Trách nhiệm pháp lý do vi phạm nghĩa vụ hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế theo công ước viên 1980 về mua bán hàng hóa quốc tế nghiên cứu so sánh với pháp luật Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

--------∞0∞--------

NGUYỄN TUẤN ANH

TRÁCH NHIỆM PHÁP LÝ DO VI PHẠM NGHĨA VỤ

HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA QUỐC TẾ THEO

CÔNG ƯỚC VIÊN 1980 VỀ MUA BÁN HÀNG HÓA

QUỐC TẾ - NGHIÊN CỨU SO SÁNH VỚI

PHÁP LUẬT VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

LUẬT KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

--------∞0∞--------

NGUYỄN TUẤN ANH

TRÁCH NHIỆM PHÁP LÝ DO VI PHẠM NGHĨA VỤ

HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA QUỐC TẾ THEO

CÔNG ƯỚC VIÊN 1980 VỀ MUA BÁN HÀNG HÓA

QUỐC TẾ - NGHIÊN CỨU SO SÁNH VỚI

PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật kinh tế

Mã số chuyên ngành: 60 38 01 07

LUẬN VĂN THẠC SĨ

LUẬT KINH TẾ

Giảng viên hướng dẫn: PGS. TS DƯ NGỌC BÍCH

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

KHOA ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

GIẤY XÁC NHẬN

Tôi tên là: NGUYỄN TUẤN ANH

Ngày sinh: 12/02/1989

Nơi sinh: Thành phố Hồ Chí Minh

Chuyên ngành: Luật Kinh tế

Mã học viên: 1883801070004

Tôi đồng ý cung cấp toàn văn thông tin luận văn tốt nghiệp hợp lệ về bản quyền

cho Thư viện trường đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh. Thư viện trường đại học Mở

Thành phố Hồ Chí Minh sẽ kết nối toàn văn thông tin luận văn tốt nghiệp vào hệ thống

thông tin khoa học của Sở Khoa học và Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh.

Ký tên

(Ghi rõ họ và tên)

Nguyễn Tuấn Anh

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận văn "Trách nhiệm pháp lý do vi phạm nghĩa vụ hợp

đồng mua bán hàng hóa quốc tế theo công ước viên 1980 về mua bán hàng hóa quốc tế

- nghiên cứu so sánh với pháp luật Việt Nam" là bài nghiên cứu của chính tôi, với sự

hướng dẫn của PGS.TS. Dư Ngọc Bích.

Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi cam

đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố

hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận

văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các

trường đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2021

TÁC GIẢ

Nguyễn Tuấn Anh

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này, tác giả đã

nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên, ủng hộ quý báu của các Thầy, Cô giáo,

gia đình và bạn bè. Đặc biệt, với lòng biết ơn sâu sắc, tác giả xin được gửi lời cảm ơn

đến Giảng viên hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Dư Ngọc Bích - người đã gợi mở để tác

giả chọn được đề tài nghiên cứu cho mình và luôn tận tâm giúp đỡ, động viên tác giả

cố gắng hoàn thành luận văn.

Đồng thời, tác giả xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành đến các Thầy, các Cô tham

gia giảng dạy hoặc làm việc tại Khoa Sau đại học, trường Đại học Mở thành phố Hồ

Chí Minh đã luôn nhiệt tình giảng dạy, chỉ bảo và hỗ trợ tôi trong suốt quá trình học

tập tại trường.

Ngoài ra, tác giả cũng xin cảm ơn gia đình đã luôn bên cạnh, đồng hành và chia

sẻ những khó khăn với tác giả trong thời gian học tập và nghiên cứu. Cảm ơn những

người bạn đã thay phiên động viên, nhắc nhở, cũng như hỗ trợ lẫn nhau thực hiện và

hoàn thành luận văn.

Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2021

TÁC GIẢ

Nguyễn Tuấn Anh

iii

TÓM TẮT

Công ước Viên 1980 của Liên Hiệp quốc về hợp đồng mua bán hàng hóa quốc

tế (United Nations Convention on Contracts for International Sale of Goods (CISG) là

một trong những Công ước quốc tế về thương mại được áp dụng rộng rãi trên toàn thế

giới. CISG đã được hình thành với mong muốn tạo ra khung hành lang pháp lý chung,

áp dụng cho việc ký kết hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế diễn ra giữa các thương

nhân mang quốc tịch, sinh sống và kinh doanh trên các lãnh thổ quốc gia khác nhau.

Trong khi đó, Pháp luật Thương mại Việt Nam đã được ban hành từ lâu, và đến thời

điểm này, như một điều tất yếu trước những sự thay đổi như vũ bảo của hoạt động

thương mại quốc tế, pháp luật cũng đang bộc lộ nhiều điểm lạc hậu. Do đó, trong luận

văn này, tác giả mong muốn đưa ra những nghiên cứu so sánh nhằm tìm ra điểm khác

biệt của CISG và pháp luật Thương mại Việt Nam đối với các biện pháp khắc phục

hậu quả do vi phạm nghĩa vụ hợp đồng như Buộc thực hiện đúng hợp đồng, Bồi

thường thiệt hại, Hủy thực hiện hợp đồng, và từ đó đưa ra các kiến nghị nhằm hoàn

thiện pháp luật Thương mại Việt Nam.

Trong phạm vi luận văn của mình, tại chương một, tác giả đã đem đến một góc

nhìn tổng quan về hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế, trách nhiệm khi vi phạm hợp

đồng này và các biện pháp khắc phục hậu quả thương mại như buộc thực hiện hợp

đồng, bồi thường thiệt hại và hủy bỏ hợp đồng. Cũng trong chương này, tác giả đi sâu

phân tích các quy định của CISG, và tìm hiểu các vụ kiện, tham khảo quan điểm của

các học giả, ý kiến của Ban Thư ký và Hội đồng tư vấn CISG.

Tại chương hai, tác giả tập trung vào việc phân tích quy định của pháp luật Việt

Nam về biện pháp buộc thực hiện hợp đồng, bồi thường thiệt hại và hủy bỏ hợp đồng.

Qua đó, tác giả nêu ra những hạn chế, vướng mắc của pháp luật thực định trong việc

vận dụng các biện pháp nói trên trong hoạt động thương mại của các bên. Đồng thời,

tác giả cũng nghiên cứu so sánh với CISG để đưa ra những kiến nghị nhằm xây dựng

một khung pháp lý hoàn thiện hơn cho pháp luật Việt Nam về vấn đề pháp lý tương

ứng trên cơ sở tương thích với pháp luật quốc tế.

iv

ABSTRACT

The 1980 United Nations Convention on Contracts for International Sale of

Goods (CISG) is one of the most widely applied international trade conventions

worldwide. CISG has been formed with the desire to create a common legal

framework, which applies to the conclusion of international contracts for sale and

purchase of goods that take place between traders, living and doing business in

different territories.

Meanwhile, Vietnam Trade Law has been enacted for a long time, and up to

this point, as an inevitable thing in the event of changes such as the protection of

international trade, the law is also revealing many backward points. Therefore, in this

dissertation, the author wishes to present comparative studies to find out the difference

between CISG and Vietnamese Commercial law for remedial measures due to breach

of contractual obligations, such as Forcible performance of the contract, Compensation

for damage, Cancellation of contract performance, and and thereby make

recommendations to improve Vietnam's commercial law.

Within the scope of dissertation, in chapter one, the author gives an overview

of international goods sale and purchase contracts, liability for breach of contract and

commercial remedial measures such as forced performance of the contract,

compensation for damages and contract termination. Also in this chapter, the author

deeply analyzes the CISG regulations and explores the lawsuits, referencing scholars

view, Secretariat opinions and the CISG Advisory Council.

In chapter two, the author focuses on analyzing the provisions of Vietnamese

law on measures to enforce contracts, compensation for damages and contract

termination. Thereby, the author outlines the limitations and problems of the actual

law in applying mentioned measures in the commercial activities of the parties. At the

same time, the author also does a comparison study with CISG to give

recommendations to build a more complete legal framework for Vietnamese law on

relevant legal issues on the basis of compatibility with international law.

v

MỤC LỤC

Lời cam đoan................................................................................................................ i

Lời cám ơn................................................................................................................... ii

Tóm tắt........................................................................................................................ iii

Mục lục ...........................................................................................................................v

Danh mục các từ viết tắt ........................................................................................................vii

PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................1

Tính cấp thiết của đề tài................................................................................................1

Tình hình nghiên cứu ....................................................................................................2

Mục tiêu nghiên cứu......................................................................................................4

Câu hỏi nghiên cứu........................................................................................................5

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................................5

Phương pháp nghiên cứu..............................................................................................6

Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài.....................................................................6

Kết cấu của luận văn .....................................................................................................7

CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ TRÁCH NHIỆM PHÁP LÝ DO VI PHẠM

NGHĨA VỤ HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA QUỐC TẾ THEO CÔNG

ƯỚC VIÊN NĂM 1980 CỦA LIÊN HIỆP QUỐC VỀ HỢP ĐỒNG MUA BÁN

HÀNG HÓA QUỐC TẾ................................................................................................8

1.1. Những vấn đề lý luận về trách nhiệm pháp lý do vi phạm nghĩa vụ hợp đồng

mua bán hàng hóa quốc tế ............................................................................................8

1.1.1. Khái niệm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế theo CISG..........................8

1.1.2. Đặc điểm của hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế....................................12

1.1.3. Khái niệm vi phạm nghĩa vụ hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế.............16

1.1.4. Khái niệm trách nhiệm pháp lý do vi phạm nghĩa vụ hợp đồng mua bán

hàng hoá quốc tế ....................................................................................................17

1.2. Quy định của CISG về trách nhiệm pháp lý do vi phạm nghĩa vụ hợp đồng

mua bán hàng hóa quốc tế và thực tiễn giải quyết tranh chấp ...............................18

1.2.1. Biện pháp buộc thực hiện đúng hợp đồng ...................................................18

1.2.2. Biện pháp bồi thường thiệt hại.....................................................................32

1.2.3. Biện pháp huỷ bỏ hợp đồng .........................................................................49

KẾT LUẬN CHƯƠNG 01 ..........................................................................................65

vi

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ TRÁCH

NHIỆM PHÁP LÝ DO VI PHẠM NGHĨA VỤ HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG

HÓA QUỐC TẾ – KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT THƯƠNG MẠI

VIỆT NAM...................................................................................................................66

2.1. Biện pháp buộc thực hiện hợp đồng ...................................................................66

2.1.1. Quy định của pháp luật Việt Nam về biện pháp buộc thực hiện hợp đồng .66

2.1.2. Kiến nghị hoàn thiện biện pháp buộc thực hiện hợp đồng trong pháp luật

Thương mại Việt Nam ............................................................................................77

2.2. Biện pháp bồi thường thiệt hại............................................................................80

2.2.1. Quy định của pháp luật Việt Nam về biện pháp bồi thường thiệt hại .........80

2.2.2. Kiến nghị hoàn thiện biện pháp bồi thường thiệt hại trong pháp luật

Thương mại Việt Nam ............................................................................................89

2.3. Biện pháp huỷ bỏ hợp đồng.................................................................................91

2.3.1. Quy định của pháp luật Việt Nam về biện pháp hủy bỏ hợp đồng ..............91

2.3.2. Kiến nghị hoàn thiện biện pháp hủy bỏ hợp đồng trong pháp luật Thương

mại Việt Nam..........................................................................................................99

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ..........................................................................................103

KẾT LUẬN ................................................................................................................105

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................108

vii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLDS: Bộ luật Dân sự

BTTH: Bồi thường thiệt hại

CISG: Công ước Viên 1980 của Liên Hiệp quốc về hợp đồng mua bán

hàng hóa quốc tế (United Nations Convention on Contracts for

International Sale of Goods)

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Công ước Viên năm 1980 của Liên hợp quốc về hợp đồng mua bán hàng hóa

quốc tế (Convention on Contracts for the International Sale of Goods – CISG) được

soạn thảo bởi Ủy ban của Liên hợp quốc về Luật thương mại quốc tế (The United

Nations Commission on International Trade Law - UNCITRAL) nhằm hướng đến việc

đặt ra các quy phạm thống nhất áp dụng trong thương mại quốc tế về mua bán hàng

hóa.

Cũng tương tự như pháp luật quốc gia, CISG khi quy định về hợp đồng mua

bán hàng hóa quốc tế cũng đặt ra nhiều chế định như: phạm vi áp dụng (Điều 1 – Điều

13); trình tự, thủ tục, cách thức giao kết, xác lập hợp đồng (Điều 14 – Điều 24); thực

hiện hợp đồng với việc đặt ra quyền và nghĩa vụ giữa các bên (Điều 25 – Điều 88).

Trong đó, chế định về vi phạm hợp đồng và các biện pháp khắc phục hậu quả do vi

phạm hợp đồng CISG không quy định tập trung, mà quy định lồng ghép trong Chương

II, Chương III và đặc biệt là Chương V. Theo đó, CISG cho phép người bán và người

mua áp dụng khi một bên vi phạm nghĩa vụ hợp đồng bao gồm buộc thực hiện đúng

hợp đồng, đòi bồi thường thiệt hại, hủy hợp đồng. Ngoài ra còn có các biện pháp khác

không được xem như biện pháp khắc phục hậu quả như: biện pháp giảm giá (Điều 50),

biện pháp bên bị vi phạm gia hạn thời hạn thực hiện nghĩa vụ để tạo điều kiện cho bên

vi phạm tiếp tục thực hiện hợp đồng (Điều 47 khoản 1 và Điều 63 khoản 1) hay những

biện pháp mà bên vi phạm có thể đưa ra nhằm khắc phục những thiệt hại do hành vi vi

phạm của mình gây ra (Điều 48 khoản 1); biện pháp hủy hợp đồng hay đòi thay thế

hàng áp dụng trong trường hợp vi phạm cơ bản - khái niệm vi phạm cơ bản được nêu

tại Điều 25). Chương V của Phần 3 quy định về vấn đề tạm ngừng thực hiện nghĩa vụ

hợp đồng, vi phạm trước thời hạn thực hiện hợp đồng, việc áp dụng các biện pháp

pháp lý trong trường hợp giao hàng từng phần, hủy hợp đồng khi chưa đến thời hạn

thực hiện nghĩa vụ. Như vậy, CISG thừa nhận bốn loại biện pháp khắc phục hậu quả

cơ bản như: buộc thực hiện hợp đồng, tạm ngừng thực hiện hợp đồng, hủy thực hiện

hợp đồng và bồi thường thiệt hại. Trong khi đó, pháp luật Việt Nam cho phép sử dụng

tới sáu loại trách nhiệm do vi phạm hợp đồng (chế tài thương mại), bao gồm buộc thực

hiện đúng hợp đồng, phạt vi phạm, buộc bồi thường thiệt hại, tạm ngừng thực hiện hợp

đồng, đình chỉ thực hiện hợp đồng, huỷ bỏ hợp đồng, và các biện pháp khác do các bên

2

thoả thuận không trái với nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam, điều ước quốc tế

mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên và tập quán thương mại quốc tế

(Điều 292 Luật Thương mại 2005); chưa kể “quyền cầm giữ” (assets liens) được quy

định như một chế tài đặc biệt của pháp luật thương mại Việt Nam trong các quan hệ

đại diện (Điều 149 Luật Thương mại 2005), và trong dịch vụ logistics (Điều 239 Luật

Thương mại 2005)1

. Tuy vậy, pháp luật Việt Nam đã và đang thể hiện nhiều bất cập

như quy định thiếu đồng bộ, mang tính lẻ tẻ, chưa phù hợp…liên quan đến biện pháp

khắc phục hậu quả khi vi phạm các nghĩa vụ được đặt ra trong Hợp đồng mua bán

hàng hóa quốc tế.

Đặc biệt, trong bối cảnh ngày 24/11/2015, theo Quyết định số 2588/2015/QĐ￾CTN, Việt Nam chính thức gia nhập, trở thành thành viên của CISG, điều này giúp

cho việc mua bán hàng hóa quốc tế của thương nhân Việt Nam có cơ sở pháp lý điều

chỉnh chung với rất nhiều các thương nhân khác trên thế giới2

. Tuy nhiên, nó cũng đặt

ra rất nhiều thách thức khi các thương nhân vi phạm nghĩa vụ hợp đồng mua bán hàng

hóa quốc tế khi đó đặt ra các nghĩa vụ pháp lý cho họ. Do đó, tác giả dự kiến thực hiện

đề tài này với mục đích trên cơ sở phân tích những vấn đề lý luận cơ bản và thực tiễn

áp dụng CISG qua một số vụ việc tại các quốc gia, kết hợp với việc tìm hiểu quan

điểm của các học giả liên quan đến việc vận dụng CISG, đồng thời, đề tài cũng nghiên

cứu so sánh với pháp luật Việt Nam để đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện các

quy định còn nhiều bất cập trong pháp luật Việt Nam. Vì những lý do trên, tác giả

chọn thực hiện đề tài: “Trách nhiệm pháp lý do vi phạm nghĩa vụ hợp đồng mua bán

hàng hóa quốc tế theo Công ước Viên 1980 về mua bán hàng hóa quốc tế - nghiên cứu

so sánh với pháp luật Việt Nam” để làm Luận văn Thạc sĩ của mình.

2. Tình hình nghiên cứu

- Võ Sĩ Mạnh (2015) “Vi phạm cơ bản Hợp đồng theo Công ước Viên năm

1980 về mua bán hàng hóa quốc tế và định hướng hoàn thiện các quy định có liên quan

đến pháp luật Việt Nam”, Luận án tiến sĩ – Trường Đại học Luật TP.HCM. Trong luận

án này, tác giả có nghiên cứu về các vi phạm cơ bản hợp đồng theo CISG nhưng

không chuyên sâu về các trách nhiệm pháp lý do vi phạm nghĩa vụ hợp đồng.

1 Phan Thị Thanh Thủy, “So sánh các quy định về trách nhiệm do vi phạm hợp đồng trong Luật Thương mại Việt Nam 2005

và Công ước Viên 1980”, Tạp chí Luật học, số 3/2014, tr.50 – 60.

2 UNCITRAL báo cáo rằng 94 quốc gia đã thông qua CISG. Nguồn:

https://uncitral.un.org/en/texts/salegoods/conventions/sale_of_goods/cisg/status, truy cập ngày 01/11/2020.

3

- Nguyễn Thị Hồng Trinh, “Chế tài bồi thường thiệt hại trong thương mại quốc

tế và Luật Thương mại Việt Nam, Công ước CISG và PICC”, Tạp chí Nghiên cứu lập

pháp, Văn phòng Quốc hội, 2009, Số 22 (159), tr.48-52: đưa ra sự khác biệt trong

thuật ngữ, cách giải thích và thực tế áp dụng chế tài bồi thường thiệt hại giữa CISG,

PICC và pháp luật Việt Nam trong quy định về các chế tài vi phạm hợp đồng thương

mại, không đề cập đến các trách nhiệm pháp lý khác vi phạm vi nghĩa vụ hợp đồng

theo CISG.

- Phan Thị Thanh Thủy, “So sánh các quy định về trách nhiệm do vi phạm hợp

đồng trong Luật Thương mại 2005 và Công ước Viên 1980”, Tạp chí Khoa học Đại

học Quốc gia Hà Nội, 2014, Số 3, Tập 30, tr.50-60: trong giới hạn bài báo, tác giả có

so sánh những quy định của Luật Thương mại 2005 và CISG về trách nhiệm do vi

phạm hợp đồng, nhưng những vấn đề lý luận và thực tiễn về trách nhiệm pháp lý do vi

phạm nghĩa vụ hợp đồng theo CISG thì tác giả chưa phân tích sâu.

- Phạm Thị Hiền (2016), “Xác định thiệt hại trong chế định bồi thường thiệt hại

của Công ước Viên 1980 về Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế”, Luận văn thạc sĩ

luật học, Trường Đại học Luật TP.HCM: Phân tích chi tiết những vấn đề liên quan đến

bồi thường thiệt hại và xác định thiệt hại theo quy định của CISG, đưa ra được nhiều

ví dụ từ thực tiễn và án lệ. Tuy nhiên, luận văn không nghiên cứu về trách nhiệm pháp

lý do vi phạm nghĩa vụ hợp đồng theo CISG.

- Trần Việt Dũng, Phạm Thị Hiền, “Bồi thường thiệt hại phát sinh trong tương

lai theo quy định của Công ước Viên 1980”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, 2018, số

2 (358), tr. 69 – 76: Bài viết giới thiệu một khía cạnh mới trong quy định của CISG đó

là vấn đề bồi thường thiệt hại phát sinh trong tương lai theo quy định của Điều 74. Tuy

nhiên, vài viết chỉ tập trung phân tích các quy định và nguyên tắc cho việc xác định

thiệt hại và những khoản lợi bị bỏ lỡ để xác định cơ sở bồi thường.

- Trần Việt Dũng, Phạm Thị Hiền, “Bồi thường thiệt hại khi hợp đồng bị huỷ và

có tồn tại giao dịch thay thế theo Công ước Vienna năm 1980”, Tạp chí Khoa học pháp

lý, 2017, Số 7, tr. 3-10: Bài viết phân tích cơ chế phân tích nguyên tắc đánh giá bồi

thường thiệt hại của CISG tại quy định của Điều 74 và quy định của Điều 75 CISG về

cơ chế bồi thường khi hợp đồng bị huỷ và có tồn tại giao dịch thay thế. Đây là một chế

định tương đối mới với hợp đồng Việt Nam. Bài báo phân tích những khía cạnh pháp

lý và thực tiễn trong vận dụng Điều 75 CISG, bao gồm so sánh mối quan hệ của Điều