Triết lý phát triển Hồ Chí Minh - Giá trị lý luận và thực tiễn

1

Häc viÖn chÝnh trÞ - hµnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh

B¸o c¸o tæng hîp kÕt qu¶ nghiªn cøu

®Ò tµi khoa häc cÊp bé n¨m 2008

M· sè: B08-01

triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh – gi¸ trÞ

lý luËn vµ thùc tiÔn

C¬ quan chñ tr× : ViÖn Hå ChÝ Minh

Chñ nhiÖm ®Ò tµi : PGS.TS ph¹m ngäc anh

Th− ký ®Ò tµi : CN. TrÇn ThÞ NhuÇn

7247

26/3/2009

Hµ Néi - 2008

2

Danh s¸ch céng t¸C VI£N

1. pgs.ts Ph¹m Ngäc Anh, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh

2. Th.S Ng« V−¬ng Anh, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh

3. PGS.TS NguyÔn Kh¸nh BËt, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh

4. TS.Ph¹m V¨n BÝnh, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh

5. PGS.TS Ph¹m Hång Ch−¬ng, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh

6. Th.S NguyÔn ThÞ Giang, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh

7. GS. TS NguyÔn Hïng HËu, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh

8. ThS Lý ThÞ BÝch Hång, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh.

9. GS. TS NguyÔn V¨n Huyªn, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh

10. Th.S TrÇn ThÞ HuyÒn, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh

11. CN TrÇn ThÞ NhuÇn, Häc ViÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh

12. PGS.TS Bïi §×nh Phong, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh

13. PGS. TS TrÇn V¨n Phßng, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh

14. Th.S Lý ViÖt Quang, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh

15. Th.S §inh Ngäc Quý, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh

16. PGS.TS Vò V¨n ThuÊn, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh

17. PGS.TS Lª V¨n TÝch, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh.

18. TS NguyÔn Thanh TuÊn, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh.

19. PGS. TS Hoµng Trang, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh.

20. TS TrÇn Minh Tr−ëng, Häc viÖn CT-HC quèc gia Hå ChÝ Minh.

3

Môc lôc

Trang

Më ®Çu 5

Ch−¬ng I: Quan niÖm vÒ triÕt lý ph¸t triÓn vµ Nguån gèc

t− t−ëng – lý luËn h×nh thµnh triÕt lý ph¸t

triÓn Hå ChÝ Minh 12

I. Quan niÖm tæng qu¸t vÒ triÕt lý ph¸t triÓn vµ triÕt lý ph¸t

triÓn Hå ChÝ Minh

1. TriÕt lý vµ triÕt lý ph¸t triÓn

2. TriÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh

12

12

23

II. Nguån gèc t− t−ëng - lý luËn h×nh thµnh triÕt lý ph¸t triÓn Hå

ChÝ Minh

1. TriÕt lý ph¸t triÓn cña d©n téc ViÖt Nam

2. Gi¸ trÞ triÕt lý cña v¨n ho¸ ph−¬ng §«ng vµ ph−¬ng T©y

3. Lý luËn ph¸t triÓn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin

4. Gi¸ trÞ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña Hå ChÝ Minh

37

37

50

54

57

Ch−¬ng II: B¶n chÊt vµ néi dung cña triÕt lý ph¸t triÓn

Hå ChÝ Minh 62

I. §Æc ®iÓm vµ b¶n chÊt cña triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh 62

II. Néi dung cña triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh

1. Quan niÖm cña Hå ChÝ Minh vÒ môc tiªu vµ con ®−êng ph¸t

triÓn cña x· héi ViÖt Nam

1.1. Môc tiªu c¸ch m¹ng ViÖt Nam trong triÕt lý ph¸t triÓn Hå

ChÝ Minh

1.2. Con ®−êng ph¸t triÓn d©n téc trong triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ

Minh

2. M« thøc vµ néi dung ph¸t triÓn ®Êt n−íc trong triÕt lý ph¸t

triÓn Hå ChÝ Minh

2.1. Quan niÖm cña Hå ChÝ Minh vÒ sù ph¸t triÓn ®ång ®Òu, toµn

77

77

77

84

98

4

diÖn c¸c mÆt ®êi sèng cña x· héi ViÖt Nam

2. 2. Mèi quan hÖ gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i trong triÕt lý ph¸t

triÓn Hå ChÝ Minh

2. 3. Mèi quan hÖ gi÷a d©n téc vµ giai cÊp, d©n téc vµ quèc tÕ trong

triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh

3. §éng lùc vµ c¸c nguån lùc ph¸t triÓn d©n téc trong triÕt lý ph¸t

triÓn Hå ChÝ Minh

3. 1. Vai trß ®éng lùc cña chñ nghÜa yªu n−íc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn

d©n téc

3. 2. Nh©n tè con ng−êi trong triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh

3. 3. Ph¸t huy c¸c nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt n−íc theo triÕt

lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh

98

105

114

137

137

148

157

Ch−¬ng III: VËn dông vµ ph¸t triÓn triÕt lý ph¸t triÓn Hå

ChÝ Minh trong sù nghiÖp ®æi míi ë n−íc ta hiÖn nay 167

I. Bèi c¶nh lÞch sö míi cña sù vËn dông vµ ph¸t triÓn triÕt lý

ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh

1. §Æc ®iÓm cña t×nh h×nh thÕ giíi

2. Bèi c¶nh trong n−íc

167

167

169

II. Ph−¬ng h−íng, néi dung vËn dông, ph¸t triÓn triÕt lý ph¸t

triÓn Hå ChÝ Minh trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay

1. TriÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh - c¬ së lý luËn x¸c lËp vµ hoµn

thiÖn triÕt lý ph¸t triÓn ViÖt Nam hiÖn ®¹i

2. Néi dung vËn dông vµ ph¸t triÓn triÕt lý Hå ChÝ Minh vÒ ph¸t

triÓn ë ViÖt Nam hiÖn nay

3. Mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu x©y dùng vµ ph¸t triÓn x· héi ViÖt

Nam theo triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh

171

171

185

190

Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 203

5

më ®Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ®Ó l¹i cho §¶ng vµ nh©n d©n ta mét di s¶n t−

t−ëng - lý luËn v« cïng to lín vµ s©u s¾c. T− t−ëng cña Ng−êi ®· trë thµnh nÒn

t¶ng t− t−ëng, kim chØ nam cho hµnh ®éng cña §¶ng vµ cña c¸ch m¹ng ViÖt

Nam. ViÖc nghiªn cøu t− t−ëng Hå ChÝ Minh lµ mét nhiÖm vô quan träng, l©u

dµi cña nhiÒu thÕ hÖ, c¶ ë n−íc ngoµi vµ trong n−íc, cµng cÇn ®−îc ®Èy m¹nh

h¬n n÷a trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, xu thÕ toµn

cÇu hãa mäi mÆt ®êi sèng x· héi, tr−íc hÕt lµ kinh tÕ. B−íc vµo thÕ kû XXI,

§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh t− t−ëng vÜ ®¹i cña Hå ChÝ

Minh: "Cïng víi chñ nghÜa M¸c - Lªnin m·i m·i lµ nÒn t¶ng t− t−ëng, kim chØ

nam cho hµnh ®éng cña §¶ng vµ c¸ch m¹ng ViÖt Nam, lµ tµi s¶n tinh thÇn v«

gi¸ cña §¶ng vµ d©n téc ta. T− t−ëng ®ã ®· d×u d¾t chóng ta trªn mçi chÆng

®−êng x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n−íc, lµ ngän cê th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng

ViÖt Nam, lµ søc m¹nh tËp hîp vµ ®oµn kÕt toµn d©n téc trong sù nghiÖp c¸ch

m¹ng cña chóng ta h«m nay vµ mai sau"(1). Cã n¾m v÷ng t− t−ëng Hå ChÝ

Minh ngµy cµng ®Çy ®ñ, s©u s¾c h¬n, chóng ta míi cã thÓ vËn dông s¸ng t¹o,

®−a t− t−ëng Hå ChÝ Minh vµo cuéc sèng vµ ph¸t triÓn t− t−ëng Hå ChÝ Minh

trong nh÷ng ®iÒu kiÖn míi.

Lµ mét nhµ t− t−ëng - v¨n hãa kiÖt xuÊt, Hå ChÝ Minh ®· h×nh thµnh

nªn mét triÕt lý ph¸t triÓn ®éc ®¸o g¾n liÒn víi sù nghiÖp c¸ch m¹ng v« s¶n,

víi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. Sù ra ®êi cña triÕt lý ph¸t triÓn

Hå ChÝ Minh lµ mét hiÖn t−îng hîp quy luËt, mét ®ßi hái lÞch sö kh¸ch quan.

NÕu thiªn tµi cña C. M¸c lµ ë chç «ng ®· gi¶i ®¸p ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò mµ t−

t−ëng tiªn tiÕn cña loµi ng−êi ®· ®Æt ra, lµ sù tiÕp tôc th¼ng vµ trùc tiÕp häc

thuyÕt cña c¸c ®¹i biÓu xuÊt s¾c nhÊt trong triÕt häc, trong khoa häc kinh tÕ

chÝnh trÞ vµ trong chñ nghÜa x· héi trªn c¬ së hiÖn thùc c¸c n−íc T©y ¢u, th×

(1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi,

2006, tr. 6-7.

6

thiªn tµi cña Hå ChÝ Minh lµ ë chç Ng−êi ®· ®¸p øng ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt

ra tõ c¸c n−íc ph−¬ng §«ng, ch©u ¸ nãi chung cßn l¹c hËu vµ ch−a tr¶i qua

giai ®o¹n ph¸t triÓn chñ nghÜa t− b¶n, l¹i bÞ sù x©m l−îc cña chñ nghÜa thùc

d©n, lµ sù tiÕp tôc th¼ng vµ trùc tiÕp häc thuyÕt hiÖn ®¹i vµ c¸ch m¹ng cña chñ

nghÜa M¸c - Lªnin, cña chñ nghÜa yªu n−íc truyÒn thèng ViÖt Nam vµ cña

tinh hoa v¨n hãa ph−¬ng §«ng vµ ph−¬ng T©y. Tõ c¸c gi¸ trÞ t− t−ëng tiªn tiÕn

cña loµi ng−êi vµ d©n téc, Hå ChÝ Minh t×m ra con ®−êng cøu n−íc, ®ång thêi

h×nh thµnh mét triÕt lý ph¸t triÓn phï hîp víi ®Æc ®iÓm x· héi ViÖt Nam.

TriÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh cã néi hµm rÊt réng, lµ mét trong

nh÷ng lÜnh vùc phong phó vµ s©u xa nhÊt, cã chiÒu s©u vµ cã gi¸ trÞ bÒn v÷ng

nhÊt cña t− t−ëng Hå ChÝ Minh. §©y còng lµ lÜnh vùc mµ Hå ChÝ Minh ®· cã

nh÷ng ®ãng gãp v« gi¸ cho nh©n lo¹i, ®Ó c¸c nhµ nghiªn cøu trong vµ ngoµi

n−íc ghi nhËn, suy t«n Ng−êi nh− mét "nhµ triÕt häc hµnh ®éng" tiªu biÓu cña

thÕ kû XX. Sù nghiÖp ph¸t triÓn ®Êt n−íc hiÖn nay ®ang ®ßi hái ph¶i nghiªn

cøu, khai th¸c ®Ó qu¸n triÖt vµ thùc hiÖn triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh. NhiÒu

vÊn ®Ò næi cém vÒ thùc tr¹ng ®¹o ®øc x· héi, vÒ sù suy tho¸i, biÕn chÊt cña

c¸n bé, ®¶ng viªn ®ang trë thµnh t×nh huèng cã vÊn ®Ò trong ph¸t triÓn. Kh«ng

ph¶i chØ do yÕu kÐm vÒ nghiªn cøu lý luËn c¬ b¶n cña mét triÕt lý ph¸t triÓn

mµ cã lÏ cßn do §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ch−a cã nh÷ng gi¶i ph¸p triÖt ®Ó vµ h÷u

hiÖu trong viÖc thùc hiÖn triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh. Nh÷ng vÊn ®Ò bøc

xóc ®Æt ra trong ®êi sèng x· héi ®ßi hái nghiªn cøu kü l−ìng, theo chiÒu s©u

c¬ së lý luËn, néi dung triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh, tõ ®ã cô thÓ hãa

chóng, t×m c¸c biÖn ph¸p thiÕt thùc chØ ®¹o thùc hiÖn sao cho mang l¹i hiÖu

qu¶ thùc tÕ, thÓ hiÖn trong ®−êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ, trong c¸c chÝnh s¸ch

x· héi, trong viÖc phßng chèng c¸c tÖ n¹n x· héi, ®Æc biÖt trong viÖc x©y

dùng, chØnh ®èn §¶ng v÷ng m¹nh vÒ ®¹o ®øc vµ trÝ tuÖ, ®ñ søc l·nh ®¹o ®Êt

n−íc. Trªn c¶ hai b×nh diÖn, lý luËn vµ thùc tiÔn, triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ

Minh cã ý nghÜa c¬ b¶n ®èi víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam, ®· vµ ®ang cã ý nghÜa

thêi sù to lín trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc v× môc tiªu

d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh.

7

2. T×nh h×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn ®Ò tµi

Cã thÓ nãi, tõ tr−íc ®Õn nay ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ triÕt

lý ph¸t triÓn, bëi v× ®©y lµ mét vÊn ®Ò réng lín, cã tÝnh thêi sù cña mäi thêi

®¹i. ë thêi cæ vµ trung ®¹i, nh÷ng triÕt lý ph¸t triÓn theo quan ®iÓm duy t©m

chñ nghÜa vµ duy vËt kh«ng t−ëng ®· ®ãng vai trß nhÊt ®Þnh trong ®iÒu kiÖn x·

héi ®−¬ng thêi. ë c¸c n−íc ph−¬ng §«ng, ch©u ¸, chóng ta biÕt nhiÒu ®Õn c¸c

triÕt lý ph¸t triÓn cña Khæng gi¸o, PhËt gi¸o, L·o gi¸o. §ã còng lµ c¸c häc

thuyÕt chÝnh trÞ, t«n gi¸o mang tÝnh triÕt lý ph¸t triÓn kh¸ s©u s¾c, ®· tõng tån

t¹i vµ chi phèi gÇn nh− toµn bé nÒn v¨n minh cã ®Æc tr−ng riªng cña c¸c n−íc

¸ §«ng. Ngoµi ra, còng ph¶i kÓ ®Õn chñ nghÜa Tam d©n cña T«n DËt Tiªn nh−

mét triÕt lý ph¸t triÓn phï hîp víi x· héi Trung Quèc thêi cËn ®¹i vµ häc

thuyÕt ph¸t triÓn theo ®Æc ®iÓm riªng cña NhËt B¶n sau thêi Minh TrÞ.

Trªn c¬ së kÕ thõa, ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ tÝch cùc cña triÕt lý ph¸t triÓn

cña loµi ng−êi, chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®· h×nh thµnh häc thuyÕt cña m×nh, cho

ra ®êi mét triÕt lý ph¸t triÓn míi c¸ch m¹ng vµ khoa häc triÖt ®Ó.

Trong thêi hiÖn ®¹i, nhiÒu d©n téc kh¸c nhau trªn thÕ giíi, kÓ c¶ c¸c

tËp ®oµn kinh tÕ xuyªn quèc gia ®Òu cè g¾ng t×m kiÕm vµ ®i ®Õn kh¸i qu¸t mét

triÕt lý ph¸t triÓn cña riªng m×nh. Nh−ng ph¶i b¾t ®Çu tõ n¨m 1985 trë l¹i ®©y,

sau khi UNESCO ph¸t ®éng thËp kû ph¸t triÓn v¨n hãa (1985 - 1995), th× quan

niÖm vÒ triÕt lý ph¸t triÓn míi trë thµnh mét chñ ®Ò lín, s«i ®éng, thu hót sù

tham gia nghiªn cøu cña nhiÒu nhµ khoa häc cã tªn tuæi trªn thÕ giíi vµ trong

n−íc. Ng−êi ta ®i s©u nghiªn cøu triÕt lý ph¸t triÓn cña c¸c nhµ t− t−ëng lín

trªn thÕ giíi, c¶ §«ng vµ T©y, c¶ kim vµ cæ, ®Ó lý gi¶i sù ph¸t triÓn cña chñ

nghÜa t− b¶n ch©u ¢u, B¾c Mü, sù trçi dËy thÇn kú cña c¸c "con rång", "con

hæ" ch©u ¸. Hµng tr¨m c«ng tr×nh khoa häc chuyªn kh¶o xung quanh chñ ®Ò

nµy lÇn l−ît ra ®êi ®Ó dÇn dÇn ®i ®Õn mét quan niÖm phæ biÕn, thèng nhÊt trªn

ph¹m vi toµn cÇu vÒ mét triÕt lý ph¸t triÓn bÒn v÷ng.

ë n−íc ta, còng xuÊt hiÖn mét sè c«ng tr×nh lín cña GS. Hång Phong,

GS. Ph¹m Xu©n Nam, GS.VS Vò Khiªu, GS.TS NguyÔn Hïng HËu (TriÕt lý

8

trong v¨n hãa ph−¬ng §«ng, Nxb §¹i häc S− ph¹m, Hµ Néi, 2002), TS. §ç

Minh C−¬ng (TriÕt lý kinh doanh vµ qu¶n lý doanh nghiÖp, Nxb ChÝnh trÞ

quèc gia, Hµ Néi, 2003)... ®Ò cËp ®Õn triÕt lý ph¸t triÓn nãi chung, triÕt lý ph¸t

triÓn M¸c - Lªnin nãi riªng.

ë Trung Quèc, b¾t ®Çu tõ cuèi nh÷ng n¨m 70 thÕ kû XX, ®· h×nh

thµnh mét nhãm c¸c nhµ nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ triÕt lý ph¸t triÓn Khæng

gi¸o, triÕt lý ph¸t triÓn §Æng TiÓu B×nh, trong quan niÖm "Ba ®¹i diÖn" vµ gÇn

®©y nhÊt lµ triÕt lý "ph¸t triÓn hµi hãa". Tõ kinh nghiÖm lÞch sö vµ nhu cÇu

"tiÕn kÞp thêi ®¹i", c¸c nhµ lý luËn Trung Quèc muèn kh¸i qu¸t thµnh mét triÕt

lý ph¸t triÓn mang b¶n s¾c Trung Quèc.

ë ViÖt Nam, triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh ch−a ®−îc ®Ò cËp chÝnh

thøc trong c¸c v¨n kiÖn §¶ng. Trªn b×nh diÖn nghiªn cøu lý luËn, vÊn ®Ò "triÕt

lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh" cßn ®−îc Ýt ng−êi ®Ò cËp ®Õn. C¸c c«ng tr×nh khoa

häc liªn quan ®Õn chñ ®Ò nµy cã thÓ kÓ ®Õn:

- D−íi d¹ng ®Ò tµi khoa häc. Trong ch−¬ng tr×nh khoa häc cÊp Nhµ n−íc

KX.02 "T− t−ëng Hå ChÝ Minh" giai ®o¹n 1991 - 1995 do GS. §Æng Xu©n Kú

lµm chñ nhiÖm, ë phÇn tæng quan vµ kiÕn nghÞ ®· nªu ra quan niÖm vµ ®Æt vÊn ®Ò

kh¸i qu¸t t− t−ëng Hå ChÝ Minh thµnh mét triÕt lý ph¸t triÓn ng¾n gän, dÔ nhí,

lµm c¬ së h×nh thµnh triÕt lý ph¸t triÓn ViÖt Nam hiÖn ®¹i. §©y chØ míi lµ mét

gîi ý khoa häc vÒ mét h−íng tiÕp cËn chiÒu s©u t− t−ëng Hå ChÝ Minh.

Trong ch−¬ng tr×nh khoa häc cÊp Nhµ n−íc KHXH.04 giai ®o¹n 1996 -

2000, do GS. Ph¹m Xu©n Nam lµm chñ nhiÖm ®· nghiªn cøu triÕt lý ph¸t triÓn

Hå ChÝ Minh nh− lµ sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn triÕt lý ph¸t triÓn M¸c - Lªnin,

nh−ng chØ dõng l¹i ë con ®−êng ph¸t triÓn vµ c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn x· héi

ViÖt Nam theo t− t−ëng Hå ChÝ Minh.

- VÒ s¸ch. §¸ng chó ý lµ c¸c cuèn: "TriÕt lý ph¸t triÓn - Tõ M¸c-Lªnin

®Õn Hå ChÝ Minh" cña PGS.TS NguyÔn V¨n Huyªn, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia,

Hµ Néi, 2001; cuèn: "TriÕt lý trong v¨n hãa ph−¬ng §«ng" cña PGS.TS

NguyÔn Hïng HËu, Nxb §¹i häc S− ph¹m, Hµ Néi, 2002, ®· ®Ò cËp ®Õn mét

9

sè quan ®iÓm, néi dung, chñ yÕu lµ sù thèng nhÊt gi÷a môc tiªu vµ ®éng lùc

cña nh©n tè con ng−êi trong triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh.

- VÒ c¸c bµi chuyªn kh¶o, nghiªn cøu. Trong héi th¶o khoa häc nh©n dÞp

kû niÖm c¸c n¨m ch½n ngµy sinh Hå ChÝ Minh (1990, 1995, 2000, 2005), trªn

c¸c t¹p chÝ khoa häc chuyªn ngµnh: T¹p chÝ Céng s¶n, Th«ng tin khoa häc x·

héi, T¹p chÝ Nghiªn cøu lÞch sö v.v... cã mét sè bµi viÕt cña c¸c t¸c gi¶ ®Ò cËp

®Õn chñ ®Ò nµy, trong ®ã cã thÓ nãi ®Õn: GS. Vò Ngäc Kh¸nh "Minh triÕt Hå ChÝ

Minh", T¹p chÝ Nghiªn cøu lÞch sö, sè 3-2000; GS. §ç Huy: "V¨n hãa trong triÕt

lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh", t¹p chÝ Th«ng tin khoa häc x· héi, sè 5-2005;

PGS.TS Thµnh Duy: "Cã mét triÕt lý ph¸t triÓn vµ chÊn h−ng ®Êt n−íc theo t−

t−ëng Hå ChÝ Minh" (bµi viÕt cho héi th¶o khoa häc nh©n kû niÖm 115 n¨m ngµy

sinh Hå ChÝ Minh, trong kû yÕu héi th¶o: "Chñ tÞch Hå ChÝ Minh víi sù nghiÖp gi¶i

phãng d©n téc vµ chÊn h−ng ®Êt n−íc", Nxb Lý luËn chÝnh trÞ, Hµ Néi, 2006)...

C¸c c«ng tr×nh khoa häc nªu trªn mÆc dï ®· ®i ®Õn mét quan niÖm

thèng nhÊt cã mét triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh, nh−ng ®Òu míi dõng l¹i ë

d¹ng nªu vÊn ®Ò, hoÆc nghiªn cøu triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh trªn c¸c mÆt

t¸ch biÖt, chó träng nhiÒu ®Õn con ®−êng ph¸t triÓn ViÖt Nam, mèi quan hÖ

gi÷a v¨n hãa vµ ph¸t triÓn. Ch−a cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu chuyªn

biÖt triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh vµ gi¸ trÞ lý luËn, thùc tiÔn cña nã ®èi víi

c¸ch m¹ng ViÖt Nam. §©y chÝnh lµ c¸i míi c¶ vÒ h−íng tiÕp cËn, c¶ vÒ néi

dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi mµ chóng t«i lùa chän ®¨ng ký tuyÓn thÇu.

3. Môc tiªu cña ®Ò tµi

- Trªn c¬ së lµm râ quan niÖm chung vÒ triÕt lý ph¸t triÓn, c¬ së t−

t−ëng - lý luËn h×nh thµnh, ®Ò tµi nghiªn cøu b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm, nh÷ng néi

dung chñ yÕu nhÊt cña triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh.

- §¸nh gi¸ tæng qu¸t gi¸ trÞ lý luËn, thùc tiÔn, nh÷ng ®Æc s¾c, s¸ng t¹o

trong triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh vµ nªu bËt ph−¬ng h−íng, gi¶i ph¸p vËn

dông, ph¸t triÓn nã trong c«ng cuéc ®æi míi theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa

ë ViÖt Nam hiÖn nay.

10

4. NhiÖm vô cña ®Ò tµi:

- Lµm râ mét sè kh¸i niÖm: TriÕt lý ph¸t triÓn vµ triÕt lý ph¸t triÓn Hå

ChÝ Minh.

- Lµm râ nguån gèc t− t−ëng – lý luËn h×nh thµnh triÕt lý ph¸t triÓn Hå

ChÝ Minh.

- Lµm râ b¶n chÊt vµ néi dung cña triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh.

- ViÖc vËn dông vµ ph¸t triÓn triÕt ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh trong sù

nghiÖp ®æi míi ë n−íc ta hiÖn nay.

5. Néi dung nghiªn cøu

Ch−¬ng I: Quan niÖm vÒ triÕt lý ph¸t triÓn vµ nguån gèc t− t−ëng -

lý luËn h×nh thµnh triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh

Ch−¬ng II: B¶n chÊt vµ néi dung cña triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ

Minh

Ch−¬ng III: VËn dông vµ ph¸t triÓn triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh

trong sù nghiÖp ®æi míi ë n−íc ta hiÖn nay

5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

§Ò tµi sö dông c¸c c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa M¸c -

Lªnin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh vµ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vÒ triÕt lý, ph¸t

triÓn, triÕt lý ph¸t triÓn g¾n víi sù vËn ®éng lÞch sö x· héi loµi ng−êi, cña tõng

d©n téc.

- Chó träng ph−¬ng ph¸p liªn ngµnh khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n, tæng

kÕt thùc tiÔn, pháng vÊn chuyªn gia.

- Sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p cô thÓ: lÞch sö, l«gÝc, kÕt hîp lÞch sö víi

l«gÝc, ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh, v¨n b¶n häc v.v...

7. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi

a) ý nghÜa lý luËn

11

- Nghiªn cøu nÐt ®éc ®¸o, s¸ng t¹o, gi¸ trÞ cña triÕt lý ph¸t triÓn Hå

ChÝ Minh cho phÐp kh¸m ph¸ ra tÇng s©u nhÊt cña t− t−ëng Hå ChÝ Minh víi

t− c¸ch lµ hÖ thèng c¸c quan ®iÓm toµn diÖn, s©u s¾c vÒ c¸ch m¹ng ViÖt Nam.

triÕt lý ph¸t triÓn lµ h¹t nh©n cèt lâi cña ph−¬ng ph¸p luËn Hå ChÝ Minh.

- Nªu bËt, trªn b×nh diÖn lý luËn, søc sèng, søc hÊp dÉn l©u bÒn cña t−

t−ëng Hå ChÝ Minh; vai trß nÒn t¶ng t− t−ëng, kim chØ nam hµnh ®éng cña

triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh ®èi víi viÖc x¸c ®Þnh, hoµn thiÖn triÕt lý ph¸t

triÓn ViÖt Nam hiÖn ®¹i.

- §ãng gãp lý luËn cña triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh víi sù ph¸t triÓn

nh©n lo¹i víi tÝnh c¸ch nhµ v¨n hãa kiÖt xuÊt.

b) ý nghÜa thùc tiÔn

- ThÊy ®−îc sù t¸c ®éng cña triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh trong qu¸

tr×nh vËn ®éng cña thùc tiÔn c¸ch m¹ng ViÖt Nam; kh¶ n¨ng soi ®−êng vµ c¶i

t¹o cuéc sèng cña nã.

- Thùc hiÖn triÕt lý ph¸t triÓn Hå ChÝ Minh g¾n liÒn víi gi¶i quyÕt c¸c

vÊn ®Ò thùc tiÔn bøc xóc hiÖn nay trong c¸c lÜnh vùc ®êi sèng x· héi, nhÊt lµ

®¹o ®øc, v¨n hãa, x· héi.

- H×nh thµnh mét chuyªn ®Ò khoa häc míi cho gi¶ng d¹y Hå ChÝ Minh

häc thuéc c¸c hÖ ®µo t¹o, båi d−ìng c¸n bé, nhÊt lµ bËc sau ®¹i häc cña hÖ

thèng Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh.

8. S¶n phÈm cña ®Ò tµi:

- B¸o c¸o tæng hîp kÕt qu¶ nghiªn cøu: 100-150 trang

- KiÕn nghÞ cña ®Ò tµi :15-20 trang

- Kû yÕu ®Ò tµi

- §Üa mÒm chøa c¸c s¶n phÈm trªn

12

ch−¬ng I

quan niÖm vÒ triÕt lý ph¸t triÓn vµ Nguån gèc

t− t−ëng – lý luËn h×nh thµnh triÕt lý ph¸t triÓn

Hå ChÝ Minh

I. Quan niÖm tæng qu¸t vÒ triÕt lý ph¸t triÓn vµ triÕt lý ph¸t triÓn

Hå ChÝ Minh

1. TriÕt lý vµ triÕt lý ph¸t triÓn

TriÕt lý vµ triÕt häc

Tr−íc khi ®i vµo nguån gèc t− t−ëng lý luËn h×nh thµnh triÕt lý ph¸t triÓn

Hå ChÝ Minh, ta thö t×m hiÓu xem triÕt lý ph¸t triÓn lµ g×, tõ ®ã triÕt lý ph¸t triÓn

ë Hå ChÝ Minh gåm nh÷ng triÕt lý nµo, trªn c¬ së ®ã ta míi truy nguyªn xem

nh÷ng triÕt lý nµy cã nguån gèc t− t−ëng - lý luËn nµo.

Tr−íc khi ®i vµo triÕt lý ph¸t triÓn, chóng ta cÇn lµm râ triÕt lý lµ g×.

Trong hÇu hÕt c¸c cuèn tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, ch¼ng h¹n cuèn do Hoµng Phª, cuèn

do NguyÔn Nh− ý chñ biªn, triÕt lý th−êng cã hai nghÜa:

- Lý luËn triÕt häc

- Quan niÖm chung cña con ng−êi vÒ nh÷ng vÊn ®Ò nh©n sinh vµ x· héi.

Nh− vËy, ë ®©y l¹i x¸c ®Þnh triÕt lý qua triÕt häc, triÕt lý lµ lý luËn vÒ triÕt

häc. Tõ ®ã mét vÊn ®Ò n÷a l¹i xuÊt hiÖn: TriÕt häc lµ g×, mèi quan hÖ gi÷a triÕt

lý víi triÕt häc ra sao. Víi nghÜa thø hai, triÕt lý lµ quan niÖm chung cña con

ng−êi vÒ nh÷ng vÊn ®Ò nh©n sinh vµ x· héi th× còng chÝnh lµ ®èi t−îng cña triÕt

häc, triÕt häc còng nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò ®ã.

Trong cuèn “Tõ ®iÓn H¸n ng÷ hiÖn ®¹i” cña Trung Quèc in n¨m 1996 th×

triÕt häc lµ häc thuyÕt vÒ thÕ giíi quan, lµ sù tæng kÕt vµ kh¸i qu¸t tri thøc vÒ tù

nhiªn vµ x· héi; cßn triÕt lý lµ nguyªn lý vÒ vò trô vµ nh©n sinh. Nh−ng nguyªn

lý vÒ vò trô vµ nh©n sinh còng lµ ®èi t−îng cña triÕt häc. Qua ®ã ta thÊy, d−êng

13

nh− c¸i g× lµ triÕt lý th× ®Òu thuéc vµo triÕt häc. Nh− vËy, triÕt lý n»m trong triÕt

häc, suy tõ triÕt häc mµ ra. §©y lµ mét quan ®iÓm.

ë ph−¬ng T©y chØ cã mét tõ philosophy gäi chung cho c¶ triÕt häc lÉn

triÕt lý vµ cã mét sè nghÜa chung sau:

- Yªu thÝch vµ theo ®uæi nh»m ®¹t ®Õn sù kh«n ngoan b»ng nh÷ng

ph−¬ng tiÖn tri thøc vµ c¸c qui t¾c lu©n lý;

- Sù kh¸m ph¸ ®Ó hiÓu biÕt thiªn nhiªn, tri thøc, nguyªn nh©n cña sù viÖc,

c¸c nguyªn t¾c cña ch©n lý;

- HÖ thèng quan niÖm cã ®−îc do sù nghiªn cøu vÒ nhËn thøc ®em l¹i;

- C¸c nguyªn t¾c vÒ l«gÝc häc, ®¹o ®øc häc, mü häc, siªu h×nh häc;

- TËp hîp c¸c quan ®iÓm hay lßng tin trong mét lÜnh vùc nµo ®ã; …

(The American Heritage Dictionary of the English Language, 4 th

edition)

Theo GS TrÇn V¨n Giµu, triÕt häc chñ yÕu lµ lý luËn vÒ nhËn thøc, nã ®Æt

vÊn ®Ò ®óng hay sai, ph¶i hay kh«ng ph¶i; cßn triÕt lý chñ yÕu h−íng vÒ ®¹o lý

(chø kh«ng ph¶i ®¹o lý). Nã chñ yÕu ®Æt vÊn ®Ò tèt hay xÊu, nªn hay kh«ng nªn;

chø kh«ng ®Æt vÊn ®Ò ®óng hay sai, ph¶i hay kh«ng ph¶i.

GS Vò Khiªu cho r»ng triÕt lý lµ triÕt häc khiªm tèn nãi vÒ m×nh; nã

kh«ng thÓ hiÖn tÇm kh¸i qu¸t vò trô quan vµ nh©n sinh quan mµ thÓ hiÖn ý nghÜ

vµ hµnh vi chØ ®¹o cuéc sèng con nguêi.

Quan ®iÓm cña GS Hoµng Trinh t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ h¬n khi «ng cho r»ng

triÕt lý lµ nh÷ng nguyªn lý ®Çu tiªn, nh÷ng ý t−ëng c¬ b¶n ®−îc dïng lµm nÒn

t¶ng cho sù t×m tßi vµ suy lý cña con ng−êi vÒ céi nguån, b¶n chÊt vµ c¸c h×nh

th¸i tù nhiªn, x· héi vµ b¶n th©n, lµm ph−¬ng ch©m cho sù xö thÕ vµ xö sù cña

con ng−êi trong c¸c hµnh ®éng sèng hµng ngµy …Cã nh÷ng d©n téc ®· cã

nh÷ng triÕt lý tõ l©u mÆc dÇu ch−a cã triÕt häc víi hÖ thèng c¸c kh¸i niÖm cña

nã. Nh− vËy, ë ®©y triÕt lý l¹i cã tr−íc triÕt häc.

Nh− chóng ta ®· biÕt, triÕt häc lµ mét m«n khoa häc nghiªn cøu nh÷ng

qui luËt chung nhÊt cña tù nhiªn, x· héi, con ng−êi vµ mèi quan hÖ cña t− duy

14

víi tån t¹i. Nã th−êng ®−îc thÓ hiÖn d−íi d¹ng mét hÖ thèng c¸c nguyªn lý,

quan ®iÓm cã tÝnh trõu t−îng kh¸i qu¸t ho¸ cao víi l«gÝc néi t¹i t−¬ng ®èi chÆt

chÏ. Kh¸c víi triÕt häc, triÕt lý kh«ng ph¶i lµ m«n khoa häc ®Ò cËp ®Õn nh÷ng

vÊn ®Ò chung nhÊt cña tù nhiªn, x· héi, t− duy.

§Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò triÕt lý, triÕt häc, ta thö ®i ph©n tÝch mét vÊn ®Ò cô

thÓ lµ ë ViÖt Nam cã triÕt häc hay hay chØ cã nh÷ng t− t−ëng triÕt häc, chØ cã

triÕt lý.

HiÖn nay, vÒ LÞch sö t− t−ëng ViÖt Nam ®· cã b¶y tËp (trong lÇn t¸i b¶n,

hai tËp s¸u vµ b¶y dån thµnh mét tËp, tËp s¸u) cña NguyÔn §¨ng Thôc, hai tËp

cña ViÖn TriÕt häc vµ ba tËp cña TrÇn V¨n Giµu. Nh×n chung, lÞch sö t− t−ëng

ViÖt Nam ®· ®−îc xíi lªn, nhiÒu giai ®o¹n, vÊn ®Ò ®−îc nghiªn cøu kh¸ s©u. §ã

lµ thµnh qu¶ to lín ®¸ng ghi nhËn cña giíi nghiªn cøu vÒ LÞch sö t− t−ëng ViÖt

Nam trong ngãt nöa thÕ kû qua.

Nghiªn cøu lÞch sö t− t−ëng ViÖt Nam cßn cã rÊt nhiÒu bµi b¸o ®¨ng r¶i

r¸c trªn c¸c b¸o, t¹p chÝ, nhiÒu chuyªn kh¶o, s¸ch vë ë møc ®é Ýt hay nhiÒu,

trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp liªn quan ®Õn ®Ò tµi nµy.

Nh×n l¹i nh÷ng c«ng tr×nh vÒ lÞch sö t− t−ëng ViÖt Nam, chóng ta thËt

®¸ng tù hµo. Nh−ng víi sù ph¸t triÓn cña thùc tiÔn cuéc sèng còng nh− lý luËn

cña b¶n th©n khoa häc triÕt häc, mét sè vÊn ®Ò chóng ta cÇn xem xÐt l¹i, bæ

sung vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn.

Nh− chóng ta ®· biÕt, tõ tr−íc cho tíi n¨m 2001, ë n−íc ta, míi chØ cã

nh÷ng cuèn s¸ch vÒ LÞch sö t− t−ëng ViÖt Nam, chø ch−a hÒ cã cuèn s¸ch nµo

víi c¸i tªn TriÕt häc ViÖt Nam hay LÞch sö triÕt häc ViÖt Nam. ThËm chÝ ngay

c¸i tªn kh¸ khiªm tèn LÞch sö t− t−ëng triÕt häc ViÖt Nam, tr−íc n¨m 2001 ta

còng kh«ng thÊy cã. ChØ ®Õn n¨m 2002, cã cuèn §¹i c−¬ng lÞch sö t− t−ëng ViÖt

Nam vµ ®Õn n¨m 2005, xuÊt hiÖn cuèn §¹i c−¬ng triÕt häc ViÖt Nam còng do

NguyÔn Hïng HËu lµm chñ biªn; ®Õn n¨m 2006, míi xuÊt hiÖn cuèn LÞch sö t−

t−ëng triÕt häc ViÖt Nam do GS, TS NguyÔn Träng ChuÈn lµm chñ biªn. Víi c¸i

tªn LÞch sö t− t−ëng ViÖt Nam, nã qu¸ réng, bëi lÏ ngoµi t− t−ëng triÕt häc, nã

15

cßn bao gåm c¶ t− t−ëng kinh tÕ, chÝnh trÞ, ph¸p luËt, mü thuËt, ®¹o ®øc, héi

ho¹, v¨n ho¸, v.v.. GS. TrÇn V¨n Giµu ®· tõng nãi: "Cã mét mèi liªn hÖ gÇn gòi

gi÷a lÞch sö t− t−ëng vµ lÞch sö triÕt häc, nh−ng hai m«n kh«ng ph¶i lµ mét.

TriÕt häc thuéc t− t−ëng, nh−ng cßn cã nhiÒu t− t−ëng kh«ng ph¶i lµ triÕt

häc"(1). Cã s¸ch ghi lµ: LÞch sö t− t−ëng ViÖt Nam, nh−ng bªn trong l¹i giíi h¹n,

h¹n chÕ chñ yÕu ë nh÷ng t− t−ëng triÕt häc, nh− vËy lµ kh«ng chÝnh danh, néi

dung kh«ng ¨n nhËp víi h×nh thøc. NÕu vËy, t¹i sao kh«ng ®Ò lu«n tªn s¸ch lµ

LÞch sö t− t−ëng triÕt häc ViÖt Nam ? ë ®©y ch¾c cã vÊn ®Ò g× ®ã mµ t¸c gi¶

s¸ch cßn lÊn cÊn.

ë ViÖt Nam, tr−íc khi xuÊt hiÖn triÕt häc M¸c - Lªnin, ®· kh«ng cã triÕt

häc víi t− c¸ch lµ mét bé m«n khoa häc. Cã ng−êi cho r»ng, tr−íc ®ã chóng ta

chØ cã nh÷ng t− t−ëng cã tÝnh chÊt triÕt häc, chø kh«ng cã triÕt häc. Nh−ng l¹i

cã ng−êi cho r»ng, tr−íc khi cã triÕt häc m¸cxÝt, chóng ta kh«ng chØ cã nh÷ng

t− t−ëng triÕt häc, mµ cßn cã nh÷ng häc thuyÕt triÕt häc theo ®óng nghÜa cña

nã, ch¼ng h¹n häc thuyÕt TrÇn Th¸i T«ng, trong nã bao gåm c¶ b¶n thÓ luËn lÉn

nhËn thøc luËn, c¶ thÕ giíi quan lÉn nh©n sinh quan (xem NguyÔn Hïng HËu,

Gãp phÇn t×m hiÓu t− t−ëng triÕt häc PhËt gi¸o TrÇn Th¸i T«ng. Nxb Khoa häc

x· héi, Hµ Néi, 1996). H¬n n÷a, theo hä, ngoµi TrÇn Th¸i T«ng, ë ViÖt Nam

cßn kh¸ nhiÒu c¸c nhµ triÕt häc nh− TrÇn Nh©n T«ng, TuÖ Trung Th−îng SÜ,

v.v. (Xem NguyÔn Hïng HËu. L−îc kh¶o t− t−ëng thiÒn Tróc L©m ViÖt Nam.

Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1997; cuèn §¹i c−¬ng triÕt häc ViÖt Nam, Nxb

ThuËn Ho¸, 2005). §· cã nh÷ng nhµ triÕt häc, häc thuyÕt triÕt häc, lÏ tÊt nhiªn

lµ cã ng−êi häc vµ nghiªn cøu nh÷ng häc thuyÕt nµy. Nh− vËy, dï kh«ng nãi tõ

"TriÕt häc", nh−ng ë ViÖt Nam vÉn cã triÕt häc, vÊn ®Ò lµ triÕt häc ®−îc hiÓu

theo nghÜa nµo. §iÒu nµy còng gièng nh− ng−êi ta kh«ng nãi ®Õn tõ "BiÖn

chøng", ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ trong cuéc sèng l¹i kh«ng cã biÖn chøng;

ng−êi ta kh«ng nãi ®Õn tõ "Yªu" kh«ng cã nghÜa lµ trong cuéc sèng ng−êi ta

(1) TrÇn V¨n Giµu. Sù ph¸t triÓn cña t− t−ëng ë ViÖt Nam tõ thÕ kû XIX ®Õn C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, t.I. HÖ thøc

phong kiÕn vµ sù thÊt b¹i cña nã tr−íc nhiÖm vô lÞch sö. Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1973, tr.10.