Tội phạm công nghệ thông tin trong Bộ luật Hình sự Việt Nam hiện hành

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

TRẦN THANH THẢO

TỘI PHẠM CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG

BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

TRẦN THANH TH

Ả

O LU

ẬN VĂN CAO H

ỌC NĂM 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

TRẦN THANH THẢO

TỘI PHẠM CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG

BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Chuyên ngành Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Mã số 60380104

Người hướng dẫn khoa học:

Ts. Nguyễn Thị Phƣơng Hoa

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các số liệu, dẫn chứng trong luận văn là trung thực. Kết quả của luận

văn chưa được công bố ở các công trình khác.

Tác giả luận văn

Trần Thanh Thảo

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Từ gốc

BLHS : Bộ luật Hình sự

BLDS : Bộ luật Dân sự

TAND : Tòa án nhân dân

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 1

CHƢƠNG 1. NHẬN THỨC VỀ TỘI PHẠM CÔNG NGHỆ THÔNG

TIN............................................................................................................... 10

1 1 h i niệm và đặc điểm của tội phạm công nghệ thông tin................... 10

1.1.1. Khái niệm về tội phạm công nghệ thông tin...................................... 10

1 1 2 Đặc điểm của tội phạm công nghệ thông tin...................................... 18

1.2. Tội phạm công nghệ thông tin trong quy định pháp luật quốc tế và

một số quốc gia trên thế giới........................................................................ 21

1.2.1. Tội phạm công nghệ thông tin trong quy định pháp luật quốc tế ...... 21

1.2.2. Tội phạm công nghệ thông tin trong quy định pháp luật của một số

quốc gia trên thế giới.................................................................................... 26

CHƢƠNG 2. QUY ĐỊNH VỀ TỘI PHẠM CÔNG NGHỆ THÔNG

TIN TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH ........... 31

2.1. Dấu hiệu ph p lý đặc trưng chung của các tội phạm công nghệ thông

tin.................................................................................................................. 31

2.1.1. Khách thể của các tội phạm công nghệ thông tin .............................. 31

2.1.2. Những biểu hiện khách quan của các tội phạm công nghệ thông tin 33

2.1.3. Chủ thể của các tội phạm công nghệ thông tin .................................. 34

2.1.4. Những biểu hiện chủ quan của các tội phạm công nghệ thông tin .... 34

2.2. Dấu hiệu pháp lý của các tội phạm cụ thể ............................................ 35

2.2.1. Tội ph t t n vi rút, chương trình tin học có tính năng gây hại cho

hoạt động của mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng Internet, thiết bị

số (Điều 224 BLHS)..................................................................................... 35

2.2.2. Tội cản trở hoặc gây rối loạn hoạt động của mạng máy tính, mạng

viễn thông, mạng Internet, thiết bị số (Điều 225 BLHS)............................. 38

2.2.3. Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng

viễn thông, mạng Internet (Điều 226 BLHS)............................................... 41

2.2.4. Tội truy cập bất hợp pháp vào mạng máy tính, mạng viễn thông,

mạng Internet hoặc thiết bị số của người kh c (Điều 226a BLHS)............. 45

2.2.5. Tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng Internet hoặc

thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản (Điều 226b BLHS)........... 47

2 3 Đ nh gi những điểm mới trong quy định của Bộ luật Hình sự Việt

Nam hiện hành về tội phạm công nghệ thông tin ........................................ 52

CHƢƠNG 3. THỰC TIỄN ÁP DỤNG QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT

HÌNH SỰ VỀ TỘI PHẠM CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ MỘT

SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN….. ........................................................ 58

3 1 Đ nh gi thực tiễn áp dụng quy định pháp luật hình sự về tội phạm

công nghệ thông tin...................................................................................... 58

3.1.1. Những kết quả đạt được trong việc áp dụng quy định pháp luật

hình sự về tội phạm công nghệ thông tin..................................................... 59

3.1.2. Những hạn chế còn tồn tại trong việc áp dụng quy định pháp luật

hình sự về tội phạm công nghệ thông tin..................................................... 61

3.2. Một số kiến nghị hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng quy định

pháp luật hình sự về tội phạm công nghệ thông tin ..................................... 70

3.2.1. Một số kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật hình sự về tội

phạm công nghệ thông tin............................................................................ 70

3.2.2. Một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của

pháp luật hình sự về tội phạm công nghệ thông tin ..................................... 73

KẾT LUẬN................................................................................................. 77

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài:

Ngày nay, con người đang sống và thụ hưởng những thành tựu của một thời

đại mới, thời đại phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghệ thông tin Tuy

ch mới hình thành và ph t triển trong vài thập k gần đây nhưng cuộc c ch mạng

công nghệ thông tin đ khiến cho nhiều hoạt động phát triển kinh tế, văn hóa, x

hội, quốc phòng, an ninh... của các quốc gia trên thế giới phải phụ thuộc vào nó và

từ đó góp phần tạo nên sự phát triển vượt bậc của các hoạt động này. Những thành

tựu của ngành công nghệ thông tin hiện nay được áp dụng trong tất cả c c lĩnh vực

của đời sống kinh tế xã hội và thay thế dần các công nghệ lạc hậu trước đây Tuy

nhiên, bên cạnh những mặt tích cực đó, cuộc cách mạng công nghệ thông tin cũng

mang lại những hệ lụy xấu cho xã hội Đó là việc một số người đ lợi ụng những

thành tựu của cuộc cách mạng này để thực hiện các hành vi phạm tội nhằm vào các

lợi ích kinh tế hoặc phi kinh tế. Phần lớn các quốc gia trên thế giới đ quy định các

hành vi này thành các tội phạm cụ thể được quy định trong Bộ luật Hình sự với tên

gọi phổ biến là tội phạm công nghệ thông tin.

Hành vi của nhóm tội phạm này trong thời gian qua rất đa ạng với nhiều

biểu hiện như: chiếm đoạt cơ sở dữ liệu của người khác hoặc của cơ quan Nhà nước

thông qua thiết bị số và mạng máy tính; phát tán vi rút hoặc chương trình tin học có

tính năng gây hại cho thiết bị số, mạng máy tính; gây rối loạn hoạt động của mạng

máy tính, thiết bị số; lừa đảo qua mạng thông qua các giao dịch thương mại điện tử

trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng hay trộm cắp, gian lận cước viễn thông quốc

tế… Những hành vi này ngày càng gia tăng về số lượng và tính chất nguy hiểm, gây

nhiều thiệt hại cho xã hội

1

. Tuy nhiên, việc áp dụng c c quy định pháp luật hình sự

để xử lý hành vi của nhóm tội phạm này còn nhiều hạn chế nên dẫn đến thực trạng

là một số hành vi nêu trên vẫn chưa thể truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc việc truy

cứu trách nhiệm hình sự không được thống nhất ở những địa phương kh c nhau

Trên thực tế, một số trường hợp phát tán vi rút tin học gây thiệt hại nghiêm trọng

cho các doanh nghiệp nhưng ch bị xử phạt hành chính hoặc một số trường hợp sử

1 Trần Văn Hòa (2012), “Tội phạm công nghệ cao và những đề xuất hoàn thiện c c quy định của BLHS trong

điều kiện hội nhập quốc tế”, Kỷ yếu Bộ Tư pháp, Hà Nội, tr. 110 – 123.

2

dụng mạng m y tính để truy cập bất hợp pháp vào tài khoản của người khác nhằm

chiếm đoạt tài sản nhưng lại áp dụng các tội phạm trong Chương c c tội xâm phạm

sở hữu để truy cứu trách nhiệm hình sự.

Do tội phạm công nghệ thông tin là tội phạm mới nên những dấu hiệu pháp

lý của tội phạm này chưa được x c định rõ ràng, gây khó khăn cho thực tiễn áp

dụng pháp luật. Hiện nay, ở nước ta vẫn chưa có nhiều công trình nghiên cứu khoa

học phân tích và làm sáng tỏ đầy đủ dấu hiệu pháp lý của tội phạm này. Những

công trình nghiên cứu khoa học trong thời gian chưa nghiên cứu sâu vào phần lý

luận cũng như chưa phân tích rõ ản chất nguy hiểm cho x hội của hành vi o tội

phạm công nghệ thông tin gây ra, nhất là đối với những tội phạm được sửa đổi, bổ

sung trong Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự vào năm 2009

Vì những lý o nêu trên, t c giả đ lựa chọn đề tài “Tội phạm công nghệ

thông tin trong Bộ luật Hình sự Việt Nam hiện hành” làm đề tài luận văn tốt

nghiệp thạc sĩ Luật học để nghiên cứu toàn diện quy định pháp luật hình sự Việt

Nam về tội phạm này và đề xuất một số kiến nghị nhằm xây dựng Bộ luật Hình sự

Việt Nam ngày càng hoàn thiện hơn

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Hiện nay có một số công trình nghiên cứu về tội phạm công nghệ thông tin,

bao gồm công trình nghiên cứu ở nước ngoài và Việt Nam, cụ thể như sau:

 Công trình nghiên cứu ở nước ngoài:

 Legal Aspects of Computer-Related Crime in the Information Society–

COMCRIME-Study là công trình nghiên cứu của Ulrich Sieber, Wurzburg

University, xuất bản vào năm 2000 Công trình này được thực hiện dựa trên hợp

đồng giữa Hội đồng Châu Âu với Trường đại học Wurzburg với mục đích cung cấp

các thông tin mới nhất về những vấn đề pháp lý của tội phạm liên quan đến máy

tính (Computer-Related Crime), nhất là những vấn đề liên quan đến khía cạnh hình

sự, tố tụng hình sự cũng như đề xuất một số giải pháp hoàn thiện. Trong công trình

này, tác giả đ đề cập đến một số vấn đề: lịch sử phát triển và khái niệm của tội

phạm này; các hành vi phạm tội của tội phạm; sự điều ch nh bằng pháp luật quốc

gia và quốc tế đối với tội phạm trong lĩnh vực luật hình sự và tố tụng hình sự; một

số giải ph p để đấu tranh phòng chống tội phạm này;

3

 Cybercrime: A Reference Handbook là công trình nghiên cứu của hai

tác giả là Berna ette H Schell và Clemens Martin được Nhà xuất bản ABC CLIO

ph t hành năm 2004 Trong công trình này, hai tác giả đ nêu và đ nh gi lịch sử

hình thành của tội phạm công nghệ thông tin ở Hoa Kỳ; nêu c c phương ph p mà

những người phạm tội thường sử dụng để đột nhập vào hệ thống máy tính; phân tích

một số trường hợp vi phạm pháp luật cụ thể và đưa c c ra iện ph p ph p lý để đối

phó với tội phạm này;

 A Critical Look at the Regulation of Cybercrime là công trình nghiên

cứu của Mohame CHAW I, University of Lyon III, được xuất bản vào năm 2005

Công trình này bao gồm hai phần: Ở phần I, tác giả nêu lên sự hình thành của tội

phạm này từ thập niên 80 của thế k 20 đến năm 2005, một số đặc điểm của tội

phạm cũng như nêu lên sự gia tăng của tội phạm trong lĩnh vực mạng và máy tính.

Ở phần II, tác giả nêu lên và nhận xét về c c quy định pháp luật hình sự quốc gia và

quốc tế trong việc điều ch nh hành vi của tội phạm này và đưa ra một số kiến nghị

mang tính chất ph p lý để đấu tranh với tội phạm công nghệ thông tin;

 POSTnote number 271: Computer Crime của Quốc hội Vương quốc

Anh, ph t hành ngày 01 th ng 10 năm 2006. Công trình này nêu lên tình hình tội

phạm máy tính diễn ra trên Vương quốc Anh với số lượng các vụ phạm tội ngày

càng gia tăng; phân tích c c hình thức tấn công cũng như c c mục tiêu của tội phạm

máy tính; giới thiệu c c quy định pháp luật của Vương quốc Anh điều ch nh hành vi

của tội phạm máy tính; đưa ra các giải pháp kỹ thuật và các giải ph p ph p lý để đối

phó với các tội phạm này;

 Cybercrime – An annotated bibliography of select foreign-language

academic literature của Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ, phát hành vào tháng 11 năm

2009. Trong công trình này, tập thể tác giả nêu lên c c phương ph p và c c công cụ

phạm tội mà người phạm tội thường sử dụng; phân tích những điểm khác biệt giữa

tội phạm công nghệ thông tin với các tội phạm truyền thống; nêu lên những thiệt hại

mà tội phạm này có thể gây ra đối với hệ thống thông tin chính phủ cũng như c c

nguy cơ khủng bố Đồng thời, các tác giả còn tập hợp các bài viết mang tính học

thuật của học giả c c nước: Trung Quốc, Hà Lan, Ph p, Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc,

Italia, Nga, Ukraina và Thụy Điển về tội phạm công nghệ thông tin.