Tranh chấp nội bộ công ty theo pháp luật doanh nghiệp Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

LÊ THỊ HIỀN

TRANH CHẤP NỘI BỘ CÔNG TY

THEO PHÁP LUẬT DOANH NGHIỆP VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Chuyên ngành Luật Kinh tế - Mã số: 60.38.50

Người hướng dẫn khoa học: TS. Bùi Xuân Hải

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2010

LỜI CAM ĐOAN

Người viết Luận văn này xin cam đoan rằng toàn bộ nội dung Luận văn là kết quả

của một quá trình tổng hợp và nghiên cứu nghiêm túc của riêng bản thân người viết.

Tất cả ý kiến của các tác giả khác được đưa vào Luận văn đều được người viết giữ

nguyên ý tưởng và trích dẫn cẩn thận.

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Bộ luật tố tụng dân sự BLTTDS

Công ty cổ phần Công ty CP

Công ty trách nhiệm hữu hạn Công ty TNHH

Đại hội đồng cổ đông ĐHĐCĐ

Đăng ký kinh doanh ĐKKD

Hội đồng thành viên HĐTV

Hội đồng quản trị HĐQT

Luật doanh nghiệp năm 1999 LDN 1999

Luật doanh nghiệp năm 2005 LDN 2005

Tòa án nhân dân TAND

MỤC LỤC

Trang

Mở đầu ....................................................................................................................... 1

CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRANH CHẤP NỘI BỘ CÔNG TY 6

1.1. Quan hệ nội bộ trong công ty và xung đột lợi ích trong nội bộ công ty .............. 6

1.2. Khái niệm tranh chấp nội bộ công ty ................................................................. 14

1.3. Phân biệt tranh chấp nội bộ công ty với một số tranh chấp khác ...................... 21

1.4. Phân loại tranh chấp nội bộ công ty................................................................... 24

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG TRANH CHẤP NỘI BỘ CÔNG TY VÀ ĐỊNH

HƯỚNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT DOANH NGHIỆP NHẰM HẠN CHẾ

TRANH CHẤP ......................................................................................................... 28

2.1. Thực trạng tranh chấp nội bộ công ty theo pháp luật doanh nghiệp hiện hành . 28

2.1.1. Khái quát chung...................................................................................... 28

2.1.2. Tranh chấp liên quan đến việc xác lập tư cách thành viên công ty ........ 29

2.1.3. Tranh chấp liên quan đến định giá tài sản góp vốn ................................ 38

2.1.4. Tranh chấp liên quan đến chuyển quyền sở hữu tài sản góp vốn ........... 41

2.1.5. Tranh chấp về chuyển nhượng phần vốn góp......................................... 44

2.1.6. Tranh chấp về tính hợp pháp của các quyết định của Đại hội đồng cổ

đông trong công ty cổ phần ................................................................... 53

2.1.7. Tranh chấp về tính hợp pháp của các quyết định của Hội đồng quản trị

trong công ty cổ phần ............................................................................ 64

2.1.8. Tranh chấp về tính hợp pháp của các quyết định của Hội đồng thành

viên trong công ty trách nhiệm hữu han hai thành viên trở lên............. 68

2.1.9. Nhận xét và kết luận ............................................................................... 72

2.2. Định hướng hoàn thiện pháp luật doanh nghiệp nhằm hạn chế tranh chấp nội bộ

công ty....................................................................................................................... 74

2.2.1. Sự cần thiết hoàn thiện pháp luật doanh nghiệp nhằm hạn chế tranh chấp

nội nội công ty ....................................................................................... 74

2.2.2. Các kiến nghị hoàn thiện pháp luật doanh nghiệp nhằm hạn chế tranh

chấp nội nội công ty............................................................................... 75

Kết luận.................................................................................................................... 84

Phụ lục

Danh mục tài liệu tham khảo

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Tranh chấp nội bộ công ty liên quan đến việc thành lập, hoạt động, tổ chức

lại và giải thể công ty là một trong những tranh chấp mới phát sinh từ những năm

đầu của thập niên 90 của thế kỷ trước cùng với sự ra đời của Luật công ty trong giai

đoạn Việt Nam mở cửa, xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ

nghĩa. Cùng với sự phát triển của các thành phần kinh tế, sự gia tăng về số lượng và

qui mô hoạt động của công ty trong nền kinh tế thị trường đang trong giai đoạn sơ

khai như ở nước ta, các tranh chấp giữa các chủ thể hoạt động trong nền kinh tế

trong đó có tranh chấp nội bộ công ty diễn ra ngày càng nhiều về số lượng, phức tạp

về nội dung.1

Tranh chấp kinh doanh, thương mại nói chung và tranh chấp nội bộ công ty

nói riêng là một hiện tượng tất yếu của nền kinh tế đang phát triển mạnh mẽ như

Việt Nam. Tuy nhiên, do đây là loại tranh chấp mới so với một số loại tranh chấp

kinh doanh, thương mại khác, pháp luật doanh nghiệp Việt Nam điều chỉnh loại

tranh chấp này đang từng bước được hoàn thiện, trong khi thực tiễn tranh chấp khá

sôi động, việc áp dụng pháp luật để bảo vệ quyền lợi của các chủ thể tranh chấp còn

nhiều vướng mắc, bất cập nên việc tìm hiểu nguyên nhân các tranh chấp trên cơ sở

nghiên cứu các qui định của pháp luật điều chỉnh quan hệ tranh chấp và khảo sát

thực tiễn pháp lý để có những giải pháp tối ưu hạn chế tranh chấp, tạo điều kiện ổn

định cho các doanh nghiệp phát triển sản xuất kinh doanh là yêu cầu có tính tất yếu.

Với những lý do trên, tác giả mạnh dạn chọn đề tài: “Tranh chấp nội bộ

công ty theo pháp luật doanh nghiệp Việt Nam ” làm đề tài luận văn thạc sĩ luật

học của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Trong khoảng một thập kỷ trở lại đây, các tranh chấp kinh doanh, thương

mại luôn thu hút được sự quan tâm của những nhà nghiên cứu và hoạt động thực

tiễn. Đã có khá nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này ở các mức độ, góc độ

khác nhau có thể kể đến như: Luận văn tiến sĩ luật học năm 2002 “Pháp luật giải

1 Năm 2001, toàn Ngành Tòa án thụ lý 21 vụ tranh chấp nội bộ công ty, số vụ thụ lý tăng lên dần theo từng

năm, đến năm 2005 là 41 vụ, năm 2009 là 111 vụ (xem: Trần Văn Trung (2002), “Thực trạng hoạt động của

Tòa án nhân dân trong việc giải quyết các tranh chấp kinh tế”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, (10), tr. 3-9;

và Phụ lục số 1 về số liệu thụ lý, giải quyết án tranh chấp nội bộ công ty của Ngành Tòa án từ năm 2005 đến

năm 2009).

2

quyết tranh chấp kinh tế bằng con đường Toà án” của tác giả Nguyễn Thị Kim

Vinh; Luận văn thạc sĩ luật học năm 2005 “Thẩm quyền giải quyết tranh chấp kinh

doanh của Tòa án - những điểm mới và các vấn đề đặt ra cho thực tiễn thi hành”

của tác giả Bùi Nguyễn Phương Lê; Luận văn thạc sĩ luật học năm 2006 “Thẩm

quyền giải quyết các vụ việc về kinh doanh, thương mại của Tòa án Việt Nam trong

điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế” của tác giả Nguyễn Thị Thu Hiếu; Luận văn thạc

sĩ luật học năm 2006 “Giải quyết tranh chấp công ty theo thủ tục tư pháp - những

vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Nguyễn Thị Vân Anh; Luận văn thạc sĩ luật

học năm 2008 “Giải quyết tranh chấp giữa các cổ đông và giữa cổ đông với người

quản lý công ty trong công ty cổ phần” của tác giả Trần Duy Bình; Bài viết “Thẩm

quyền giải quyết các tranh chấp kinh doanh theo Bộ luật tố tụng dân sự và các vấn

đề đặt ra trong thực tiễn thi hành” của tác giả Phan Chí Hiếu đăng trên tạp chí Nhà

nước và Pháp luật số 6 năm 2006…Ngoài ra, còn có các bài viết bình luận, đưa tin

về các tranh chấp nội bộ công ty của các tác giả khác nhau trên các tạp chí chuyên

ngành, báo và các trang thông tin điện tử.

Phần lớn các nghiên cứu nói trên mới đề cập đến vấn đề thủ tục, cụ thể là

thẩm quyền giải quyết các tranh chấp kinh doanh, thương mại nói chung tại Tòa án

hoặc các phương thức giải quyết tranh chấp nội bộ công ty. Một số nghiên cứu có

đề cập một phần đến các qui định của pháp luật nội dung nhưng chủ yếu là dưới góc

độ áp dụng pháp luật đơn thuần để giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại

nói chung và tranh chấp nội bộ công ty nói riêng như Luận văn “Giải quyết tranh

chấp công ty theo thủ tục tư pháp - những vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả

Nguyễn Thị Vân Anh.

Ngoài các nghiên cứu đã kể trên, một số ít nghiên cứu khác đã đề cập đến

bản chất của những mối quan hệ nội bộ trong công ty như các bài viết của tác giả

Bùi Xuân Hải “Bảo vệ cổ đông: Mấy vấn đề lý luận và thực tiễn trong Luật doanh

nghiệp năm 2005” đăng trên Tạp chí Khoa học pháp lý số 1/2009, bài viết “Học

thuyết về đại diện và mấy vấn đề của pháp luật công ty Việt Nam” đăng trên Tạp chí

Khoa học pháp lý số 4/2007; hay nhận diện xung đột các nhóm lợi ích trong công ty

CP như các bài viết của tác giả Cao Đình Lành “Xung đột các nhóm lợi ích trong

công ty cổ phần” đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật số 03/2007, bài viết “Tiếp

cận quản trị công ty cổ phần trên phương diện kết hợp hài hòa lợi ích giữa các bên”

đăng trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 02/2008. Tuy nhiên, đây cũng chỉ là

những bài viết ngắn, là những nghiên cứu ban đầu về bản chất, nguyên nhân của các

tranh chấp nội bộ công ty.

3

Hơn nữa, chưa có một nghiên cứu nào tiến hành khảo sát thực tiễn pháp lý

tranh chấp nội bộ công ty tại Việt Nam để làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về

tranh chấp nội bộ công ty cũng như để tìm hiểu thực trạng thi hành các qui định của

pháp luật điều chỉnh quan hệ tranh chấp nội bộ công ty.

Đề tài “Tranh chấp nội bộ công ty theo pháp luật doanh nghiệp Việt Nam”

mà tác giả lựa chọn là công trình nghiên cứu một cách chuyên sâu các qui định của

pháp luật doanh nghiệp điều chỉnh quan hệ tranh chấp nội bộ công ty với cách tiếp

cận là bám sát vào thực tiễn tranh chấp này tại Tòa án để nghiên cứu.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

Đề tài đặt ra mục đích là nghiên cứu các dạng tranh chấp nội bộ công ty,

tìm kiếm các nguyên nhân gây nên tranh chấp nội bộ công ty trong chính các qui

định của pháp luật doanh nghiệp; từ đó, đề xuất những kiến nghị về hoàn thiện pháp

luật doanh nghiệp nhằm hạn chế tranh chấp nội bộ công ty.

Để đạt được mục đích nghiên cứu nói trên, đề tài đặt ra các nhiệm vụ

nghiên cứu cụ thể sau:

- Một là, nghiên cứu làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận cơ bản về tranh

chấp nội bộ công ty;

- Hai là, khảo sát thực tiễn pháp lý, nhận dạng các loại tranh chấp nội bộ

công ty để phân loại, chia nhóm và nghiên cứu;

- Ba là, nghiên cứu, phân tích, đánh giá các qui định của pháp luật doanh

nghiệp liên quan đến từng nhóm tranh chấp, thực tiễn áp dụng pháp luật giải quyết

tranh chấp;

- Bốn là, đề xuất một số kiến nghị về hoàn thiện các qui định của pháp luật

doanh nghiệp nhằm hạn chế tranh chấp nội bộ công ty.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài

Đề tài tập trung nghiên cứu các qui định của pháp luật doanh nghiệp về

quyền và nghĩa vụ của các chủ thể tranh chấp nội bộ công ty, cơ chế đảm bảo thực

thi các quyền và nghĩa vụ đó; khảo sát thực tiễn tranh chấp, thực hiện pháp luật.

Phạm vi nghiên cứu là các qui định của pháp luật doanh nghiệp liên quan

đến tranh chấp nội bộ công ty mà không đi vào các lĩnh vực pháp luật chuyên ngành

khác như chứng khoán, đầu tư, ngân hàng…; các qui định của pháp luật doanh

nghiệp cũng chỉ được tập trung nghiên cứu ở một số nhóm tranh chấp phổ biến,

điển hình hoặc liên quan đến quyền và nghĩa vụ cơ bản của các bên tranh chấp trong

4

công ty TNHH hai thành viên trở lên và công ty CP là hai loại hình công ty phổ

biến hiện nay và thực tiễn pháp lý đã xuất hiện tranh chấp.

Phạm vi khảo sát là các tranh chấp được giải quyết tại Tòa án, lý do là với

điều kiện thực tế hiện nay ở Việt Nam, tranh chấp nội bộ công ty chủ yếu được giải

quyết bằng con đường Tòa án.2

5. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài, tác giả đã sử dụng phối hợp nhiều phương pháp nghiên

cứu khoa học chuyên ngành như phương pháp lịch sử, phân tích, so sánh, chứng

minh, tổng hợp và các phương pháp xã hội học như thống kê, tham khảo ý kiến

đánh giá và quan điểm của những người làm công tác thực tiễn… Đồng thời, trong

suốt quá trình nghiên cứu, tác giả sử dụng phương pháp phân tích các tình huống cụ

thể kết hợp với phương pháp tổng kết thực tiễn để hoàn thành luận văn.

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

Hiện nay, trong bối cảnh pháp luật về tranh chấp nội bộ công ty còn khá

mới mẻ, đang từng bước được hoàn thiện, các tranh chấp có xu hướng gia tăng, đa

dạng và phức tạp hơn trong khi thực tiễn áp dụng pháp luật còn nhiều vướng mắc,

nhận thức khác nhau, đề tài này có ý nghĩa quan trọng về mặt khoa học cũng như

thực tiễn. Nhiều vấn đề về mặt lý luận mà Luận văn đề cập đến như bản chất, nguồn

gốc, đặc điểm của các tranh chấp nội bộ công ty có giá trị khoa học nhất định cho

những người học tập, làm công tác giảng dạy, nghiên cứu, hay xây dựng pháp luật

liên quan đến doanh nghiệp và pháp luật về doanh nghiệp. Việc nghiên cứu tổng

hợp các qui định của pháp luật về tranh chấp nội bộ công ty thông qua bức tranh

thực tiễn pháp lý giúp cho những người quan tâm, nhất là những người làm công tác

xét xử, các doanh nghiệp có cái nhìn chính xác, cụ thể và đầy đủ hơn về vấn đề trên,

từ đó có sự nhận thức lại cho đúng hoặc thu lượm được những kiến thức, kinh

nghiệm nhất định có ích cho công việc, nghề nghiệp của mình.

7. Bố cục của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,

Luận văn gồm 2 chương:

2 Theo Pháp lệnh trọng tài thương mại 2003, Trọng tài thương mại có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp

phát sinh trong hoạt động thương mại, trong đó được hiểu là có tranh chấp phát sinh từ quan hệ góp vốn kinh

doanh, tức là có tranh chấp nội bộ công ty. Tuy nhiên, theo Điều 2 Nghị định 25/2004/NĐ-CP ngày

15/01/2004 qui định chi tiết thi hành một số điều của Pháp lệnh trọng tài thương mại thì Trọng tài thương

mại chỉ có thẩm quyền giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại giữa các chủ thể là cá

nhân, tổ chức có đăng ký kinh doanh. Với qui định này, đa số các tranh chấp bội bộ công ty không thể lựa

chọn phương thức giải quyết trọng tài.

5

Chương 1: Những vấn đề lý luận về tranh chấp nội bộ công ty

Chương 2: Thực trạng tranh chấp nội bộ công ty và định hướng hoàn thiện

pháp luật doanh nghiệp nhằm hạn chế tranh chấp.

6

CHƯƠNG 1:

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRANH CHẤP NỘI BỘ CÔNG TY

1.1. Quan hệ nội bộ trong công ty và xung đột lợi ích trong nội bộ công ty

Công ty là hình thức tổ chức kinh doanh ra đời, tồn tại và phát triển trong

những điều kiện lịch sử và xã hội nhất định. Sự hình thành và phát triển của định

chế công ty gắn liền với sự hình thành của thị trường vốn, thị trường tiền tệ. Là một

tổ chức kinh tế độc lập, được thành lập trên cơ sở góp vốn của các thành viên nhằm

thực hiện các hoạt động kinh doanh, mỗi công ty là tổng hòa các mối quan hệ nội bộ

phức tạp, đan xen, trong đó, những thành viên góp vốn luôn nằm ở vị trí trung tâm

của các mối quan hệ đó, bởi lẽ, chính những thành viên, những người chủ thực sự

của công ty là người quyết định việc ra đời, tồn tại hay không tồn tại công ty và

quan hệ sở hữu tài sản góp vốn vào công ty là nền tảng để hình thành nên các mối

quan hệ khác3

. Dưới góc độ này, có thể xác định các quan hệ nội bộ công ty bao

gồm mối quan hệ giữa những các thành viên công ty với nhau, giữa thành viên với

công ty, giữa thành viên với người quản lý công ty.

Trong nội bộ công ty, người quản lý, thành viên công ty đều mong muốn

công ty kinh doanh có hiệu quả và phát triển bền vững. Tuy nhiên, có thể do sự

khác biệt về vị trí và mục đích mà trong quan hệ nội bộ công ty, luôn tiềm ẩn khả

năng xung đột lợi ích. Trong phần này, tác giả tập trung làm rõ về mặt lý luận các

mối quan hệ nội bộ trong công ty, bản chất của những mối quan hệ này, những xung

đột lợi ích có thể xảy ra, nguốc gốc của sự xung đột lợi ích này, sự thể hiện những

mối quan hệ, xung đột lợi ích trong các loại hình công ty khác nhau.

(i) Mối quan hệ giữa các thành viên công ty với nhau : Khi góp vốn, các

thành viên góp vốn chuyển dịch quyền sở hữu tài sản góp vốn vào công ty, tài sản

góp vốn thuộc quyền sở hữu của công ty từ sau khi công ty ra đời, công ty có quyền

chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản của mình. Thành viên góp vốn không còn là

chủ sở hữu đối với những tài sản đã góp, không có quyền trực tiếp đối với tài sản

trong công ty, thay vào đó, họ được hưởng qui chế thành viên công ty, phần vốn

3 Trong luận văn, khái niệm “thành viên công ty” được sử dụng bao hàm cả thành viên công ty TNHH, thành

viên công ty hợp danh và cổ đông công ty CP. Một số chỗ, khái niệm “nhà đầu đư” được dùng thay với nội

hàm là thành viên, cổ đông công ty, không bao gồm các chủ nợ (người cho vay).