Tôn giáo trong cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản phương tây chống giai cấp phong kiến trong buổi đầu cận đại thế kỷ xvi – thế kỷ xviii.

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA SỬ

----------

LƯU THỊ VÂN

Tôn giáo trong cuộc đấu tranh của giai

cấp tư sản phương Tây chống giai cấp

phong kiến trong buổi đầu cận đại thế kỷ

XVI – thế kỷ XVIII

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

2

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Vào thế kỷ VIII-VI TCN, tồn tại nhà nước đầu tiên trong lịch sử nhân loại. Từ

đây, con người bước những bước tiến dài trong quá trình tồn tại và phát triển của

mình, những hình thái nhà nước thay nhau ra đời và tồn tại từ nhà nước chiếm hữu

nô lệ đến nhà nước phong kiến, tư bản và xã hội chủ nghĩa. Hình thái nhà nước ra

đời sau ít nhiều mang tính tiến bộ hơn nhà nước bị thay thế, đó là quy luật tất yếu

của xã hội.

Trong bước tiến của mình, chúng ta không thể không nói đến chế độ phong

kiến, hình thái kinh tế xã hội có thể nói là tồn tại lâu nhất và khá phổ biển trong

lịch sử loài người tính đến giai đoạn hiện nay. Lịch sử của chế độ phong kiến nằm

trong giai đoạn lịch sử trung đại theo cách phân kỳ của các nhà sử học Mácxit.

Mặc dù giữa phương Tây và Phương Đông thời gian có sự chênh lệch nhưng

không nằm ngoài nội dung trên.

Lịch sử trung đại phương Tây là lịch sử chế độ phong kiến trên phạm vi toàn

châu Âu, trong đó chế độ phong kiến Tây Âu xuất hiện và tan rã sớm hơn nhiều

so với các khu vực khác, sự tan rã của chế độ phong kiến Tây Âu được đánh dấu

bằng cuộc cách mạng tư sản Netherland bùng nổ vào thế kỷ XVI(1556). Kế tiếp

nó là cơn bão táp cách mạng liên tiếp nổ ra ở nhiều nước như Anh, Pháp, Ý, …

giành được thắng lợi, bước đầu đã xác lập một hình thái kinh tế xã hội mới,

phương thức sản xuất mới tư bản chủ nghĩa tiến bộ hơn chế độ phong kiến.

Chế độ phong kiến phương Tây có cơ sở tồn tại vững chắc hàng trăm năm với

sự câu kết chặt chẽ gữa thế lực phong kiến cùng Giáo hội Thiên chúa và Giáo

hoàng La Mã tạo thành vỏ bọc kìm kẹp xã hội, đi ngược lại sự phát triển tất yếu

của nó. Xã hội phương Tây lúc này đứng trước những mâu thuẫn giai cấp và mâu

thuẫn xã hội không thể dung hòa. Giai cấp tư sản đang lên có thế lực về kinh tế,

có tư tưởng tiến bộ nhưng lại bị Giáo hội và thế lực phong kiến kìm kẹp, không có

thế lực chính trị. Và tất nhiên là họ không chấp nhận thực tế đó và muốn cải tạo

xã hội. Về phía quần chúng nhân dân, họ bị Giáo hội và thế lực phong kiến bóc lột

đến cùng cực nên họ cùng có chung kẻ thù với giai cấp tư sản. Trong một chừng

3

mực nào đó, giai cấp tư sản vả quần chúng nhân dân cùng đứng trên một chiến

tuyến trong cuộc chiến chống phong kiến. Bên cạnh đó xã hội phương Tây lúc này

cũng có một mâu thuẫn nữa đó là mâu thuẫn dân tộc gay gắt giữa nhân dân

Netherland với giai cấp thống trị ngoại lai Tây Ban Nha.

Đứng trước những mâu thuẫn không thể dung hòa đó, đấu tranh để cải biến xã

hội là quy luật tất yếu khách quan, và cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản đã nổ ra.

“Sau lưng tư sản là một đội quân hùng hậu nông dân, thợ thủ công, thị dân,

những lực lượng đông đảo nhất trong xã hội sẵn sàng chiến đấu dưới ngọn cờ tư

sản để lật đổ chế độ phong kiến” [20; 50].

Những cuộc đấu tranh đầu tiên đã diễn ra trên lĩnh vực văn hóa và tư tưởng thể

hiện qua phong trào văn hóa Phục hưng và phong trào cải cách tôn giáo, đây là hai

đòn đánh đầu tiên của giai cấp tư sản vào thế lực phong kiến và Giáo hội. Nó là sự

chuẩn bị về tư tưởng cho cuộc đấu tranh trực diện của giai cấp tư sản lật đổ chế độ

phong kiến mở ra thời kỳ cận đại cho lịch sử thế giới.

Để tập hợp lực lượng và đoàn kết quần chúng nhân dân trong cuộc chiến này,

giai cấp tư sản đã sử dụng thứ vũ khí sắc bén đó chính là tôn giáo và đã giành

được những thắng lợi nhất định. Tuy cách mạng chưa giải quyết triệt để những

mâu thuẫn trong xã hội nhưng bước đầu đã xác lập phương thức sản xuất mới tiến

bộ hơn phương thức sản xuất phong kiến.

Vì vậy, đề tài này về mặt lý luận, chúng tôi muốn làm làm rõ vấn đề: tôn giáo

trong cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản. Từ đó làm nền tảng cho việc nghiên cứu

sâu hơn về các cuộc cách mạng tư sản ở buổi đầu cận đại, là một phần quan trọng

của lịch sử thế giới cận đại.

Về thực tiễn đề tài “Tôn giáo trong cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản phương

Tây chống giai cấp phong kiến trong buổi đầu cận đại (thế kỷ XVI – thế kỷ

XVIII)”, là đề tài trên lĩnh vực khoa học cơ bản. Vì vậy nó không chỉ có ý nghĩa

về mặt lý luận mà còn có ý nghĩa về mặt thực tiễn, cung cấp thêm những kiến

thức ngoài giáo trình, tạo điều kiện để hiểu sâu sắc hơn lịch sử thế giới. Hơn nữa

nghiên cứu khoa học là việc làm cần thiết đối với mỗi sinh viên, đặc biệt là sinh

4

viên sư phạm, nó giúp sinh viên hiểu sâu vấn đề, cung cấp thêm kiến thức phục vụ

học tập và giảng dạy sau này.

2. Lịch sử vấn đề

Đề tài này thuộc lĩnh vực khoa học cơ bản, quan trọng trong chương trình lịch

sử thế giới cận đại, đặc biệt là nằm trong chuyên đề “Các cuộc cách mạng tư sản

cận đại” nên đã có một số tác giả nghiên cứu về học phần này hoặc có đề cập đến

những lĩnh vực, khía cạnh khác nhau. Tuy nhiên những công trình nghiên cứu chỉ

mới khái quát chung về các cuộc cách mạng tư sản mà chưa cụ thể đi sâu về công

cụ tôn giáo trong một số cuộc cách mạng tư sản buổi đầu cận đại. Ví dụ như:

Cuốn “Các cuộc cách mạng tư sản thời cận đại” của Nguyễn Văn Tân, trong

đó tác giả nghiên cứu về các cuộc cách mạng tư sản nhưng chưa đi sâu nghiên cứu

vấn đề tôn giáo trong cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản.

Trong đề tài của T.S Cao Văn Liên đăng trên tạp chí nghiên cứu châu Âu số 9

có tên “Lịch sử cổ trung đại châu Âu những nét đặc thù”, tác giả trình bày khá cụ

thể sự suy yếu của chế độ phong Tây Âu và cuộc đấu tranh trên lĩnh vực văn hóa

tư tưởng trong đó có tôn giáo của giai cấp tư sản trước khi tiến hành cách mạng tư

sản nhưng chưa nghiên cứu về việc sử dụng tôn giáo khi cách mạng nổ ra.

Ph.Ăngghen trong lời tựa tác phẩm “Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội từ

không tưởng đến khoa học” đã đề cập đến cuộc đấu tranh chống Giáo hội Thiên

chúa và thế lực phong kiến của giai cấp tư sản nhưng cũng chưa nghiên cứu một

cách toàn diện và cụ thể về tôn giáo trong cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản buổi

đầu cận đại.

Như vậy, chưa có một cuốn sách hay công trình nghiên cứu nào chuyên biệt về

vấn đề “Tôn giáo trong cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản phương Tây chống giai

cấp phong kiến trong buổi đầu cận đại (thế kỷ XVI - thế kỷ XVIII)”. Các cuốn

sách chỉ mới trình bày những khía cạnh khác nhau của các cuộc cách mạng tư sản

mà chưa đi sâu vào vấn đề sử dụng công cụ tôn giáo trong cuộc đấu tranh này.

Tuy nhiên những tác phẩm trên là nguồn tài liệu cần thiết, bổ ích giúp tôi tham

khảo để hoàn thành đề tài này.

3. Đối tượng, phạm vi, mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

5

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản phương Tây là một bộ phận của cuộc đấu

tranh của giai cấp tư sản thế giới nhằm thiết lập phương thức sản xuất tư bản chủ

nghĩa. Đó là cuộc đấu tranh cho sự tiến bộ của văn minh nhân loại.

Vì vậy để hiểu rõ hơn vai trò của tôn giáo trong cuộc đấu tranh của giai cấp tư

sản, tôi chọn vấn đề “Tôn giáo trong cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản phương

Tây chống giai cấp phong kiến trong buổi đầu cận đại thế kỷ XVI – thế kỷ XVIII”

làm đối tượng nghiên cứu.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Về thời gian: từ thế kỷ XVI đến thế kỷ XVIII

Về không gian: đề tài chỉ đi sâu nghiên cứu cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản

ở một số nước phương Tây tiêu biểu như Netherland, Anh,…

3.3. Mục đích

- Mục đích: Tìm hiểu vấn đề tôn giáo trong cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản

phương Tây chông giai cấp phong kiến trong buổi đầu cận đại từ giữa thế kỷ XVI

đến đầu thế kỷ XVIII. Qua đó hiểu sâu sắc hơn về cuộc đấu tranh của giai cấp tư

sản phương Tây nói riêng và giai cấp tư sản nói chung.

3.4. Nhiệm vụ nghiên cứu

Phân tích cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản ở một số nước phương Tây(thế kỷ

XVI –thế kỷ XVIII) từ đó giải quyết vai trò của tôn giáo trong cuộc đấu tranh đó.

Cụ thể:

- Bối cảnh của xã hội phương Tây thế kỷ XIV đến thế kỷ XVI, đây là những cơ xở

đầu tiên để giai cấp tư sản tiến hành đấu tranh chống phong kiến và giáo hội.

- Trong buổi đầu đấu tranh, giai cấp tư sản đã sử dụng tôn giáo trong các cuộc

cách mạng tư sản.

- Rút ra mọt số nhận xét, đánh giá chung.

4. Phương pháp nghiên cứu

Để nghiên cứu đề tài này tôi đã sử dụng phương pháp nghiên cứu sau:

Trước hết là phương pháp lịch sử để tìm hiểu các sự kiện, hiện tượng trong

hoàn cảnh cụ thể nhất định.