại

người ta đọc chệch chứ thật sự phải là cái sống lâu. Thầy

đề bèn hạ bút đặt tên cho chiếc váy nâu: thọ nhất bức. Ngô

Tất Tố kết luận rằng học lực của cụ nghè cũng xấp xỉ học

lực của thầy đề. Bài công kích cộng sản của ‘cụ nghè’ làm

sao mà có giá trị được nữa. Ngòi bút của Ngô Tất Tố không

tha thứ cụ nghè-công kích-cộng sản bị bắt quả tang đã đổ

rác ngôn từ ra xã hội.

Thời nay

Ở Việt Nam từng có người định dùng chế tài để hạn chế

nạn dùng sai tiếng Việt. Theo tin từ Tuổi Trẻ, 28.12.2004,

13

giám đốc Lê Thanh Minh (Điện lực Đà Nẵng) đã mạnh dạn

ra quyết định phạt tiền thưởng những ai viết sai tiếng Việt.

Không rõ quyết định này có đi đến đâu không. Nếu ở đâu

cũng có vài ba giám đốc như ông Lê Thanh Minh, hoặc lý

tưởng hơn nữa nếu người đứng đầu tỉnh với nhận thức xả

ngôn từ bậy bạ, làm hỏng tiếng Việt cũng là một hành vi

chống lại cộng đồng, dám ra quyết định xử phạt những ai

‘xả rác’ ngôn từ ra xã hội thì nạn viết sai tiếng Việt chắc chắn

sẽ giảm đi nhiều.

Không đưa tiêu chí ‘có khả năng dùng chuẩn mực tiếng

Việt’ vào việc thi tuyển công chức, đề bạt cán bộ nên viết sai

không có giá trị gì trên con đường thăng quan tiến chức. Kết

quả là lời kêu gọi giữ gìn sự trong sáng tiếng Việt của cố thủ

tướng Phạm Văn Đồng chỉ dừng lại ở lời kêu gọi, trong thực

tế hành động, các cơ quan công quyền không chú trọng tới

tiếng Việt. Nhà nước cần có những chính sách thích đáng,

cụ thể để hạn chế những người dùng không chuẩn mực

tiếng Việt trong cơ quan công quyền. Hãy đưa việc viết đúng

tiếng Việt thành tiêu chí tối thiểu trong việc xét tuyển công

chức và đề bạt cán bộ. Nếu viết sai tới một mức nào đó thì

không thể trở thành công chức nhà nước, không thể đề bạt

lên chức vụ cao hơn...