Tổn thương tâm lý của bệnh nhân mất ngủ mạn tính tại một số bệnh viện TP.HCM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Trần Quang Trọng

TỔN THƯƠNG TÂM LÝ CỦA BỆNH NHÂN

MẤT NGỦ MẠN TÍNH TẠI MỘT SỐ

BỆNH VIỆN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh - 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Trần Quang Trọng

TỔN THƯƠNG TÂM LÝ CỦA BỆNH NHÂN

MẤT NGỦ MẠN TÍNH TẠI MỘT SỐ

BỆNH VIỆN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành : Tâm lý học

Mã số : 8310401

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

GS. TS. ĐOÀN VĂN ĐIỀU

Thành phố Hồ Chí Minh - 2019

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả trong luận văn “Tổn thương tâm lý của

bệnh nhân mất ngủ mạn tính tại một số bệnh viên thành phố Hồ Chính Minh” là

trung thực, chưa được sử dụng trong bất kỳ luận văn nào.

Tp Hồ Chí Minh, ngày…. tháng…. năm 2019

Học viên ký tên

Trần Quang Trọng

LỜI CẢM ƠN

Xin chân thành cảm ơn quý thầy cô giảng dạy lớp Cao học Tâm lý học, quý

thầy cô Phòng Sau đại học, Trường Đại học Sư Phạm Tp.HCM đã nhiệt tình truyền

đạt những kiến thức, những kinh nghiệm tinh thông, sâu sắc quý báu, đã tạo mọi điều

kiện thuận lợi trong quá trình tôi học tập.

Xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc đến GS.TS. Đoàn Văn Điều, người đã tận tình

hướng dẫn, giúp đỡ, động viên, đồng thời tạo mọi điều kiện tốt nhất để tôi hoàn

thành luận văn tốt nghiệp.

Xin gửi lời cảm ơn tới Ban giám đốc và cán bộ nhân viên bệnh viện Quận 2 đã

nhiệt tình tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình tôi thực hiện luận văn tốt nghiệp.

Xin chân thành cảm ơn đến các bạn học viên cao học đã chia sẻ, trao đổi kiến

thức và đóng góp ý kiến quý báu, nhằm giúp đỡ động viên tôi.

Cuối cùng, xin gửi đến gia đình, tất cả bạn bè thân thuộc, những người luôn

giúp đỡ động viên tôi rất nhiều trong cuộc sống, trong quá trình học tập và thực hiện

luận văn tốt nghiệp.

TP.HCM, ngày tháng năm 2019

MỤC LỤC

Trang bìa phụ

Lời cam đoan

Lời cảm ơn

Mục lục

Danh mục các chữ viết tắt

Danh mục các bảng

Danh mục các biểu đồ

Mở đầu..........................................................................................................................1

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN TỔN THƯƠNG TÂM LÝ CỦA BÊNH NHÂN

MẤT NGỦ MẠN TÍNH ..........................................................................7

1.1.Lịch sử nghiên cứu về tổn thương tâm lý.........................................................7

1.1.1.Nghiên cứu tổn thương tâm lý ở nước ngoài.............................................7

1.1.2.Nghiên cứu tổn thương tâm lý ở Việt Nam .............................................11

1.2.Khái niệm chung về tổn thương tâm lý..........................................................15

1.3.Khái niệm trầm cảm .......................................................................................18

1.3.1.Định nghĩa trầm cảm................................................................................18

1.3.2.Nguyên nhân và cơ chế bẩm sinh của trầm cảm......................................20

1.3.3.Chẩn đoán trầm cảm theo DSM-IV.........................................................23

1.3.4.Các biểu hiện của trầm cảm.....................................................................24

1.4.Khái niệm lo âu ..............................................................................................26

1.4.1.Định nghĩa rối loạn lo âu .........................................................................26

1.4.2.Các biểu hiện của rối loạn lo âu...............................................................28

1.4.3.Căn nguyên rối loạn lo âu........................................................................30

1.4.4.Chẩn đoán rối loạn lo âu theo DSM-IV:..................................................31

1.5.Khái niệm mất ngủ .........................................................................................32

1.6.Các yếu tố liên quan trầm cảm, lo âu .............................................................34

1.7.Mất ngủ mạn tính, trầm cảm, lo âu mối liên quan .........................................46

1.8.Bộ công cụ đánh giá trầm cảm, lo âu .............................................................47

Tiểu kết Chương 1.......................................................................................................52

Chương 2. THỰC TRẠNG TỔN THƯƠNG TÂM LÝ CỦA BỆNH NHÂN

MẤT NGỦ MẠN TÍNH ........................................................................53

2.1. Thể thức và phương pháp nghiên cứu tổn thương tâm lý của bệnh nhân

mất ngủ mạn tính..........................................................................................53

2.2. Thực trạng chung về tổn thương tâm lý của bệnh nhân mất ngủ mạn tính ...59

2.2.1. Đánh giá chung thực trạng lo âu, trầm cảm ở bệnh nhân mất ngủ

mạn tính .................................................................................................60

2.3. Mô tả đặc điểm khách thể nghiên cứu...........................................................62

2.4. Mối liên quan giữa trầm cảm, lo âu với các yếu tố liên quan........................69

2.4.1. Mối liên quan trầm cảm lo âu với đặc điểm hôn nhân gia đình..............69

2.4.2. Mối liên quan trầm cảm, lo âu với dặc điểm kinh tế...............................72

2.4.3. Mối liên quan giữa trầm cảm lo âu với đặc điểm mất ngủ......................73

2.4.4. Mối liên quan giữa trầm cảm, lo âu với đặc bệnh đồng mắc ..................75

Tiểu kết Chương 2.......................................................................................................78

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................................79

TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................80

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CHỮ VIẾT TẮT CHỮ ĐẦY ĐỦ

OCD

Obsessive compulsive disorder

(Rối loạn ám ảnh cưỡng chế)

AIDS

Acquired immunodeficiency syndrome

(Hội chứng suy giảm miễn dịch)

APA

American Psycholofical Association

(Hiệp hội tâm lý học Hoa Kỳ)

BV Bệnh viện

CDC

Centers for Disease Control and Prevention

(Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ)

CES-D

Center for Epidemiological Studies Depression

(Trung tâm nghiên cứu dịch tể trầm cảm)

DALY

Disability- Adjusterd Life Years

(Số năm sống được điều chỉnh theo mức độ bệnh tật)

DASS21

Depression Anxiety and Stress Scales

(Thang đánh giá mức độ trầm cảm, lo âu, stress 21)

DSM-IV

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders

(Hướng dẫn chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần

IV)

HADS

Hospital Anxiety and Depression Scale

(Thang dó lo âu và trầm cảm tại bệnh viện)

HAMA

Hamilton Anxiety Rate Scale

(Thang đo lo âu của Hamilton)

HAMD

Hamilton Depression Rating Scale

(Thang đo trầm cảm của Hamilton)

HIV

Human Immunodeficiency virus

(Vi rút suy giảm miễn dịch ở người)

ICD Internationnal Classification of Diseases

(Phân loại quốc tế về bệnh)

RLLATT Rối loạn lo âu toàn thể

OR

Odds ratio

(Tỉ số số chênh)

PHQ-9

Patient Health Questionnaire 9

(Bảng hỏi đánh giá sức khỏe bệnh nhân 9)

PR

Prevalence ratio

(Tỉ lệ hiện hành)

PTSD

Post Trauma Stress Disorder

(Rối loạn stress sau sang chấn)

ASR

Actue stress reaction

(Rối loạn stress cấp)

TTTL Tổn thương tâm lí

WHO

World Health Organization

(Tổ chức Y tế thế giới)

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Đánh giá chung mức độ lo âu trầm cảm ....................................................60

Bảng 2.2. Tỉ lệ trầm cảm, lo âu. .................................................................................61

Bảng 2.3. Đặc tính thông tin cá nhân .........................................................................62

Bảng 2.4. Đặc điểm hôn nhân gia đình của khách thể nghiên cứu ...........................64

Bảng 2.5. Đặc điểm kinh tế nghề nghiệp của khách thể nghiên cứu.........................65

Bảng 2.6. Đặc điểm chứng mất ngủ của khách thể nghiên cứu ...............................66

Bảng 2.7. Đặc điểm bệnh đồng mắc của khách thể nghiên cứu................................67

Bảng 2.8. Tự đánh giá cảm nhận của khách thể về tình trạng bệnh...........................68

Bảng 2.9. Mối liên quan giữa trầm cảm với đặc điểm hôn nhân gia đình ................69

Bảng 2.10. Mối liên quan giữa lo âu với đặc điểm hôn nhân gia đình......................70

Bảng 2.11. Mối liên quan trầm cảm với đặc điểm kinh tế. .......................................72

Bảng 2.12. Mối liên quan giữa lo âu với đặc điểm kinh tế. ......................................72

Bảng 2.13. Mối liên quan giữa trầm cảm với đặc điểm mất ngủ ..............................73

Bảng 2.14. Mối liên quan giữa lo âu với đặc điểm giấc ngủ.....................................74

Bảng 2.15. Mối liên quan trầm cảm với đặc điểm bệnh đồng mắc...........................75

Bảng 2.16. Mối liên quan lo âu với đặc điểm bệnh đồng mắc ..................................76

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 2.1. Mối tương quan rối loạn lo âu và trầm cảm...........................................61

Biểu đồ 2.2. Tuổi trung bình khách thể nghiện cứu ...................................................63

Biểu đồ 2.3. Thời gian trung bình ngủ thực tế của khách thể ....................................67

1

Mở đầu

1. Lý do chọn đề tài

Tổn thương tâm lý là một hiện tượng tâm lý phức tạp, không dễ chẩn đoán với

nhiều biểu hiện khác nhau ở các cá nhân như: rối loạn dạng cơ thể, vấn đề về tư duy,

chú ý, giao tiếp xã hội, hành vi, và phổ biến nhất là lo âu và trầm cảm (Nguyễn Thị

Như Thúy, 2017). Trầm cảm, lo âu gây ảnh hưởng tiêu cực đến cảm xúc, suy nghĩ và

hành vi của con người, tạo nên một gánh nặng bệnh tật rất lớn cho cả bản thân, gia

đình và xã hội (Lecrubier, 2001). Trầm cảm và lo âu là những rối loạn tâm thần

thường gặp, người bị trầm cảm hay có các biểu hiện như buồn bã, mất hứng thú, mặc

cảm tội lỗi hoặc ngủ ít, cảm giác mệt mỏi, và tập trung kém; những đặc trưng cơ bản

của rối loạn lo âu là cảm giác căng thẳng, suy nghĩ lo lắng và sự thay đổi về thể chất.

(World Health Organization, 2014).

Thông thường mất ngủ được xác định khi có sự than phiền của một cá nhân về

việc khó ngủ hay không ngủ được. Đôi khi mất ngủ được sử dụng như một thuật ngữ

để chỉ về việc xáo trộn trong giấc ngủ của một cá nhân với các biểu hiện như ngủ trễ

giấc, thức dậy về đêm với những kích thích thoáng qua trong thời gian ngắn, do đó

mất ngủ thường được xem như là một triệu chứng của những bệnh lý khác. Mặc dù

thường được xem là triệu chứng trầm cảm, nhưng mất ngủ cũng là một tiền đề dẫn

đến trầm cảm và có liên quan đến sự gia tăng đáng kể trong nguy cơ của trầm cảm.

Mất ngủ liên quan đến suy giảm tâm trạng, hoạt động cá nhân và chất lượng cuộc

sống, trong một số trường hợp với tình trạng buồn ngủ ban ngày có thể làm tăng rủi

ro dẫn đến tai nạn (Walsh J. K, 2004). Những người bị chứng mất ngủ mạn tính

thường đi kèm với những rối loạn tâm lý phổ biến là lo âu và trầm cảm, theo kết quả

của nhiều nghiên cứu được tiến hành trên thế giới, ước tính rằng 40% người có

chứng mất ngủ mạn tính có thể đang mắc một rối loạn tâm lý song song (Ancoli￾Israel, 2006; Katz D. A và McHorney, 1998).

Do tính mạn tính kéo dài của chứng mất ngủ nên đây là một trong những yếu tố

liên quan gián tiếp đến chất lượng cuộc sống của một cá nhân. Trong nhiều nghiên

cứu dịch tễ học cho thấy rằng yếu tố trầm cảm, lo âu và mất ngủ có mối liên quan với

nhau, trầm cảm hay lo âu là những biểu hiện rất phổ biến của những bệnh nhân có

2

chứng mất ngủ mạn tính, trong khi ngược lại chứng mất ngủ có tỷ lệ xuất hiện gấp

đôi ở những người có tâm trạng buồn chán, lo lắng quá nhiều (Soldatos, 1994). Mẫu

nghiên cứu trên cộng đồng 1014 thanh thiếu niên tuổi từ 13-16 tuổi của Johnson tiến

hành năm 2016, mất ngủ được đánh giá dựa trên các tiêu chí từ DSM-IV, đã cho kết

quả những người có chứng mất ngủ kéo dài có tỉ suất nguy cơ bị rối loạn lo âu và

trầm cảm cao hơn nhưng người bình thường lần lượt là 3,2 và 6,8 lần (Johnson E. O,

Roth, & Breslau, 2006).

Các ảnh hưởng của việc mất ngủ, lo âu, trầm cảm không chỉ gây cho cá nhân

nhiều lo lắng và mệt mỏi, ảnh hưởng xấu đến tình trạng sức khỏe thể chất và tinh

thần mà cũng đòi hỏi chi phí rất cao đối với cộng đồng và thiệt hại rất đáng kể về

thời gian làm việc và năng suất lao động, điều này đã được nhiều nghiên cứu nước

ngoài công bố tuy nhiên tại Việt Nam các công trình nghiên cứu chưa nhiều. Vì vậy

chúng tôi tiến hành nghiên cứu “Tổn thương tâm lý của bệnh nhân mất ngủ mạn

tính tại một số bệnh viện thành phố Hồ Chí Minh”.

2. Mục đích nghiên cứu

Qua nghiên cứu lý luận, thực trạng rối loạn lo âu, trầm cảm và các yếu tố tác

động ở bệnh nhân mất ngủ mạn tính, đưa ra một số kiến nghị nhằm cải thiện sức

khỏe của bệnh nhân mạn tính.

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

Đối tượng

Tổn thương tâm lý liên quan đến mất ngủ mạn tính

Khách thể

Bệnh nhân mất ngủ mạn tính

4. Giới hạn nghiên cứu

Giới hạn đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu được giới hạn thành hai biểu hiện của tổn thương tâm lý

là lo âu và trầm cảm. Đề tài quan tâm đến những bệnh nhân có lo âu và trầm cảm ở

mức độ nặng và rất nặng được xác định bởi điểm số từ thang đo đánh giá mức độ

trầm cảm, lo âu, stress (DASS-21).

3

Giới hạn khách thể nghiên cứu

Bệnh nhân đến khám và điều trị tại khoa khám bệnh và phòng khám bác sĩ gia

đình bệnh viện Quận 2, được sàng lọc và đánh giá tình trạng mất ngủ mạn tính bằng

chẩn đoán theo DSM-IV và ICD-10 với các biểu hiện để chẩn đoán mất ngủ như: (1)

bệnh nhân có các than phiền về mất ngủ; (2) thời gian có các than phiền về giấc ngủ

kéo dài trên 1 tháng; (3) không do hiệu quả sinh lý của một số chất (café, rượu,

bia,..); (4) bệnh nhân có mệt mỏi hoặc suy giảm hoạt động vào ban ngày; (5) làm suy

giảm hoạt động xã hội, nghề nghiệp hoặc trong các lĩnh vực quan trọng khác.

Giới hạn địa điểm nghiên cứu

Nghiên cứu được tiến hành lấy mẫu và thực hiện tại bệnh viện Quận 2 thành

phố Hồ Chi Minh.

5. Giả thuyết khoa học

Có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa các yếu tố liên quan đến lo âu, trầm

cảm ở bệnh nhân mất ngủ mạn tính (1) yếu tố gia đình, (2) kinh tế xã hội, (3) tình

trang sức khỏe

6. Nhiệm vụ nghiên cứu

Hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn các khái niệm trong nghiên cứu

Xác định thực trạng rối loạn lo âu và trầm cảm của bệnh nhân mất ngủ mạn tính

Xác định mối liên quan giữa lo âu, trầm cảm với các yếu tố (giới tính, tuổi,

nghề nghiệp, tình trạng sức khỏe, cảm nhận kinh tế, mâu thuẫn gia đình)

7. Phương pháp nghiên cứu tổn thương tâm lý của bệnh nhân mất ngủ

mạn tính

7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận tổn thương tâm lý của bệnh nhân

mất ngủ mạn tính.

Mục đích: Nghiên cứu lý luận xác lập cơ sở lý luận của đề tài luận văn

Nội dung: Thu thập, phân tích, tổng hợp các loại sách, báo, tạp chí, công trình

nghiên cứu, văn bản, tài liệu trong và ngoài nước có liên quan đến rối loạn lo âu và

mất ngủ để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. Làm rõ khái niệm rối loạn lo âu, trầm

cảm, mất ngủ mạn tính.